Προσωπικότητα ιδιαίτερη, που συζητήθηκε πολύ –και με διαφορετικές γνώμες– για το στιλ, την προσωπική ζωή και την επαγγελματική του στάση, συνέδεσε το όνομά του με μια μεγάλη στιγμή της ιατρικής: την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς, τον ∆εκέμβριο του 1967, σε νοσοκομείο του Κέιπ Τάουν. Αν και τέτοια επιστημονικά άλματα στηρίζονται σχεδόν πάντα σε προγενέστερες γνώσεις, ανακαλύψεις, ημιτελείς ή παράλληλες έρευνες –«Αν είδα μακρύτερα, είναι επειδή στάθηκα στους ώμους γιγάντων», είχε σημειώσει χαρακτηριστικά ο Νεύτων το 1676–, ο Νοτιοαφρικανός καρδιοχειρουργός Κρίστιαν Μπάρναρντ (1922-2001) συγκέντρωσε στο πρόσωπό του τον θαυμασμό και τη δημοσιότητα για το «τελικό βήμα». Τόλμη, τύχη, επιστημονικός ανταγωνισμός, αγνόηση των κινδύνων – όποιος κι αν ήταν ο παράγοντας που τον ώθησε, ο δρόμος είχε ανοίξει. Τα πράγματα δεν άλλαξαν ούτε μετά τον θάνατο του λήπτη, 18 ημέρες μετά τη μεταμόσχευση. «Είμαι ο νέος Φρανκενστάιν», είχε δηλώσει λίγο μετά την επέμβαση – με κάποια δόση χιούμορ. Ανάλογοι διθυραμβικοί χαρακτηρισμοί που του δόθηκαν από τον Τύπο της εποχής: «ο μάγος της ιατρικής», «ο γιατρός με τα χρυσά χέρια» και πολλοί άλλοι. Ωστόσο, 16 χρόνια μετά τη μεταμόσχευση τα χέρια του τον… εγκατέλειψαν, καθώς η ρευματοειδής αρθρίτιδα δεν του επέτρεπε πλέον να χειρουργεί. Έφυγε από τη ζωή τον Σεπτέμβριο του 2001, ενώ έκανε διακοπές στην Πάφο της Κύπρου, νικημένος από μια κρίση άσθματος. Λίγο πριν από τον θάνατό του είχε πει στο περιοδικό Time: «Η μεταμόσχευση καρδιάς δεν ήταν τόσο σπουδαίο χειρουργικό επίτευγμα. Το θέμα ήταν ότι ήμουν προετοιμασμένος να ρισκάρω. Η φιλοσοφία μου πλέον είναι ότι το μεγαλύτερο ρίσκο στη ζωή είναι το να μην παίρνεις ρίσκο».
Από τον Lower στον Μπάρναρντ
Φέτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς από τον Νοτιοαφρικανό καρδιοχειρουργό Christiaan Barnard στο Κέιπ Τάουν, που κατέλαβε τον κόσμο εξαπίνης. Την έκπληξη διαδέχτηκαν ο θαυμασμός και η λατρεία για τον πρωταγωνιστή, ο οποίος έγινε διάσημος εν μια νυκτί. Εφημερίδες και τηλεοπτικά κανάλια διαγκωνίζονταν για να του πάρουν συνέντευξη και έγκριτες επιστημονικές εταιρείες για να τον παρουσιάσουν ως τον κύριο ομιλητή στα συνέδριά τους. Το jet set της εποχής εκείνης τον αγκάλιασε και διάσημες σταρ του κινηματογράφου, με πρώτη την Τζίνα Λολομπριτζίτα, τον ελάτρεψαν. Αναμφισβήτητα είχε γράψει ιστορία, και η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς –ακόμα και σήμερα– θεωρείται η διασημότερη χειρουργική επέμβαση του 20ού αιώνα. Ήταν, όμως, ο Barnard ο αναμενόμενος, ο «παράκλητος», γι’ αυτό το εγχείρημα;
Η μεταμόσχευση καρδιάς αποτελούσε όνειρο των χειρουργών ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα, και παρά τις μεγαλοφυείς τεχνικές του Ρώσου Vladimir Demikhov στο πειραματικό εργαστήριο, τη δεκαετία του ’50, το πρόβλημα παρέμενε άλυτο: η επινόηση μιας απλής και συνάμα αξιόπιστης μεθόδου εμφύτευσης του καρδιακού μοσχεύματος, ώστε να αναλαμβάνει άμεσα τη στήριξη της κυκλοφορίας του αίματος. Αυτά, σχετικά με την τεχνική, γιατί το πρόβλημα της απόρριψης του «ξένου» οργάνου παρέμενε άλυτο.
Το πρώτο εμπόδιο ξεπεράστηκε το 1959 στο Πανεπιστήμιο Stanford της Καλιφόρνιας, από τον καθηγητή Norman Shumway και τον άμεσο συνεργάτη του Richard Lower, όταν επέτυχαν επιβίωση σε σκύλους συνδυάζοντας μεγαλοφυή σε απλότητα αναστομωτική τεχνική με τοπική ψύξη για προστασία του μοσχεύματος. Τον επόμενο χρόνο ανακοίνωσαν στο Αμερικανικό Κολέγιο Χειρουργών, ενώπιον κενών καθισμάτων, τη σταθερή επιβίωση οκτώ σκύλων, από μία έως τρεις εβδομάδες. Ήταν προφανές ότι η εργασία τους θεωρήθηκε ουτοπία. Εντούτοις, η δημοσίευση που ακολούθησε, λιτή και σαφής όπως εκείνη που ανήγγειλε το 1953, την ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA (βραβείο Νόμπελ), αποτελεί ακόμα και σήμερα ορόσημο στη διεθνή βιβλιογραφία.
Στην επόμενη επταετία, οι δύο ερευνητές, ο Shumway από το Stanford και ο Lower, καθηγητής πλέον στη Βιρτζίνια, διεύρυναν το πεδίο με πρωτότυπες εργασίες, έτσι ώστε για τους επαΐοντες στον χώρο των μεταμοσχεύσεων να θεωρούνται οι ενδεδειγμένοι για την πραγματοποίηση της πρώτης ανθρώπινης μεταμόσχευσης.
Το 1963 παρά λίγο να τους επισκιάσει, παροδικά όπως αποδείχθηκε, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μισισίπι, James Hardy. Έχασε, όμως, την κούρσα όταν εμφύτευσε την καρδιά χιμπατζή στον θώρακα ενός ετοιμοθάνατου ασθενούς. Το αποτέλεσμα ήταν προδεδικασμένο –υπεροξεία απόρριψη– και ο Hardy διεγράφη για αρκετά χρόνια από το Αμερικανικό Κολέγιο Χειρουργών, για απαράδεκτο πειραματισμό. Όμως, δεν υπήρξε αντίδραση τρία χρόνια αργότερα, όταν ο Lower, για να αποδείξει την τεχνική δυνατότητα της ανθρώπινης μεταμόσχευσης, εμφύτευσε μια ανθρώπινη καρδιά, για την οποία δεν υπήρχε ανάλογος λήπτης, στον θώρακα ενός πιθήκου, όπου και λειτούργησε για λίγες ώρες. Γνωστός για το δηκτικό του χιούμορ, κληρονομιά από τον Shumway και κληροδότημα στους δικούς του μαθητές, ο Lower ονομάτισε το εγχείρημα «ανάστροφη επέμβαση Hardy»!
