Ο Νέλσον Μαντέλα (1918-2013), εκτός από πρωταγωνιστής του αγώνα υπέρ των δικαιωμάτων των μαύρων στη Νότια Αφρική, υπήρξε ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της χώρας (1994-99). Ήταν γιος του αρχηγού της φυλής Μαντίμπα του λαού Tέμπου, Χένρι Μαντέλα. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, τον μεγάλωσε ο αντιβασιλέας των Τέμπου. Ο Νέλσον παραιτήθηκε από την αξίωσή του για την αρχηγία, διότι ήθελε να γίνει δικηγόρος. Το 1944 εντάχθηκε στο Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), μια οργάνωση που αγωνιζόταν για τα δικαιώματα των μαύρων, και έγινε ηγέτης του Συνδέσμου Νέων. Το 1952 ίδρυσε την πρώτη δικηγορική εταιρεία από μαύρους της Νότιας Αφρικής, η οποία ειδικευόταν σε υποθέσεις που προέκυψαν από τη νομοθεσία μετά το 1948 για το απαρτχάιντ. Παράλληλα, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην έναρξη μιας εκστρατείας ενάντια στους νόμους περί αδείας της Νότιας Αφρικής. Η ακτιβιστική του δράση τον έκανε συχνά στόχο των Αρχών. Από το 1964 έως το 1982 ο Μαντέλα ήταν έγκλειστος στη φυλακή του νησιού Ρόμπεν, λίγο έξω από το Κέιπ Τάουν. Απελευθερώθηκε το 1990 και το 1994 κέρδισε τις πρώτες εκλογές στη Νότια Αφρική με καθολική ψηφοφορία και ορκίστηκε πρόεδρος της πρώτης πολυεθνικής κυβέρνησης της χώρας. Παρότι δεν επιδίωξε δεύτερη θητεία, διατήρησε μια ισχυρή διεθνή παρουσία ως υπέρμαχος της ειρήνης και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Μέσα από τη σημερινή έκδοση, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει διαφορετικές πλευρές του ηγέτη-συμβόλου, όπως αποτυπώθηκε από την Καθημερινή.
Τα πολλά πρόσωπα ενός θρύλου
Καμία άλλη πολιτική προσωπικότητα του εικοστού αιώνα δεν απέκτησε τέτοια οικουμενική αναγνώριση όπως ο Νέλσον Μαντέλα. Εμβληματική μορφή του αγώνα εναντίον του απαρτχάιντ, φυλακισμένος για 27 χρόνια από το ρατσιστικό καθεστώς, ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής τιμήθηκε, μεταξύ άλλων, με το Βραβείο Νόμπελ για την Ειρήνη από τη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών, με το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη από τη Σοβιετική Ένωση και με το Μετάλλιο της Ελευθερίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ ο ΟΗΕ καθιέρωσε, όσο ακόμη βρισκόταν στη ζωή, την 18η Ιουλίου, ημέρα των γενεθλίων του, ως ∆ιεθνή Ημέρα Νέλσον Μαντέλα. Το τέλος του 95χρονου, περιπετειώδους βίου του, στις 5 ∆εκεμβρίου του 2013, προκάλεσε παγκόσμια συγκίνηση. Πέντε ημέρες αργότερα, η επίσημη επιμνημόσυνη τελετή έφερε στο στάδιο του Γιοχάνεσμπουργκ 91 αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων από κάθε ζώνη του πλανήτη και κάθε πλευρά του πολιτικού φάσματος. Ανάμεσά τους ήταν και ο πρώτος μαύρος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Μπαράκ Ομπάμα, που αποκάλυψε ότι η πρώτη πολιτική πράξη της ζωής του ήταν να συμμετάσχει σε διαδήλωση εναντίον του απαρτχάιντ και ότι δεν θα μπορούσε να φανταστεί τη ζωή του χωρίς το πρότυπο του ήρωα της νιότης του. Όπως και ο τότε Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, που χαρακτήρισε τον απελθόντα «ήρωα του καιρού μας» και αποφάσισε να κυματίζουν μεσίστιες επί ένα τριήμερο οι σημαίες στο Ηνωμένο Βασίλειο.
∆εν είχε γνωρίσει την ίδια αναγνώριση ο Νέλσον Μαντέλα από τις δύο μεγάλες δυνάμεις του αγγλοσαξονικού κόσμου όταν την είχε περισσότερο ανάγκη, εκείνα τα ατέλειωτα χρόνια της φυλακής, της απομόνωσης και των καταναγκαστικών έργων. Το 1986, ο τότε πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Ρόναλντ Ρίγκαν, είχε εκφραστεί με τα εξής λόγια για την ιστορική οργάνωση του Μαντέλα, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), και τον αγώνα του: «Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής [σ.σ. δηλαδή το καθεστώς του απαρτχάιντ] δεν έχει καμία υποχρέωση να διαπραγματευτεί το μέλλον της χώρας με μια οργάνωση που έχει στόχο τη δημιουργία κομμουνιστικού κράτους και χρησιμοποιεί τρομοκρατικές τακτικές και βία για να το πετύχει». Έναν χρόνο αργότερα, η πρωθυπουργός της Βρετανίας Μάργκαρετ Θάτσερ άφηνε εμβρόντητο το ακροατήριο στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου που παρέθεσε στο περιθώριο συνόδου κορυφής της Κοινοπολιτείας, στο Βανκούβερ: «Σημαντικός αριθμός ηγετικών στελεχών του ANC είναι κομμουνιστές… Όταν το ANC διακηρύσσει ότι επιθυμεί να πλήξει βρετανικές επιχειρήσεις, αυτό είναι τυπική συμπεριφορά τρομοκρατικής οργάνωσης. Πολέμησα την τρομοκρατία σε όλη μου τη ζωή. ∆εν θέλω να έχω καμία σχέση με μια οργάνωση που χρησιμοποιεί βία».
Η όψιμη αγιοποίηση του μαύρου ηγέτη μάς κληροδότησε την εικόνα ενός χαμογελαστού γέροντα, κήρυκα της συμφιλίωσης και του συμβιβασμού, πεπεισμένου οπαδού της μη βίας, της παθητικής αντίστασης, κατά το πρότυπο του Μαχάτμα Γκάντι. Όσοι φιλοτέχνησαν αυτό το πορτρέτο βασίστηκαν στην ιστορική απόφαση του Μαντέλα και του ANC να έρθουν, το 1990, σε συνδιαλλαγή με την τελευταία κυβέρνηση του απαρτχάιντ υπό τον Φρεντερίκ ντε Κλερκ, βάσει της οποίας η πολιτική εξουσία πέρασε στη μαύρη πλειονότητα, ενώ η οικονομική έμεινε στα χέρια της λευκής μειονότητας. Επέλεξαν ωστόσο να παραγράψουν τους άλλους Νέλσον Μαντέλα, τις άλλες, πολύ διαφορετικές όψεις αυτού του ηγέτη, που σμιλεύτηκαν στα καλύτερά του χρόνια.
