Δελφικαί Εορταί: Αγγελος Σικελιανός – Εύα Πάλμερ

Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, ο Άγγελος Σικελιανός και η σύζυγός του Εύα Πάλμερ αφιερώνουν όλες τους τις δυνάμεις στην υλοποίηση της Δελφικής Ιδέας. Λίγα χρόνια πριν, το 1922, η Μικρασιατική Καταστροφή είχε οδηγήσει την Ελλάδα σε οικονομικό και πνευματικό μαρασμό.

Κατά τον Σικελιανό και την Πάλμερ, η πνευματική ανάταξη της χώρας μπορούσε να επιτευχθεί με την ανάδειξη της πολιτιστικής και πνευματικής της κληρονομιάς. Οραματίστηκαν, λοιπόν, τους Δελφούς ως χώρο συνάντησης διανοούμενων, επιστημόνων και καλλιτεχνών από όλον τον κόσμο. 

Στο πλαίσιο της Δελφικής Προσπάθειας, ο Σικελιανός οργάνωσε με την πολύτιμη βοήθεια της Εύα Πάλμερ τις Δελφικές Εορτές, που πραγματοποιήθηκαν το 1927 και το 1930. Περιλάμβαναν, μεταξύ άλλων, θεατρικές παραστάσεις (τον Προμηθέα Δεσμώτη το 1927 και το 1930, και τις Ικέτιδες το 1930, σε σκηνοθετική και ενδυματολογική επιμέλεια της Εύας Πάλμερ), πυθικούς αγώνες, αναπαραστάσεις πυρρίχιου χορού και εκθέσεις λαϊκής χειροτεχνίας. 

Η Καθημερινή παρουσίασε στις σελίδες της και τις δύο διοργανώσεις, με ρεπορτάζ και κριτικές, αλλά και με τη δημοσίευση του ημερολογίου του «Δελφικού Εορταστού», το οποίο υπέγραφε ο συνεργάτης της Sartor.

Οι Δελφικές Εορτές ήταν σημαντικό καλλιτεχνικό γεγονός, όμως τα υπέρογκα χρέη που επωμίστηκε το ζεύγος Σικελιανού για τη διοργάνωσή τους και η έλλειψη αποδοχής από το ευρύ κοινό δεν επέτρεψαν τη συνέχισή τους.

Μετά την εορτήν

Του απεσταλμένου συντάκτου μας. — Αι «Δελφικαί εορταί» χωρίς παραφοράς και χωρίς ανωφελείς υπερβολάς αλλά κυρίως χωρίς ύποπτα εγκώμια, είνε μία συμπαθητική προσπάθεια καθαρώς ελληνικού ενδιαφέροντος, οφειλομένη εις την πρωτοβουλίαν μιας εκλεκτής Αμερικανίδος υπανδρευθείσης Έλληνα ποιητήν. Εκεί επάνω στους Δελφούς, πέριξ του ιερού χώρου, εις το σωζόμενον αρχαίον θέατρον εδόθη μία ερασιτεχνική παράστασις του Προμηθέως Δεσμώτου, μέσα εις τα λευκά σπιτάκια του χωρίου έγινε μία ωραιοτάτη έκθεσις εγχωρίων χειροτεχνημάτων και ομάδες ευσταλών φουστανελλοφόρων εχόρευσαν «συρτό» και «μπάλλο».

Οι Έλληνες θεαταί, ολίγοι ατυχώς, εχειροκρότησαν και εξεδήλωσαν τον ενθουσιασμόν των με πολλήν θερμότητα και οι ξένοι επισκέπται, ελάχιστοι παρά πάσαν ελπίδα, δεν καθυστέρησαν εις εκδηλώσεις ενθουσιασμού. Αλλά είνε φανερόν ότι η εφετεινή διοργάνωσις των εορτών δεν πρέπει να κριθή παρά ως μία «γενική δομή», και μία ωραιοτάτη και ευγενεστάτη προσπάθεια η οποία δεν κατωρθώθη όμως να απολήξη εις ικανοποιητικά αποτελέσματα.

Ευθύς εξ αρχής πρέπει να τονισθή ότι παν, ό,τι προήλθεν από την πρωτοβουλίαν και την προσωπικήν εργασίαν της κυρίας Εύας Σικελιανού ήτο αληθώς ωραίον, άψογον, αξιοθαύμαστον. Με γνώσιν, με καλαισθησίαν, με φανατισμόν, αλλά και με σύστημα και μέθοδον, ελληνική καρδιά και αμερικάνικο πρακτικό μυαλό και μια εξαιρετική ατομικότης αρμονικά συνδυασμένα, η κυρία Σικελιανού εμόχθησε, ενέπνευσε, εδημιούργησε. Δίπλα της εκλεκταί κυρίαι των Αθηνών, ειργάσθησαν επίσης με αυταπάρνησιν και με ενθουσιασμόν.

Εις την παράστασιν του «Προμηθέως», ο χορός των Ωκεανίδων ήτο πολύ ωραίος ως εμφάνισις και τα χορικά, παρ’ όλην την παραδοξότητα του μέλους, εψάλησαν αρμονικώτατα. Η υποκριθείσα την Ιώ ερασιτέχνης ήτο συμπαθεστάτη και αι αμφιέσεις των γυναικών του χορού, προσωπική εργασία της κυρίας Σικελιανού, ήσαν θαυμάσιαι από πάσης απόψεως. […]