∆υστυχώς, η μεγάλη ευκαιρία της ηθικής ανταμοιβής χάθηκε για τον Lower το φθινόπωρο του 1966, όταν υπήρξε η συγκυρία κατάλληλου δότη και λήπτη. ∆εν προχώρησε τότε, για μια δευτερεύουσα, όπως αποδείχθηκε αργότερα, ασυμβατότητα στις ομάδες αίματος. Πάντοτε ευσυνείδητος και τελειομανής, δεν θέλησε να διακινδυνεύσει την επιτυχία του ιστορικού εγχειρήματος με έναν ήδη αρνητικό παράγοντα στην πλάστιγγα της επιτυχίας. Και αυτό παρά τις επίμονες προτροπές για να προχωρήσει, από τον συντονιστή του Χειρουργικού Τομέα, David Hume, που ήταν γνωστός για την επιθετικότητά του.
Υπήρχε και ένας τρίτος σοβαρός διεκδικητής για τον κότινο της πρώτης μεταμόσχευσης: ο Andrew Kantrowitz, ο χαρισματικός, απίστευτα εργατικός και επίμονος καρδιοχειρουργός του Μaimonides Hospital της Νέας Υόρκης, με δύο εκατοντάδες πειραμάτων στο ενεργητικό του. Είχε εστιάσει τις προσπάθειές του στη μεταμόσχευση βρέφους, με τη λογική ότι το ανώριμο ανοσοποιητικό του είχε λιγότερες πιθανότητες να πυροδοτήσει την απόρριψη.
Αυτοί οι τρεις, Shumway, Lower και Kantrowitz, ήσαν οι παίκτες στην αρένα, που εναγωνίως προσπαθούσαν να προετοιμάσουν τον κατάλληλο ασθενή και να εντοπίσουν τον απαραίτητο δότη. ∆υστυχώς και οι τρεις αντιμετώπιζαν το ίδιο, δύσκολα προσπελάσιμο εμπόδιο: ο πιθανός δότης εθεωρείτο νεκρός μόνο μετά την παύση της καρδιακής λειτουργίας και η αναγκαστική αναμονή μέχρι να συμβεί αυτό συνεπαγόταν συνήθως και την ακαταλληλότητα του μοσχεύματος. Απραξία λοιπόν, ενώ η ένταση λόγω της άμιλλας κορυφωνόταν. Το 1966, ο μέχρι τότε άγνωστος Barnard ζήτησε από τον καθηγητή Hume να έλθει στη Βιρτζίνια για να παρακολουθήσει τις πρωτοποριακές του μεταμοσχεύσεις νεφρού. Έμεινε περίπου τρεις μήνες και παρενθετικά, κατόπιν προτροπής του συμπατριώτη του Carl Gosen, τεχνικού της συσκευής εξωσωματικής κυκλοφορίας του αίματος, παρακολούθησε τον Lower στο πειραματικό εργαστήριο. Εντυπωσιασμένος από την απλότητα της τεχνικής –οι μεγάλοι χειρουργοί κάνουν την επέμβαση να φαίνεται εύκολη!– επανήλθε έπειτα από λίγες εβδομάδες ώστε να την εμπεδώσει καλύτερα. Φεύγοντας εκμυστηρεύθηκε στον Gosen ότι γυρίζοντας στη Νότια Αφρική θα προχωρούσε σε ανθρώπινη μεταμόσχευση, αφού πρώτα έκανε, κατά την ίδια την έκφρασή του, «ένα-δυο σκύλους στο εργαστήριο». Κίνητρο, η απέραντη φιλοδοξία του να αναδειχθεί και να ξεπεράσει τους πρώην συναδέλφους του, μεταξύ των οποίων και ο Shumway, στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, όπου είχε κάποτε ασκηθεί. ∆ικαιολογία για το εγχείρημα που δεν ήταν προπαρασκευασμένος, η αδυναμία των Αμερικανών συναδέλφων του να προχωρήσουν λόγω της απαγορευτικής νομοθεσίας. Όντας οξυδερκής, είχε συνειδητοποιήσει το πλεονέκτημά του: στη Νότια Αφρική αρκούσε η σύμφωνη γνώμη δύο ιατρών για τη διαπίστωση του θανάτου σε βαριά εγκεφαλική κάκωση, πριν ακόμα σταματήσει η καρδιά. Ήταν ο άσος στο μανίκι του!
Με αυτά τα εφόδια ο Barnard μεταμόσχευσε, την 3η ∆εκεμβρίου 1967, την καρδιά της 25χρονης Denise Darvall, θύματος αυτοκινητικού δυστυχήματος, στον 53χρονο Louis Washkansky. Παρά τη νομική κάλυψη και για να προληφθεί πιθανή αποδιοργάνωση του μοσχεύματος περιμένοντας να σταματήσει να πάλλει, όπως επέμενε ο αναισθησιολόγος, υποβοηθήθηκε η λήψη με την ενδοφλέβια χορήγηση καλίου που επιφέρει άμεση ανακοπή. Έτσι, η εμφύτευση προχώρησε απρόσκοπτα γράφοντας ιστορία που τη λάμψη της δεν αμαύρωσε ο θάνατος του Louis, 18 ημέρες αργότερα, από πνευμονία. Τρεις ημέρες μετά τον Barnard, ο Kantrowitz πραγματοποίησε την πρώτη μεταμόσχευση στην Αμερική, αλλά το βρέφος έζησε μόνο λίγες ώρες. Αρχές Ιανουαρίου του 1968 ο Shumway προχώρησε στην πρώτη μεταμόσχευση του Stanford, που και σε αυτήν ο ασθενής έζησε 18 ημέρες.
Το τόλμημα του Barnard πυροδότησε φρενίτιδα μεταμοσχεύσεων καρδιάς σε όλο τον κόσμο, ακόμα και από χειρουργούς που τον είχαν αρχικά επικρίνει ότι έδρασε «πρόωρα». Μέσα στο 1968 έγιναν 104 επεμβάσεις, με δέκα μόνο επιβιώσεις και παραπλήσια ήσαν τα αποτελέσματα στην επόμενη τριετία (170 μεταμοσχεύσεις, με 24 επιβιώσεις), αναγκάζοντας το περιοδικό Life να αποσύρει, σε τεύχος του 1971, την ενωρίτερα ενθουσιώδη κριτική του για τις μεταμοσχεύσεις. Ακόμα και ο ημίθεος της αμερικανικής χειρουργικής Denton Cooley αναγκάστηκε να διακόψει λέγοντας ότι «είναι αφέλεια το να περιμένεις την επιτυχία της μεταμόσχευσης κόβοντας και ράβοντας σωστά. Τα προβλήματα αρχίζουν μετά το χειρουργείο». Τον επιτάφιο εκείνης της περιόδου απήγγειλε επιγραμματικά ο πρωτοπόρος των βαλβιδοτομών του 1948, Charles Bailey, λέγοντας ότι «η μεταμόσχευση καρδιάς είναι κατά δέκα τουλάχιστον χρόνια πρόωρη». Επαληθεύθηκε όταν εκυκλοφόρησε το 1981 η κυκλοσπορίνη, το πρώτο ουσιαστικά φάρμακο για την πρόληψη της απόρριψης, που εκτόξευσε τις 100 μεταμοσχεύσεις καρδιάς εκείνης της χρονιάς σε 3.000, πέντε χρόνια αργότερα. Έτσι, στη δύσκολη εκείνη δεκαετία του 1970, τον πυρσό των μεταμοσχεύσεων κράτησε αναμμένο το Stanford, επινοώντας νέες τεχνικές για την πρόληψη και τη διάγνωση της απόρριψης και καθιερώνοντας την «εργασία ομάδας» ως τον απαραίτητο όρο για την επιτυχία. Απόδειξη η αξεπέραστη, τότε, επιβίωση του 65% των ασθενών του στον πρώτο χρόνο και του 45% στην πενταετία.
