1929: Η κατάρρευση του Χρηματιστηρίου – Μετά το τρομερόν Κραχ

4 Δεκεμβρίου 1928. Ο Κάλβιν Κούλιτζ, πρόεδρος των ΗΠΑ, σε μήνυμά του προς το Κογκρέσο ανέφερε: «Κανένα Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών που συνήλθε για να επισκοπήσει την κατάσταση της Ένωσης δεν βρέθηκε μπροστά σε πιο μεγάλη και ευχάριστη προοπτική απ’ αυτή που φαίνεται σήμερα μπροστά μας. […] Ο μεγάλος πλούτος που δημιούργησαν οι επιχειρήσεις και η βιομηχανία μας και έσωσε τη χώρα μας, διανεμήθηκε σωστά ανάμεσα στον λαό μας και σταθερά τοποθετήθηκε στο εξωτερικό για να εξυπηρετήσει και φιλανθρωπικούς και επιχειρηματικούς σκοπούς σ’ όλο τον κόσμο. […] Η χώρα μας μπορεί να κοιτάζει το παρόν με ικανοποίηση και να προσβλέπει στο μέλλον με αισιοδοξία».

Πριν συμπληρωθεί ένας χρόνος από αυτήν τη δήλωση, το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης θα βρεθεί στο επίκεντρο τεκτονικών δονήσεων, που θα σπείρουν τον πανικό. Ήταν οι απαρχές μιας από τις σημαντικότερες οικονομικές κρίσεις στους νεότερους χρόνους.

Η Καθημερινή παρακολουθεί τις εξελίξεις και τις συνέπειες του χρηματιστηριακού κραχ. Καταγράφει τις προσπάθειες να δοθεί μια ερμηνεία, αλλά και τις αισιόδοξες προβλέψεις που διατυπώνονταν τον Νοέμβριο του 1929. Που όμως δεν επιβεβαιώθηκαν, καθώς οι ΗΠΑ και πολλές άλλες χώρες βυθίζονταν στη Μεγάλη Ύφεση.

Ο «Κυκλών» της Ουώλ Στρητ

H πρωτοφανής χρηματιστηριακή κίνησις η οποία συνεκλόνισε την αμερικανικήν αγοράν είχε και νέας σοβαρωτάτας φάσεις. Παρ’ όλας τας καταβληθείσας προσπαθείας προς συγκράτησιν της περαιτέρω καταρρεύσεως των μετοχών, η κερδοσκοπία κατώρθωσε να προκαλέση και άλλον υποτιμητικόν κυκλώνα. Είνε γνωσταί αι λεπτομέρειαι του τρομερού πανικού όστις επεκράτησεν επί δύο ολοκλήρους ημέρας και ο οποίος προκάλεσεν αφαντάστους καταστροφάς. Οι τραπεζιτικοί κύκλοι ήλπιζαν ότι η ραγδαία πτώσις των αξιών ήτις εσημειώθη την 23 και 24ην Οκτωβρίου θα ανεστέλλετο οριστικώς και ότι το Χρηματιστήριον θα ανέκτα βαθμηδόν την συνήθη του ψυχραιμίαν. Την επίτευξιν, εξ άλλου, μιας σταθεροποιήσεως ενίσχυε η γνώμη ότι αι μετοχαί είχαν υποτιμηθή τόσον πολύ ώστε να μη είνε δυνατόν να πέσουν εις χαμηλώτερα επίπεδα.

Εν τούτοις, όλαι αι ανωτέρω προβλέψεις διεψεύσθησαν. Επίσης η επέμβασις των ισχυρών τραπεζιτικών οργανισμών εις ουδέν ωφέλησε. Ο αγών όστις διεξάγεται μεταξύ των κερδοσκοπικών ομάδων εξηκολούθησε μετά της ιδίας σφοδρότητος και τα αποτελέσματα δεν ήργησαν να φανούν. Και την φοράν ταύτην εζημιώθησαν αι μεγάλαι εταιρείαι αι οποίαι κατά την διάρκειαν της πρώτης κρίσεως έδειξαν μεγάλην αντοχήν.

Ο νέος πανικός εξεδηλώθη την 29ην Οκτωβρίου. 

Την ημέραν ταύτην το χρηματιστήριον της Νέας Υόρκης ήνοιξε με τάσεις σταθερότητος. Βαθμηδόν όμως ήρχισε να επικρατή νευρικότης εις την οποίαν παρεσύρθησαν όλοι οι παίκται. Εις διάστημα ελαχιστων ωρών επωλήθησαν 3.250.000 μετοχών. Είνε δύσκολον να περιγράψη κανείς την ιλιγγιώδη ταχύτητα με την οποία κατέρρεον αι τιμαί.

Αι Τράπεζαι προσεπάθησαν να σταματήσουν την κατάρρευσιν, αλλά η επέμβασίς των απέβη ματαία και η υποτίμησις εξηκολούθησε ακατάσχετος. Μέχρι της μεσημβρίας αι προξενηθείσαι εκ του πανικού ζημίαι είχαν ανέλθει εις δεκάδας εκατομ. δολλαρίων.