Απέναντι της μεγαλοπρεπείας των ιερών βράχων, συντριβούσης το πτωχόν ανθρώπινον αίσθημα, ακριβώς απέναντι των τιτανικών Φαιδρυάδων είχε υψωθή ως πεπιεσμένου χάρτου εις κακόσχημος βράχος, οικτρόν ανθρώπινον έργον, ταπεινόν τέχνασμα, άτεχνος και ασθενική προσπάθεια. Και εις αυτόν τον ρικνόν χάρτινον ψευδοβράχον επρόκειτο να καρφωθή ο αντάρτης Τιτάν, ο εχθρός του Θεού, ο δημιουργός του νέου ανθρώπου, και η σκληρά καθήλωσις επρόκειτο να εκτελεσθή από την σφύραν αυτού του θεού του Πυρός!
Η Καθημερινή, 12 Μαΐου 1927

Ημερολόγιον Δελφικού Εορταστού

H τύχη των ταξειδίων μ’ ετοποθέτησε εις το πλευρόν του κ. Ουίλλιαμσον. Με τον ανεκτίμητον αυτόν άνθρωπον ήτο μοιραίον να συνδεθώ καθ’ όλον το διάστημα του εορταστικού δρομολογίου. Από την τραπεζαρίαν εις τον κοιτωνίσκον του ατμοπλοίου, από το αυτοκίνητον της Ιτέας εις το θέατρον των Δελφών μάς είχε συνδέσει αρρήκτως το πρακτορείον Κουκ. Ο πανύψηλος αυτός ξερακιανός κύριος Ουίλλιαμσον εταξίδευε από την Αμερικήν χάριν των Δελφικών εορτών. […]

— Εκεί εις την Αμερικήν, μου είπε, έφθασαν κηρύγματα διά τας Δελφικάς εορτάς, έντυπα και αγγελίαι, ραδιόφωνα και μεγάφωνα, όλα τα μέσα της σύγχρονης διαφημίσεως.

Αν και Αμερικανός, είχε ολίγα χρήματα, έσπευσε όμως να αγοράση εισιτήριον. Και ήλθε. Είμαι, είπε, πολύ συγκινημένος. […]

Δελφοί – Εφθάσαμεν. Πρώτην φοράν οι ιεροί τόποι της Πυθίας θα είδαν τόσην ποικιλίαν ανθρώπων. Ό,τι θέλεις. Περιεργοτάτους τύπους με επαρμένας φυσιογνωμίας, βλοσυρούς με την σφραγίδα της εμμόνου ιδέας, ημιγύμνους με χλαμύδας καλοντυμένους με ταμπάρο, τα γκαρσόνια του Ντελίς με φράκο, Αθηναίες με εξαίσια ενδύματα, εντοπίους, ξένους με παραδοξότατα ρούχα. Κάρρα με στιβάγματα ελατών διασχίζουν τον δρόμον, γαϊδουράκια με ανθοφορτώματα, κασσόνια με μπύρες, σφάγια, αρνιά, πουλερικά, άνθρωποι φορτωμένοι ταγάρια, κάπες, αγκλίτσες, καρότσες, άνθρωποι δαδούχοι αρχαίοι, μια κοπέλλα βαμμένη ολοπράσινη, μπράτσα, στήθος, κεφάλι.

Ο κύριος Ουίλλιαμσον υποχωρεί έντρομος. Τον καθησυχάζω. Είνε μία Ωκεανίς του Προμηθέως. Άλλη ντυμένη ως εγγλέζος στρατηγός των αποικιών, χακί κάσκα, μπότες. Είνε η σειρά μου να υποχωρήσω, αλλά με συγκρατεί ο εντιμότατος σύντροφός μου. Ο κύριος Ουίλλιαμσον είνε η μόνη φορά που δεν απορεί. Νομίζει ότι εις την Ελλάδα συμβαίνουν καθημερινώς τα αξιοθαύμαστα αυτά μυστήρια. Τον αφήνω εις την πλάνην του. Τι νόημα έχει η οξεία αυτή παρελθοντολογία, το ανακάτωμα όλων των εποχών, αρχαία Ελλάς, Βυζάντιον, Εικοσιένα, ποία η βαθυτέρα σημασία των, σπάω το κεφάλι μου και ομολογώ άνευ αποτελέσματος. Η παράστασις του Προμηθέως ίσως μάς δικαιώση. Υπομονή λοιπόν. Αύριον όταν ο Φοίβος αντικρύση τον νέον Προμηθέα εις τον χάρτινον βράχον του, τα πράγματα ημπορεί να αλλάξουν. Μας μένει και η έκθεσις της χειροτεχνίας, οι αγώνες του Σταδίου κλπ.

Ψιλοβρέχει, σύννεφα απειλητικώτατα ενεφανίσθησαν και ένας κεραυνός αναταράζει κάτω στην δελφικήν κοιλάδα. Η βροντώδης φράσις του τι να σημαίνη;
Sartor, Η Καθημερινή, 12 Μαΐου 1927

Επίσκεψις αρχαιοτήτων – Γεύμα – Παράστασις του Προμηθέως 

Δελφοί, 9 Μαΐου.— Εγειρόμεθα λίαν πρωΐ. Η χθεσινή βροχή εδρόσισε τον τόπον. Μοσκομυρίζουν τα βουνά. Ο σύντροφός μου ο εντιμότατος κύριος Ουίλλιαμσον τα έχει κυριολεκτικώς χαμένα.

— Και αν αυτήν την στιγμήν έφευγα απ’ εδώ, μου λέγει, δεν θα ελησμόνουν ποτέ τας δελφικάς εορτάς.

— Πριν τας ιδήτε.

— Βεβαίως. Αυτός ο ήλιος, αυτή η λαμπρότης του αιθέρος είνε για τον εξ Αμερικής ερχόμενον μία αλησμόνητος εορτή.

Τω όντι.