Τι κέρδισε ο κόσμος από το τόλμημα του Barnard; Ασφαλώς όχι την κυκλοσπορίνη, που ανακαλύφθηκε και δοκιμάσθηκε στην Ευρώπη δέκα χρόνια αργότερα, με στόχο τις μεταμοσχεύσεις νεφρού και ήπατος. Κάποιοι είπαν ότι επιτάχυνε την αποδοχή του εγκεφαλικού θανάτου. Αλλά και για αυτήν ακόμα την πρόοδο, έστω και αθέλητα, υπεύθυνος ήταν ο Lower. Όταν πραγματοποίησε την πρώτη του μεταμόσχευση, τον Μάιο του 1968, κατηγορήθηκε ότι επήρε την καρδιά τού χωρίς νευρολογική δραστηριότητα δότη, ενώ ακόμα έπαλλε. Κάθισε στο εδώλιο του κατηγορουμένου και η αθώωσή του μετά πολυήμερη δίκη, τον Μάιο του 1972, άνοιξε τον δρόμο για την αλλαγή της νομοθεσίας που μας επιτρέπει έκτοτε να κάνουμε μεταμοσχεύσεις. ∆ιπλά αδικημένος, λοιπόν, ο Lower. Τους μόχθους του απήλαυσε κάποιος άλλος, ενώ και η κοινωνία λίγο έλειψε να τον στείλει στη φυλακή. Ένιωσα την πικρία του ένα Σάββατο πρωί, την άνοιξη του 1980, ως δευτεροετής ειδικευόμενος στην Καρδιοχειρουργική. Έδινε ενώπιον όλου του ιατρικού προσωπικού του πανεπιστημίου, στο Ρίτσμοντ, τη διάλεξη για τις μεταμοσχεύσεις καρδιάς. Η τελική αποστροφή του έμεινε για πάντα χαραγμένη στη μνήμη μου: «Το 1966 δεν προχώρησα στη μεταμόσχευση και ο Θεός ποτέ δεν με συγχώρεσε για εκείνο τον δισταγμό μου. Έτσι, δόξα και φήμη επήγαν στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής και όχι στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια».
∆ύο συμπεράσματα: Μετανοούμε μόνο για αυτά που δεν κάνουμε. Και ακόμα, ότι ο κόσμος σέβεται τη σκέψη, αλλά λατρεύει την τόλμη. Ίσως και δίκαια…
του Πέτρου Α. Αλιβιζάτου, ιδρυτή του Προγράμματος Μεταμοσχεύσεων του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου
Η Καθημερινή, 2 Ιουλίου 2017
«Η αθανασία του ανθρώπου είναι μια δυνατότητα την οποία αντιμετωπίζουμε, αλλά φυσικά στο απώτατο μέλλον. Πρέπει πρώτα να εξαλειφθούν οι άλλοι παράγοντες, όπως π.χ. ο λιμός, τα ατυχήματα, όλων των ειδών οι τραυματισμοί και ο πόλεμος, που διακόπτουν τη ζωή των ανθρώπων. Αλλά αυτή η αθανασία δεν είναι κάτι που θα έπρεπε να επιθυμούμε», κατέληξε ο δρ Μπάρναρντ. «Θα σήμαινε απλώς το τέλος του ανθρώπινου είδους, γιατί όλη η ιστορία της εξέλιξής μας δείχνει ότι η ζωή δεν μπορεί να γεννηθεί παρά μόνο από το θάνατο…»
Η Καθημερινή, 3 Οκτωβρίου 1981
Από φτωχόπαιδο, «μάγος» της καρδιοχειρουργικής
Τον ∆εκέμβριο του 1967 πραγματοποίησε μια ιστορική χειρουργική επέμβαση, την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς από άνθρωπο σε άνθρωπο. Και την επομένη τον γνώριζε όλος ο κόσμος. Μολονότι το επίτευγμα του Κρίστιαν Μπάρναρντ, και γενικώς το όραμά του για την καρδιοχειρουργική, δεν πρέπει να υποτιμηθεί, εκείνη η πρώτη μεταμόσχευση, όπως ο ίδιος τη χαρακτήρισε, δεν ήταν παρά ένα μόνο βήμα στην πορεία της καρδιοχειρουργικής.
Γεννήθηκε σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της επαρχίας Κέιπ της Νοτίου Αφρικής και ήταν ένας από τους πέντε γιους ενός πάστορα. Η οικογένειά του ήταν φτωχή, αλλά ο Μπάρναρντ κατάφερε να πάει στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου του Κέιπ Τάουν, απ’ όπου αποφοίτησε το 1946. Ύστερα από τη σύντομη θητεία του ως επαρχιακός γιατρός, άρχισε την εκπαίδευσή του στη χειρουργική στο νοσοκομείο Groote Schuur του Κέιπ Τάουν, όπου έκανε έρευνα για τα αίτια του ειλεού στα παιδιά. Το 1956 πήγε στις ΗΠΑ και εργάστηκε για δύο χρόνια στο κέντρο καρδιοχειρουργικής της Μινεάπολης.
Επιστρέφοντας στο Κέιπ Τάουν, ως ειδικός στην καρδιοχειρουργική και διευθυντής του τμήματος χειρουργικών ερευνών, ο Μπάρναρντ οργάνωσε το πρώτο καρδιοχειρουργικό πρόγραμμα στη Νότια Αφρική. Σε συνεργασία με τον συνάδελφό του, Καρλ Γκούζεν, ανέπτυξαν μια νέα τεχνική για την προσθετική καρδιακής βαλβίδας και εισήγαγαν τον θεσμό της μονάδας εντατικής θεραπείας.
Ο Μπάρναρντ άρχισε να ερευνά την περίπτωση μεταμόσχευσης καρδιάς στα μέσα της δεκαετίας του ’60 και σε συνεργασία με τον επίσης καρδιοχειρουργό αδελφό του τελειοποίησαν τη μεταμόσχευση σε σκύλους.
Ο πρώτος του ασθενής, Λούις Βασκάνσκι, έζησε μόνο 18 μέρες, αλλά η επέμβαση έθεσε τις βάσεις για την επιτυχία. Ο δεύτερος ασθενής έζησε εκτός νοσοκομείου 19 μήνες, τέσσερις από τους δέκα πρώτους ασθενείς του έζησαν περισσότερο από ένα χρόνο και δύο για περισσότερο από δέκα χρόνια.
Η επιτυχία του προγράμματος έδωσε τη δυνατότητα στον Μπάρναρντ να ενεργήσει σαν ανεπίσημος πρεσβευτής της πατρίδας του. Αν και ήταν πολέμιος του απαρτχάιντ, υποστήριξε ορισμένες από τις επιλογές της κυβέρνησής του.
