Το 1942 η κατάσταση για τους Συμμάχους κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν κρίσιμη. Από τη μία, αντιμετώπιζαν ιδιαίτερα προβλήματα στην Ευρώπη, καθώς η γερμανική επιχείρηση Μπαρμπαρόσα είχε καθηλώσει τα ρωσικά στρατεύματα, τα γερμανικά υποβρύχια στον Ατλαντικό δημιουργούσαν έντονα προβλήματα στη Βρετανία και η δυτική Ευρώπη βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Γερμανίας.
Από την άλλη, η παρουσία του Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική αποτελούσε σοβαρότατη απειλή για τους Συμμάχους με στρατηγική μάλιστα σημασία: εάν ο Ρόμελ κατάφερνε να καταλάβει τη διώρυγα του Σουέζ, οι Σύμμαχοι δεν θα μπορούσαν πλέον να ανεφοδιάζονται. Η μοναδική εναλλακτική επιλογή τους ήταν η Νότια Αφρική, όπου οι καιρικές συνθήκες ήταν ιδιαίτερα δύσκολες – στοιχείο που καθιστούσε τη διαδικασία του ανεφοδιασμού ακόμη πιο επίφοβη. Ακόμη πιο σοβαρό, όμως, ήταν το ενδεχόμενο να αποκτήσουν οι δυνάμεις του Άξονα πρόσβαση στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής, εξέλιξη η οποία θα είχε ολέθριες συνέπειες για τους Συμμάχους.
Βέβαια, η κατάσταση δεν ήταν κρίσιμη μόνο στο πεδίο της μάχης. Η επίδραση που είχε η εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων στην ψυχολογία των λαών των συμμαχικών κρατών ήταν τέτοια, που δεν άφηνε περιθώριο για μια μεγάλη ήττα, όπως αυτή που μπορούσε να προκύψει στο μέτωπο της Μέσης Ανατολής. Μέχρι τότε, παρά την αντίσταση στις δυνάμεις του Άξονα, οι τελευταίες είχαν σαρώσει τη δυτική Ευρώπη και τώρα βρίσκονταν αντιμέτωπες με τα ρωσικά στρατεύματα. Ιδιαίτερα στην περίπτωση του βρετανικού λαού, το ηθικό του είχε υποστεί μεγάλο πλήγμα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει και η ίδια η θέση του πρωθυπουργού Ουίνστον Τσώρτσιλ: αν δεν πετύχαινε μια αποφασιστική νίκη εις βάρος της Γερμανίας σύντομα, κινδύνευε να έρθει αντιμέτωπος με ψήφο μη εμπιστοσύνης στη Βουλή. Υπό το βάρος αυτών δεδομένων, ο Τσώρτσιλ παίρνει την απόφαση να αναδιοργανώσει το Αρχηγείο της Βρετανικής Στρατιάς στο Κάιρο και τον Αύγουστο του 1942, αντικαθιστώντας τον στρατηγό Όχινλεκ με τον στρατηγό Μπέρναρντ Μοντγκόμερι.
Μέχρι τότε, η Μέση Ανατολή είχε αποτελέσει θέατρο σημαντικών πολεμικών αναμετρήσεων. Μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι τόσο οι Σύμμαχοι όσο και οι δυνάμεις του Άξονα διεκδικούσαν την περιοχή προκειμένου να τη χρησιμοποιήσουν ως βάση και αφετηρία μελλοντικών επιδιώξεων, ήδη από την αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τον Δεκέμβριο του 1940, εκμεταλλευόμενη την εμπλοκή της Ιταλίας στον πόλεμο εναντίον της Ελλάδας, η Βρετανία εισέβαλε στην Κυρηναϊκή, την οποία μέχρι τότε κατείχε το ιταλικό βασίλειο, και κατέλαβε τη Βεγγάζη. Με τη σειρά της, η Γερμανία έστειλε εκστρατευτικό σώμα, το Afrika Korps, υπό τον Έρβιν Ρόμελ, για την ενίσχυση των συμμάχων της. Το Βρετανικό Αρχηγείο Μέσης Ανατολής απέστειλε εκστρατευτικό σώμα για να συνδράμει την Ελλάδα, με αποτέλεσμα να μειωθεί η βρετανική στρατιωτική δύναμη στη Μέση Ανατολή. Επωφελούμενος της εξέλιξης αυτής, ο Ρόμελ αντεπιτέθηκε τον Απρίλιο του 1941, αναγκάζοντας τους Βρετανούς να συμπτυχθούν στα σύνορα της Αιγύπτου, θέτοντας την Αλεξάνδρεια σε άμεσο κίνδυνο.
Η συνεχής ανάπτυξη και απόσυρση στρατευμάτων για την ενίσχυση κάποιου άλλου μετώπου, οι επιθέσεις και οι αντεπιθέσεις συνεχίστηκαν εκατέρωθεν μέχρι το 1942. Η πιθανότητα ολοκληρωτικής συντριβής των βρετανικών δυνάμεων στην περιοχή και κατάληψης της Αιγύπτου από τον Άξονα φαινόταν ολοένα και πιο ισχυρή. Ωστόσο, αποτράπηκε την τελευταία στιγμή: μετά από μάχες που διήρκεσαν όλο τον Ιούλιο, οι συμμαχικές δυνάμεις κατάφεραν να ανακόψουν τη γερμανοϊταλική προέλαση στο Ελ Αλαμέιν, 90 περίπου χιλιόμετρα από την Αλεξάνδρεια. Βέβαια, ακολούθησαν αλλεπάλληλες προσπάθειες των Συμμάχων να απομακρύνουν τελείως τον εχθρό, χωρίς όμως αποτέλεσμα, δημιουργώντας μια στασιμότητα. Τόσο οι Σύμμαχοι όσο και ο Άξονας ανέστειλαν τις πολεμικές επιχειρήσεις προκειμένου να ανεφοδιαστούν.