Κατηφορίζομεν προς την Κασταλίαν. Δεξιά μας το μέγα ρέμμα των Δελφών με τον χείμαρρον της εαρινής του βλαστήσεως εκσπά κάτω εις μίαν βαθυπράσινον δενδροθάλασσαν, διότι μόνον έτσι 
ειμπορεί να ονομασθή ο ευφορώτατος κάμπος της Αμφίσσης. Αριστερά μας υψώνονται οι αρχαίοι τόποι σαν μεγάλα άσπρα κομμάτια σπονδύλων μιας κολοσσιαίας ιδεολογίας. Απέναντί μας αι Φαιδρυάδες, τρεις κατακόρυφοι αποτομώτατοι βράχοι. Η μεγαλοπρέπεια και η ιερότης του χώρου είνε τέτοια που μετά κόπου ημπορεί να μιλήση κανείς.

Βαδίζομεν σιωπηλοί. Αίφνης ο σύντροφός μου διακρίνει όμιλον ξένων και ημετέρων με επικεφαλής αρχαιολόγους, θέλει και αυτός καλά και σώνει να επισκεφθή το Μουσείον.

«Την πρωΐαν της 9ης Μαΐου επίσκεψις των αρχαιοτήτων», λέγει το πρόγραμμα.

Εις το Μουσείον ξαναβλέπω τον Ηνίοχον με τα λουριά στο χέρι. Όπως και πέρυσιν σκέπτομαι επιμόνως ότι κάποιον θέλει να δέση. Όλοι μαζή, ξένοι, διερμηνείς και αρχαιολόγοι, εισερχόμεθα εις το αρχαίον θέατρον. Εις το μέσον έχει στηθεί ο χάρτινος βράχος όπου το απόγευμα θα προσδεθή ο Προμηθεύς. Ο βράχος αυτός έχει ύψος 8 μέτρων, είνε επιτυχής εις την κατασκευήν ως και τον χρωματισμόν του αλλά προβλέπω ότι οι Θεοί θ’ ανεβούν από ένα μονοπατάκι με σκάλες που τον ζώνει οφιοειδώς. Η εντύπωσις θα είνε αρκετά κωμική. Θεοί, Καύκασος και αυτό το μονοπατάκι είνε άκρως ασυμβίβαστα.

Στη βάσι του υπάρχουν τρεις κουφάλες απ’ όπου θα εξέρχωνται αι Ωκεανίδες. Κατά τα άλλα το αρχαίον θέατρον έμεινε όπως το είδα και πέρυσιν. Οι αρχαιολόγοι μάς εξηγούν λίθον προς λίθον τα σωριασμένα μνημεία – εδώ η Πυθία, εδώ η Ναΐς, εδώ οι Θησαυροί κλπ. Η φιλόστοργος μέριμνα των οργανωτών της εορτής έχει παντού τοποθετήσει πινακίδας λευκάς με χρυσά γράμματα που ομιλούν για κάποιους παλαιούς θησαυρούς των Δελφών: «Θησαυρός Αθηνών», «Θησαυρός Χίων», «Θησαυρός Θηβαίων», «Θησαυρός Ναξίων» κτλ.

— Ένα νεκροταφείον θησαυρών, αναφωνεί ο κύριος Ουίλλιαμσον αποκτήσας αιφνιδίως πνεύμα.
Τέλος πάντων, όταν πρόκειται για χρήμα, γίνονται ευφυέστατοι αυτοί οι Αμερικανοί, σκέπτομαι εγώ. Ο όμιλος των περιηγητών διευθύνεται προς το αρχαίον Στάδιον. Ο δρόμος δεν είνε όπως πέρυσιν· επεσκευάσθη και αυτός από τους οργανωτάς. Το Στάδιον όπου θα τελεσθούν οι αγώνες έχει αυγοειδές σχήμα τοποθετημένον πλαγίως. Το εξεκαθάρισαν από τα άγρια χόρτα, το έστρωσαν με νέον χώμα και έγινε πάλιν ο στίβος του όπως θα ήτο προ χιλίων ετών.

— Αναμφισβήτητον γεγονός, μου λέει, ο Ουίλλιαμσον, είνε ότι οι αρχαίοι κάθονταν εδώ και βλέπαν εκείνα τα αντικρυνά βουνά.

— Αλλά όχι τέτοιαν ώραν, προσθέτω. Ο Φοίβος Απόλλων, ο ήλιος όπως λέμε σήμερον, είναι αφόρητος, μας εκτοξεύει τας ακτίνας του κατακέφαλα.

Μία χοντρή Αμερικανίς παρουσιάζει όψιν αστακού με καπέλλο, ένας λιγνός Γάλλος δημοσιογράφος από χλωμός σαν λεμόνι παίρνει ζωηρά χρώματα σαν να πρόκειται να διαπληκτισθή. Μία Αθηναία κυρία με το σκυλλάκι της κατηφορίζει αποφασιστικώς. Το σύνθημα εδόθη. Άλλως τε το εορταστικόν πρόγραμμα, το οποίον δεν εννοεί να αποχωρισθή ο σύντροφός μου, αναγγέλλει:
«1ην μ.μ. πρόγευμα εις τα υπόστεγα τα κατασκευασμένα εις τα αλώνια. Κατά την διάρκειαν των γευμάτων χωρικοί θα τραγουδούν κλέφτικα τραγούδια με συνοδείαν αυλών και άλλων εντοπίων οργάνων. Ευθύς κατόπιν συνέχεια της επισκέψεως εις τας αρχαιότητας».

Αναχωρούμεν διά τα υπόστεγα, εις τα αλώνια. Χαρά Θεού. Τα αιωνόβια έλατα στεγάζουν τα ξύλινα αυτά παραπήγματα. Υπόστεγα επισήμων, υπόστεγα δημοσιογράφων, υπόστεγα ξένων, παντός είδους υπόστεγα. Διακρίνομεν γνωστάς φυσιογνωμίας. Όλοι σπεύδουν προς το κεντρικόν παράπηγμα, όπου το Ντελίς έστησε την κερδοσκοπικήν του επιχείρησιν. Με εκατόν πενήντα δραχμάς λαμβάνεις εισιτήριο το οποίον επιθεωρεί ο χοροδιδάσκαλος κ. Νιούλαντ. Ανεξήγητος παρουσία. Ως γνωστόν, νηστικόν αρκούδι δεν χορεύει. Και δεν εχορεύσαμεν.