Χαρισματικός ομιλητής, γοήτευε το κοινό του είτε επρόκειτο για συναδέλφους του, είτε για μαθητές, είτε για δημοσιογράφους. Το 1970 εξέδωσε την αυτοβιογραφία του, συνεργάστηκε με συγγραφείς σε αρκετά μυθιστορήματα και έγραψε πολλά άλλα για την υγεία για το ευρύ κοινό. Η ζωή του άλλαξε: Τα ρούχα του ήταν ραμμένα σε μεγάλο οίκο, άφησε τα μαλλιά του μακριά και η φήμη του με τις γυναίκες τον έκανε στόχο των παραράτσι.
Παντρεύτηκε τρεις φορές και απέκτησε έξι παιδιά και από τις τρεις συζύγους του. Η τελευταία σύζυγός του μάλιστα, την οποία παντρεύτηκε το 1987 σε ηλικία 65 ετών, ήταν κατά σαράντα χρόνια νεότερή του.
Το 1972 αναγορεύθηκε καθηγητής χειρουργικής στο νοσοκομείο Groote Schuur, αν και δεν έκρυψε ποτέ την απογοήτευσή του που δεν του απονεμήθηκε ο τίτλος του καθηγητή της καρδιοχειρουργικής. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 έπαψε να χειρουργεί εξαιτίας της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, που επηρέασε καθοριστικά την ευλυγισία των χεριών του.
Η Καθημερινή, 4 Σεπτεμβρίου 2001
Η πραγματοποίηση ενός οράματος…
Οι γιατροί στο νοσοκομείο «Γκρόοτε Σουρ» του Κέιπ Τάουν ήταν κατηγορηματικοί. Η καρδιά του 53χρονου συζύγου της Άννα Βασκάνσκι, που νοσηλεύεται εδώ και τέσσερις βδομάδες στο νοσοκομείο, δεν θα αντέξει περισσότερο από μία-δύο βδομάδες, στην καλύτερη περίπτωση. Τελευταία ελπίδα του Λιθουανικής καταγωγής μετανάστη είναι ο ∆ρ Κρίστιαν Μπάρναρντ, ο οποίος του πρότεινε μια αλλόκοτη, επικίνδυνη, αβέβαιη, αλλά και τη μοναδική υπαρκτή απόπειρα διάσωσης: να ζήσει με την καρδιά ενός άλλου!
Πραγματικά, ο 44χρονος καθηγητής της Καρδιοχειρουργικής, ο «γιατρός με τα χρυσά χέρια» όπως θα περάσει στην ιστορία, αφού πειραματίστηκε για χρόνια εκτελώντας επιτυχημένες μεταμοσχεύσεις καρδιάς σε ζώα, θεωρεί ότι είναι πλέον έτοιμος για να επιχειρήσει το αδύνατο: μια μεταμόσχευση καρδιάς από άνθρωπο σε άνθρωπο! Το πρωτοφανές στα ιατρικά χρονικά τόλμημα αναβάλλεται διαρκώς, καθώς δεν βρίσκεται το κατάλληλο μόσχευμα – μια γερή καρδιά, νεαρού ατόμου που να έχει πεθάνει από βίαιο θάνατο, ώστε να είναι ακόμα λειτουργική, και επιπλέον συμβατή με τον οργανισμό του λήπτη.
Τις γκρίζες σκέψεις της Άννας Βασκάνσκι έρχεται να διακόψει βίαια ένα φρικτό ατύχημα, δύο-τρία τετράγωνα από το «Γκρόοτε Σουρ», στο οποίο γίνεται άθελά της αυτόπτης μάρτυρας. Μια νέα κοπέλα και η μητέρα της παρασύρονται από ένα διερχόμενο αυτοκίνητο καθώς βγαίνουν από ένα κατάστημα και τραυματίζονται βαρύτατα. Στο γειτονικό νοσοκομείο, όπου επιστρέφει η συγκλονισμένη κυρία Βασκάνσκι, θα διαπιστώσει τι περίεργα παιχνίδια παίζει αρκετές φορές η μοίρα, στέλνοντας μια ελπίδα ζωής για μια ανθρώπινη ύπαρξη μέσα από τον θάνατο μιας άλλης.
Η 25χρονη Ντενίζ Νταρβάλ είναι εγκεφαλικά νεκρή, όπως και η μητέρα της, αλλά η καρδιά της παραμένει γερή και μπορεί να μεταμοσχευθεί στον αγωνιούντα Λιθουανό. «Σωτήρας» με απίστευτη γενναιότητα ο αρχηγός της οικογένειας, ο πατέρας Νταρβάλ, που δωρίζει τα όργανα «για να σωθεί ένας άνθρωπος». Ή, μάλλον, δύο: Ένας 11χρονος νέγρος που πάσχει από βαρύτατη πάθηση των νεφρών, θα ευεργετηθεί από τα υγιή όργανα της άτυχης νεαρής λευκής, σε πείσμα των φυλετικών προκαταλήψεων.
Η ιστορική εγχείρηση αρχίζει στη 1 μετά τα μεσάνυχτα από εικοσαμελή ομάδα γιατρών και νοσηλευτών. Ο Μπάρναρντ θα κάνει προσωπικά τη μεταμόσχευση. Στην αρχή, η καινούργια καρδιά έχει πρόβλημα προσαρμογής στο νέο σώμα που τη φιλοξενεί και οι γιατροί «χάνουν» για λίγα δευτερόλεπτα τον Βασκάνσκι. Όμως, οι παλμοί της –γυναικείας πια– καρδιάς επανέρχονται σε ικανοποιητικά επίπεδα. Χαράματα της Κυριακής 3ης ∆εκεμβρίου, ένας κατάκοπος Μπάρναρντ δέχεται το θερμό (αλλά «αποστειρωμένο», όπως θα πει αστειευόμενος ο ίδιος σε συνέντευξη Τύπου) φιλί της προϊσταμένης.
Απομένει ο μετεγχειρητικός γολγοθάς. Η ιατρική κοινότητα, πριν και μετά την εγχείρηση, είναι διχασμένη ανάμεσα σε εκείνους που μιλούν με ενθουσιασμό για τους νέους δρόμους που ανοίγει ο τολμηρός Νοτιοαφρικανός και εκείνους που θεωρούν εντελώς ανώριμο το εγχείρημα και στηλιτεύουν τη χρησιμοποίηση ασθενών ως πειραματόζωων. Πάντως, ο Βασκάνσκι ξυπνάει στον θάλαμο εντατικής θεραπείας και τα πρώτα του λόγια είναι: «Νιώθω περίφημα… Τι έγινε; Γιατρέ, μου υποσχεθήκατε μια νέα καρδιά!» «Την έχετε, κύριε Βασκάνσκι», θα του απαντήσει ο Μπάρναρντ, ενώ η Άννα Βασκάνσκι αναλύεται σε λυτρωτικούς λυγμούς στην αγκαλιά του Έντουαρντ Νταρβάλ. ∆ύο μέρες αργότερα, στις 5 ∆εκεμβρίου, ο Βασκάνσκι πίνει χυμό πορτοκάλι, ζωμό κρέατος και τρώει ένα αβγό μελάτο. Ευδιάθετος, πειράζει τις νοσοκόμες λέγοντας: «Είμαι ο νέος Φρανκενστάιν»!
Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Από την πρώτη στιγμή ο Κρίστιαν Μπάρναρντ είναι πολύ προσεκτικός απέναντι στους δημοσιογράφους: «Η κατάσταση του ασθενούς είναι φυσιολογική, αλλά αυτή τη στιγμή είναι αδύνατον να εκτιμήσουμε αν οι προσπάθειές μας στεφθούν τελικά με επιτυχία».