Όπως αναφέραμεν προηγουμένως τα θύματα της 23ης Οκτωβρίου ήσαν, ως επί το πλείστον, μικροί κεφαλαιούχοι. Από την νέαν όμως κρίσιν εζημιώθησαν κυρίως οι κάτοχοι μετοχών των σοβαρών εταιρειών. Η ενίσχυσις των μεγάλων τραπεζών δεν ηδυνήθη να σώση την κατάστασιν, διότι ουδείς προέβλεπεν ότι η καταστροφή θα ελάμβανε τόσο τρομακτικήν έκτασιν. Οι μεγάλοι τραπεζίται, ιδίως, δεν προέβλεπαν την επανάληψιν του πανικού και δεν ήσαν ως εκ τούτου προπαρασκευασμένοι διά να αντιμετωπίσουν τόσον σοβαράν κρίσιν. Όταν δε ηθέλησαν να συγκρατήσουν τας κινδυνευούσας εταιρείας ήτο πλέον πολύ αργά. 

Κατά τον νέον χρηματιστηριακόν κυκλώνα ο μέσος όρος των πωλουμένων μετοχών έφθασεν το εν και ήμισυ εκατομμύριον την ώραν. Η επίθεσις των υποτιμητών εστράφη κυρίως εναντίον των βιομηχανικών αξιών αι οποίαι είχαν κατορθώσει να διατηρηθούν εις υψηλάς τιμάς. Η κερδοσκοπία επεζήτησε να κλονίση τας ηλεκτρικάς και σιδηροδρομικάς επιχειρήσεις, αι οποίαι εθεωρούντο υπό όλων ως σταθερώταται. Η Γενική Ηλεκτρική Εταιρεία και το Τραστ των Αμερικανικών Χαλυβουργείων εδέχθησαν περισσότερον την επίθεσιν των υποτιμητών. Ο κίνδυνος υπήρξε σοβαρός και αι Τράπεζαι έσπευσαν τότε να σώσουν τας απειλουμένας επιχειρήσεις.

Η κρίσις έφθασεν εις το πλέον ανησυχητικόν σημείον όταν ήρχισαν να επηρεάζωνται και αι μετοχαί των σιδηροδρομικών εταιρειών. Αι τελευταίαι αύται είχαν δείξει μεγάλην αντοχήν κατά τον προηγούμενον πανικόν, αλλά την φοράν ταύτην παρουσίασαν σημεία αδυναμίας.
Από τας πρώτας ώρας της 29ης Οκτωβρίου αι ανωτέρω εταιρείαι ήρχισαν να κλονίζωνται. Αι μετοχαί των σιδηροδρόμων του Ειρηνικού, της Ν. Υόρκης και άλλων εταιρειών έχασαν δέκα έως δεκαπέντε μονάδας. Αι ζημίαι των άλλων επιχειρήσεων υπήρξαν πολύ σοβαρώτεραι.

Η κρίσις προεκάλεσε γενικήν αναστάτωσιν εις την Νέαν Υόρκην. Ολόκληρος σχεδόν ο πληθυσμός της αμερικανικής μητροπόλεως συγκεντρώνεται εις την «Ουώλ Στρητ» όπου κείται το Χρηματιστήριον. Σπαρακτικαί σκηναί λαμβάνουν χώραν έξωθεν των Τραπεζών και των χρηματιστηριακών γραφείων. Άνθρωποι εν απογνώσει ερωτούν διαρκώς τας τιμάς των μετοχών. Αι παρεχόμεναι εις αυτούς πληροφορίαι είνε άχρηστοι διότι αι διακυμάνσεις συνεχίζονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Γυναίκες, πάσης ηλικίας και τάξεως, θρηνούν την αιφνιδίαν απώλειαν των οικονομιών των. Πλούσιοι έως χθες επιχειρηματίαι ζητούν να μάθουν εάν ημπορούν να περισώσουν ακόμη τα τελευταία λείψανα της περιουσίας των.

Εκτός των θυμάτων της καταστροφής, εις την Ουώλτ Στριτ καταφθάνουν ακαταπαύστως χιλιάδες θεατών. Αυτοκίνητα, λεωφορεία μεταφέρουν από όλα τα σημεία της πόλεως τα πλήθη των περιέργων. Το χρηματιστηριακόν δράμα προσελκύει την προσοχήν όλου του κοινού, η δε αμερικανική νοοτροπία δεν ήργησεν να του δώση μορφήν ενδιαφέροντος θεάματος.
Επί παραδείγματι, επί των αυτοκινήτων λεωφορείων έχουν αναρτηθή πίνακες με τας εξής επιγραφάς: «Όλοι εις το ιπποδρόμιον του Ουώλ Στρητ. Αιματηρά μάχη μεταξύ των ταύρων και των άρκτων. Πρωτοφανής και αφάνταστος σφαγή αρνίων».

Εις την αμερικανικήν χρηματιστηριακήν γλώσσαν, άρκτοι είναι οι υποτιμηταί και ταύροι οι ανατιμηταί. Τα αρνία σημαίνουν τους ατυχείς μικρούς κεφαλαιούχους, οι οποίοι συνήθως πίπτουν θύματα των μεγάλων κερδοσκόπων.

Η αστυνομία φρουρεί το Χρηματιστήριον και τας Τραπέζας, διότι τα πνεύματα ήσαν εξηρεθισμένα και υπήρχαν φόβοι διαταράξεως της τάξεως.

Μετά το κλείσιμον του Χρηματιστηρίου οι σπουδαιότεροι τραπεζίται της Νέας Υόρκης συνεκεντρώθησαν εκ νέου εις τα γραφεία της Τραπέζης Μόργκαν διά να σκεφθούν περί της καταστάσεως.

Εγνώσθη ότι ο τραπεζιτικός όμιλος του οποίου ηγείται ο οίκος Μόργκαν, απεφασίσθη να επέμβη διά να σταματήση την κρίσιν. 

Προς τον σκοπόν τούτον θα διαθέση κεφάλαια, τα οποία ανέρχονται εις δισεκατομμύρια δολλαρίων. 