Μετά του καφφέν –ο οποίος επληρώνετο ξεχωριστά– ο κ. Ουίλλιαμσον έβγαλε από την τσέπην του τους «Τάιμς» της Νέας Υόρκης και εβυθίσθη εις μακάριον ύπνον. Ο πτωχός! Ποιος ξέρει πόσα χρόνια επάλαιε στον τόπον του εισπνέων βενζίναν και νάφθην!

Την 5ην ακριβώς ηκούσθη ήχος σάλπιγγος. Αναγγέλλει την έναρξιν της παραστάσεως.
Το αρχαίον θέατρον βλέπει διά πρώτην φοράν πιέν­ναν. Ένα γεράκι του Παρνασσού στριφογυρίζει ως να ζητή να μάθη τον λόγον της τοιαύτης επιδρομής. 

Ακούονται όλαι αι λαλούμεναι γλώσσαι, voui, oui ma chère! Come sta? Άου γιες! Ουρέ Μήτρου! Ασ’ μ’ κάτω! Pardon παρακαλώ! κλπ… Με άκραν τάξιν προσέρχονται και οι τελευταίοι. Το θέατρον σχεδόν πλήρες. Αυτοί είνε όλοι. Τους υπολογίζω από χιλίους πεντακοσίους ως δύο. Αναγγέλλεται η έναρξις. Ολιγόλεπτος σιωπή. Δεν ακούεται τίποτε απ’ όλον αυτό το πλήθος. Η θέα της απέναντι οροσειράς κυριαρχεί συντρίβουσα κάθε συναίσθημα. Αίφνης ύμνος του Απόλλωνος υψώνεται βαρύς, επιβλητικός. Διά μίαν στιγμήν, μα τον Θεόν, αισθάνομαι το ιερόν ρίγος μιας απιστεύτου νεκραναστάσεως. […]
Sartor, Η Καθημερινή, 13 Μαΐου 1927

Η οργάνωσις των Δελφικών Εορτών του 1930

Η Ελλάς θα εορτάση εφέτος την πρώτην εκατονταετηρίδα της ανεξαρτησίας της. Το έτος 1930 θα θεωρηθή έτος ελληνικών εορτών. Διά τας εορτάς κατηρτίσθησαν επιτροπαί, ενοικιάσθησαν γραφεία πολυτελή, εψηφίσθησαν κρατικαί επιχορηγήσεις και μετά μακράν πολύμηνον προεργασίαν, εδημοσιεύθη επί τέλους προ ημερών το πρόγραμμα των μεγάλων εθνικών εορτών. Πρόγραμμα απελπιστικώς επίσημον και πτωχόν… Ευτυχώς, τον πανηγυρισμόν της πρώτης εκατονταετηρίδος της ανεξαρτησίας, θα λαμπρύνουν αι Δελφικαί εορταί, αι οποίαι, αν κρίνη κανείς από την λαμπράν επιτυχίαν των Δελφικών εορτών του 1927 και από τους πλουσίους καρπούς της καταβληθείσης έκτοτε αόκνου και συστηματικής προσπαθείας, θα αποτελέσουν παγκόσμιον καλλιτεχνικόν γεγονός. Έτσι η χώρα αυτή, την οποίαν ηγίασεν ο πολιτισμός και αι ωραιότεραι εκλάμψεις του πνεύματος, θα δυνηθή να δείξη εις εκείνους που θα έλθουν να την επισκεφθούν, ότι είνε ανταξία της μεγάλης κληρονομίας της.

Αι Δελφικαί εορταί είχεν αποφασισθή κατ’ αρχάς να γίνουν τον Μάϊον του 1929, ανεβλήθησαν όμως επί εν έτος, κατόπιν αποφάσεως των οργανωτών των, διά να γίνουν ωραιότεραι και λαμπρότεραι το έαρ του 1930. Εις τας εορτάς θα συμμετάσχουν όλα τα έθνη του κόσμου, το άνθος της ευρωπαϊκής και της διεθνούς διανοήσεως. Από παντού έρχονται φανερά τα δείγματα του παγκοσμίου ενδιαφέροντος. Από τα βιβλία, τα περιοδικά, τας εφημερίδας που έρχονται από τον κόσμον ολόκληρον, προκύπτει σαφώς ότι η Ευρώπη, η Αμερική, αι Ηνωμέναι Πολιτείαι ιδίως, ενδιαφέρονται σήμερον ζωηρώς διά τας Δελφικάς εορτάς. […]

Μετά τας πρώτας δελφικάς εορτάς η κατάστασις δεν ήτο διόλου ευχάριστος. Η καλλιτεχνική επιτυχία υπήρξαν εξαιρετική, η αναγνώρισις υπό τον τύπον, από την διεθνή συνείδησιν πάνδημος. Μετά τας δελφικάς εορτάς του 1927 είχε δημιουργηθή διά πρώτην φοράν ένα ζωηρόν διεθνές ενδιαφέρον διά την ελληνικήν καλλιτεχνικήν ζωήν, και ηκολούθησε κατόπιν ένας αναντίρρητος σεβασμός. Όλα αυτά τα επεσκίαζε μία φοβερή οικονομική στενοχωρία. Το παθητικόν των πρώτων δελφικών υπερέβαινε το ενεργητικόν κατά πολλά εκατομμύρια δραχμών. Τα διαθέσιμα χρήματα είχαν εξαντληθή. Υπήρχε κίνδυνος να χαθή η πολύτιμος έμπνευσις, να παύση το ωραίον έργον ελλείψει μέσων. Αλλά ευτυχώς υπήρχεν η κ. Εύα Σικελιανού.