Στις 6 ∆εκεμβρίου, μια άλλη ιατρική ομάδα υπό τον Αμερικανό δρ Κάντροβιτς επιχειρεί χωρίς επιτυχία μια δεύτερη μεταμόσχευση καρδιάς στο Μπρούκλιν. Αυτή τη φορά ο λήπτης είναι ένα βρέφος 18 ημερών, το οποίο πεθαίνει μόλις εξίμισι ώρες μετά την επέμβαση. Την επομένη, 7 ∆εκεμβρίου, εμφανίζονται οι πρώτες αρρυθμίες και στον Βασκάνσκι. ∆ύο ημέρες αργότερα, στις 9 ∆εκεμβρίου, οι γιατροί σημαίνουν συναγερμό, καθώς αυτό που φοβόντουσαν βρίσκεται μπροστά τους: Εμφανίστηκαν αντισώματα, ένδειξη ότι ο οργανισμός πάει να αποβάλει το ξένο μόσχευμα. Επιστρατεύουν ό,τι πιο προηγμένο διαθέτει η επιστήμη ακόμη και βόμβα ραδιενεργού κοβαλτίου. Η αγωνία κορυφώνεται.
Στις 11 ∆εκεμβρίου ο Βασκάνσκι είναι αρκετά γερός και οι γιατροί τον βγάζουν από τον θάλαμο εντατικής θεραπείας. Στις 14 κάνει την πρώτη του βόλτα μέσα στο δωμάτιο, κάθεται στην πολυθρόνα του για να απολαύσει τον ήλιο του μεσημεριού και τρώει πόριτζ και αβγά. Την επόμενη μέρα εντυπωσιάζει την κοινή γνώμη δίνοντας συνέντευξη στο ραδιοσταθμό του Κέιπ Τάουν, υπερήφανος που μετέχει σε ένα έπος της επιστήμης, άγγελος ελπίδας σε εκατομμύρια καρδιοπαθείς.
Είναι τα τελευταία καλά νέα από τον Βασκάνσκι. Στις 16 ∆εκεμβρίου, οι γιατροί ανακαλύπτουν μια σκιά στον αριστερό πνεύμονα. Σύντομα θα διαπιστωθεί ότι πρόκειται για λοίμωξη του αναπνευστικού. Ξανά στην εντατική. Το κοβάλτιο, που αποδεκάτισε τα απειλητικά αντισώματα, είχε ως παρενέργεια να εξασθενίσει το ανοσοποιητικό του σύστημα, κάνοντας τον οργανισμό του ευάλωτο σε λοιμώξεις.
Οι γιατροί επιστρατεύουν μεγάλες δόσεις πενικιλίνης, αλλά, όπως ανακοινώνει ο Μπάρναρντ στις 17 ∆εκεμβρίου, η αντίδραση του ασθενούς δεν είναι η αναμενόμενη. Μια πρόσκαιρη βελτίωση της κατάστασής του, το πρωί της 20ής ∆εκεμβρίου, θα γεννήσει κάποιες μάταιες ελπίδες. Ήταν απλώς η τελευταία αναλαμπή. Ο Βασκάνσκι θα χάσει την άνιση μάχη με τον θάνατο στις 21 ∆εκεμβρίου από πνευμονικό οίδημα. Η ειρωνεία της τύχης είναι ότι μέχρι την τελευταία στιγμή η καρδιά της 25χρονης ευεργέτριάς του χτυπούσε κανονικά!
Συντετριμμένος ο Έντουαρντ Νταρβάλ νιώθει ότι χάνει για δεύτερη φορά την κόρη του και δηλώνει: «Νιώθω εντελώς άδειος». Όμως, λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά, ο 11χρονος Τζόναθαν ζει εκτός κινδύνου με τα νεφρά της Ντενίζ. Η ελπίδα εξακολουθεί να ζει σε εκατομμύρια καρδιές σε όλο τον κόσμο, στους χιλιάδες ανώνυμους Νοτιοαφρικανούς, λευκούς και νέγρους, που κατακλύζουν το φτωχικό σπίτι της οικογένειας Νταρβάλ ανήμερα τα Χριστούγεννα με την ευγνωμοσύνη και τη στοργή τους, απάντηση στις ανισότητες της σκληρής χώρας…
Καθημερινή, 4 Σεπτεμβρίου 2001
Ο δρ Μπάρναρντ παρασκεύασε καλλυντικά κατά των γηρατειών
Ύστερα από μακρόχρονη απουσία από τον κόσμο της ιατρικής, ο πολυσυζητημένος χειρουργός με τα θαυματουργά χέρια, Κρίστιαν Μπάρναρντ, επανέρχεται στο προσκήνιο επιφέροντας μια νέα αναταραχή στον επιστημονικό και εμπορικό κόσμο. Στα είκοσι χρόνια της αξιόλογης σταδιοδρομίας του δέχθηκε σειρά επικρίσεων τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Σήμερα η επανεμφάνισή του σήκωσε θύελλα αντιδράσεων από συναδέλφους του γιατρούς, που επιχειρούν με σειρά άρθρων τους να υποβαθμίσουν τις νέες επιστημονικές επιδόσεις του και να τον κατηγορήσουν για εμπορευματοποίηση της δουλειάς του.
Συγκεκριμένα, ο διάσημος καθηγητής Μπάρναρντ ανακάλυψε πρόσφατα μια ουσία, ένα υλικό το οποίο επιβραδύνει το γήρας. Η ουσία αυτή αποτέλεσε την βάση μιας νέας σειράς καλλυντικών του δέρματος της εταιρείας «Γκλύκελ». Ωστόσο η ανακάλυψη αυτή, καθώς και τα καλλυντικά, δέχθηκαν την επίθεση του γνωστού καθηγητή ∆ερματολογίας, Έρνεστ Κλίγκμαν, ο οποίος υποστηρίζει ότι πιθανόν να είναι επικίνδυνα.
τον μήνα του μέλιτος στη Ρώμη (AP Photo).
Ο δρ Κλίγκμαν επέκρινε ορισμένες «ανανεωτικές των κυττάρων κρέμες» που αναζωογονούσαν γηρασμένα δέρματα. Κατά την άποψη του Μπάρναρντ, πρόκειται για μια θεραπευτική ουσία την οποία χρησιμοποιεί το σώμα για να αποκαταστήσει τις ζημιές των ιστών και τις φθορές του δέρματος από το περιβάλλον, που από μόνο του αποτελεί ένα σημαντικό λόγο γήρατος. Και λογικά –κατά τον Μπάρναρντ– δεν θα έπρεπε ο καθηγητής Κλίγκμαν να προχωρήσει σ’ αυτή τη μορφή επίθεσης μέσω του Τύπου, αλλά θα έπρεπε να δηλώσει ότι ο ίδιος είχε επαναλάβει τα πειράματα του Μπάρναρντ, που όμως αποδείχθηκαν λανθασμένα.
Εκτός, όμως, από την επίθεση αυτή, ο δρ Μπάρναρντ δέχθηκε τις επιθέσεις ορισμένων γιατρών συναδέλφων του, οι οποίοι εναντιώθηκαν στην απόφασή του να εγκρίνει την σειρά προϊόντων του δέρματος της εταιρείας «Γκλύκελ» βάζοντας την φωτογραφία του στις διαφημίσεις της.
