Ο θρίαμβος της Ένωσης Κέντρου στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964 ανέτρεψε σε μεγάλο βαθμό την παγιωμένη από το 1949 και τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου ιδεολογική κυριαρχία της «εθνικοφροσύνης» στην ελληνική πολιτική. Το πολιτικό μήνυμα περί ριζικής αλλαγής, το οποίο εξέφραζε η ΕΚ και ο αρχηγός της Γεώργιος Παπανδρέου, αντανακλούσε ένα ευρύτερα εμπεδωμένο αίτημα μεγάλου μέρους του ελληνικού λαού. Ως εκ τούτου, η κυβέρνηση Παπανδρέου ξεκίνησε τη θητεία της με τις ευνοϊκότερες προϋποθέσεις, διαθέτοντας μεν τη στήριξη των υποστηρικτών της ΕΚ αλλά και ευρισκόμενη υπό την ανοχή πολιτών άλλων πολιτικών χώρων.
Το πολιτικό κλίμα, ωστόσο, οξύνθηκε κατακόρυφα μέσα στους επόμενους μήνες. Ως μέσο αντιμετώπισης των επιθέσεων τις οποίες δεχόταν, η κυβέρνηση Παπανδρέου επέλεξε να οξύνει την αντιπαράθεση με την ΕΡΕ κατά τους πρώτους μήνες του 1965. Η πλειονότητα των βουλευτών της ΕΚ τάχθηκε υπέρ της πρότασης της ΕΔΑ περί παραπομπής του Κωνσταντίνου Καραμανλή σε Ειδικό Δικαστήριο για ανωμαλίες στη διαχείριση της ΔΕΗ. Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο Γεώργιος Παπανδρέου κορύφωσε την επίθεσή του έναντι της ΕΡΕ. Στο τέλος της αγόρευσής του στη Βουλή στις 23 Φεβρουαρίου 1965 δήλωσε: «Είσθε ο φασισμός», απευθυνόμενος προς τους βουλευτές της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης.
Το επόμενο διάστημα, στο επίκεντρο της εσωτερικής πολιτικής συζήτησης τέθηκε ο έλεγχος του στρατεύματος. Αφού πρώτα έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή στα τέλη Ιουνίου, ο Γ. Παπανδρέου αποφάσισε να αντικαταστήσει ο ίδιος τον Π. Γαρουφαλιά στη θέση του υπουργού Αμύνης. Η απόφαση αυτή, όμως, βρήκε αντίθετο τον βασιλιά Κωνσταντίνο Β’. Η σύγκρουση ανάμεσα στον Παπανδρέου και τον βασιλιά οδήγησε στην ανατροπή της κυβέρνησης στις 15 Ιουλίου 1965 (βλ. σχετικό Σαν Σήμερα). Οι κυβερνήσεις υπό τον Γ. Νόβα και τον Ηλ. Τσιριμώκο απέτυχαν να αποσπάσουν από το Κοινοβούλιο την απαραίτητη ψήφο εμπιστοσύνης. Μια τρίτη κυβέρνηση υπό τον Στ. Στεφανόπουλο ορκίστηκε στις 17 Σεπτεμβρίου και μία εβδομάδα αργότερα, στις 24 Σεπτεμβρίου, έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, θέτοντας τέρμα σε μια περίοδο ακυβερνησίας, η οποία κράτησε πάνω από δύο μήνες.
«Τερματισθείσης την 1.30’ πρωινήν της συζητήσεως επί των προγραμματικών δηλώσεων της Κυβερνήσεως Στεφανοπούλου, ήρχισεν η ψηφοφορία, της οποίας τα αποτελέσματα έχουν ως εξής: Υπέρ της Κυβερνήσεως εψήφισαν 152 βουλευταί, εκ των οποίων 99 της Ε.Ρ.Ε., 45 ανεξάρτητοι της Ε.Κ. και 8 Προοδευτικοί. Κατά της Κυβερνήσεως 148 βουλευταί, εκ των οποίων 126 της Ε.Κ. και 22 της Ε.Δ.Α.», έγραψε στο πρωτοσέλιδο της 25ης Σεπτεμβρίου 1965 η «Καθημερινή».
Η «Καθημερινή» επισήμανε στο ίδιο φύλλο τα προβλήματα, με τα οποία βρισκόταν αντιμέτωπη η νέα κυβέρνηση. «Μετά τον τερματισμόν της κυβερνητικής κρίσεως, αι εργασίαι της Βουλής θα διακοπούν μέχρι της 15ης Νοεμβρίου και η Κυβέρνησις Στεφανοπούλου θα αναλάβη διμέτωπον αγώνα προς δύο κατευθύνσεις: Πρώτον, διά την αντιμετώπισιν των σοβαρών οικονομικών προβλημάτων και των άλλων γενικωτέρων αδυναμιών, εις τας οποίας ωδήγησεν η καταστρεπτική διά την χώραν πολιτική του κ. Γ. Παπανδρέου, κατά το διαρρεύσαν 18μηνον. Και δεύτερον, διά την διαφώτισιν του ελληνικού λαού, ώστε να διαλυθή ο μύθος, τον οποίον εκαλλιέργησεν ο κ. Γ. Παπανδρέου περί δήθεν υπάρξεως συνταγματικού θέματος», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Το γεγονός ότι ο βασιλιάς ανέλαβε προσωπικά πρωτοβουλίες για τη διαχείριση μιας πολιτικής κρίσης ερχόμενος σε σύγκρουση με τον εκλεγμένο πρωθυπουργό έφερε τον Θρόνο στο επίκεντρο της πολιτικής αντιπαράθεσης. Στις διαδηλώσεις που ακολούθησαν τα γεγονότα του Ιουλίου, ακούστηκαν ευρέως αντιμοναρχικά συνθήματα. Φαινόταν τότε, ότι ο θεσμός της βασιλείας έτεινε να εξελιχθεί σε σύμβολο ενός νέου διχασμού.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