Η γενική εντύπωσις είναι ότι παρ’ όλα τα λαμβανόμενα μέτρα η κατάστασις δεν είνε δυνατόν να βελτιωθή. Το μόνον αποτέλεσμα της επεμβάσεως θα είνε η πρόληψις νέου πανικού και η προστασία των μετοχών των μεγάλων εταιρειών.

Ο συνεταίρος της Τραπέζης Μόργκαν, πολυεκατομμυριούχος Λάμοντ, ομιλών εξ ονόματος και των άλλων Τραπεζών, εδήλωσεν ότι η παρασχεθείσα υπ’ αυτών ενίσχυσις θα εξακολουθήση μέχρις ότου η αγορά ανακτήση και πάλιν την σταθερότητά της. Προσέθεσεν επίσης ότι ο όμιλός του δεν προτίθεται να υποστηρίξη τας τιμάς, αλλά να διατηρήση την ελευθέραν αγοράν. Με άλλας λέξεις, η ομάς Μόργκαν επιδιώκει να σώση τας εταιρίας διά τας οποίας ενδιαφέρεται.

Η δημιουργηθείσα κρίσις είνε πρωτοφανής εις τα χρηματιστηριακά χρονικά. Κατά την γνώμην των ειδικών και κατά τας διαβεβαιώσεις των επισήμων κύκλων, η κρίσις αύτη είναι καθαρώς χρηματιστηριακή και δεν δύναται να έχη αντίκτυπον επί της οικονομικής ζωής των Ηνωμένων Πολιτειών. Κατά τους ιδίους αι προξενηθείσαι ζημίαι ουδόλως θα επηρεάσουν τας βιομηχανικάς συνθήκας ή την νομισματικήν πίστιν της Αμερικής.

Οι κύκλοι του Ουώλ Στρητ υποστηρίζουν ότι η αύξησις του προεξοφλητικού τόκου τον οποίον εφήρμοσαν εσχάτως η Τράπεζα της Αγγλίας και άλλαι ευρωπαϊκαί Τράπεζαι είνε εν μέρει υπεύθυνος της καταρρεύσεως, διότι οι Αμερικανοί τραπεζίται ενόμισαν ότι οι Ευρωπαίοι κεφαλαιούχοι θα έσπευδαν ν’ αποσύρουν τας καταθέσεις τους από την Αμερικήν.

Άλλη αιτία της κρίσεως είνε η σημειωθείσα κατά τα τελευταία έτη εξωφρενική ανατίμησις των μετοχών των Αμερικανικών εταιρειών. Το φαινόμενον των αδικαιολογήτων αποτόμων διακυμάνσεων είνε σύνηθες εις τα Αμερικανικά Χρηματιστήρια. Αι περιουσίαι εκεί δημιουργούνται και χάνονται εντός ολίγων ωρών. Εις ουδέν άλλον μέρος του κόσμου η κερδοσκοπία εκδηλώνεται με τόσην νευρικότητα και με τόσην απληστίαν. Η κατάστασις, κατά συνέπειαν, παρ’ όλον ότι είνε σοβαρά, δεν δύναται να προκαλέση αντίκτυπον ευρυτέρας σημασίας. Ουσιαστικώς πρόκειται περί χρηματιστηριακής μόνον καταστροφής, της οποίας τα θύματα περιορίζονται μεταξύ των κερδοσκόπων. Η γεωργία, η βιομηχανία, το εσωτερικόν και το εξαγωγικόν εμπόριον θα εξακολουθήσουν την τακτικήν των κίνησιν, ευθύς ως ήθελε παρέλθει η εντύπωσις η προκληθείσα εκ του πανικού.
Η Καθημερινή, 2 Νοεμβρίου 1929

Αίτια και συνέπειαι του χρηματιστηριακού πανικού εν Αμερική 

Tα πρώτα ανησυχητικά συμπτώματα της μεγάλης χρηματιστηριακής κρίσεως η οποία εξεδηλώθη κατά τας τελευταίας ημέρας υπό μορφήν επιδημικής παρακρούσεως και εσάρωσεν εις διάστημα ελαχίστων ωρών περιουσίας δισεκατομμυρίων, είχον εκδηλωθή κατά τας αρχάς του παρελθόντος Αυγούστου, κατόπιν απροόπτου υψώσεως της προεξοφλήσεως. Την ύψωσιν του τόκου επηκολούθησε γενική και απότομος πτώσις όλων των αμερικανικών τίτλων εις το Χρηματιστήριον. Αλλά η υποτίμησις διήρκεσε μίαν μόνον ημέραν και οι ανατιμηταί κατώρθωσαν να επανακτήσουν αμέσως το απολεσθέν έδαφος.

Την 1ην Σεπτεμβρίου ο μέσος όρος τιμών του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης υπερέβαινε κατά 10 μονάδας την προηγηθείσαν της κρίσεως εκκαθάρισιν της 1ης Αυγούστου, είχεν δε κερδίσει από του 1925 και εντεύθεν εις διάστημα τεσσάρων ετών συνεχούς υψώσεως –την οποίαν διέκοπτον μόνον παροδικαί τινες κρίσεις υποτιμήσεως– 120 εν όλω μονάδας. 

Η κρίσις όμως η οποία εκδηλούται σήμερον δεν είνε παροδική. Σήμερον ευρισκόμεθα προ αληθούς καταρρεύσεως την οποίαν τίποτε δεν είνε δυνατόν να σταματήση.

