Η εκδήλωση της ασθένειας του πρωθυπουργού και αρχηγού του Ελληνικού Συναγερμού, Αλέξανδρου Παπάγου, την άνοιξη του 1955 έφερε στο φως το ζήτημα της διαδοχής του. Καθώς επιδεινωνόταν η υγεία του Παπάγου, τα ηνία της διοίκησης της Ελλάδας πέρασαν στους δύο αντιπροέδρους της κυβέρνησης, τον υπουργό Εξωτερικών Στέφανο Στεφανόπουλο και τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Παναγιώτη Κανελλόπουλο, οι οποίοι εμφανίζονταν ως τα πιθανότερα πρόσωπα για να διαδεχθούν τον ασθενή πρωθυπουργό. Σταδιακά, μέσα στο καλοκαίρι άρχισε να φαίνεται πως ο υπουργός Εξωτερικών θα κέρδιζε τη μάχη της διαδοχής, παρότι στο πλευρό του αντιπάλου του είχαν ταχθεί νέοι πολιτικοί, όπως ο Παναγής Παπαληγούρας, ο Γεώργιος Ράλλης και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εθεωρείτο μεν ένας επιτυχημένος υπουργός της κυβέρνησης Παπάγου, δεν ανήκε όμως στον στενό κύκλο των συνεργατών του. Απέκτησε πανελλήνια προβολή χάριν στο αξιόλογο έργο του ως υπουργού Δημοσίων Έργων και Συγκοινωνιών. Ήδη από τον Μάρτιο του 1955 το όνομα του Καραμανλή άρχισε να εμφανίζεται στον Τύπο της εποχής ως ενός πιθανού διαδόχου του Παπάγου. Όπως ανέφερε ο ίδιος ο Καραμανλής σε μεταγενέστερη μαρτυρία του (Αρχείο Κ. Γ. Καραμανλή, τόμος 1, σελ. 260), στα τέλη Ιουνίου τον προσέγγισε ένας αυλικός, ο οποίος εξέφρασε την ανησυχία του βασιλιά Παύλου για την κατάσταση που διαμορφώθηκε έπειτα από την ασθένεια του Παπάγου καθώς και την επιθυμία του «ωρισμένοι νέοι άνθρωποι να εξετάσουν την δυνατότητα δημιουργίας διαδόχου κυβερνητικού σχήματος». Δύο μήνες περίπου αργότερα, στα τέλη Αυγούστου, ένας άλλος αυλικός επισκέφτηκε τον Καραμανλή και του ανακοίνωσε «ότι ο βασιλεύς, πεισθείς ότι δεν επρόκειτο να αποκατασταθή η υγεία του πρωθυπουργού, εσκέπτετο να ζητήση την παραίτησίν του διά να διευκολυνθή εις τον διορισμόν νέας Κυβερνήσεως και ότι υπελόγιζε να αναθέση εις εμέ την προσπάθειαν αυτήν».
Η κατάρρευση της Τριμερούς Διάσκεψης του Λονδίνου για το Κυπριακό και η εκδήλωση του ανθελληνικού πογκρόμ των «Σεπτεμβριανών» θεωρήθηκαν στο εσωτερικό της χώρας ως προσωπική αποτυχία του Στεφανόπουλου ως υπουργού Εξωτερικών. Επρόκειτο για ισχυρό πλήγμα στο κύρος του ίδιου. Μέσα στον Σεπτέμβριο, ο Καραμανλής φαίνεται πως άρχισε να κρατά αποστάσεις από την καταρρέουσα κυβέρνηση, εκφράζοντας τη διαφωνία του για τους μέχρι τότε χειρισμούς του Κυπριακού. Παρά ταύτα, ο Καραμανλής δίστασε να διεκδικήσει ανοιχτά την πρωθυπουργία όσο βρισκόταν ακόμα εν ζωή ο Παπάγος.
