Το καλοκαίρι του 1944, η Πολωνία βρισκόταν υπό γερμανική κατοχή για περίπου 5 χρόνια. Η πολωνική αντίσταση και συγκεκριμένα ο Στρατός της Πατρίδας οργάνωνε κάποιου είδους εξέγερση εναντίον των Γερμανών. Ωστόσο, πέρα από την πολυπλοκότητα που ούτως ή άλλως είχε η οργάνωση οποιασδήποτε πράξης συγκροτημένης και μαζικής αντίστασης, την κατάσταση περιέπλεκε η ευρύτερη συγκυρία.
Ο αρχικός σκοπός του Στρατού της Πατρίδας ήταν να ενωθεί με τα στρατεύματα των Δυτικών Συμμάχων όσο εκείνα θα απελευθέρωναν την Ευρώπη. Όμως, όταν ο Κόκκινος Στρατός ξεκίνησε την προέλασή του το 1943, φάνηκε ότι η Πολωνία θα απελευθερωνόταν από τη Σοβιετική Ένωση και όχι από τους Δυτικούς. Κάτι τέτοιο ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με τα σχέδια των Πολωνών αντιστασιακών, οι οποίοι σκόπευαν να συμβάλουν στην εγκαθίδρυση μιας κυβέρνησης δυτικού τύπου που θα ήταν φιλικά διακείμενη απέναντι στους Συμμάχους. Αντιθέτως, σε περίπτωση απελευθέρωσης της Πολωνίας από τους Σοβιετικούς, η χώρα θα περνούσε στη σφαίρα άμεσης επιρροής τους.
Μάλιστα, οι αντιστασιακοί έρχονταν αρκετές φορές σε αντιπαράθεση με τους σοβιετικούς παρτιζάνους. Μετά την αποκάλυψη της σφαγής του Κάτιν, κατά την οποία θεωρείται ότι εκτελέστηκαν χιλιάδες Πολωνοί αξιωματικοί, διανοούμενοι, πολιτικοί κρατούμενοι και αιχμάλωτοι πολέμου από τη μυστική αστυνομία της Σοβιετικής Ένωσης (NKVD), οι Σοβιετικοί διέκοψαν κάθε διπλωματική σχέση με την Πολωνία. Ταυτοχρόνως, υπό τις οδηγίες του Στάλιν, δημιουργήθηκε η Επιτροπή Ρουντένκο, η οποία είχε ως στόχο να αποδείξει ότι η σφαγή διαπράχθηκε από τους Γερμανούς. Στο μεταξύ, η εξόριστη πολωνική κυβέρνηση στο Λονδίνο υποστήριζε ότι αν οι διπλωματικές σχέσεις με την ΕΣΣΔ δεν είχαν αποκατασταθεί μέχρι την είσοδο του Κόκκινου Στρατού στην Πολωνία, ο Στρατός της Πατρίδας θα έπρεπε να συνεχίσει την αντιστασιακή του δράση μέχρι νεοτέρας.
Πάντως, ο διοικητής του Στρατού της Πατρίδας, Ταντέους Μπουρ-Κομορόφσκι, αποφάσισε να εφαρμόσει το δικό του σχέδιο, την επονομαζόμενη Επιχείρηση Καταιγίδα (Operation Tempest), στόχος της οποίας ήταν να ανακτήσουν οι πολωνικές δυνάμεις τον έλεγχο των πόλεων που κατείχαν οι Γερμανοί, όσο οι τελευταίοι θα ήταν απασχολημένοι με το να προετοιμάζουν την άμυνα και τις οχυρώσεις τους απέναντι στον προελαύνοντα Κόκκινο Στρατό.