Η σταθερά και επίμονος υποτιμητική τάσις, η οποία κατέληξεν εις τον πανικόν της παρελθούσης εβδομάδος, ήρχισεν από των πρώτων ημερών του Σεπτεμβρίου και, παρ’ όλας τας προσπαθείας αι οποίαι κατεβλήθησαν διά να την καταστείλουν, εξηκολούθησε καθ’ όλον τον μήνα διά να προσλάβη κατά τας τελευταίας ημέρας αναλογίας κολοσσιαίας καταστροφής.

Λέγουν ότι ευρισκόμεθα εις εποχήν τακτοποιήσεως των τιμών εις τας πραγματικάς των αξίας. Ίσως είνε αληθές, αν λάβη κανείς υπ’ όψιν τας υπερβολάς της ανατιμήσεως, αλλά είνε επίσης βέβαιον 
ότι διανύομεν μίαν περίοδον βιομηχανικής και αγροτικής δυσπραγίας. Και ούτω εξηγείται η συνεχώς εναλλασσομένη ύψωσις και πτώσις των αξιών εις μίαν χώραν όπου το παν είναι κερδοσκοπεία.

Υπάρχει πάντοτε κάποιος ο «κερδίζων και με τα επάνω» και «με τα κάτω», υπάρχουν εκείνοι οι οποίοι κερδίζουν το λεγόμενον «ουάσιγκ», το κύμα της αξίας του τίτλου που σαρώνει όλους τους άλλους, τους μικρούς κερδοσκόπους, ειδικώς εκείνους οι οποίοι παίζουν ακάλυπτοι «εις τα ανοικτά», και δεν είνε ολίγοι. Εις την Νέαν Υόρκην υπάρχουν χιλιάδες προσώπων τα οποία έχουν ως μοναδικήν εργασίαν και απασχόλησιν το παιχνίδι εις το Χρηματιστήριον.

Αι μετοχαί του χάλυβος, αι οποίαι ανετιμώντο συνεχώς καθ’ όλην την διάρκειαν των πρώτων μηνών του 1929, από του Σεπτεμβρίου ήρχισαν να υποτιμώνται, και ήρχισεν επίσης να μειούται η παραγωγή αυτοκινήτων και η εξαγωγή των εις το εξωτερικόν, καθώς επίσης και όλων εν γένει των άλλων βιομηχανικών ειδών. Αλλά η ελλάτωσις καθώς και η υποτίμησις είνε σχετικαί. Δεν είνε τοιαύται παρά μόνον εν συγκρίσει προς το ανώτατον όριον εις το οποίον είχε φθάσει η παραγωγική απόδοσις και η ανατίμησις κατά τον Αύγουστο του 1928, και όχι εν συγκρίσει προς τα προηγούμενα έτη, προς το 1926, επί παραδείγματι. Δεν δύναται λοιπόν να γίνη λόγος περί πραγματικής βιομηχανικής κρίσεως, η βιομηχανική δραστηριότης της χώρας διατηρείται πάντοτε εις επίπεδα υψηλά. Διά τούτο, η υποτίμησις των βιομηχανικών αξιών κατά τον Σεπτέμβριον και τον Οκτώβριον, και εν συγκρίσει προς τα τιμάς των προηγουμένων μηνών, είνε σχετική και δύναται να εξηγηθή. Αι αξίαι αύται, επωφελούμεναι της γενικής ανατιμητικής τάσεως και ωθούμεναι από την κερδοσκοπείαν, είχον φθάσει εις τοιούτον ύψος ώστε η πτώσις των να θεωρείται σήμερον όχι μόνον φυσική, αλλά και ευεργετική. Από της απόψεως αυτής η σημερινή περίοδος δύναται πράγματι να χαρακτηρισθή ως περίοδος τακτοποιήσεως και εξυγιάνσεως, η οποία συνεπάγεται και’ ανάγκην κολοσσιαίας ζημίας και ανεπανορθώτους καταστροφάς.

Οι βάμβακες, επί παραδείγματι, και ο σίτος έφθασαν εις χαμηλοτάτας τιμάς, ιδίως δε ο σίτος την υποτίμησιν του οποίου επετάχυναν αι ειδήσεις περί καλής εν Ευρώπη συγκομιδής. 
Είνε γεγονός ότι υπάρχει στενότης χρήματος, στενοχωρούσα σοβαρώς τας συναλλαγάς, ενώ εξ άλλου βαρύνουν επί της αγοράς, χωρίς να δύνανται να απορροφηθούν, πολλοί τίτλοι των τελευταίων εκδόσεων. Κατά την διάρκειαν μόνον του 1929, από του Ιανουαρίου μέχρι του Αυγούστου, ερρίφθησαν εις την αμερικανικήν αγοράν βιομηχανικαί αξίαι πλέον των επτά δισεκατομμυρίων δολλαρίων.

