H δεκαετία του 1920 έβρισκε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μια περίοδο ευμάρειας: η αμερικανική βιομηχανία βρισκόταν σε παραγωγικό πυρετό, η αγροτική παραγωγή της χώρας γνώριζε τεράστια άνθηση, ενώ χιλιάδες Αμερικανοί εγκατέλειπαν την ύπαιθρο αναζητώντας ευκαιρίες προσοδοφόρας εργασίας στις μεγάλες πόλεις. Στον απόηχο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η νικήτρια Αμερική είχε αναδειχθεί σε παγκόσμια υπερδύναμη. Οι νέες βιομηχανίες –από τις αυτοκινητοβιομηχανίες και τις αερομεταφορές μέχρι τις τηλεπικοινωνίες και το ραδιόφωνο– παρείχαν στις ΗΠΑ τα απαραίτητα κεφάλαια ώστε να γίνουν η κύρια δανείστρια χώρα μεταξύ των νικητριών δυνάμεων του Μεγάλου Πολέμου και να συμμετάσχουν ενεργά στην ανοικοδόμηση της αποδυναμωμένης Ευρώπης, με μεγάλες εξαγωγές κεφαλαίων.
Επιπλέον, η μεταπολεμική αισιοδοξία έκανε πολλούς Αμερικανούς, επαγγελματίες επενδυτές και μη, να αγοράζουν σωρηδόν μετοχές, με την αξία τους να αγγίζει πρωτόγνωρες τιμές. Η τιμή του δείκτη Dow Jones είχε αυξηθεί από 63 μονάδες τον Αύγουστο του 1921 σε 381 τον Σεπτέμβριο του 1929. Ωστόσο, η άμετρη αγορά μετοχών, η οποία στην πλειοψηφία της γινόταν με δανειακά κεφάλαια (χρήματα τα οποία οι επενδυτές είχαν δανειστεί από τράπεζες), οδήγησε στη δημιουργία μιας χρηματιστηριακής «φούσκας» που ήταν έτοιμη να σκάσει – και έμελλε να επηρεάσει όλο το πιστωτικό σύστημα όχι μόνο των ΗΠΑ, αλλά και ολόκληρου του κόσμου. Από την άλλη, οι επενδύσεις που γίνονταν ήταν κερδοσκοπικές και ακολουθούσαν τη λογική-ψευδαίσθηση ότι οι τιμές των μετοχών πάντα θα ανεβαίνουν, κάνοντας ακόμη περισσότερο κόσμο να αγοράζει μετοχές, οι οποίες υπερτιμούνταν ραγδαία συμβάλλοντας έτσι στη διόγκωση της «φούσκας».
Εντωμεταξύ, η άνοδος των τιμών των μετοχών επέτρεπε στις εταιρείες να αποκτούν φθηνά ρευστό, το οποίο μπορούσαν να επενδύσουν στη δική τους παραγωγή, τροφοδοτώντας έναν φαύλο κύκλο υπερπαραγωγής και άρα υπερπροσφοράς σε πολλούς τομείς της αγοράς όπως στις αγροτικές καλλιέργειες και στην παραγωγή χάλυβα και σιδήρου. Πολλές εταιρείες αναγκάζονταν να πωλούν τα προϊόντα τους με ζημία, με αποτέλεσμα να κλονιστούν οι τιμές των μετοχών.
Έτσι, την Πέμπτη 24 Οκτωβρίου 1929, ανήσυχοι επενδυτές άρχισαν να πωλούν πανικόβλητοι τις μετοχές τους. Την προηγούμενη ημέρα, ο δείκτης Dow Jones είχε πέσει κατά 4,6% στη Γουόλ Στριτ, οδηγώντας την Washington Post να γράψει στο πρωτοσέλιδό της «Τεράστιο κύμα πωλήσεων σκορπίζει σχεδόν τον πανικό, καθώς καταρρέουν οι μετοχές». Εκείνη την Πέμπτη, άλλαξαν χέρια 12,9 εκατ. μετοχές –αριθμός τρεις φορές μεγαλύτερος από τον συνηθισμένο– και ο Dow Jones έπεσε κατά 11% τις πρώτες μόνο ώρες από το άνοιγμα των αγορών.
Σε μια προσπάθεια να περισώσουν την κατάσταση, οι τρεις μεγαλύτερες αμερικανικές τράπεζες αγόρασαν μετοχές 750 εκατ. δολαρίων προκειμένου να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη στις αγορές. Αν και η κατάσταση βελτιώθηκε την επομένη, η κίνηση αυτή δεν αποδείχθηκε αρκετή. Τις επόμενες ημέρες, που έμειναν γνωστές ως «Μαύρη Δευτέρα» και «Μαύρη Τρίτη», ο γενικευμένος πανικός που ξέσπασε στους επενδυτές οδήγησε στην κατάρρευση του χρηματιστηρίου. Λόγω των μαζικών αγορών μετοχών με δανειακά κεφάλαια, οι τράπεζες πλέον δεν διέθεταν αρκετό ρευστό, ενώ οι μαζικές αναλήψεις των καταθετών μετέφεραν την κρίση σε ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Μέχρι το 1933, η αμερικανική βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 50%, οι χρηματιστηριακές τιμές κατά 85%, ενώ η ανεργία έφτασε το 25% και το ένα τέταρτο των τραπεζών πτώχευσε. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν όλη την περιουσία τους, ενώ πολλοί οδηγήθηκαν και στην αυτοκτονία. Οι επιπτώσεις του Μεγάλου Κραχ σύντομα εξαπλώθηκαν και στον υπόλοιπο κόσμο, καθώς τα χρηματοπιστωτικά συστήματα των περισσότερων χωρών συνδέονταν με τον κανόνα του χρυσού. Ανάμεσά τους και η Ελλάδα, η οποία αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα από τη δεκαετία του 1920, έχοντας επωμιστεί το οικονομικό βάρος της εκστρατείας στη Μικρά Ασία και της αποκατάστασης των προσφύγων.
Πάντως, η κρίση του 1929 επηρέασε συλλήβδην τον μεσοπολεμικό κόσμο. Οι οικονομίες απο-διεθνοποιήθηκαν και άνοιξε ο δρόμος για την αναθεώρηση του οικονομικού συστήματος, με κύριους σταθμούς το New Deal του προέδρου Φρ. Ρούζβελτ και τον κεϋνσιανισμό. Σημαντικότατο βήμα ήταν και η δημιουργία φορέων αποφάσεων που θα λειτουργούσαν με ενσυνείδητο συντονισμό και θα συνέβαλαν στην προστασία των επενδυτών και της αγοράς – όπως η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (Securities and Exchange Commission, SEC). Εν τέλει, η αμερικανική οικονομία έμελλε να ανακάμψει με την είσοδο της χώρας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οπότε αυξήθηκε ραγδαία η πολεμική παραγωγή.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
