Τον Σεπτέμβριο του 1961, συντελείται μια μεγάλη αλλαγή στο πολιτικό σύστημα της Ελλάδας: ο Γεώργιος Παπανδρέου ιδρύει την Ένωση Κέντρου, συσπειρώνοντας όλα σχεδόν τα μικρά κόμματα που κινούνταν μεταξύ της ΕΡΕ και της ΕΔΑ, τον Σοφοκλή Βενιζέλο των Φιλελευθέρων και αρκετούς ακόμη επώνυμους ανεξάρτητους.
Η ενοποίηση των κεντρώων δυνάμεων ερχόταν μετά από μια μεγάλη περίοδο πολυδιάσπασης. Ήδη από το 1950, ο κεντρώος χώρος είχε τριχοτομηθεί μεταξύ του Κόμματος των Φιλελευθέρων υπό τον Σοφοκλή Βενιζέλο, της ΕΠΕΚ του Νικολάου Πλαστήρα και του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Σε περαιτέρω κατακερματισμό έμελλε να οδηγήσει τα κόμματα του Κέντρου και η άνοδος της νέας Δεξιάς, με τη σαρωτική νίκη του Ελληνικού Συναγερμού. Ο στρατάρχης Παπάγος είχε καταφέρει, πέρα από την εξασφάλιση της ανταπόκρισης του συνόλου της εκλογικής βάσης της Δεξιάς, να επεκταθεί και σε παραδοσιακούς ψηφοφόρους του Κέντρου. Έτσι, οι φυγόκεντρες τάσεις των κεντρώων πολιτικών επρόκειτο να εκδηλωθούν ολοένα και περισσότερο.
Παρά τον κατακερματισμό, έγιναν διάφορες προσπάθειες για άμβλυνση των ενδοπαραταξιακών αντιθέσεων και ενοποίηση, χωρίς όμως κάποιο ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η ενεργοποίηση του Σοφοκλή Βενιζέλου και του Γεωργίου Παπανδρέου απέναντι στην άνοδο της νεοσύστατης ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Οι δύο κεντρώοι ηγέτες αποφάσισαν να κατέλθουν ενωμένοι στις εκλογές του 1958. Μολονότι το Κόμμα Φιλελευθέρων συγκέντρωσε το υψηλότερο μεταπολεμικό ποσοστό του (20,67%) αναδείχθηκε τρίτο, μετά την ΕΔΑ. Ακολούθησε η αποχώρηση από το Κόμμα των Φιλελευθέρων τόσο του Γ. Παπανδρέου όσο και ορισμένων βουλευτών που ακολούθησαν τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, μετά την αποτυχία του να αναδειχθεί αρχηγός του κόμματος.
Έτσι, το καλοκαίρι του 1961 ο κεντρώος χώρος μοιραζόταν ανάμεσα στην Κίνηση Εθνικής Αναδημιουργίας (ΚΕΑ) υπό τον Γεώργιο Γρίβα και στο Δημοκρατικό Κέντρο-Αγροτική Φιλελευθέρα Ένωσις (ΔΚ-ΑΦΕ) υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Η ψήφιση νέου εκλογικού νόμου τον Ιούνιο του 1961 και η απόφαση του πρωθυπουργού Κων. Καραμανλή για τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών, κατέστησαν ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη συσπείρωσης του Κέντρου. Μέσα σε αυτό το κλίμα επιτεύχθηκε η ίδρυση της ΕΚ.
«Χθες το απόγευμα, συνεκεντρώθησαν εις την εν τη Βουλή αίθουσαν του ΔΚ-ΑΦΕ τα μέλη του πολιτικού συμβουλίου του κόμματος υπό την προεδρίαν του κ. Γ. Παπανδρέου. Προς τους συγκεντρωθέντας ανηγγέλθη ότι, κατόπιν συντόνων διαπραγματεύσεων, επήλθε κατ’ αρχήν συμφωνία διά την ένωσιν του Κέντρου, συμφώνως προς τας προτάσεις του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου της ΚΕΑ τας διαβιβασθείσας προς τον κ. Παπανδρέου την παρελθούσαν εβδομάδα», έγραφε η «Καθημερινή» στις 20 Σεπτεμβρίου. «Σχετικόν πρωτόκολλον, συνταχθέν υπό των ενδιαφερομένων, απεστάλη και εγκριθέν εμονογραφήθη και από τον αρχηγόν των Φιλελευθέρων κ. Σ. Βενιζέλον. Την 9ην μ.μ., μετά την υπογραφήν του πρωτοκόλλου και από τον αρχηγόν των Φιλελευθέρων, ο αρχηγός του συγχωνευομένου εις το νέον σχήμα ΔΚ-ΑΦΕ κ. Γ. Παπανδρέου προέβη εις την ακόλουθον δήλωσιν προς τους δημοσιογράφους: “Χαίρω διά την επελθούσαν ένωσιν των πολιτικών δυνάμεων του κέντρου η οποία απετέλει καθολικόν αίτημα του λαού. Και τώρα βαδίζομεν προς την νίκην”. Ο κ. Παπανδρέου, διευκρινίζων τα της επελθούσης συμφωνίας, εξήγησεν ότι τα διάφορα θέματα ερρυθμίσθησαν με αντικειμενικήν εκτίμησιν της ανάγκης της νίκης», κατέληγε η εφημερίδα.
Η ίδρυση της Ένωσης Κέντρου άλλαξε άρδην τον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας, καθώς για πρώτη φορά υπήρχαν τρεις ενιαίοι σχηματισμοί στον άξονα Δεξιά-Κέντρο-Αριστερά. Σε αυτήν, ανταποκρίθηκε ένα σημαντικό τμήμα των Ελλήνων ψηφοφόρων, οδηγώντας στον σχηματισμό κυβέρνησης της ΕΚ το 1963 και το 1964. Ωστόσο, η ενότητα της παράταξης φαίνεται ότι δεν εδραζόταν σε σταθερά θεμέλια, καθώς έμελλε να ακολουθήσουν τα γεγονότα του 1965.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