Κατά το συγκροτηθέν προσφάτως εις τον Άγιον Φραγκίσκον συνέδριον της Ενώσεως των Αμερικανικών Τραπεζών κατεκρίθη ζωηρώς η πολιτική της «Φέντεραλ Ρηζέρβ Μπορντ», την οποίαν αποτελούν αι τρεις μεγαλείτεραι και επισημότεραι Τράπεζαι των Ηνωμένων Πολιτειών, και εις την οποίαν αποδίδουν κατά μέγα μέρος την ευθύνην της εκκραγείσας κρίσεως, αφ’ ενός λόγω της αποφάσεως στην οποία προέβη, κατά τας αρχάς του παρελθόντος Αυγούστου, να αυξήση τον τόκον της προεξοφλήσεως, και αφ’ ετέρου λόγω του περιορισμού των δανείων προς τους χρηματομεσίτας.
Η Καθημερινή, 8 Νοεμβρίου 1929

Η μάχη των εκατομμυρίων εις το Χρηματιστήριον της Νέας Υόρκης 

Nέος σοβαρός πανικός συνεκλόνισε χθες το Χρηματιστήριον της Νέας Υόρκης. Την φοράν αυτήν η κερδοσκοπία επετέθη εναντίον των μεγαλειτέρων Αμερικανικών εταιρειών, κατώρθωσε δε να προκαλέση ραγδαίαν πτώσιν των μετοχών. Η χθεσινή συνεδρίασις δεν διήρκεσεν παρά μόνον τρεις ώρας. Εν τούτοις, κατά το βραχύ τούτον χρονικόν διάστημα, αι ζημίαι ανήλθον εις πέντε δισεκατομμύρια δολλάρια.

Από όλα τα μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών κατέφθαναν ακαταπαύστως εντολαί πωλήσεως. Αι τιμαί κατήρχοντο ιλιγγιωδώς, ματαίως δε αι μεγάλαι Τράπεζαι ηγωνίζοντο να σταματήσουν την κατάρρευσιν. Αι σκηναί ομαδικής παρακρούσεως επανελήφθησαν κατά τον πλέον δραματικόν τρόπον. Άνδρες και γυναίκες, με την απόγνωσιν ζωγραφισμένην εις την μορφήν των, επώλουν τας μετοχάς των εις οιανδήποτε τιμήν. Ο κυκλών παρέσυρεν και αυτήν ακόμη την πανίσχυρον εταιρείαν των Χαλυβουργείων, των οποίων αι μετοχαί έχασαν αρκετάς μονάδας.

Νεώτερα τηλεγραφήματα αναφέρουν ότι η νευρικότης εξηκολούθησε και κατά την σημερινήν συνεδρίασιν. Όταν ήνοιξεν το Χρηματιστήριον, οι υποτιμηταί ήσαν κύριοι της καταστάσεως. Οι μεσίται και οι κερδοσκόποι ήρχισαν να προσφέρουν εις την αγοράν εκατομμύρια μετοχών. Νέαι μεγάλαι πτώσεις τιμών εσημειώθησαν εις διάστημα ολίγων λεπτών. Αι πωλήσεις ενηργούντο με πρωτοφανή ταχύτητα. Η αίθουσα του Χρηματιστηρίου επαρουσίαζε θέαμα φρενοκομείου. Η εταιρεία των Ηνωμένων Χαλυβουργείων έχασε επτά άλλας μονάδας και εις την πτώσιν ταύτην την ηκολούθησαν όλαι αι μεγάλαι επιχειρήσεις. Και αυταί ακόμη αι σιδηροδρομικαί εταιρείαι δεν ηδυνήθησαν να αποφύγουν τον κλονισμόν, αι μετοχαί των δε υπετιμήθησαν σημαντικώτατα. Εις διάστημα ημισείας ώρας επωλήθησαν 2.400.500 μετοχαί, γεγονός πρωτοφανές εις τα χρονικά των Χρηματιστηρίων όλου του κόσμου. Η καταστροφή ελάμβανε διαστάσεις τρομακτικάς και ηπειλούντο ζημίαι μεγαλείτεραι των πρώτων ημερών της κρίσεως.

Αιφνιδίως εσημειώθη ένα σπανιώτατον φαινόμαινον. Την στιγμήν που οι υποτιμηταί προσεπάθουν να προκαλέσουν νέαν κατάρρευσιν, αι μεγάλαι εταιρείαι ήρχισαν να αντιδρούν. Αι μετοχαί των Ηνωμένων Χαλυβουργείων ανήλθον αποτόμως από τα 160 εις τα 176. Οι χρηματισταί έμειναν κατάπληκτοι διότι δεν ηδύναντο να πιστεύσουν εις την απρόοπτον αυτήν βελτίωσιν της καταστάσεως. Αι νέαι τιμαί μάλιστα ήσαν ανώτεραι εκείνων του χθεσινού κλεισίματος. Εχρειάσθη να παρέλθη αρκετή ώρα έως ότου ο κόσμος πεισθή ότι η ανατίμησις ήτο πραγματική. Το μεγάφωνον επανελάμβανεν τας τιμάς και οι μεσίται με δυσκολίαν κατώρθωναν να συγκρατούν την ψυχραιμίαν των.

Η ανατιμητική τάσις μετεδόθη τότε εις όλον το Χρηματιστήριον. Αι μετοχαί της Γενικής Ηλεκτρικής Εταιρείας ανήλθον από 198 εις 218. Η αυτή βελτίωσις εσημειώθη και εις τας μετοχάς των άλλων εταιρειών. Η αγορά διετέλει υπό το κράτος αφαντάστου νευρικότητος και ήτο πολύ δύσκολον να παρακολουθήση κανείς τας διακυμάνσεις των τιμών. Από τας επαρχίας μετεβιβάζοντο τηλεγραφικώς νέαι εντολαί. Τα χρηματιστηριακά γραφεία ευρέθησαν εις την αδυναμίαν να εξυπηρετήσουν τας αντιφατικάς παραγγελίας των πελατών των. Παρ’ όλην όμως την παραζάλην, αι τιμαί εξηκολούθησαν ν’ ανέρχωνται, και όταν έκλεισε το Χρηματιστήριον, όλαι αι μετοχαί είχαν ανακτήσει τας απωλείας του ανοίγματος.