Ο θάνατος του Παπάγου, στις 4 Οκτωβρίου, άφησε κενή τη θέση του πρωθυπουργού. Οι δύο προφανείς υποψηφιότητες για τη διαδοχή του εμφανίζονταν αποδυναμωμένες: από τον Σεπτέμβριο ο Κανελλόπουλος είχε ολοένα και μικρότερο ρόλο στις εξελίξεις, ενώ ο Στεφανόπουλος αφενός δεν είχε ευρύ λαϊκό έρεισμα και αφετέρου είχε υποστεί διαδοχικές πολιτικές ήττες ως υπουργός. Θεωρήθηκε αναγκαία μια «τρίτη λύση», η οποία δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον εκπρόσωπο μιας νέας γενιάς πολιτικών.
«Δι’ αποφασιστικής πρωτοβουλίας του, εκδηλωθείσης την εσπέραν χθες, ο Βασιλεύς έδωσε λύσιν εις την δημιουργηθείσαν μετά τον θάνατο του Στρατάρχου Παπάγου, χαώδη πολιτικήν κατάστασιν. Καλέσας ο Άναξ την 8.30΄ μ.μ. χθες τον κ. Κων. Καραμανλήν, έδωσεν εις αυτόν την εντολή του σχηματισμού της νέας Κυβερνήσεως. Η βασιλική εντολή συνοδεύεται και από ανοικτήν εξουσιοδότησιν διαλύσεως της Βουλής εις περίπτωσιν κατά την οποίαν αύτη δεν ήθελε παράσχει ψήφον εμπιστοσύνης εις την νέαν Κυβέρνησιν, η οποία θα ορκισθή σήμερον», έγραψε η «Καθημερινή» στο πρωτοσέλιδο της 6ης Οκτωβρίου 1955 σχολιάζοντας την εντολή σχηματισμού κυβέρνηση, την οποία έλαβε ο Μακεδόνας πολιτικός στις 5 Οκτωβρίου.
Η πρώτη κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή στις 12 Οκτωβρίου. «Επί συνόλου 298 βουλευτών και 279 παρόντων, η Κυβέρνησις του κ. Κ. Καραμανλή συνεκέντρωσε 200 ψήφους. Εναντίον της εψήφισαν 77 και δύο ηρνήθησαν ψήφον. Υπέρ της Κυβερνήσεως εψήφισεν ολόκληρος ο Ελληνικός Συναγερμός πλην του κ. Στ. Στεφανοπούλου και του κ. Χρ. Ζαλοκώστα, οι οποίοι δεν προσήλθον», ανέφερε μεταξύ άλλων η «Καθημερινή» την επομένη της ψηφοφορίας.
Επρόκειτο για μια μεγάλη νίκη του Καραμανλή, όχι μόνον γιατί η κυβέρνησή του έλαβε την απαραίτητη ψήφο από την πλειοψηφία της Βουλής, αλλά και γιατί κατάφερε να κρατήσει ενωμένο το κόμμα, προοπτική η οποία διαφαινόταν πολύ απίθανη μερικές ημέρες νωρίτερα. Ο Καραμανλής ανακοίνωσε τη διεξαγωγή εθνικών εκλογών έως την άνοιξη του 1956. Όπως σημείωσε ο ίδιος (Αρχείο Κ. Γ. Καραμανλή, τόμος 1, σελ. 272), προέβη σε αυτή την κίνηση «πρώτον, διότι μετά το θάνατο του Παπάγου, ήταν βαρύ το πολιτικό κλίμα του τόπου· δεύτερον, διότι επιμόνως ζητούσε εκλογές από καιρό η αντιπολίτευση· τρίτον, διότι ήθελα να αντλώ την εξουσία απ’ ευθείας από το λαό, δια να μπορώ να την ασκήσω αποτελεσματικά· και τέταρτον, διότι ήθελα να επωφεληθώ της αγαθής εντυπώσεως που εδημιούργησε στο λαό η ανάληψη της εξουσίας από μέρους μου».
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