Από τη στιγμή που είδε το πρώτο φως του ήλιου, σε ένα χωριό της περιφέρειας Κέιπ Τάουν, ο μελλοντικός ήρωας του λαού του ήταν η ενσάρκωση των αντιθέσεων: ένας σκλάβος με βασιλικό αίμα. Ο παππούς του ήταν βασιλιάς της φυλής του και ο πατέρας του σύμβουλος της βασιλικής οικογένειας –μαύρο βασίλειο–, κάτω από την καταπιεστική εξουσία των λευκών. Έδειξε τα πρώτα δείγματα του αντάρτη που ωρίμαζε μέσα του όταν έφυγε για τη μεγάλη πόλη, το Γιοχάνεσμπουγκ, για να αποφύγει έναν γάμο που του κανόνιζαν, παρά τη θέλησή του. Κατάφερε να γίνει δικηγόρος, αφού υπήρξε ο μόνος μαύρος φοιτητής στη Νομική Σχολή. Στα πανεπιστημιακά του χρόνια απέκτησε φιλίες με λευκούς αριστερούς ακτιβιστές, όπως ο Τζο Σλόβο, μετέπειτα ηγέτης του ΚΚ Νότιας Αφρικής. Το 1943 εντάχθηκε στο ANC, το οποίο, σε αντίθεση με το ΚΚ, δεν δεχόταν λευκούς στις γραμμές του, και τον επόμενο χρόνο ήταν από τους ιδρυτές της οργάνωσης νεολαίας του.
Οι σχέσεις του με τους κομμουνιστές περιβάλλονταν από κάποια ασάφεια μέχρι τον θάνατό του, όταν η ηγεσία του ΚΚΝΑ ανακοίνωσε ότι τη στιγμή της σύλληψής του (το 1962) ο Νέλσον Μαντέλα ήταν όχι απλώς μέλος του τότε παράνομου κόμματος, αλλά και κορυφαίο στέλεχος της Κεντρικής Επιτροπής του – από το 1955, όπως μαρτυρούν πολλές πηγές. Ωστόσο η σχέση του με τον κομμουνισμό ήταν πάντα λιγότερο ιδεολογική και περισσότερο πραγματιστική, υποταγμένη στην αποστολή της ζωής του, την ανατροπή της κυριαρχίας των λευκών. Καθώς στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου Αμερικανοί και Βρετανοί στήριζαν το καθεστώς του απαρτχάιντ, η βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης και της Κίνας ήταν καλοδεχούμενη και οι οργανωτικές δυνατότητες του ΚΚΝΑ πολύτιμες.
Η μεγάλη στροφή για το ANC και τον ίδιο τον Μαντέλα έρχεται στις 21 Μαρτίου του 1960, με τη σφαγή της Σάρπβιλ, όταν στη διάρκεια μιας άοπλης, αλλά πολύ δυναμικής διαδήλωσης μαύρων έξω από αστυνομικό τμήμα, οι λευκοί πυροβολούν στο ψαχνό και σκοτώνουν 69 μαύρους, από τους οποίους οι 29 ήταν παιδιά, πολλά πυροβολημένα στην πλάτη. Το μακελειό προκάλεσε γενικευμένο ξεσηκωμό των μαύρων και το καθεστώς απάντησε με κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, που περιόριζε ασφυκτικά τα περιθώρια ειρηνικής διαμαρτυρίας. Μετά από έντονες εσωτερικές διαμάχες, η ηγεσία του ANC αποφάσισε να διαβεί τον Ρουβίκωνα και να αναλάβει ένοπλο αγώνα εναντίον του καθεστώτος. ∆ημιούργησε για τον σκοπό αυτόν μια αυτοτελή, ένοπλη οργάνωση, το «∆όρυ του Έθνους», σε συνεργασία με το ΚΚΝΑ, υπό την ηγεσία μιας τριανδρίας που την αποτελούσαν ο Μαντέλα, ο οποίος ανέλαβε πρόεδρος, ο Σλόβο και ο Γουόλτερ Σισούλου. Τα επόμενα δύο χρόνια, ο Μαντέλα καταβροχθίζει κείμενα των Μάο, Κάστρο και Τσε Γκεβάρα προσπαθώντας να αφομοιώσει την πείρα του ανταρτοπολέμου, περιοδεύει σε Μαρόκο, Αλγερία, Αίγυπτο, Αιθιοπία, Γουινέα, Γκάνα, Τανζανία, Λιβερία αναζητώντας υποστήριξη, εκπαιδεύεται στρατιωτικά και δημιουργεί δίκτυα υποστήριξης. Μετά την επιστροφή του, θα συλληφθεί τον Αύγουστο του 1962 από την αστυνομία των λευκών. Σύμφωνα με τον τότε Αμερικανό διπλωμάτη και πράκτορα της CIA, Ντόναλντ Ρίκαρντ, η αμερικανική υπηρεσία πληροφοριών ήταν εκείνη που τον κάρφωσε στις Αρχές, θεωρώντας ότι έπαιζε κεντρικό ρόλο στην αυξανόμενη επιρροή των κομμουνιστών στο κίνημα των μαύρων.
O Μακρύς δρόμος προς την ελευθερία (τίτλος αυτοβιογραφικού του βιβλίου) έφτασε σε αίσιο τέλος την 11η Φεβρουαρίου 1990, όταν απελευθερώθηκε χωρίς όρους, παράλληλα με τη νομιμοποίηση του ANC, που σήμανε την αντίστροφη μέτρηση για το πέρασμα της εξουσίας στη μαύρη πλειονότητα. Ο κόσμος και ο Μαντέλα είχαν αλλάξει θεαματικά στα 27 χρόνια που μεσολάβησαν από τη σύλληψή του. Το Τείχος του Βερολίνου είχε πέσει πριν από τρεις μήνες, η Σοβιετική Ένωση έπνεε τα λοίσθια και ο ίδιος βρισκόταν πλέον στην όγδοη δεκαετία της ζωής του. Παρ’ όλα αυτά, διατηρούσε την ελπίδα για μια νέα κοινωνία που θα καταργούσε όχι μόνο τη φυλετική καταπίεση, αλλά και την οικονομική εκμετάλλευση. «Η εθνικοποίηση των ορυχείων, των τραπεζών και των βιομηχανικών μονοπωλίων είναι η πολιτική του ANC και οποιαδήποτε αλλαγή επ’ αυτού θα ήταν αδιανόητη», τόνισε στους συντρόφους του αμέσως μετά την απελευθέρωσή του.