Παράλληλα, τον Αύγουστο του 1942 εκπληρωνόταν μια πολύμηνη επιδίωξη της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης: μετά από πιέσεις της, εξασφάλισε τη συμμετοχή του Ελληνικού Στρατού Μέσης Ανατολής στις επιχειρήσεις των Συμμάχων εναντίον του Άξονα, κίνηση που εξυπηρετούσε τρεις στόχους: τη διατήρηση της αίγλης του ελληνικού στρατεύματος την οποία είχε αποκτήσει μετά τον νικηφόρο αγώνα στην Ήπειρο και την ηρωική αντίσταση στην Κρήτη, τη συντήρηση της προοπτικής του ελληνικού έθνους για απελευθέρωση και, τέλος, την εξασφάλιση ενός ισχυρού χαρτιού στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων μετά τη λήξη του πολέμου, με γνώμονα την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων. Μέχρι τότε, η 1η Ελληνική Ταξιαρχία χρησιμοποιούνταν στη δεύτερη γραμμή του μετώπου, για την προστασία του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας. Πλέον, η συμμετοχή της στο πλευρό των Συμμάχων ήταν αναγκαία για την εξασφάλιση της νίκης κατά του Ρόμελ. Στις 7 Σεπτεμβρίου 1942, τέθηκε υπό την 50ή Βρετανική Μεραρχία που δραστηριοποιείτο στη βόρεια περιοχή του Δέλτα και η αποστολή της ήταν να αμυνθεί της τοποθεσίας νότια της λίμνης Μαριούτ.
Τον καιρό που ανέλαβε τη διοίκηση των εκεί βρετανικών δυνάμεων ο στρατηγός Μοντγκόμερι, ο Ρόμελ αντιμετώπιζε σοβαρό πρόβλημα ανεφοδιασμού, καθώς η προσήλωση του Βερολίνου στο Ανατολικό Μέτωπο άφηνε το Afrika Korps με το ένα τρίτο των εφοδίων που χρειαζόταν. Μετά από μια τελευταία, απέλπιδα -καθότι δεν είχε τον απαραίτητο εξοπλισμό- επίθεση, ο Ρόμελ αποκρούστηκε. Μάλιστα, αρρώστησε και αναγκάστηκε να επιστρέψει στη Γερμανία, εναποθέτοντας τις ελπίδες του σε μια νίκη στο Στάλινγκραντ, που θα δημιουργούσε νέο συσχετισμό δυνάμεων και θα ανάγκαζε τους Βρετανούς να αποστείλουν στρατεύματα σε άλλες περιοχές, με αποτέλεσμα να αναβάλουν κάθε επίθεση κατά του στρατού του.
Στις 23 Οκτωβρίου 1942, ο Μοντγκόμερι είχε ολοκληρώσει την προετοιμασία του και εξαπέλυσε τη μεγάλη επίθεσή του, στην οποία συμμετείχε και η Ελληνική Ταξιαρχία. Παρά τις σφοδρές τους αντεπιθέσεις, οι Γερμανοί, που είχαν ουσιαστική έλλειψη καυσίμων, συνειδητοποίησαν ότι η μάχη είχε χαθεί. Μάλιστα, στις 2 Νοεμβρίου ο Ρόμελ αιτήθηκε άδεια για την αναδίπλωση των δυνάμεών του, την οποία ο Χίτλερ δεν έδωσε, διατάζοντας το Afrika Korps να πολεμήσει μέχρις εσχάτων. Τρεις ημέρες μετά, χωρίς να περιμένει έγκριση σε νέο αίτημά του, ο Ρόμελ διέταξε την υποχώρηση των στρατευμάτων του. Η ραγδαία αυτή υποχώρηση επέφερε σοβαρότατο πλήγμα στις ιταλικές μονάδες, οι οποίες είχαν εγκαταλειφθεί στην έρημο χωρίς εφόδια, και έτσι αναγκάστηκαν είτε να διαλυθούν είτε να παραδοθούν. Τα γερμανικά στρατεύματα συνέχισαν να υποχωρούν και τον Μάιο του 1943 παραδόθηκαν και αυτά.
Η μάχη του Ελ Αλαμέιν αποτέλεσε την πρώτη αποφασιστική συμμαχική νίκη και διέψευσε τις προσδοκίες του Άξονα να καταλάβει την Αίγυπτο, να αποκτήσει τον έλεγχο της διώρυγας του Σουέζ και ανεμπόδιστη πρόσβαση στις πετρελαιοπηγές της Μέσης Ανατολής. Σε μεγάλο βαθμό, καθόρισε την έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως, άλλωστε, είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ο Τσώρτσιλ: «Πριν από το Ελ Αλαμέιν δεν είχαμε ποτέ μια νίκη. Μετά το Ελ Αλαμέιν δεν είχαμε ποτέ μια ήττα».
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