Τα προϊόντα αυτά δεν είναι ακριβά, αφού θα πωληθούν γύρω στις 150 λίρες το βαζάκι. Όμως, στις ΗΠΑ, το «μπουκαλάκι της ελπίδας» –όπως το αποκαλούν– έχει εκπληκτική ζήτηση, αφού το ύψος των παραγγελιών από τους καταστηματάρχες ανέρχεται σε πέντε εκατομμύρια δολλάρια πριν ακόμα το προϊόν κυκλοφορήσει.
Η ανάμιξη του Μπάρναρντ σ’ αυτή την υπόθεση παραμένει ήσσονος σημασίας. Ο ίδιος είναι ένας σοβαρός άνδρας με μια ήρεμη πνευματική περιέργεια για την επιστημονική έρευνα. Η ιστορία άρχισε για πρώτη φορά όταν έγραψε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Καλή ζωή – Καλός θάνατος», όπου στο τελευταίο κεφάλαιο έκανε ορισμένες υποθέσεις για την διαρκή νεότητα και την αθανασία. Έτσι άρχισε να μελετά το επιστημονικό υλικό ενός αντικειμένου για το οποίο, ως πρόσφατα, γνώριζε ελάχιστα. Αναρωτήθηκε λοιπόν εάν υπήρχε κάποια δυνατότητα να αντιστρέψει την διαδικασία του γήρατος με τον προσδιορισμό ενός μορίου που θα είχε την ικανότητα να επαναφέρει την γενετική μνήμη ενός κυττάρου, το οποίο με την σειρά του θα επηρέαζε ορισμένα γονίδια που είχαν πάψει να λειτουργούν. Η ανακάλυψή του, που θα φέρει τον κωδικό GSL, ως εκ θαύματος παρήγαγε αυτό το αποτέλεσμα.
«∆εν είχα κανένα ενδιαφέρον να εργασθώ για την παραγωγή καλλυντικών. Αυτό αποδεικνύει ότι δεν είχα καμιά σχέση με την σειρά “Γκλύκελ”», δήλωσε ο δόκτωρ Μπάρναρντ. «∆εν γνωρίζω τι ακριβώς υπάρχει σ’ αυτά τα καλλυντικά πέρα από την δική μου ανακάλυψη, ωστόσο πολλοί υποστηρίζουν ότι τώρα που το χρησιμοποιώ φαίνομαι πολύ καλύτερα», πρόσθεσε ο καθηγητής.
Πάντως, ο κ. Μπάρναρντ υπέγραψε ένα συμβόλαιο που σχετίζεται με την έγκριση του υλικού του, χωρίς όμως να αναφέρει το προϊόν. «Σκέφθηκα πολύ σοβαρά γι’ αυτό και τελικά συμφώνησα, γιατί ήταν κάτι που μου άρεσε ως ιδέα, τώρα που η ιατρική δεν είναι πια το επάγγελμά μου», ανέφερε ο Μπάρναρντ.
Ανέκαθεν ο Κρίστιαν Μπάρναρντ αντιμετώπιζε προβλήματα με την εικόνα που έδινε στον κόσμο. Από την μια πλευρά ο πρωτοπόρος χειρουργός, από την άλλη ο γνωστός πλαίυ-μπόυ. Τόσα χαρίσματα είναι δυνατόν; Κατά την άποψή του ο κάθε άνθρωπος έχει δύο πλευρές. Ο ίδιος απολάμβανε πάντοτε τον ελεύθερο χρόνο του, αλλά ήταν παράλληλα ένας σοβαρός επαγγελματίας. Ουδέποτε, όπως τουλάχιστον άλλοι, ενδιαφέρθηκε για την κρίση του κόσμου, που αφορούσε την προσωπική του ζωή, όμως πάντοτε ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητος στα παράπονα από κάποιον ασθενή του.
Αναφερόμενος στις κατά καιρούς επιθέσεις εναντίον του, δήλωσε ότι η μεγαλύτερη κριτική που δέχθηκε ήταν όχι γιατί προχώρησε στη μεταμόσχευση καρδιάς, αλλά γιατί την ανακοίνωσε τόσο γρήγορα. Σήμερα όμως δέχεται επικρίσεις επειδή άρχισε να ανακοινώνει τη νέα του ανακάλυψη, εκείνη του GSL. ∆εν παρέλειψε εξάλλου να μιλήσει ειλικρινά για την ανάγκη ενός πρόσθετου εισοδήματος από τις επιστημονικές ανακαλύψεις του, ενώ τόνισε ότι ναι μεν δεν προτάθηκε για Νόμπελ, όταν επιχείρησε την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς, όμως τώρα θα του άρεσε μια τέτοια ιδέα σε σχέση με τη νέα ανακάλυψη GSL.
Η Καθημερινή, 29 Ιουνίου 1986
Άρρωστη είναι η καρδιά της ανθρωπότητας
Ο άνθρωπος που έκανε την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς, που μόχθησε για την πρόοδο της θεραπείας των καρδιοπαθών, σήμερα, έπειτα από τόσα χρόνια δουλειάς, καταδικάζει την παραδοσιακή ιατρική. Ο Κρίστιαν Μπάρναρντ κάνει τώρα ένα νέο κήρυγμα. Όχι για ν’ ακούσουμε τους παλμούς μιας άρρωστης καρδιάς και να τη θεραπεύσουμε. Αλλά για να αφουγκραστούμε τον παλμό ολόκληρης της ανθρωπότητας. Να προλάβουμε τον υποσιτισμό, τις κακές συνθήκες ζωής και να σταματήσουμε την ίδια την αρρώστια.
Αυτό ζήτησε ο Κρίστιαν Μπάρναρντ από τους γιατρούς και την ιατρική στην ομιλία που έκανε στον Σύνδεσμο Ξένων Ανταποκριτών: Να βρουν νέες προτεραιότητες και να αναπτυχθεί η προληπτική ιατρική.
Ο Κρίστιαν Μπάρναρντ αναφέρθηκε αρχικά στην ιστορία της καρδιοχειρουργικής και στις προσπάθειες που έγιναν ώσπου να φθάσει η ιατρική να θεραπεύει κάθε καρδιοπάθεια, ν’ αλλάζουν βαλβίδες και αρτηρίες, να μεταμοσχεύουν νέες καρδιές και να έχουν την ελπίδα για μια βιώσιμη τεχνητή καρδιά.
Παρ’ όλη όμως την πρόοδο αυτή της ιατρικής, είπε ο καθηγητής Μπάρναρντ, οι καρδιοπάθειες εξακολουθούν να είναι ο υπ’ αριθμόν 1 εχθρός της ζωής του ανθρώπου.
Κάτι παρόμοιο γίνεται και με τον καρκίνο, που ολόκληρη η ιατρική επιστήμη έχει συγκεντρωθεί στη διάγνωση και τη θεραπεία της αρρώστιας και καμιά προσπάθεια δεν γίνεται για την πρόληψή της. Για τη διάγνωση και τη θεραπεία ξοδεύονται τεράστια ποσά, ελάχιστα όμως για την πρόληψη της αρρώστιας, που συνδέεται με την αλλαγή των συνηθειών του ανθρώπου.