Το σημείο καμπής ήρθε δύο χρόνια αργότερα, όταν ο Μαντέλα ανέβηκε στο χιονισμένο Νταβός της Ελβετίας για να συμμετάσχει στο ετήσιο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Ο Τίτο Μποουένι, που διετέλεσε διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας και τον συνόδευε σε εκείνο το ταξίδι, αφηγείται ότι καταλυτικό ρόλο στη στροφή του Μαντέλα προς την οικονομία της αγοράς έπαιξαν οι συζητήσεις του με ηγετικά στελέχη των ΚΚ Κίνας και Βιετνάμ, που δεν μπορούσαν να καταλάβουν τις σοσιαλίζουσες εμμονές του με τις εθνικοποιήσεις. Να τι είπε ο ίδιος αργότερα στον βιογράφο του, Άντονι Σάμπσον: «Άλλαξαν μεμιάς την άποψή μου. Επιστρέφοντας στην πατρίδα, είπα στους συντρόφους μου: Παιδιά, πρέπει να διαλέξουμε. Είτε κρατάμε τις εθνικοποιήσεις, οπότε δεν θα έχουμε καθόλου επενδύσεις, είτε αλλάζουμε γραμμή και προσελκύουμε επενδύσεις».
Στα χρόνια που ακολούθησαν, η υπό το ANC Νότια Αφρική όντως προσέλκυσε επενδύσεις και είχε σημαντική οικονομική ανάπτυξη, αν και πολύ μικρότερη από άλλες, μεγάλες χώρες του Παγκόσμιου Νότου, όπως η Κίνα και η Ινδία. Οι οικονομικές ανισότητες ανέβηκαν σε επίπεδα ακόμη υψηλότερα από την εποχή του απαρτχάιντ, το AIDS θέρισε κοινότητες των μαύρων –παίρνοντας από τη ζωή και τον γιο του Μαντέλα– και η διαφθορά άρχισε να κηλιδώνει ηγετικά στελέχη της νέας εξουσίας. Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν στάθηκε ικανό να σκιάσει, ωστόσο, την εικόνα του «Μαντίμπα», όπως αποκαλούσαν τον παντοτινό ηγέτη τους οι ομόφυλοί του, του Ακατανίκητου, του ανθρώπου που έμεινε αλύγιστος στα 27 χρόνια της φυλακής, απορρίπτοντας τόσες και τόσες προτάσεις των δεσμωτών του να ζήσει μια ήσυχη ζωή, με τον όρο ότι θα παραιτηθεί από τον αγώνα του, για να αξιωθεί, τελικά, να ζήσει και να χαρεί τη μέρα της νίκης και της δικαίωσης.
Κάθε 18η Ιουλίου, ο ΟΗΕ μάς υπενθυμίζει ένα από τα αποφθέγματα του ύστερου Μαντέλα: «Είναι εύκολο να ανατρέψεις και να καταστρέψεις. Ήρωες είναι εκείνοι που κάνουν ειρήνη και χτίζουν». Ο επαναστάτης Μαντέλα κέρδισε μια μόνιμη θέση στην καρδιά του έθνους του και όλων των καταπιεζόμενων λαών γι’ αυτά που ανέτρεψε. Αυτά που έχτισαν οι επίγονοί του θα τα κρίνει η Ιστορία.
Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου
Κατά τη διάρκεια της ζωής μου αφιερώθηκα σε αυτόν τον αγώνα του αφρικανικού λαού. Έχω πολεμήσει ενάντια στην κυριαρχία των λευκών και έχω πολεμήσει ενάντια στην κυριαρχία των μαύρων. Έχω λατρέψει το ιδανικό μιας δημοκρατικής και ελεύθερης κοινωνίας στην οποία όλοι οι άνθρωποι ζουν μαζί αρμονικά και με ίσες ευκαιρίες. Είναι ένα ιδανικό για το οποίο ελπίζω να ζήσω και να το πετύχω. Αλλά, αν χρειαστεί, είναι ένα ιδανικό για το οποίο είμαι έτοιμος να πεθάνω.
Νέλσον Μαντέλα
Η περιπετειώδης ζωή του Νέλσον Μαντέλα
Αν και ο Νέλσον Μαντέλα βρίσκεται στις φυλακές του καθεστώτος της Πραιτώριας 23 ολόκληρα χρόνια, εν τούτοις ο μαύρος αυτός πολιτικός ηγέτης εξακολουθεί και σήμερα ακόμη, πίσω από τα σίδερα του κελιού του, να εμπνέει και να κατευθύνει τον απεγνωσμένο αγώνα των μαύρων της Ν. Αφρικής που έχει σκοπό την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων και την απόκτηση της ελευθερίας τους.
Ο Μαντέλα γεννήθηκε το 1918 και είναι το πρώτο παιδί ενός φύλαρχου, που ήταν ∆ιοικητής κάποιου γεωγραφικού διαμερίσματος (transkei), από τα πολλά που υπάρχουν στη Νότια Αφρική, όπου υποχρεωτικά κατοικούν και εργάζονται οι μαύροι, αποκομμένοι πλήρως από τους λευκούς. Σπούδασε νομικά και το 1944 έγινε μέλος και έπειτα πρόεδρος του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC), που είναι η πολιτική οργάνωση του μαύρου πληθυσμού της Ν. Αφρικής. Η οργάνωση αυτή –η οποία κηρύχθηκε παράνομη το 1960 και της οποίας κάθε δραστηριότητα καταδιώκεται πολύ σκληρά από τα πρώτα χρόνια της ιδρύσεώς της– αποδέχθηκε μόνο την παθητική αντίσταση ως όπλο του αγώνα της κατά της κυβέρνησης της Πραιτώριας. Αλλά μετά τα αιματηρά γεγονότα της Σάρπβιλ του 1960, όπου 69 άοπλοι μαύροι διαδηλωτές εφονεύθησαν από τα πυρά της Αστυνομίας του ρατσιστικού καθεστώτος, οι ηγέτες του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου κατάλαβαν ότι η παθητική αντίσταση θα οδηγούσε αναπόφευκτα μόνο στην αποτελμάτωση και στον εκφυλισμό του απελευθερωτικού αγώνα των μαύρων. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ίδρυσαν το 1961 ως παράρτημα του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου τη στρατιωτική οργάνωση Spear, που ανέλαβε την ευθύνη της διεξαγωγής του ένοπλου αγώνος των μαύρων κατά του καθεστώτος της Ν. Αφρικής.
Στη συνέχεια, τον Αύγουστο του 1962, ο Μαντέλα, που έχει ήδη ανακηρυχθεί ισόβιος Πρόεδρος του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου, καταδικάζεται σε φυλάκιση 5 ετών, με την κατηγορία της δημαγωγίας και της παράνομης εξόδου από τη χώρα, και στη συνέχεια, το 1964, σε ισόβια δεσμά. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας του αυτής δίκης ο Μαντέλα διακήρυξε, με ιδιαίτερο σθένος ενώπιον του δικαστηρίου, την πίστη του για μια ελεύθερη δημοκρατική κοινωνία, στην οποία όλος ο λαός θα ζει αρμονικά και με ίσα δικαιώματα και ότι είναι έτοιμος να προσφέρει και τη ζωή του ακόμη για την πραγματοποίηση του υψηλού αυτού ιδανικού.