Η κ. Εύα Σικελιανού μάς έρχεται από πολύ μακρυά, από άλλας θαλάσσας, από τον κόσμον της Αμερικής – εναντίον της Αμερικής. Από τον κόσμον της μηχανής και του υπολογισμού, εναντίον της μηχανής και εναντίον του υπολογισμού, έτσι, ως να την εκάλει, άλλην Ευριδίκην, κάποιος Ορφεύς προς τον ήλιον και το φως. Και όταν έφθασε μέχρι της Ελλάδος δεν ηθέλησε να ιδή την Ελλάδα ως μάρμαρον και ως κοιμητήριον. Ανεζήτησε και ανεύρε την Ελλάδα εις ό,τι ζωντανόν και ανόθευτον διετηρήθη κατά την μακραίωνα οδύσσειαν της φυλής, εις την ψυχήν της περιπλανωμένης, εις τον «θείον αιθέρα» και τους φωτοκυάνους ελληνικούς αιγιαλούς. Μέχρις ότου την έκαμεν ιδικήν της. Και όταν περιπατεί και ομιλεί, η απόξενη αυτή κυρία, νεκρανασταίνει γύρω της αρχαίας φωνάς, που είνε αιώνιοι και αγαπηταί. Διότι αφιερώθη με πίστιν εις την Ελλάδα.

Οπλισμένη με την πίστιν αυτήν, η θαυμασία αυτή ψυχή τε και πνεύματι Ελληνίς, εξεκίνησε διά την μεγάλην σταυροφορίαν. Περιήλθε την Ευρώπην και την Αμερικήν, έκαμε διαλέξεις, έδωσε συνεντεύξεις, επιδείξεις, ωμίλησεν, έγραψεν, επροπαγάνδισε δι’ όλων των μέσων, και όταν μετά μήνας πολλούς επανήλθεν εις την Ελλάδα, το οικονομικόν μέρος των Δελφικών Εορτών του 1930, που εκινδύνευον να ματαιωθούν ελλείψει χρημάτων, είχεν οριστικώς εξασφαλισθή.

Εις τας Ηνωμένας Πολιτείας, από τας οποίας ήρχισε την μεγάλην εκστρατείαν της, προσεπάθησε και επέτυχε να προσελκύση το ενδιαφέρον των μεγάλων τουριστικών αμερικανικών οργανώσεων. Κατώρθωσε να αποδείξη εις τους συμπατριώτας της, ότι αι δελφικαί εορταί δεν ήσαν μόνον μία θαυμασία καλλιτεχνική προσπάθεια, αλλά συνάμα και μία σπανία ευκαιρία διά τους επιχειρηματίας οι οποίοι θα ανελάμβαναν να τας εξυπηρετήσουν έξυπνα και ευσυνείδητα.

Και ιδού τα αποτελέσματα των ενεργειών της.

Σύμπλεγμα υπερωκεανείων γραμμών του βο­ρείου Ατλαντικού Ωκεανού, μαζύ με το μεγαλείτερον τουριστικόν αμερικανικόν πρακτορείον, σχηματίζουν τώρα σχέδια περιοδειών εις τας δελφικάς εορτάς κατά τον ερχόμενον Μάϊον. Υπολογίζουν, επί τη βάσει τριών κύκλων εορτών, διαρκείας τριών ημερών έκαστος, να φέρουν ανά ένα τουλάχιστον μέγα υπερωκεάνειον εις την Ιτέαν, διά να χρησιμεύση συγχρόνως και ως ξενοδοχείον, καθώς επίσης και εις τον Πειραιά, και ίσως και εις άλλα μέρη της Ελλάδος. 

Μεταξύ των αμερικανικών οργανώσεων αι οποίαι έχουν ενδιαφερθή περισσότερον διά τας δελφικάς εορτάς και αι οποίαι θα αποστείλουν πολυαρίθμους περιηγητάς είνε.

Τα Πανεπιστήμια και τα Κολλέγια των Ηνωμένων Πολιτειών. Αι εκκλησίαι των διαμαρτυρομένων της Βορείου Αμερικής. Τέλος αι λέσχαι των γυναικών αι αριθμούσαι 3.500.000 μέλη εις τας Ηνωμένας Πολιτείας.

Έτσι αι δελφικαί εορταί όχι μόνον δεν υπάρχει κίνδυνος να ματαιωθούν ελλείψει πόρων χρηματικών, όχι μόνον δεν υπάρχει φόβος να αποτύχουν και πάλιν από απόψεως οικονομικής, αλλά θα αποτελέσουν και μίαν μεγάλην προσοδοφόρον πηγήν διά τον τόπον. Διά να εννοήση κανείς τι σημασίαν έχουν από εμπορικής απόψεως αι δελφικαί εορταί, αι οποίαι έχουν εύρη απήχησιν εις τον κόσμον ολόκληρον, αρκεί να λάβη υπ’ όψιν ότι μία μικρά γερμανική πόλις, το Σάλτσμπουργκ, εισπράττει ετησίως από τους ξένους που έρχονται να παρακολουθήσουν τας τοπικάς εορτάς, περί τα διακόσια εκατομμύρια δραχμών.

Αλλά η προπαγάνδα της κ. Σικελιανού δεν περιωρίσθη μόνον εις την Αμερικήν, ούτε ενετοπίσθη εις την εξασφάλισιν της οικονομικής μόνον επιτυχίας.