«Επί 15 χρόνια», είπε ο Μπάρναρντ, «ασχολήθηκα με τη μεταμόσχευση της καρδιάς. Έκανα 65 μεταμοσχεύσεις και 16 άνθρωποι από αυτούς που δέχθηκαν ξένη καρδιά είναι ζωντανοί. Από μια έκθεση, όμως, της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, πληροφορήθηκα ότι στο ίδιο αυτό διάστημα πέθαναν από πείνα 200 εκατομμύρια παιδιά. Και αναρωτήθηκα αν έκανα καλά ν’ αφιερώσω όλα αυτά τα χρόνια σ’ αυτόν τον τομέα της ιατρικής. Αν είχα εξυπηρετήσει σωστά την ανθρωπότητα ή μήπως θα έπρεπε ν’ αφιερώσω όλη μου τη δραστηριότητα για να βοηθήσω στη σωστή παραγωγή και κατανομή των τροφίμων».
Και ο καθηγητής Μπάρναρντ υποστήριξε ότι ο υποσιτισμός που οδήγησε στον θάνατο τα 200 εκατομμύρια παιδιά δεν οφείλεται σε έλλειψη τροφίμων. Η γη μας, είπε, είναι ικανή να προσφέρει σε κάθε κάτοικό της τις 2.000 θερμίδες που χρειάζονται κάθε μέρα. ∆εν είναι όμως σωστός ο τρόπος παραγωγής τροφίμων, που έχει μεταβληθεί σε επιχείρηση πλουτισμού και είναι άνιση η κατανομή τους. Στον δυτικό κόσμο πηγαίνει υπερβολική ποσότητα τροφίμων, που η κατανάλωσή τους τον οδηγεί στην αρρώστια, και στον Τρίτο Κόσμο ελάχιστα, που τον φέρνουν στον υποσιτισμό. Εμείς οι γιατροί, τόνισε, θα έπρεπε να κάνουμε προσπάθεια για τη σωστή παραγωγή και κατανομή τροφίμων και έχουμε κάθε δυνατότητα να επέμβουμε.
Και η «έκρηξη» του πληθυσμού, είπε στη συνέχεια, είναι καθαρά πρόβλημα των γιατρών και όχι των πολιτικών, οι οποίοι δεν κάνουν τίποτα από φόβο μη χάσουν ψήφους.
Τέλος ο καθηγητής Μπάρναρντ, γνωστός οπαδός της ευθανασίας, αφηγήθηκε την ιστορία ενός ανθρώπου που ζητούσε να τελειώσει τη ζωή του με αξιοπρέπεια. «∆εν θέλω», έλεγε στους γιατρούς του, «να πεθάνω ανάμεσα σε σωλήνες και συσκευές». Τελικά τον άρρωστο αυτό τον βρήκαν ένα πρωί οι γιατροί του στην εντατική θεραπεία νεκρό. Είχε μόνος του αποσυνδέσει τον σωλήνα της αναπνευστικής συσκευής, όπως έγραφε στο σημείωμα που άφησε.
«Θα ήθελα να τονίσω το σημείωμα αυτό», κατέληξε ο καθηγητής Μπάρναρντ, «διότι η έννοιά του αποτελεί την μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η ιατρική του μέλλοντος. Το σημείωμα έγραφε: Το πρόβλημα δεν είναι ο θάνατος. Το πρόβλημα είναι να είναι κανείς αθάνατος».
Και στο σημείο αυτό ο διάσημος καρδιοχειρουργός σκούπισε τα δακρυσμένα μάτια του.
Σε ερώτηση που του έκαναν αργότερα αν είναι υπέρ της «ευθανασίας» βεβαίωσε ότι είναι. Το πρόβλημα της ιατρικής, είπε, δεν είναι να επιμηκύνει τη διάρκεια ζωής, αλλά να βελτιώσει την ποιότητα ζωής.
Σε άλλη ερώτηση πώς θα ήταν δυνατόν να δώσουμε σε όλους τους ανθρώπους ίδιες δυνατότητες ιατρικής περίθαλψης, ο ∆ρ. Μπάρναρντ είπε ότι θα μπορούσαμε να τα κατορθώσουμε, αν ενημερώναμε το κοινό για τους κινδύνους που παραμονεύουν και για τη δυνατότητα να προληφθούν οι κίνδυνοι αυτοί με τη βελτίωση των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών, ιδιαίτερα στον Τρίτο Κόσμο. Απαραίτητη είναι επίσης η σωστή ενημέρωση των γιατρών πάνω στο θέμα.
Τέλος σε ερώτηση σχετικά με την λειτουργία του Ινστιτούτου Μπάρναρντ στην Κω, ο καθηγητής είπε ότι του έγινε προ ετών πρόταση, που την δέχθηκε, για την ίδρυση ενός Κέντρου Υγείας που θα ασχολείται με την πρόληψη των ασθενειών. Το κέντρο αυτό προβλέπεται να έχει τρεις τομείς: καρδιαγγειακών παθήσεων, καρκίνου και ψυχοσωματικών διαταραχών. Ήδη, είπε ο Μπάρναρντ, έχει εξοπλισθεί το κέντρο και πιστεύεται ότι τον Απρίλιο του 1985 θα λειτουργεί ένα τμήμα του.
Το 20% των ασθενών, που θα είναι όλοι εξωτερικοί, θα δέχονται δωρεάν περίθαλψη.
Ο κ. Μπάρναρντ είπε, τέλος, ότι στο ινστιτούτο αυτό θα απασχοληθούν Έλληνες γιατροί και θα μετακαλούνται και πολλοί ξένοι.
Της Λουκίας Πετρίτση, Η Καθημερινή, 29 Σεπτεμβρίου 1984
Ο Μπάρναρντ αγαπούσε την Ελλάδα με πάθος
Ως έναν πρωτοπόρο που έλαμψε διά του έργου του αλλά και της προσωπικότητάς του, χαρακτηρίζουν οι Έλληνες καρδιοχειρουργοί τον Κρίστιαν Μπάρναρντ, τον άνθρωπο που θα μείνει στην Ιστορία ως ο πρώτος που προχώρησε σε μεταμόσχευση καρδιάς. Η επέμβαση του τολμητία γιατρού χάρισε και θα συνεχίσει να χαρίζει τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
«Ο θάνατός του ήταν μια θλιβερή είδηση για όλον τον κόσμο της καρδιοχειρουργικής», τονίζει μιλώντας στην «Κ» ο καρδιοχειρουργός κ. Παναγιώτης Σπύρου. «Ο Κρίστιαν Μπάρναρντ ανήκε στη μεγάλη ομάδα επιστημόνων του ’50-’60, χρονική περίοδο που σηματοδότησε την “άνοιξη” της καρδιοχειρουργικής, και με την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς που πραγματοποίησε το 1967 άνοιξε ένα νέο μεγάλο κεφάλαιο στην επιστήμη. Η ζωή του ήταν σαν παραμύθι, καθώς του επεφύλασσε μία δόξα μοναδική, την οποία όμως πλήρωσε με την ίδια του τη ζωή καθώς τον πρόδωσε η δική του καρδιά».
Ο κ. Σπύρου επισημαίνει: «Οι πρωτοπόροι της καρδιοχειρουργικής σιγά-σιγά χάνονται. Όμως αυτό συμβαίνει». Άλλωστε η κατηγορία των καρδιοχειρουργών είναι πρώτη στη λίστα των γιατρών που πάσχουν από καρδιολογικά προβλήματα, καθώς η συγκεκριμένη ειδικότητα είναι πολύ σκληρή, με μεγάλες ευθύνες και πολύ άγχος.