Ο απολογισμός του χθεσινού πανικού απεικονίζει την έκτασιν την οποία θα ελάμβανεν η καταστροφή εάν εξηκολούθει και σήμερον η ιδία υποτιμητική τάσις. Η συνεδρίασις του Χρηματιστηρίου διήρκεσεν από της 10ης π.μ. μέχρι της 1ης μ.μ. και το τρίωρον τούτο χρονικόν διάστημα αι ζημίαι υπερέβησαν τα πέντε δισεκατομμύρια.

Αι τεράστιαι πωλήσεις της χθεσινής ημέρας εγένοντο υπό των κερδοσκόπων εξ επαγγέλματος, οι οποίοι έρριπτον εις την αγοράν τας μεγάλας ποσότητας μετοχών τας οποίας είχον αγοράσει την παρελθούσαν εβδομάδα, όταν εσημειώθη ο πρώτος μέγας πανικός. ΟΙ κερδοσκόποι ούτοι προσεπάθουν φανερά και δι’ όλων των μέσων να προκαλέσουν νέας πτώσεις. Εις την αίθουσαν του Χρηματιστηρίου έλαβον χώρα ζωηρόταται σκηναί μεταξύ των μεσιτών οι οποίοι δεν κατώρθωναν, λόγω της επικρατούσης συγχύσεως, να εκτελέσουν εγκαίρως τας εντολάς των πελατών των. Οι σοβαροί τραπεζίται έμεναν εις απόστασιν και περιωρίζοντο να επιβλέπουν την αγοράν, έτοιμοι να επέμβουν διά να προλάβουν την επανάληψιν του πανικού.

Κατά την γνώμην των χρηματιστηριακών κύκλων, η χθεσινή κρίσις θα συντελέση εις την απομάκρυνσιν των κερδοσκόπων, οι οποίοι επέδραμον εις το Χρηματιστήριον με την ελπίδα να πραγματοποιήσουν ακόπως νέα μεγάλα κέρδη. Ελπίζεται ότι εδόθη ένα σοβαρόν μάθημα εις τους κερδοσκόπους τούτους οι οποίοι είχον επιπέσει επί του Ουώλ Στρητ και ετρέφοντο με τας σάρκας των άλλων.

Εκ συμπαθείας και εις τα Χρηματιστήρια Εμπορευμάτων εσημειώθησαν μεγάλαι πτώσεις τιμών.
Επί παραδείγματι, ο βάμβαξ υπετιμήθη κατά τέσσερα δολλάρια, αναλόγους δε υποτιμήσεις υπέστησαν τα δημητριακά και άλλα εμπορεύματα εις το Χρηματιστήριον του Σικάγου.

Αι εφημερίδες, σχολιάζουσαι τα χθεσινά γεγονότα λέγουν ότι την κρίσιν θα επακολουθήση μακρά περίοδος δυσπραγείας εις την οικονομικήν ζωήν της Βορείου Αμερικής. Προβλέπεται ιδίως ότι θα επηρεασθή σοβαρώς η βιομηχανική και τραπεζιτική κίνησις των Ηνωμένων Πολιτειών και ότι θα χρειασθή πολύς καιρός έως ότου η αγορά επανέλθη εις την κανονικήν της κατάστασιν.

Εις το Χρηματιστήριον του Λονδίνου, κατά τας πρώτας ημέρας της κρίσεως, παρετηρήθη αισθητή βελτίωσις της τοπικής αγοράς χάρις εις την συγκέντρωσιν πολλών κεφαλαίων εκ του εξωτερικού. Το φαινόμενον όμως τούτον υπήρξεν παροδικόν και αρνητικόν. […]

Οι Άγγλοι οικονομολόγοι φρονούν ότι η μεγάλη κρίσις θα έχη εις την Αμερικήν ψυχολογικάς συνεπείας. Εν πρώτοις θα επηρεάση τας μεγάλας βιομηχανικάς επιχειρήσεις και θα εμποδίση την ανάπτυξιν της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Ακολούθως θα δημιουργήση και πρόβλημα ανεργίας. Αι συνέπειαι του χρηματιστηριακού πανικού ήρχισαν μάλιστα να εκδηλούνται εις πολλάς σοβαράς εταιρίας των οποίων η θέσις κατέστη λίαν επισφαλής.

Άλλη απόδειξις της κρισιμότητος της καταστάσεως είνε το γεγονός ότι όλα τα Αμερικανικά Χρηματιστήρια εργάζονται μόνον κατά τας πρωινάς ώρας. Αι συνεδριάσεις των διαρκούν από της 10 π.μ. μέχρι της 1 μ.μ. Και το μέτρον τούτο θα εξακολουθήση μέχρι νεωτέρας αποφάσεως. Το Χρηματιστήριον του Σικάγου μάλιστα διέκοψε επί δύο ημέρας τας εργασίας του διά να αποφύγη νέον βίαιον κλονισμόν.