Μετά τας Ηνωμένας Πολιτείας, επεσκέφθη τα μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα της παλαιάς ηπείρου, όπου κατώρθωσε να κινήση, μεταξύ των κύκλων των διανοουμένων και των καλλιτεχνών, ζωηρότατον ενδιαφέρον διά την προσπάθειαν των δελφικών εορτών. Εις το Παρίσι, συνεστήθη πολυμελής εκ Γάλλων επιτροπή διά να οργανώση την συμμετοχήν της Γαλλίας εις τας προσεχείς δελφικάς εορτάς. Εις την επιτροπήν αυτήν συμμετέχουν εξέχουσαι φυσιογνωμίαι των γαλλικών γραμμάτων, μεταξύ των οποίων ο Πωλ Βαλερύ, ο Πιερ ντε Νολάκ, ο Κάρολος Ντιλ, ο Σολομών Ρεϊνάκ, ο Μωρίς Κρουαζέ, και άλλοι. Εις την Γερμανίαν επίσης, ο γνωστός μεγαλοεκδότης Έρμαν Ουλστόιν, έδειξε τόσον ζωηρόν ενδιαφέρον διά τας δελφικάς εορτάς, ώστε επρωτοστάτησεν αυθορμήτως εις την σύστασιν μιας μεγάλης επιτροπής εκ Γερμανών καλλιτεχνών και διανοουμένων, η οποία εργάζεται ήδη από μηνών διά την οργάνωσιν της συμμετοχής της Γερμα­νίας. Με ζωηρόν επίσης ενδιαφέρον εργάζεται διά την επιτυχίαν των δελφικών εορτών ο Γαλλικός σύνδεσμος υπέρ της διαδό­σεως και επικοινωνίας των καλλιτεχνών, καθώς και το Ινστιτούτον της διεθνούς πνευματικής συνεργασίας, ο πρόεδρος του οποίου υπεσχέθη εις την επιτροπήν των δελφικών εορτών ότι θα συστήση θερμότατα την συμμετοχήν εις αυτάς των τριάκοντα συλλόγων της διεθνούς αυτής οργανώσεως. Παρομοίαν ομόθυμον υπόσχεσιν εύρεν η σταυροφορία του κ. και της κ. Σικελιανού και εις όλας τας άλλας χώρας. Εις το γραφείον των δελφικών εορτών καταφθάνουν καθημερινώς ενθουσιώδεις ενθαρρύνσεις και δηλώσεις συμμετοχής, από όλα τα μέρη του κόσμου. […]
Η Καθημερινή, 16 Φεβρουαρίου 1930

Η μεγαλοπρεπής παράστασις του Προμηθέως Δεσμώτου

Την 4.30′ εδόθη από τας Φαιδρυάδας με σάλπισμα το σύνθημα της συγκεντρώσεως εις το θέατρον. Την εμφάνισιν της κ. Εύας Σικελιανού ηκολούθησαν ζωηρά χειροκροτήματα. Κατ’ αρχάς εξετελέσθη υπό της ορχήστρας, διευθυνομένης υπό του κ. Οικονομίδου, ο ύμνος του Απόλλωνος, ακολούθως δε ο κ. Σικελιανός, προχωρήσας εις το μέσον του στίβου, προσεφώνησε τους θεατάς, αναπτύξας τον σκοπόν των Δελφικών εορτών.

Εις τας 5.30′ ήρχισεν η παράστασις του Προμη­θέως Δεσμώτου, ενώπιον χιλιάδων θεατών, οι οποίοι κατέκλυζον το θέατρον. Η σκηνοθεσία ήτο απλή και απολύτως στιλιζέ. Αντί βράχου είχεν ανεγερθή ορθογώνιον επίπεδον εκ τσιμέντου, απολήγον εκατέρωθεν εις γωνιαίας κλίμακας. Εις το μέσον του επιπέδου υψούτο βραχώδης στήλη, ένθα καθηλώθη ο Προμηθεύς. Το πρόσωπον του Προμηθέως υπεδύθη ο κ. Μπούρλος, τον Ήφαιστον ο κ. Δεστούνης, το Κράτος ο κ. Αυλωνίτης, την Βίαν η Γερμανίς κυρία Σχαίφερ, την Ηώ η κυρία Ινάχου. Κορυφαίαι του χορού ήσαν η κυρία Κούλα Καλλιγά και η δεσποινίς Γιαγκάκη. Τας Ωκεανίδας υπεδύθησαν αι αυταί κυρίαι και δεσποινίδες ως και κατά το 1927.

Οι θεαταί μετά θρησκευτικής κατανύξεως παρηκολούθησαν απ’ αρχής μέχρι τέλους την εκτέλεσιν της αρχαίας τραγωδίας.

Η ηχώ των Φαιδρυάδων, πολλαπλασιάζουσα την φωνήν των εκτελεστών, προσέδιδεν εις την απαγγελίαν όλην την αδρότητα και υποβλητικότητα της αισχυλικής ποιήσεως. Οι εκτελεσταί του Προμηθέως μέσα εις την μεγαλοπρέπειαν του φυσικού διακόσμου των Δελφών έπαιρναν διαστάσεις φανταστικάς, βοηθούντων προς τούτο και των κοθόρνων και των προσωπείων. Οι χοροί και αι πλαστικαί κινήσεις των Ωκεανίδων ανεζωντάνευσαν τα αρχαία ανάγλυφα.

Οι ξένοι παρηκολούθουν με συγκίνησιν μετά βίας συγκρατουμένην την αναβίωσιν της αρχαίας ελληνικής Θυμέλης.

Ο κριτικός των «Τάϊμς» κ. Μόργκαν ανεφώνει συνεχώς.

— Είναι καταπληκτικόν!

Η ορχήστρα, αφανής υπό το ορθογώνιον επίπεδον μετά χορωδίας, συνώδευε τους μεγαλειώδεις ελιγμούς του χορού, εκτελούσα αρχαιοπρεπή μελοποίησιν του κ. Ψάχου. Η εκτέλεσις της μουσικής υπήρξεν άψογος.