Τα επόμενα χρόνια, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο, και χωρίς την ηγεσία του φυλακισμένου Μαντέλα, συνέχισε τον έντονο αγώνα του για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων στη Νότια Αφρική. Το στρατηγείο της οργανώσεως αυτής, που βρίσκεται τώρα στη Ζάμπια, διευθύνει την εξέγερση των μαύρων κατά της κυβέρνησης της Πραιτώριας, στην οποία συμπαρίστανται πολλά κράτη της Αφρικής και όλοι οι Λαοί.
Σήμερα ο Μαντέλα έχει γίνει πια το σύμβολο του αντιρατσιστικού αγώνα, όχι μόνο στη Νότια Αφρική, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ένας διακεκριμένος Αμερικανός εγκληματολόγος ερευνητής, που είναι ο μόνος στον οποίο η κυβέρνηση της Πραιτώριας επέτρεψε να επισκεφθεί τον Μαντέλα στη φυλακή του, μετά τη συνάντησή του αυτή με τον μαύρο ηγέτη δημοσίευσε για το θέμα των φυλετικών διακρίσεων στη Ν. Αφρική μια σειρά άρθρων στα οποία, πλην των άλλων, περιγράφει και το μεγάλο θαυμασμό που επικρατεί την εποχή αυτή σε παγκόσμια κλίματα για το αδάμαστο αγωνιστικό φρόνημα του Μαντέλα, του ηρωικού αυτού λαϊκού αγωνιστή που είναι σήμερα 67 ετών. Έτσι, η παράταση της φυλακίσεώς του έχει προκαλέσει την έντονη αντίδραση της παγκόσμιας κοινής γνώμης, η οποία αξιώνει από την κυβέρνηση της Ν. Αφρικής την άμεση αποφυλάκισή του.
Σχετικά τώρα με το θέμα αυτό, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1970-1980, η κυβέρνηση της Πραιτώριας επρότεινε την απελευθέρωση του Μαντέλα, υπό τον όρο ότι θα δεχθεί να ζήσει σ’ ένα γκέτο των μαύρων της χώρας, μακριά από κάθε πολιτική δραστηριότητα. Ο Μαντέλα απέρριψε αμέσως την πρόταση αυτή. Επίσης, τον Ιανουάριο του 1984 και τον Φεβρουάριο του 1985 και πολύ πρόσφατα ακόμη επροτάθη και πάλι από τη ρατσιστική κυβέρνηση της Πραιτώριας η απελευθέρωση του Μαντέλα υπό τον όρο ότι αυτός θα δώσει εντολή για την κατάπαυση του ενόπλου αγώνος των μαύρων κατά του καθεστώτος. Και πάλι όμως ο Μαντέλα απέρριψε, χωρίς καμιά συζήτηση, την πρόταση αυτή. Μάλιστα, η κόρη του Μαντέλα, σε μια λαϊκή συγκέντρωση στη Ν. Αφρική, εξήγησε τους λόγους για τους οποίους ο πατέρας της απέρριψε τις προτάσεις αυτές. «Πώς ήταν δυνατόν, είπε, ο πατέρας μου να κάνει παρόμοιες διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση της Πραιτώριας, όταν ολόκληρος ο λαός και ο ίδιος δεν είναι ελεύθερος;»
Σε κάθε κηδεία ενός μαύρου αγωνιστή που σκοτώνεται από τις σφαίρες της αστυνομίας του καθεστώτος, το πλήθος των μαύρων που συνοδεύει τη σορό του νεκρού τραγουδάει με πολύ πάθος τη «Μαντέλα», μια μπαλάντα πλημμυρισμένη από πόνο και λαϊκή οργή.
Ο Νέλσον Μαντέλα, ο καταξιωμένος αυτός μαύρος πολιτικός ηγέτης, σύμφωνα με τις υπάρχουσες ενδείξεις θα αποφυλακισθεί γρήγορα, γιατί αυτό επιβάλλουν οι περιστάσεις. Έτσι θα μπορέσει να ακολουθήσει την ιστορική πορεία. Αλλά και οι μαύροι της Ν. Αφρικής θα αποκτήσουν και αυτοί την ελευθερία τους, έστω κι αν χρειασθεί ακόμη αγώνα ποτισμένο με αίμα και δάκρυα. Γιατί όπως απέδειξε η Ιστορία, κατακτά κανείς πάντοτε την ελευθερία του, ενώ έχει αδάμαστη τη θέληση να είναι ελεύθερος. Και ο λαός αυτός, με τον ηρωικό του ξεσηκωμό για την ελευθερία, απέδειξε σε όλο τον κόσμο ότι έχει την ισχυρή αυτή θέληση.
Του Λέανδρου Πολυχρόνη, Η Καθημερινή, 2 Ιουλίου 1986
Ο πρίγκιψ Νέλσον Μαντέλα
Ο πιο διάσημος (πρώην πλέον) πολιτικός κρατούμενος του κόσμου, ο Νέλσον Μαντέλα, ο οποίος έχει γίνει η μεγάλη ελπίδα των μαύρων της Νότιας Αφρικής, γεννήθηκε για να γίνει ηγέτης και να διατρανώσει τη δόξα του αφρικανικού έθνους. Ο προπάππους του ήταν ένας φημισμένος βασιλιάς του Τρανσκέι και ο πατέρας του βασιλικός σύμβουλος. Αυτή η βασιλική καταγωγή τον διαπότισε με μια αίσθηση των φυλετικών ηθών και εθίμων και του ανέπτυξε πολύ χρήσιμες πλευρές χαρακτήρος, όπως αυτοπεποίθηση, αξιοπρέπεια και αποφασιστικότητα. Η πρώτη πολιτική ζωή που γνώρισε ήταν ποιμενική. Οι αρχηγοί και οι σύμβουλοι της φυλής του ήταν ανοικτοί και δημοκρατικοί, και ο λαός του μπορούσε να μετακινείται ελεύθερα σε όλη τη χώρα.
Ως πρίγκιπας, ο Μαντέλα μεγάλωσε σε μια εποχή που οι καλοαναθρεμμένοι μαύροι της Νότιας Αφρικής έπαιρναν μια αυστηρή, ηθικιστική, ιεραποστολική παιδεία. Η παιδεία αυτή τον τοποθετεί έτη φωτός μπροστά από τους μαύρους επαναστάτες των γκέτο, στους οποίους επιβλήθηκε η παιδεία της κατωτερότητας και της έλλειψης προσδοκιών του απαρτχάιντ. Η μητέρα του Μαντέλα ήταν πιστή χριστιανή και τον ανέθρεψε σύμφωνα με το δόγμα των Μεθοδιστών, στέλνοντάς τον σε διάφορα θρησκευτικά σχολεία. Όταν ήταν 10 χρονών, πέθανε ο πατέρας του και την ευθύνη της εκπαίδευσής του ανέλαβε ο θείος του, αρχηγός της φυλής των Τέμπου, ο οποίος τον έστειλε στο κολλέγιο μαύρων του Φορτ Χέηρ. Όταν όμως ο θείος του αποφάσισε να τον παντρέψει, ο Μαντέλα βρήκε ότι η νύφη ήταν πολύ παχειά για τα γούστα του και το ’σκασε στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Εκεί συνάντησε τον Ουώλτερ Σισούλου, ο οποίος τον προέτρεψε να σπουδάσει νομικά. Τον συνέστησε μάλιστα σε έναν Ευρωπαίο δικηγόρο, ο οποίος τον είχε προσλάβει ως μαθητευόμενο. Μαζί με έναν παλιό του συμμαθητή, τον Όλιβερ Τάμπο, άνοιξαν το πιο γνωστό δικηγορικό γραφείο μαύρων στη Νότια Αφρική. Αργότερα ο Σισούλου οδήγησε και τους δύο στο Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο.