Αι εφημερίδες αναγράφουν το τραγικόν τέλος ενός νέου θύματος της κρίσεως. Πρόκειται περί της κυρίας Ρόλδα Μπρόσκυ, η οποία ηυτοκτόνησε υπό συνθήκας εξαιρετικώς αρνητικάς.
Η κυρία Μπρόσκυ ήτο υπάλληλος ενός μεγάλου χρηματιστηριακού γραφείου. Αιφνιδίως, η δυστυχής γυναίκα παρεφρόνησε και ερρίφθη από ένα παράθυρον του γραφείου της το οποίον ευρίσκετο εις το 40όν πάτωμα ενός ουρανοξύστου. Η παραφροσύνη της ωφείλετο εις την υπερκόπωσιν. Από της ενάρξεως της κρίσεως, η Μπρόσκυ ειργάζετο νυχθημερόν, χωρίς να απομακρυνθή ουδέ στιγμή από το γραφείον της. Καθ’ όλον αυτό το διάστημα δεν ανεπαύθη παρά ολίγας ώρας εις ένα καναπέν. Τα νεύρα της υπέστησαν τόσο τρομερόν κλονισμόν ώστε να μην ημπορούν να ανθέξουν περισσότερον. Το τραγικόν τούτο θύμα του πανικού έπεσεν επί του πεζοδρομίου του Μπροντουαίη, την στιγμήν που εις την κεντρικήν ταύτην αρτηρίαν της Νέας Υόρκης η κίνησις ήτο ζωηροτάτη.
Η Καθημερινή, 12 Νοεμβρίου 1929

Η μεγάλη καταστροφή εις τα χρηματιστήρια της Αμερικής

H Αμερική ήρχισεν ήδη να αισθάνεται τας ολεθρίας συνεπείας της τελευταίας οικονομικής κρίσεως. Παρ’ όλας τας καθησυχαστικάς διαβεβαιώσεις των επισήμων, παρ’ όλα τα μέτρα τα οποία ελήφθησαν επειγόντως προς αντιμετώπισιν της καταστάσεως, η εθνική οικονομία της χώρας δεν ηδυνήθη να αποφύγη τον σοβαρόν κλονισμόν. Οι διευθύνοντες το χρηματιστήριον της Νέας Υόρκης προσεπάθησαν διά παντός τρόπου να επαναφέρουν την ατμόσφαιραν ομαλότητος και να αποκαταστήσουν την πίστιν της αγοράς. Προς αποφυγήν νέων πανικών τα χρηματιστήρια των κυριωτέρων πόλεων εργάζονται τρεις μόνον ώρας την ημέραν και κλείουν υποχρεωτικώς το Σάββατον. Εν τούτοις, μεγάλοι και μικροί κεφαλαιούχοι είνε ακόμη τρομοκρατημένοι και δεν ελπίζουν ταχείαν βελτίωσιν της αγοράς. Οι κυβερνητικοί κύκλοι ζητούν να πείσουν το κοινόν ότι η κρίσις είναι παροδική και ουδένα θα έχη αντίκτυπον επί της γενικής οικονομικής καταστάσεως. Αλλά αι δηλώσεις αύται δεν κατώρθωσαν να διαλύσουν την απαισιοδοξίαν ήτις έχει κυριεύσει όλον τον κόσμον, από τους μεγάλους εργοστασιάρχας μέχρι των μικρεμπόρων.

Υπάρχουν επίσης φόβοι ότι ο αντίκτυπος της κρίσεως θα παραταθή επί πολύ και ότι θα επηρεάση σοβαρώτατα την παραγωγήν και το εμπόριον της Αμερικής. Πολλαί σοβαραί βιομηχανικαί επιχειρήσεις ανεκοίνωσαν ότι αναγκάζονται να περιορίσουν τας εργασίας των.
Εκ της τελευταίας κρίσεως κατέρρευσαν όχι μόνον αι μετοχαί αι οποίαι είχον ονομαστιικήν αξίαν αλλά και αι μετοχαί μεγάλων τραπεζών και οργανισμών.

Σήμερον δι’ όλους τους μικρούς και μεγάλους κεφαλαιούχους, το όνομα Ουώλ Στρητ κατέστη συνώνυμον με κατάραν. Η κοινή γνώμη ζητεί όπως το Κογκρέσσον λάβη νομοθετικά μέτρα διά τον έλεγχον των χρηματιστηριακών πράξεων. Πανταχόθεν τονίζεται ότι η Κυβέρνησις πρέπει να επέμβη διά να προλάβη επανάληψιν μιας τοιαύτης παραφροσύνης ήτις σημαίνει την καταστροφήν όχι μόνον των μετόχων αλλά και της οικονομικής ζωής της χώρας.

Δέον να προστεθή ότι ο κατάλογος των θυμάτων του μεγάλου χρηματιστηριακού ναυαγίου αυξάνει καθημερινώς. Μεταξύ άλλων εγνώσθη και ο θάνατος του πλουσιωτάτου τραπεζίτου Τζαίημς Ριόρδμαν, ο οποίος, ως εξηκρίβωσεν η αστυνομία, ηυτοκτόνησε συνεπεία των τεραστίων ζημιών τας οποίας υπέστη εκ της τελευταίας καταστροφής. Η είδησις της αυτοκτονίας του τραπεζίτου Ριόρδμαν ετηρήθη απολύτως μυστική επί ολόκληρον ημέραν και δεν ανεκοινώθη παρά αφού έκλεισαν το Χρηματιστήριον και τα γραφεία. Το μέτρον τούτο ελήφθη διά να προληφθή ο πανικός των πελατών της Τραπέζης.
Η Καθημερινή, 18 Νοεμβρίου 1929

Μετά το τρομερόν κραχ

Eις το Χρηματιστήριον της Νέας Υόρκης ήρχισε να επικρατή ατμόσφαιρα αισιοδοξίας. Αι μεγάλαι διακυμάνσεις εσταμάτησαν και αι τιμαί των μετοχών παρέμειναν κατά τας τελευταίας ταύτας ημέρας σταθεραί. Πολλαί μάλιστα αξίαι εκέρδισαν μερικάς μονάδας και η ευχάριστος αύτη τάσις φαίνεται ότι θα εξακολουθήση. […]