Η σκηνή της καταβαραθρώσεως του Προμη­θέως, ενώ ηπλούντο αι πρώται σκιαί του λυκόφωτος, επροξένησε καταπληκτικήν εντύπωσιν.

Το πλήθος των θεατών, οι οποίοι παρηκολούθησαν μετά θρησκευτικής σιγής την παράστασιν, άμα τω πέρατι αυτής, εξερράγη εις θύελλαν χειροκροτημάτων και επευφημιών. Το ζεύγος Σικελιανού ανευφημήθη ενθουσιωδώς. Οι θεαταί τούς εσήκωσαν εις τας χείρας, ο δε κ. Πρωθυπουργός έσφιξε τας χείρας της κ. Σικελιανού, εκφράζων την βαθείαν λύπην του διότι ήτο υποχρεωμένος να αναχωρήση απόψε. Ο σερ Κρόσφηλδ, όστις επρόκειτο να αναχωρήση απόψε, ανέβαλε την αναχώρησίν του διά να παρακολουθήση όλην την σειράν των εορτών. Ο κ. Ν. Πολίτης είπεν ότι τοιούτο θέαμα είναι μοναδικόν εις τον κόσμον και το ηθικόν κέρδος της Ελλάδος είνε ανυπολόγιστον. Ο Γάλλος θεατρικός συγγραφεύς κ. Λενορμάν είπεν ότι ο κ. Σικελιανός εύρε το μέσον να καταστήση δυνατήν την αναβίωσιν της αρχαίας τραγωδίας.

Ο κ. Μόργκαν απέστειλε μακράν και ενθουσιώδη τηλεγραφικήν ανταπόκρισιν εις τους «Τάϊμς» περί της πρώτης ημέρας των εορτών. Ο Γάλλος κριτικός κ. Τερίβ είπεν ότι ασφαλώς τα οστά του Αισχύλου θα εσκίρτησαν από αγαλλίασιν. Εν γένει πάντες οι ξένοι ετόνισαν την αναμφισβήτητον υπεροχήν των Δελφικών εορτών έναντι των αρχαίων παραστάσεων των Συρακουσών, τούτο δε επεβεβαίωσε και ο καθηγητής κ. Μενάρδος, όστις παρηκολούθησε την αναπαράστασιν αρχαίων τραγωδιών εις τας Συρακούσας. Όλοι οι παρακολουθήσαντες την παράστασιν θεαταί, ξένοι και Αθηναίοι, εξέφρασαν την ευχήν όπως ο «Προμηθεύς» και αι «Ικέτιδες» δοθούν και εις το Στάδιον των Αθηνών ίνα παρακολουθήση αυτάς και ο λαός.
Η Καθημερινή, 2 Μαΐου 1930

Εις τους Δελφούς όπου αναζή το αρχαίον ελληνικόν θαύμαν

Δελφοί, 1 Μαΐου, πρωί. Αφήνομεν κάτω από τα πόδια μας το «Κρισσαίον πεδίον», την σημερινήν πεδιάδαν της Ιτέας, δασοσκέπαστην από τον ιερόν ελαιώνα του Πυθίου Απόλλωνος, κι ανεβαίνουμε τους γραφικούς ελιγμούς του όλως ιδιαιτέρως ανηφορικού αμαξιτού δρόμου προς το Χρυσό, και εκείθεν προς τους Δελφούς. […] Ευρίσκομεν συγκεντρωμένον εις τους Δελφούς όλο το άνθος της παγκοσμίου αμίλλης και της διεθνούς διανοήσεως. Γλύπται, ζωγράφοι, συγγραφείς, διανοούμενοι, λόγιοι, τεχνοκρίται, αντιπροσωπεύοντες όλας τας τέχνας, όλας τας σφαίρας της πνευματικής επιδόσεως, όλα τα έθνη του κόσμου, έχουν συρρεύσει από της χώρας του ηλίου και τας εσχατιάς του Βορρά, διά να παρακολουθήσουν το υπέρλαμπρο θαύμα της νεκραναστάσεως του αρχαίου ελληνικού κόσμου, του εξαισίου κόσμου αυτού της απλής και εκφραστικής ωραιότητος.

Καθώς ανηφορούμεν τώρα από το Καστρί προς τας Δελφικάς αρχαιότητας, ή αμαξιτή προς την Κασταλλίαν, και κατόπιν οι ανηφορικοί μαίανδροι και αι μυριανθισμέναι στενωποί του βουνού, παρουσιάζουν ένα θέαμα πρωτοφανές εις τον κόσμον και εις την ιστορίαν. Όλη η οικουμένη, αντιπροσωπευομένη από τα εκλεκτότερα τέκνα της, οδεύει εις μίαν πυκνήν και ατελείωτον θεωρίαν, εις ένα ευλαβές και συγκινητικόν προσκύνημα, διά να φέρη μέχρι των ερειπίων της παλαιάς πνευματικής εστίας, μέχρι του μυστηριώδους άντρου και του σκοτεινού χάσματος των Φαιδρυάδων πετρών, την ηχώ της παγκοσμίου ευγνωμοσύνης προς την κοιτίδα του αιωνίου φωτός. […]