Από την αρχή ο Μαντέλα υπήρξε ένας Αφρικανός εθνικιστής, αλλά όχι κομμουνιστής, όπως τον έχουν κατηγορήσει τόσο συχνά οι Αφρικάνερ εχθροί του. Στις αρχές της δεκαετίας του 1940 συνάντησε μια ομάδα ριζοσπαστών Ινδών, με τους οποίους διεξήγαγε ενδιαφέρουσες συζητήσεις πάνω στις θεωρίες του Μαρξ για την ταξική πάλη και στις ιδέες της μη-βίας του Μαχάτμα Γκάντι. Ο Μαντέλα τάχθηκε τελικά με τις ιδέες του Γκάντι. Μετά τέσσερα χρόνια, κατά τη διάρκεια της πρώτης μεγάλης εθνικής διαδήλωσης εναντίον του απαρτχάιντ, στρατολόγησε πολλούς από τους 8.577 εθελοντές, οι οποίοι ειρηνικά αποφάσισαν να «γεμίσουν» τις φυλακές.
Όμως μετά τη σφαγή στο Σάρπβιλ το 1960, όταν η αστυνομία σκότωσε 69 άτομα που διαδήλωναν ειρηνικά εναντίον της επιβολής των ρατσιστικών μέτρων, η προσήλωση του ANC στη μη-βία υποχώρησε, ανοίγοντας το δρόμο σε πιο βίαιες εκδηλώσεις. Μέχρι την περασμένη Κυριακή, η τελευταία φορά που ο Μαντέλα εμφανίσθηκε δημόσια ήταν σε μια διάσκεψη το 1961, όπου είχε προτείνει ένα μη-φυλετικό, δημοκρατικό σύνταγμα, σχεδόν κατά λέξη αυτό που ζητάει σήμερα ο κ. Ντε Κλερκ.
Κατόπιν ο Μαντέλα πέρασε στην παρανομία. Ύστερα από μια σειρά βομβιστικές επιθέσεις εναντίον κυβερνητικών εγκαταστάσεων που πραγματοποιήθηκαν από την Ασπίδα του Έθνους, υπό την ηγεσία του Μαντέλα, ο τελευταίος διέφυγε στο εξωτερικό. Αφού ταξίδεψε σε διάφορες χώρες, επέστρεψε στη Νότια Αφρική. Επί 25 μήνες κυκλοφορούσε ελεύθερος, μέχρι τη στιγμή που κάποιοι πληροφοριοδότες –ορισμένοι κατηγορούν τη CIA– τον κατέδωσαν και συνελήθη. Αυτό του στοίχισε 27 χρόνια ζωής σε διάφορες φυλακές.
Όμως η μακρόχρονη φυλάκιση δεν τον έκαμψε, γιατί δεν ήταν στη φύση του Μαντέλα να παραιτείται. Η ζωή του στη φυλακή ακολουθούσε ένα αυστηρά καθορισμένο πρόγραμμα. Ξυπνούσε κάθε πρωί στις 3.30, έκανε ασκήσεις επί δύο ώρες και την υπόλοιπη ημέρα μελετούσε. Παρακολουθούσε μαθήματα νομικής δι’ αλληλογραφίας και καλλιέργησε το ενδιαφέρον του για τα οικονομικά και την ιστορία. Μελέτησε επίσης τη γλώσσα και την ποίηση των Αφρικάνερ, για να γνωρίσει καλύτερα τον αντίπαλό του. Ήταν ένας άνθρωπος εξευγενισμένος, ο οποίος αποτελούσε πρότυπο για τους νεαρούς κρατουμένους που άρχισαν να συρρέουν στη φυλακή του νησιού Ρόμπεν μετά την εξέγερση του Σοβέτο το 1976.
Όπως είπε σ’ ένα φίλο του, δεν αισθάνθηκε ποτέ απελπισία και κατάθλιψη, γιατί ήταν σίγουρος ότι τελικά θα νικήσει. Με τα χρόνια, η σκέψη του εκλεπτύνθηκε και διευρύνθηκε, απομακρύνοντάς τον από τη συμβατική και παραδοσιακή θεώρηση του κόσμου. Όπως έγραψε σε ένα από τα τελευταία του γράμματα στη σύζυγό του Γουίνυ Μαντέλα, είχε αρχίσει να διαβάζει κάποια άρθρα για τον Ευριπίδη και τον Σοφοκλή. «Μία από τις βασικές αρχές που έχουμε κληρονομήσει από την κλασική ελληνική φιλοσοφία είναι ότι πραγματικός άντρας είναι εκείνος που στέκεται σταθερά στα πόδια του και δεν γονατίζει ακόμη και όταν έρχεται αντιμέτωπος με τη θεϊκή βούληση», έγραφε.
Η Καθημερινή, 15 Φεβρουαρίου 1990
Ο φυλακισμένος ηγέτης των μαύρων της Ν. Αφρικής
Εδώ και 23 χρόνια, ο Νέλσον Μαντέλα, ένας από τους βασικούς ηγέτες του Εθνικού Αφρικανικού Συνδέσμου (ANC) της παράνομης αντίστασης εναντίον του καθεστώτος του απαρτχάιντ, «σαπίζει» μέσα στις φυλακές της Νότιας Αφρικής. Ο Τύπος της χώρας του απαρτχάιντ δεν έχει το δικαίωμα ούτε να τον αναφέρει, ούτε να δημοσιεύσει τη φωτογραφία του. Παρ’ όλα αυτά, ο Νέλσον Μαντέλα κάθε άλλο παρά έχει ξεχαστεί από το λαό των μαύρων. Το όνομά του έχει γίνει σύμβολο και βρίσκεται στο επίκεντρο του διλήμματος της λευκής εξουσίας, που πρόσφατα ανήγγειλε κάποια μέτρα για μια υπό όρους απελευθέρωση του ηγέτη του ANC.
