Το ζήτημα της πολιτειακής μεταβολής, δηλαδή της επαναφοράς του θεσμού της βασιλείας στην Ελλάδα, τέθηκε για πρώτη φορά έπειτα από αρκετά χρόνια από τον αρχηγό του κόμματος των Ελευθεροφρόνων, Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος ζήτησε κατά τη συνεδρίαση της Βουλής στις 29 Μαρτίου 1935 την προκήρυξη εκλογών για τη συγκρότηση Συντακτικής Συνέλευσης. Κατά τον ίδιο, η παλινόρθωση της βασιλείας στην Ελλάδα αποτελούσε λογική συνέπεια του βενιζελικού Κινήματος της 1ης Μαρτίου 1935 και της καταστολής του. Στον αγώνα του για επαναφορά της βασιλευομένης, ο Μεταξάς σχημάτισε την «Ενωση Βασιλοφρόνων». Διαφορετική στάση από τον Μεταξά κράτησε ο μείζων πολιτικός του αντίπαλος Γεώργιος Κονδύλης, ο οποίος ανέμενε το εκλογικό αποτέλεσμα για να εκφράσει ανοιχτά τις θέσεις του για την παλινόρθωση της βασιλείας.
Στις εκλογές για την Ε’ Εθνική Συνέλευση της 9ης Ιουνίου, οι αντιβενιζελικές δυνάμεις εξασφάλισαν συντριπτική πλειοψηφία στη Βουλή (287 από τις 300 έδρες). Οι βενιζελικοί απείχαν, ενώ το Κομμουνιστικό Κόμμα έλαβε σχεδόν το 10% των ψήφων. Σχεδόν αμέσως και παρά τον έλεγχο της Βουλής, ο πρωθυπουργός και αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος Παναγής Τσαλδάρης υπονομεύτηκε από τον αρχηγό του Εθνικού Ριζοσπαστικού Κόμματος Γ. Κονδύλη, ο οποίος διέθετε ισχυρά ερείσματα στο στράτευμα. Υπό την πίεση του Κονδύλη και άλλων βασιλοφρόνων, ο Τσαλδάρης υποχώρησε στο αίτημα για διεξαγωγή δημοψηφίσματος το αργότερο έως τα μέσα Νοεμβρίου. Στις 10 Ιουλίου η Βουλή επικύρωσε αυτή την απόφαση και διέκοψε τις εργασίες της έως τις 10 Οκτωβρίου.
Στις 18 Σεπτεμβρίου δημοσιεύτηκε πράξη του υπουργικού συμβουλίου, με την οποία ανακοινώθηκε η διενέργεια του δημοψηφίσματος στις 3 Νοεμβρίου. Η έκρηξη του ιταλο-αιθιοπικού πολέμου κατέστησε επιτακτική την οριστική επίλυση του πολιτειακού. Ο Τσαλδάρης επικοινώνησε μέσω τρίτων με τον Γεώργιο Β΄, ο οποίος βρισκόταν στο Λονδίνο, προκειμένου να ενημερωθεί για τις προθέσεις του τέως βασιλέα σχετικά με το ενδεχόμενο επιστροφής του στην Ελλάδα. Παράλληλα με τη διεθνή πολιτική κρίση, και η κατάσταση στο εσωτερικό χαρακτηριζόταν ως επικίνδυνη.
Το πρωί της 10ης Οκτωβρίου, ο υποστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος, ο πτέραρχος Γεώργιος Ρέππας και ο υποναύαρχος Δημήτριος Οικονόμου ανέτρεψαν τον Τσαλδάρη. Πίσω από το Κίνημα βρισκόταν ο Γεώργιος Κονδύλης, στον οποίο ανατέθηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης από την Επαναστατική Επιτροπή. Η νέα κυβέρνηση ορκίστηκε το απόγευμα της ίδιας ημέρας ενώπιον της Εθνοσυνέλευσης. Πρώτη πράξη της ήταν ο κήρυξη στρατιωτικού νόμου στη χώρα. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης ο Κονδύλης κατέθεσε σχέδιο ψηφίσματος για την επαναφορά της βασιλείας στην Ελλάδα, το οποίο και εγκρίθηκε από τους παρόντες βουλευτές.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το σχόλιο του ιδρυτή και διευθυντή της «Καθημερινής» Γεωργίου Βλάχου στο κύριο άρθρο της εφημερίδας στις 11 Οκτωβρίου. Σε αυτό ο Βλάχος τόνισε την ανάγκη για συσπείρωση όλων των πολιτικών δυνάμεων της χώρας για την έξοδο από την πολιτική κρίση. «Πρέπει λοιπόν πάντες να προσέξωμεν. Βασιλόφρονες, Δημοκράται, φίλοι της σημερινής Κυβερνήσεως και οπαδοί της παραιτηθείσης, έχομεν υποχρέωσιν ν’ αντικρούσωμεν την Κατάστασιν, ως κατάστασιν δημιουργηθείσαν εκ των πραγμάτων και ν’ αποβλέψωμεν εις το πως και δι’ αυτής ακόμη θα ωφελήσωμεν την Ελλάδα: Η Δημοκρατία κατηργήθη χθες και η Βασιλεία, αν δεν επανέρχεται διά ψηφίσματος, θα επανέλθη διά ψήφων. Τώρα –παρά πάσας τας εκ της συνέσεως υπαγορευθείσας αντιρρήσεις και εκ μέρους της στηήλης αυτής– πανελληνίως πρέπει να ομολογηθή ότι πρέπει, ως μόνη ελπίς, ως μόνη εγγύησις τάξεως, ως μόνη σανίς σωτηρίας, να επανέλθη. Η επάνοδός της θα σημάνη ίσως το τέλος της πνευματικής αναρχίας και την απαρχήν μιας νέας εθνικής ζωής, η οποία θα έχη ως προσεχή των κοινών και ως μέλλον την Συμφιλίωσιν. Προς τούτο λοιπόν πρέπει να βοηθήσωμεν όλοι», σημείωνε χαρακτηριστικά.
Η παλινόρθωση της βασιλείας στην Ελλάδα εγκρίθηκε με το δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