Εις το Μουσείον εν τούτοις των Δελφών, χάρις εις την σκαπάνην των Γάλλων αρχαιολόγων, διατηρούνται αρκετά από τα θαυμάσια αυτά αριστουργήματα, ικανά να μας δώσουν μίαν ζωηράν εικόνα της χλιδικής ανθήσεως της τέχνης που εσκέπαζεν άλλοτε τον ιερόν χώρον των αρχαίων Δελφών. Εις το Μουσείον αυτό, έχει τώρα συγκεντρωθή, μετά το προσκύνημα διά μέσου των ερειπίων, η πυκνή θεωρία των ιδικών μας και των ξένων επισκεπτών. Έλληνες και ξένοι –Γάλλοι, Βρεττανοί, Αμερικανοί– μεμυημένοι εις τα θαυμάσια της αρχαίας ελληνικής τέχνης, εξηγούν εις τους αμυήτους την ωμορφιάν των πολυτίμων θησαυρών. Εδώ διασώζεται η περίφημος ζωοφόρος της Κνίδου, εις την οποίαν ο Φειδίας, ο ημίθεος αυτός του μαρμάρου, ανεζήτησε την έμπνευσίν του διά την ζωοφόρον του Παρθενώνος. Εδώ, διασώζεται το απαράμιλλον αυτό σύμπλεγμα των τριών γυναικών που χορεύουν, ελαφραί και χαριτωμέναι, γύρω από τον στύλον μιας ακάνθης με πλατειά ξεδιπλωμένα φύλλα – έργον λεπτότεχνον και πρωτότυπον, άξιον να καταταχθή πλησίον της Νίκης της Ολυμπίας. 

Τίποτε θελκτικώτερον από τας κομψάς γυναικείας αυτάς μορφάς με την αρχαϊκήν αυστηρότητα, που διατηρούν την αγνότητά των, κάτω από τον βραχύ χιτώνα, που αφήνει να διαγράφεται από το σώμα των ό,τι απομένει ακάλυπτον. Τίποτε ωραιότερον, από τας σοβαράς αυτάς μορφάς, που ακτινοβολούν από αιωνίαν νεότητα, που είνε ζωνταναί και εμψυχωμέναι, αλλά με μίαν κίνησιν μετρημένην, ρυθμικήν και θρησκευτικήν.

Εδώ διασώζεται ακόμη ο περίφημος Αθλητής με το εκφραστικόν πρόσωπον και τον λυγερόν κορμόν, που συνδυάζεται εις μίαν ασύλληπτον έκφρασιν την ρώμην με την χάριν.

Εδώ διασώζεται, τέλος, ο ασύγκριτος ορειχάλκινος Ηνίοχος, με την ολυμπίαν στάσιν του ευτυχισμένου πυθιονίκου, την γεμάτην από υπερηφάνειαν, γαλήνην και αυστηράν μεγαλοπρέπειαν. Ενώπιον του θαυμασίου αυτού αριστουργήματος, που εγέμισε από εκστατικόν θαυμασμόν τα μάτια των ξένων που το έβλεπον διά πρώτην φοράν, δεν ξεύρει κανείς τι να πρωτοθαυμάση, την τελειότητα της τέχνης του καλλιτέχνου που έχυσεν εις τον ορείχαλκον την ασύγκριτον αυτήν μορφήν, τον λεπτόν χάλκανθον που εμψυχώνει το άγαλμα με κυματιστάς ανταυγείας, την ευρυθμίαν των μακρυών πτυχωτών χιτώνων, την απλήν και δυνατήν χάριν, όσον και την θελκτικήν σοβαρότητα της στάσεως όπου το σμάλτον των ματιών επιχύνει μίαν λάμψιν ζωής, ή την νεότητα την οποίαν αποπνέει το έργον αυτό και την σφριγηλότητα της συλλήψεως. Απόσπασμα μιας μεγάλης ορειχαλκίνης συνθέ­σεως, μας δίδει να εννοήσωμεν τι θα ήτο το θαυμάσιον αυτό αριστούργημα εις το σύνολόν του, με το άρμα ολόκληρον, με τον Ηνίοχον όρθιον, με τους ίππους και τας μορφάς των εφήβων που εκρατούσαν τους χαλινούς.

Οι ξένοι επισκέπται είχαν κυριολεκτικώς μεθύσει από το έκπαγλον όραμα το οποίον είχεν εκτυλιχθή εις την φαντασίαν και από την γοητείαν του φυσικού περιβάλλοντος που είχε καταμαγεύσει τους οφθαλμούς των. Ο επίλεκτος Γάλλος διανοούμενος Μαριό Μενιέ μού έλεγε στο τραπέζι. «Είδα τα μεγαλοπρεπέστερα τοπία της φύσεως, βουνά τιτανικά και γιγαντιαία, αλλά η μεγαλοπρέπεια του Δελφικού τοπίου είνε άφθαστος και ασύγκριτος. Είνε το μεγαλοπρεπέστερον και επιβλητικώτερον τοπίον του κόσμου, μεγαλοπρεπέστερον και από τας υψηλοτέρας Άλπεις ακόμη».

Εν τω μεταξύ ένας άλλος κόσμος ζη και κινείται τριγύρω μας – όλη η ζωή και η ωμορφιά της συγχρόνου Ελλάδος. Ικέτιδες και Ωκεανίδες, με τας λαμπράς αρχαϊκάς αμφιέσεις, εύθυμοι γυμνόκορμοι αθληταί, λυγερές χωριατοπούλες, με τας γραφικάς των ενδυμασίας, τσοπάνοι του Παρνασσού με τα λαϊκά των όργανα. Οι αθληταί τραγουδούν, εις τα επιδόρπια, τον τραχύν αθλητικόν των ύμνον. Ικέτιδες και Ωκεανίδες δοκιμάζουν κατά ομάδας τα χορικά των. Χωρικοί και χωριατοπούλες χορεύουν υπό τους ήχους του νταουλιού και της πίπιζας. Και το πανηγύρι της ελληνικής αλκής εξακολουθεί, όταν αντηχούν από το χάσμα των Φαιδρυάδων αι σάλπιγγες του προσκλητηρίου διά την παράστασιν, σαν σάλπιγγες δευτέρας παρουσίας που καλούν εις την νεκρανάστασιν ενός κόσμου, ονειρευτής ωμορφιάς, θαμμένου επί ολοκλήρους αιώνας…
Τάκης Μπαρλάς, Η Καθημερινή, 3 Μαΐου 1930