Ο καταδικασμένος σε ισόβια δεσμά, που βρίσκεται στη φυλακή υψίστης ασφαλείας του Πόλσμουρ, είναι τελικά πιο επικίνδυνος μέσα στο κελλί του ή ελεύθερος; Αυτό είναι το πρόβλημα που απασχολεί και έχει διασπάσει τους Νοτιοαφρικανούς ηγέτες. Η απελευθέρωσή του θα είχε βέβαια το πλεονέκτημα να καθησυχάσει για μεγάλο χρονικό διάστημα τις χώρες του εξωτερικού, που αυτή την εποχή ασκούν έντονες πιέσεις στη Νότια Αφρική. Θα μπορούσε επίσης να ηρεμήσει τα γκέτο των μαύρων, στα οποία επικρατεί μεγάλη αναταραχή και όπου καθημερινά γίνονται μεγάλα επεισόδια. Ο κίνδυνος που πιθανώς φοβάται ο Πήτερ Μπόθα είναι ότι η απελευθέρωση του Μαντέλα θα αρχίσει μια ανεξέλεγκτη διαδικασία, ότι θα ερμηνευτεί σαν σημάδι αδυναμίας, μια πρόσκληση στους μαύρους να εντείνουν το επαναστατικό τους κίνημα…
Αυτή η αβεβαιότητα εκδηλώνεται και στις τελευταίες δηλώσεις των κυριότερων υπευθύνων. Γιατί ο υπουργός εξωτερικών Πικ Μπόθα δήλωσε κατά την επιστροφή του από την Ευρώπη, την περασμένη εβδομάδα, ότι πολλά μέλη της κυβέρνησης διάκεινται ευνοϊκά προς την απελευθέρωση του Μαντέλα; Ο Πικ Μπόθα πρόσθεσε μάλιστα ότι το μοναδικό πρόβλημα ήταν το υπό ποιες προϋποθέσεις θα απελευθερωνόταν. Όμως προς το παρόν φαίνεται ότι ο Μαντέλα θα παραμείνει για αρκετό ακόμη διάστημα στη φυλακή.
Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής επιθυμεί βέβαια να δει τον Μαντέλα ελεύθερο, αλλά έναν ανίσχυρο Μαντέλα. Γι’ αυτό του έχει επανειλημμένα προτείνει μια υπό όρους απελευθέρωση. Ποντάροντας πάνω στην επιθυμία ενός ηλικιωμένου άντρα (67 χρόνων) να τελειώσει τη ζωή του ανάμεσα στην οικογένειά του, του πρότεινε αρχικά να τον απελευθερώσει, υπό τον όρο ότι θα δεχθεί να πάει να ζήσει στο Τρανσκάι, εκεί όπου γεννήθηκε. Το Τρανσκάι είναι μια περιοχή μαύρων η οποία κατέστη τεχνητά ανεξάρτητη από την Πραιτώρια, σύμφωνα με την πολιτική του απαρτχάιντ. Το να δεχθεί να ζήσει στο Τρανσκάι θα σήμαινε για τον Μαντέλα ότι αποδέχεται αυτή την πολιτική, άρα θα ήταν σαν να υπέγραφε τον θάνατό του πολιτικά. Στη φυλακή του νησιού Ρόμπεν και κατόπιν στο Πόλσμουρ, ο Μαντέλα αρνήθηκε αυτή την προσφορά.
Στις αρχές του φετινού χρόνου, ο Πήτερ Μπόθα τροποποίησε αυτή την πρόταση. Ο Μαντέλα μπορεί να απελευθερωθεί αν δεχθεί να «παραιτηθεί από τη βία», ανήγγειλε στο Κοινοβούλιο. Αυτό σημαίνει ότι θα έπαυε να είναι αλληλέγγυος με το κίνημά του, το ANC, το οποίο έχει αναλάβει ένοπλο αγώνα εναντίον της Πραιτώριας. Στις 10 Φεβρουαρίου, η κόρη του Ζίνζι διάβαζε, μπροστά σε 6.000 άτομα που είχαν συγκεντρωθεί στο Σοβέτο, την απάντηση του Νέλσον Μαντέλα: «Χωρίς ελευθερία για το λαό μου, δεν υπάρχει ελευθερία για μένα. ∆εν μπορώ να δώσω υποσχέσεις όσο η κυβέρνηση δεν αποφασίζει να εξαρθρώσει το καθεστώς του απαρτχάιντ. Τι ελευθερία είναι αυτή που μου προτείνουν εφόσον η οργάνωση του λαού ANC παραμένει παράνομη;». Μια στάση που ενίσχυσε το κύρος της προσωπικότητάς του στους κόλπους της μαύρης πλειοψηφίας, αλλά που επέτρεψε στον Πικ Μπόθα να πει ειρωνικά ότι ο Νέλσον Μαντέλα «κλείνεται μόνος του στη φυλακή».
Το παράδοξο είναι ότι οι νέοι που πεθαίνουν μέσα στα γκέτο ζητώντας την απελευθέρωση του Νέλσον Μαντέλα είναι πολύ νέοι για να τον έχουν γνωρίσει και σίγουρα δεν έχουν ποτέ διαβάσει τα γραπτά του. Μυθικός ήρωας για τους μαύρους, δεν είναι παρά ένας σκοτεινός αρχιτρομοκράτης για την πλειοψηφία των λευκών, που δεν έχουν πραγματικά στοιχεία για να μπορούν να τον κρίνουν. […]
Καταδικασμένος [το 1962] σε ισόβια δεσμά μαζί με τους υπόλοιπους του παράνομου γενικού επιτελείου της αντίστασης, θα κάνει ορισμένες δηλώσεις που εκφράζουν το μέγεθος της προσωπικότητάς του κατά τη διάρκεια της απολογίας του: «Όλη μου τη ζωή αγωνίστηκα για την υπόθεση του αφρικανικού λαού. Πολέμησα την κυριαρχία των λευκών και των μαύρων. Υιοθέτησα για ιδανικό μου μια δημοκρατική και ελεύθερη κοινωνία, όπου όλοι θα ζούσαν μαζί ειρηνικά και με ίσα δικαιώματα. Ελπίζω να ζήσω για να το πραγματοποιήσω, αλλά είναι επίσης ένα ιδανικό για το οποίο, αν χρειαστεί, είμαι έτοιμος να πεθάνω…».
Η Καθημερινή, 21 Αυγούστου 1985
Νέα σελίδα στη Νότιο Αφρική
Η «νέα ιστορία» της Νοτίου Αφρικής, για την οποία είχαν δεσμευτεί προεκλογικώς οι εμπνευστές του νέου Συντάγματος της χώρας, Νέλσον Μαντέλα και Φρεντερίκ ντε Κλερκ, έχει ήδη αρχίσει να γράφεται, μετά την αναμενόμενη υπερίσχυση του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου στις πρώτες πολυφυλετικές εκλογές και την επίσημη παύση της διακυβέρνησης της λευκής μειονότητας. Το πώς θα επουλωθούν οι πληγές 300 ετών καταστολής των μαύρων από τους λευκούς είναι ένα ερώτημα που τρομάζει εκείνους που γνωρίζουν στο βάθος τα προβλήματα της χώρας και το οποίο μόνο με τον καιρό μπορεί να απαντηθεί. Για την ώρα, κυριαρχεί η ελπίδα για τον σχηματισμό μιας ικανής κυβέρνησης που θα κρατά τα ηνία, βάσει του πνεύματος της εθνικής συμφιλίωσης. Το μέλλον της χώρας θα κριθεί από την πολιτική, στρατιωτική και οικονομική δύναμη και κυρίως από την προσωπικότητα του Νέλσον Μαντέλα, που σε λίγες ημέρες, κατά την πρώτη συνεδρίαση του νέου Κοινοβουλίου, θα αναλάβει επισήμως το προεδρικό αξίωμα.