Όλαι αι μεγάλαι εταιρείαι δημοσιεύουν ανακοινωθέντα εμπνεόμενα από αισιοδοξίαν. Η εταιρεία των Σιδηροδρόμων του Αγίου Φραγκίσκου ανεκοίνωσεν ότι την προσεχή εβδομάδα θα δώση παραγγελίας αξίας 14 εκατομμυρίων δολ. Παρά τας καθησυχαστικάς ταύτας πληροφορίας, το Χρηματιστήριον της Νέας Υόρκης θα εξακολουθήση να τηρή το περιωρισμένον ωράριον το οποίον εφηρμόσθη από της ημέρας του πανικού και θα μένη κλειστόν τα Σάββατα. Τοιουτοτρόπως τα χρηματιστηριακά γραφεία θα λάβουν τον καιρόν να τακτοποιήσουν τους λογαριασμούς των.

Η αγορά ανακτά βαθμηδόν την ηρεμίαν της, αλλά δεν έκλεισεν ακόμη ο κατάλογος των τραγωδιών τας οποίας προκάλεσεν ο τρομερός χρηματιστηριακός κυκλών. Πολλά χρηματιστηριακά γραφεία εχρεωκόπησαν και άλλα διατρέχουν τον αυτόν κίνδυνον.

Ο γνωστότατος μεταλλειολόγος Κάρολος Μοτίσκα, ηλικίας 58 ετών, ηυτοκτόνησε εις την οικίαν του κατά τον πλέον ανατριχιαστικόν τρόπον. Ο ατυχής υπέστη σοβαράς ζημίας εις το Χρηματιστήριον και κατελήφθη υπό απελπισίας. Χωρίς να γίνη αντιληπτός, κατήλθεν εις το υπόγειον της οικίας του, ήλειψε τα ενδύματά του με πετρέλαιον και απέθανεν εν μέσω των φλογών. Η σύζυγός του ήκουσε τας κραυγάς του και έτρεξε να τον σώση. Ο Μοτσίκα όμως επήγε και εκλείσθη εις εν άλλο δωμάτιον, όπου μετ’ ολίγον το σώμα του ευρέθη απηνθρακωμένον.

Εγνώσθη επίσης και εν άλλον τρομερόν δράμα. Ο μεγαλέμπορος Γεώργιος Κάτλερ, ηλικίας 66 ετών, καταστραφείς εκ της τελευταίας κρίσεως, ηυτοκτόνησεν εις το γραφείον του δικηγόρου του. Ο Κάτλερ μετέβη εις το δικηγορικόν γραφείον το οποίον ευρίσκετο πλησίον του Χρηματιστηρίου διά να τακτοποιήση, ως εδήλωσε, κάποιαν υπόθεσίν του. 

Επωφελήθη μιας στιγμής που ο δικηγόρος είχεν εξέλθει από το δωμάτιον και ανέβη εις το παράθυρον. Όταν επέστρεψεν ο δικηγόρος είδε τον πελάτην του έτοιμον να πέση εις τον δρόμον, εξ ύψους τριάντα περίπου μέτρων. Ο δικηγόρος προσεπάθησε να τον συγκρατήση και ήρπασε τον Κάτλερ από το σακκάκι.

Ο απηλπισμένος έμπορος όμως αφήκε το σακκάκι του εις χείρας του δικηγόρου και επήδησεν εις το κενόν, ενώ το πλήθος από τον δρόμον παρηκολούθει έντρομον την φρικιαστικήν σκηνήν. Ο Κάτλερ έπεσεν επάνω εις ένα φορτηγόν αυτοκίνητον και έπειτα εις το πεζοδρόμιον όπου εύρε φρικιαστικόν θάνατον.

Ο πανικός είχεν αντίκτυπον και εις την κοινωνικήν ζωήν. Πολλοί γάμοι ανεβλήθησαν, διάφοραι δε εορταί εματαιώθησαν υπό των οργανωτών των.

Το Κογκρέσσον μελετά διάφορα μέτρα διά των οποίων θα προλαμβάνωνται εις το μέλλον τόσον σοβαροί χρηματιστηριακοί κλονισμοί. Ο Πρόεδρος Χούβερ επρότεινε την σύστασιν ειδικής οικονομικής επιτροπής της οποίας έργον θα είνε η παρακολούθησις της εθνικής οικονομίας και η διατήρησις τοιαύτης εις ένα σταθερόν επίπεδον.

Εις την επιτροπήν ταύτην θα αντιπροσωπεύωνται, πλην του Κράτους, η βιομηχανία, το εμπόριον, η γεωργία και αι Τράπεζαι. Διά της συνεργασίας ταύτης όλων των οικονομικών δυνάμεων της χώρας ελπίζεται ότι θα προλαμβάνεται κάθε κίνδυνος κρίσεως. Το σχέδιον τούτο έτυχεν της επιδοκιμασίας των κυριωτέρων τραπεζιτών και βιομηχάνων της Αμερικής.

Ο γνωστός τραπεζίτης Λάμοντ, συνεταίρος της Τραπέζης Μόργκαν, εδήλωσεν ότι η αγορά των αξιών επανήλθεν οριστικώς εις την κανονικήν της κατάστασιν, χάρις εις την υποστήριξιν των εξ μεγάλων Τραπεζών της Αμερικής. Κατά την γνώμην του, ουδεμία σοβαρά εταιρεία αντιμετωπίζει πλέον δυσκολίας, αι δε μετοχαί των είνε περισσότερον σταθεραί από άλλοτε. 
Η Καθημερινή, 22 Νοεμβρίου 1929