Εν τέλει, η Επιχείρηση Καταιγίδα τέθηκε σε εφαρμογή και ο Στρατός της Πατρίδας που βρισκόταν στη Βαρσοβία (δύναμη περίπου 50.000 ανδρών), με τη σύμπραξη χιλιάδων Πολωνών πολιτών, εξεγέρθηκαν την 1η Αυγούστου 1944 και άρχιζαν να επιτίθενται στη γερμανική φρουρά. Μέσα σε τρεις ημέρες, οι Πολωνοί είχαν ανακτήσει τον έλεγχο σχεδόν ολόκληρης της πόλης, όμως δεν κατάφεραν να καταλάβουν κεντρικές αρτηρίες μεταφορών και επικοινωνιών, όπως σιδηροδρομικούς σταθμούς και μεγάλες διασταυρώσεις.
Στις 20 Αυγούστου, οι Γερμανοί είχαν καταστρώσει λεπτομερές σχέδιο για την ανακατάληψη της Βαρσοβίας, καθώς η πόλη ήταν βαρύνουσας σημασίας για τις γερμανικές θέσεις στην περιοχή. Στις 25 Αυγούστου εξαπέλυσαν τη δική τους επίθεση, που προοριζόταν να διαρκέσει για 10 ημέρες. Η τακτική του κεραυνοβόλου πολέμου (blitzkrieg), καθώς και η εξοπλιστική υπεροχή των Γερμανών οδήγησε σε σκληρές μάχες κατά τις οποίες σκοτώθηκαν πάνω από 40.000 πολίτες. Πλέον, η Βαρσοβία βρισκόταν υπό πολιορκία. Φαίνεται ότι οι Γερμανοί, οι οποίοι είχαν περισσότερες προμήθειες, ήταν σαφώς σε καλύτερη θέση από τους αποκλεισμένους Πολωνούς.
Στο μεταξύ, ο Κόκκινος Στρατός είχε καταλάβει ένα προάστιο κοντά στη Βαρσοβία στην αντίπερα όχθη του ποταμού Βιστούλα, αλλά παρέμενε αδρανής, ενώ η σοβιετική κυβέρνηση δεν επέτρεψε στους Συμμάχους να χρησιμοποιήσουν σοβιετικές βάσεις για την αποστολή προμηθειών στους Πολωνούς. Παρά τις προσπάθειες των Συμμάχων, η απόσταση που έπρεπε να καλύψουν τα αεροπλάνα και οι εχθρικότατες συνθήκες μέσα από τις οποίες ταξίδευαν δεν επέτρεψαν την παροχή ουσιαστικής βοήθειας. Τελικώς, στις 13 Σεπτεμβρίου ο Στάλιν διέταξε την παροχή περιορισμένης στρατιωτικής και ανθρωπιστικής βοήθειας στη Βαρσοβία.
Ήταν όμως πολύ αργά. Στις 2 Οκτωβρίου, οι προμήθειες των Πολωνών τελείωσαν και ο Στρατός της Πατρίδας που είχε διασπαστεί σε μικρότερες ομάδες, αναγκάστηκε να παραδοθεί. Ο ίδιος ο Μπουρ-Κομορόφσκι συνελήφθη, ενώ οι Γερμανοί προχώρησαν σε συστηματικές απελάσεις του πληθυσμού και κατέστρεψαν την πόλη. Υπολογίζεται ότι οι απώλειες των Πολωνών, τόσο των ανδρών του Στρατού της Πατρίδας όσο και των πολιτών, ανέρχονται σε 250.000 και άνω. Από τη μεριά τους, οι απώλειες των Γερμανών υπολογίζονται σε περίπου 16.000.
Πέρα από τον τεράστιο αριθμό νεκρών και τραυματιών και την ολοσχερή καταστροφή της πόλης, η κατάπνιξη της εξέγερσης της Βαρσοβίας σήμανε και τη διάλυση της εναπομείνασας στρατιωτικής οργάνωσης που υποστήριζε την εξόριστη πολωνική κυβέρνηση στο Λονδίνο. Έτσι, όταν οι Σοβιετικοί κατέλαβαν ολόκληρη την Πολωνία, δεν υπήρχε πια οργανωμένη αντίσταση.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
