Στην αυγή του 20ού αιώνα, η Ελλάδα βρισκόταν σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση. Τη χρεοκοπία του 1893 ακολούθησε ο «ατυχής πόλεμος» του 1897. Τα όνειρα του έθνους για επέκταση των συνόρων προς Βορρά θάφτηκαν στην ελληνο-οθωμανική μεθόριο της Θεσσαλίας, όπου ο ελληνικός στρατός υπό τις διαταγές του διαδόχου Κωνσταντίνου υποχρεώθηκε σε άτακτη και ταπεινωτική υποχώρηση. Η εικόνα του καταρρέοντος ελληνικού στρατού προκαλούσε θλίψη και αγανάκτηση. Ο νεαρός ανθυπολοχαγός Πυροβολικού Παύλος Μελάς από την πρώτη γραμμή της μάχης κατέγραψε σε επιστολή του το αποκαρδιωτικό θέαμα. «Μακροτάτη σειρά ανθρωπίνων όντων, τα οποία μάλλον προς αγέλην κτηνών ωμοίαζον διά το άτακτον της πορείας, εφαίνετο βραδέως χωρούσα διά της ερήμου πεδιάδος. Ουδείς ετόλμησε να σηκώση τα βλέμματά του, διότι όλοι εντρέποντο».
Υπό το βάρος των εξελίξεων, η κυβέρνηση του Θεόδωρου Δηλιγιάννη παραιτήθηκε, αφού προηγουμένως ζήτησε τη μεσολάβηση των Μεγάλων Δυνάμεων για τη σύναψη ανακωχής. Οι εχθροπραξίες έλαβαν τέλος στις 7 Μαΐου 1897, έχοντας βεβαίως συμπαρασύρει στα τάρταρα το ελληνικό εθνικό γόητρο. Στις 6 Σεπτεμβρίου υπογράφηκε ειρήνη με επαχθείς όρους. Η καταβολή πολεμικής αποζημίωσης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και η συγκρότηση Διεθνούς Επιτροπής με αντικείμενο τον έλεγχο των δημοσίων οικονομικών θεωρήθηκαν πράξεις ατιμωτικές, οι οποίες κηλίδωσαν το εθνικό γόητρο. Την επομένη της ήττας, η ελληνική κοινωνία βρισκόταν σε αναβρασμό. Έλειπε η σπίθα για την έκρηξη κάποιας κοινωνικής αναταραχής.
Αφορμή για το ξέσπασμα των ταραχών του Νοεμβρίου 1901 στάθηκε η δημοσίευση στην εφημερίδα «Ακρόπολις» της Καινής Διαθήκης στη δημοτική. Η μεταγραφή της Καινής Διαθήκης στη δημοτική είχε ξεκινήσει με πρωτοβουλία της ρωσικής καταγωγής βασίλισσας Όλγας, συζύγου του Γεωργίου Α΄, η οποία είχε παρατηρήσει ότι οι Έλληνες στρατιώτες αδυνατούσαν να κατανοήσουν τις περικοπές των Ιερών Κειμένων της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Έχοντας τη σύμφωνη γνώμη του Μητροπολίτη Αθηνών Προκοπίου Β΄, η βασίλισσα μερίμνησε για την εκτύπωση της απόδοσης της Καινής Διαθήκης στη δημοτική πρώτα το 1898 από την Ιουλία Σωμάκη και στη συνέχεια το 1901 από τον Αλέξανδρο Πάλλη.
Η δημοσίευση του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου σε συνέχειες στην εφημερίδα «Ακρόπολις», τον Σεπτέμβριο του 1901, προκάλεσε την αντίδραση των συντηρητικών κύκλων στην Ελλάδα, οι οποίοι έβλεπαν πως φαλκιδευόταν ο ελληνισμός από τον πανσλαβισμό. Με παρακίνηση καθηγητών της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, διοργανώθηκαν φοιτητικές διαδηλώσεις στις αρχές Νοεμβρίου. Στις 8 Νοεμβρίου συντάραξε την πρωτεύουσα διαδήλωση φοιτητών και πολιτών, η οποία κατέληξε σε σφοδρή σύγκρουση με τις δυνάμεις ασφαλείας. Όπως ανέφερε ο Ακαδημαϊκός Χριστόφορος Χαραλαμπάκης («Ένα Ευαγγέλιο που δίχασε αντί να ενώσει», Η Καθημερινή, Σελίδες Ιστορίας, τχ.1, Μάρτιος 2023, σελ. 203), κατά ειρωνεία της τύχης ανάμεσα στους διαμαρτυρόμενους φοιτητές ήταν οι Μανόλης Τριανταφυλλίδης και Δημήτρης Γληνός, οι οποίοι αγωνίζονταν για την προάσπιση της καθαρεύουσας.
Ο απολογισμός των συγκρούσεων ήταν οχτώ νεκροί και περίπου τριάντα τραυματίες. Υπό το βάρος των εξελίξεων υπέβαλαν την παραίτησή τους ο Μητροπολίτης Αθηνών Προκόπιος, ο αρχηγός της Χωροφυλακής και ο διευθυντής της Αστυνομίας και λίγες ημέρες αργότερα, στις 11 Νοεμβρίου, ο πρωθυπουργός Γεώργιος Θεοτόκης.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