«Ας χτίσουμε τη νέα Νότιο Αφρική. Ας στρωθούμε, λοιπόν, στη δουλειά. Έχουμε πολλά προβλήματα να λύσουμε». Η έκκληση αυτή του Νέλσον Μαντέλα σκιαγραφεί τόσο το μετεκλογικό κλίμα σε μια εμβρυακή πολυφυλετική δημοκρατία όσο και τις ανησυχίες του πρώτου μαύρου ηγέτη, που θα κληθεί να καλύψει το κόστος του εκδημοκρατισμού.
Η είδηση της υπερίσχυσης του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου –το οποίο σύμφωνα με τα μέχρι χθες αποτελέσματα συγκεντρώνει το 62,5% των ψήφων– έγινε δεκτή με τους αναμενόμενους πανηγυρισμούς χιλιάδων ανθρώπων, που δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι το όνειρο μιας ζωής είχε γίνει πραγματικότητα.
Το σύμβολο του αγώνα των μαύρων κατά του απαρτχάιντ, το Σοβέτο, αποτέλεσε το επίκεντρο των εορτασμών, αμέσως μετά τη δημόσια αναγνώριση της εκλογικής ήττας από τον απερχόμενο πρόεδρο Φρεντερίκ ντε Κλερκ. Το κόμμα του τελευταίου, το Εθνικό Κόμμα, είναι η δεύτερη δύναμη με 22,1% και κερδίζει τον έλεγχο ενός εκ των εννέα τοπικών κοινοβουλίων της χώρας, αυτού του ∆υτικού Ακρωτηρίου, όπου εκλέγεται ο υπουργός ∆ημοσίας Τάξεως και Ασφαλείας, Χέρνους Κρίελ.
Οι Νέλσον Μαντέλα και Φρεντερίκ ντε Κλερκ είχαν, χθες, μια «πολύ θερμή και εποικοδομητική» πεντάωρη συνάντηση, κατά την οποία συζητήθηκαν «όλα τα θέματα σχετικά με τη μετάβαση της εξουσίας». Ωστόσο τα προβλήματα και οι διαφωνίες που ενδεχομένως θα συναντήσουν στον δρόμο τους οι δύο πολιτικοί διεφάνησαν από την πρώτη κιόλας στιγμή, κατά τα μηνύματα που απηύθυναν μετά την ανακοίνωση των πρώτων αποτελεσμάτων. Ο Νέλσον Μαντέλα δήλωσε πρόθυμος να συνεργαστεί με τον απερχόμενο πρόεδρο και τους ηγέτες των άλλων κομμάτων, αλλά προειδοποίησε ότι δεν θα ανεχτεί οποιαδήποτε ανάμιξη στα σχέδιά του για την ανοικοδόμηση της οικονομίας και την αποκατάσταση των μαύρων. «Εάν υπάρξει προσπάθεια υπονόμευσης του οικονομικού προγράμματος, τότε θα υπάρξουν και σοβαρές εντάσεις εντός της κυβέρνησης της εθνικής ενότητας», δήλωσε χαρακτηριστικά. Ο Φρεντερίκ ντε Κλερκ, που έχει ήδη χαρακτηρίσει το πρόγραμμα αυτό «εξωπραγματικό», κατέστησε σαφές ότι το πολιτικό του έργο δεν σταματά εδώ, διαβεβαιώνοντας ότι «θα ακολουθηθούν οι σωστοί δρόμοι στους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας». «Ο Νέλσον Μαντέλα δεν θα μπορέσει να κυβερνήσει αποτελεσματικά χωρίς την υποστήριξη των ανθρώπων και των θεσμών που εκπροσωπώ», πρόσθεσε, θυμίζοντας ότι οι λευκοί κυριαρχούν στις μεγάλες επιχειρήσεις και τις δημόσιες υπηρεσίες.
Παρά τα εσωτερικά προβλήματα, η χώρα έχει να αποκομίσει σημαντικά οφέλη σε διεθνές επίπεδο μετά την εκλογή του Νέλσον Μαντέλα στο προεδρικό αξίωμα – η οποία αξίζει να σημειωθεί ότι αναβλήθηκε για τρεις ημέρες, λόγω της καθυστέρησης στην καταμέτρηση των ψήφων. Υπό μια πολυφυλετική κυβέρνηση, η Νότιος Αφρική θα μπορέσει να διεκδικήσει εκ νέου θέση τακτικού μέλους στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, ιδιότητα που είχε ανασταλεί το 1974. Θα μπορέσει, επίσης, να αποκαταστήσει τις διπλωματικές της σχέσεις με χώρες του Τρίτου Κόσμου και οργανισμούς όπως ο Οργανισμός Αφρικανικής Ενότητας, η Κοινοπολιτεία και οι Αδέσμευτοι.
Μεγάλο ποσοστό, παρά την καθυστερημένη απόφασή του να συμμετάσχει στις εκλογές, απέσπασε και το κόμμα των Ζουλού «Ινκάτα», το οποίο είναι η τρίτη δύναμη, συγκεντρώνοντας 8,3%. Ακολουθούν το Μέτωπο της Ελευθερίας, που ζητεί τη δημιουργία κράτους των Αφρικάνερς, με 2,7%, και το ∆ημοκρατικό Κόμμα, που αντιτίθεται στο απαρτχάιντ και υποστηρίζεται από φιλελεύθερους λευκούς, με 1,7%. Το ριζοσπαστικό κόμμα των μαύρων Παναφρικανικό Κογκρέσο, που ιδρύθηκε το 1959 από δυσαρεστημένα μέλη του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου, συγκέντρωσε 1,3%.
Η Καθημερινή, 4 Μαΐου 1994
Ένας ηγέτης-σύμβολο της ανοικοδομήσεως
Λίγα μέτρα από το ταπεινό εξοχικό του Νέλσον Μαντέλα στο Τρανσκέι, βρίσκεται το ακόμα ταπεινότερο χωριό όπου γεννήθηκε. Οι καλύβες του Κούνου δεν έχουν παροχή νερού ή ηλεκτρικού και οι νεαροί βοσκοί οδηγούν τις σκελετωμένες αγελάδες με τον ίδιο τρόπο που τις οδηγούσε και ο Ρολιχλάχλα Νέλσον Μαντέλα πριν από σχεδόν 70 χρόνια. Πριν από λίγους μήνες, ο Μαντέλα αναφέρθηκε σ’ ένα μάθημα από τα παιδικά του χρόνια: «Όταν θέλεις να οδηγήσεις τις αγελάδες προς μια ορισμένη κατεύθυνση, στέκεσαι πίσω τους με ένα ραβδί. Τότε, μερικές από αυτές προχωρούν και οι υπόλοιπες τις ακολουθούν. Στην πραγματικότητα, τις οδηγείς από πίσω. Έτσι πρέπει να ενεργεί και ένας ηγέτης».
Ουδείς θα υπαινισσόταν ότι ένας τόσο χαρισματικός ηγέτης ηγείται αφανώς. Ωστόσο ο Μαντέλα, 75 ετών, έκανε πάντα αισθητή την εξουσία του με δύο τρόπους: του ηγέτη-συμβόλου του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου (ANC) και του ανθρώπου που διαμόρφωνε τη στρατηγική του από την αφάνεια. Στη διάρκεια της πολιτικής σταδιοδρομίας του, πολλές φορές υπερφαλάγγισε τους συντρόφους του και διαμόρφωσε την πολιτική του κινήματος, ενώ άλλες φύτευε τον σπόρο μιας ιδέας, που απέδιδε καρπούς πολλά χρόνια αργότερα.
***
Μεθαύριο ο Νέλσον Μαντέλα θα ορκιστεί πρόεδρος της χώρας της οποίας την κυβέρνηση πολέμησε κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Το να οδηγείς όμως ένα απελευθερωτικό κίνημα είναι εντελώς διαφορετικό από το να ηγείσαι μιας κυβέρνησης. Και ο Μαντέλα δεν επιδιώκει πλέον την πτώση ενός συστήματος, αλλά την οικοδόμηση ενός άλλου. Το ύφος της ηγεσίας του εναρμονίζεται απολύτως με το νέο στόχο του, αφού τώρα στοχεύει στην ενότητα και τη συναίνεση.
Ο Νέλσον Μαντέλα, όπως παρατήρησε κάποιος κάποτε, είναι ένα μείγμα Αφρικανού ευγενούς και Βρετανού αριστοκράτη. Οι τρόποι του θυμίζουν Βικτωριανό κύριο. Η αριστοκρατική φύση του έγινε ιδιαίτερα αισθητή κατά τις συνομιλίες του με τον μέχρι σήμερα πρόεδρο Φρέντερικ ντε Κλερκ, τον οποίο συχνά μεταχειριζόταν σαν αυλικό. Παράλληλα, όμως, ο Μαντέλα διαθέτει το χάρισμα της προσήνειας, που καμιά πολιτική μαθητεία δεν μπορεί να ενσταλάξει. Όταν ο Μαντέλα παρακάθεται σε γεύματα, δεν παραλείπει ποτέ να επισκεφθεί την κουζίνα και να χαιρετίσει καθέναν χωριστά τους ανθρώπους που εργάζονται εκεί.
Μολονότι εκ φύσεως λαϊκός ηγέτης, δεν παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που συνοδεύουν συνήθως τέτοιες χαρισματικές προσωπικότητες. Οδηγεί τα εκστατικά πλήθη στις πορείες, ανταλλάσσει χειραψίες, υψώνει τη γροθιά του (συμβολικός χαιρετισμός του ANC) και χορεύει μερικά βήματα από τους παραδοσιακούς χορούς των μαύρων. Αλλά, όταν αρχίζει να μιλάει, οι επευφημίες μετατρέπονται σε μια καλοπροαίρετη αλλά περίεργη σιωπή. Ο Μαντέλα δεν διακρίνεται για τις υψηλόφρονες μεταφορές του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ή τους ποιητικούς αφορισμούς του Τζέσι Τζάκσον. Απευθύνεται στο κοινό του με το σοβαρό, διδακτικό ύφος ενός καθηγητή οργανικής χημείας.
Ο Μαντέλα σπανίως ασκεί την τέχνη των σύγχρονων πολιτικών, που λένε στους ακροατές τους αυτά που επιθυμούν να ακούσουν. Στους μαύρους οπαδούς του κατέστησε σαφές ότι η δημοκρατία και η διακυβέρνηση της πλειοψηφίας δεν θα αλλάξουν το βιοτικό επίπεδό τους εν μία νυκτί, ενώ πληροφόρησε τους λευκούς ότι πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για το παρελθόν τους και να συμβιβαστούν με την ιδέα ότι στο μέλλον θα κυβερνώνται από την πλειοψηφία. Πάντως, το έντονο αίσθημα δημοκρατίας που τον διακρίνει, του επιτρέπει να υποτάσσεται αδιαμαρτύρητα στη γνώμη της πλειοψηφίας και να την μετατρέπει σε πολιτικό λόγο.
***
Υπήρξε διορατικός, προτέρημα που του εξασφάλισε νίκες σε μάχες που άρχισαν πριν από δεκαετίες. Όταν, στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, η κυβέρνηση άρχισε να εφαρμόζει την πολιτική «εγκατάστασης» των μαύρων σε ημιαυτόνομα, φυλετικώς καθορισμένα κρατίδια, ο Μαντέλα πρότεινε στο ANC να συνεργαστεί με τους μαύρους ηγέτες αυτών των θυλάκων, πολλοί από τους οποίους εθεωρούντο προδότες στο κίνημα. Ο Μαντέλα, όμως, επέμενε και σήμερα αυτοί οι ηγέτες έχουν ενταχθεί στο αυριανό κυβερνητικό κόμμα.
Το σημερινό πρόσωπο του Μαντέλα είναι αποτέλεσμα μιας πειθαρχίας κερδισμένης με κόπους. Ο Όλιβερ Τάμπο, ηγέτης του ANC που πέθανε τον περασμένο χρόνο, περιέγραψε κάποτε τον νεαρό Μαντέλα ως «εμπαθή, συναισθηματικό, ευαίσθητο άτομο που καταλαμβάνεται εύκολα από την πικρία και την εκδικητικότητα». Κανένα από αυτά τα χαρακτηριστικά δεν ανταποκρίνεται στον αυριανό πρόεδρο της Νοτίου Αφρικής, τον λογικό και συναινετικό Μαντέλα, που δεν εμπιστεύεται πλέον τα αισθήματά του. Αν κάτι μπορεί να του προσάψει κανείς σήμερα, είναι η καλή του προαίρεση απέναντι στους ανθρώπους.
Εν όσω ήταν στη φυλακή, οι φρουροί του τον παρακολουθούσαν ασταμάτητα. Τώρα, όπου κι αν πάει, φρουρείται από σωματοφύλακες, που επίσης τον παρακολουθούν συνεχώς. Από μια άποψη, άλλαξε ένα είδος φυλακής με ένα άλλο και ο επαναστάτης, που ήταν απειλή για το κράτος, έγινε δέσμιος της φήμης και της εξουσίας. Αλλά η εξουσία είναι το τίμημα των ηγετών.
Η Καθημερινή, 8 Μαΐου 1994