Ο κ. Σπύρου γνώρισε από κοντά τον «πατέρα της καρδιοχειρουργικής», όπως χαρακτηρίστηκε, και μας μιλάει για τον άνθρωπο Μπάρναρντ. «Ήταν προσιτός και φιλικός. Με το ίδιο πάθος που χάριζε τη ζωή, την αγαπούσε. Είχαμε φιλική σχέση και τον είχα φιλοξενήσει στη Χαλκιδική. Είχε επισκεφθεί την καρδιοχειρουργική κλινική στο νοσοκομείο “Παπανικολάου”, παρακολούθησε μάλιστα και επεμβάσεις καρδιάς, και μας είχε συγχαρεί για το έργο μας. Ο Μπάρναρντ ήταν πραγματικός φιλέλληνας. Αγαπούσε πολύ την Ελλάδα. Μάλιστα πολιτογραφήθηκε το 1993 Έλληνας. Άλλωστε, πέθανε σε ελληνικό έδαφος».
Το πρωτοποριακό έργο αλλά και την τόλμη του επιστήμονα Μπάρναρντ εξαίρει ο διευθυντής της καρδιοχειρουργικής κλινικής του νοσοκομείου «Υγεία» κ. Στρατής Παττακός. Μιλώντας στην «Κ», εξηγεί: «Ο Μπάρναρντ ευτύχησε να μαθητεύσει κοντά σε μεγάλους ερευνητές της Αμερικής. Από κει και πέρα είχε την τόλμη να μεταφέρει την εμπειρία που είχε αποκομίσει στην Αμερική στην πατρίδα του και να την παντρέψει με την ελευθερία της Ιατρικής που προσέφερε η Νότια Αφρική».
Ο κ. Παττακός συνεχίζει: «Ήταν πρωτοπόρος και είχε την τύχη να απολαύσει τους καρπούς της επιτυχίας του, αφού η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς που πραγματοποίησε αποτελεί την πιο γνωστή εγχείρηση που έγινε ποτέ. Η είδηση της επέμβασης αυτής ξάφνιασε το 1967 όλον τον κόσμο, που έβλεπε ότι η καρδιά ενός ανθρώπου που είχε πεθάνει μπορεί να χαρίσει ζωή σε έναν άλλον άνθρωπο. Και παρά το γεγονός ότι αναγκάστηκε σχετικά νωρίς να σταματήσει να χειρουργεί, αφού προσβλήθηκε από ρευματοειδή αρθρίτιδα, η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς τού χάρισε επιστημονική καταξίωση αλλά και κοινωνική προβολή».
Σήμερα το μόνο πρόβλημα των μεταμοσχεύσεων καρδιάς είναι η έλλειψη μοσχευμάτων. Το πρόβλημα της τεχνικής λύθηκε το 1967 με την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς που διενήργησε ο Κρίστιαν Μπάρναρντ, ανοίγοντας ένα νέο δρόμο στην Ιατρική και δίνοντας ελπίδα σε χιλιάδες ανθρώπους σε όλον τον κόσμο.
Αυτά υπογράμμισε στην «Κ» ο καρδιοχειρουργός και διευθυντής της καρδιολογικής κλινικής του Νοσοκομείου της Χίου κ. Γιώργος Γεωργιόπουλος, ο οποίος είχε την τύχη να γνωρίσει πριν από αρκετά χρόνια τον μεγάλο επιστήμονα στο Παρίσι, τονίζοντας ότι «πριν από τον Μπάρναρντ δεν μπορούσαμε καν να το σκεφτούμε. Είχαν γίνει κάποιες προσπάθειες σε ζώα, αλλά δεν είχαν επιτυχία». Αντίθετα, σήμερα, οι μεταμοσχεύσεις καρδιάς και πνεύμονος αποτελούν κοινή πρακτική, ενώ υπάρχουν πλέον και φαρμακευτικές ουσίες που εμποδίζουν την αποβολή του ξένου σώματος από τον οργανισμό.
«∆εν ήταν όμως μόνον ο πρώτος που πραγματοποίησε μεταμόσχευση καρδιάς, σώζοντας έτσι χιλιάδες ανθρώπους», λέει ο κ. Γεωργιόπουλος. «Ήταν ένας καλός δάσκαλος. Θυμάμαι τη λαμπρή προσωπικότητά του, το γέλιο του. Ήταν άνθρωπος ευχάριστος, της διασκέδασης. Στο Παρίσι είχε αφήσει εποχή με το χιούμορ του». Και ήταν δραματικό γι’ αυτόν όταν, σχετικά νωρίς στη ζωή του, αναγκάστηκε να σταματήσει τα χειρουργεία λόγω της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, από την οποία έχασε την ευχέρεια που τον χαρακτήριζε. Ήταν τότε που ξεκίνησε τα ταξίδια ανά την υφήλιο μιλώντας για την τεχνική του, η οποία χρησιμοποιήθηκε ευρύτερα, προσπαθώντας παράλληλα να τη βελτιώσει.
Όπως λέει ο κ. Γεωργιόπουλος, ο θάνατός του από καρδιακή προσβολή δεν αποτέλεσε έκπληξη. «Την καρδιά του την είχε χρησιμοποιήσει πάρα πολύ. Στο πλαίσιο της αγάπης που έτρεφε γενικά για τους συνανθρώπους του, είχε και πολύ μεγάλη ευαισθησία απέναντι στο γυναικείο φύλο».
Η Καθημερινή, 4 Σεπτεμβρίου 2001
Με σάρκα και αίμα
Για τον εκ των μεγάλων της καρδιοχειρουργικής Κρίστιαν Μπάρναρντ, που πέθανε στα 78 του, έγραψε ήδη πολλά η χθεσινή «Κ», ώστε να περιττεύει η επανάληψη – και δη από άνθρωπο χωρίς τις ειδικές γνώσεις να αποτιμήσει τον πρωτοπόρο των μεταμοσχεύσεων. ∆εν είναι, λοιπόν, ένα επιμνημόσυνο κείμενο για τον Μπάρναρντ αυτό, αλλά μόνον η έκφραση μιας σκέψης: ότι, αν χρειαζόμαστε περισσότερους σαν τον Νοτιοαφρικανό γιατρό στις επιστήμες, ίσως να χρειαζόμαστε ακόμη περισσότερους σαν κι αυτόν στο δημόσιο βίο, ως παραδείγματα ότι η ζωή είναι για να τη ζούμε και όχι για να κηρύσσουμε την «αποστείρωσή» της.
Οι αναγνώστες θα θυμούνται ότι ο Μπάρναρντ δεν είχε μόνον υμνηθεί, αλλά και ενοχλήσει – με το ύφος του βίου του, εντελώς ξένο προς το ασκητικό πρότυπο του επιστήμονα, του ασυγκίνητου από τις γήινες απολαύσεις. Αφοσιωμένος στους ασθενείς του και πρόθυμος να ομολογήσει ότι η πρώτη μεταμόσχευση που τον έκανε θρύλο ήταν «μείζον βήμα τεχνικής και όχι επιστήμης», αλλά γοητευμένος από τη δημοσιότητα τόσο, ώστε να γράψει αυτοβιογραφία μόλις στα 48 (!) του. Καθόλου απαθής απέναντι στο χρήμα, με πλήθος ετερόκλητων επιχειρηματικών συμμετοχών. Με ανοσοποιητικό ασθενές έναντι του ασθενούς (κατ’ όνομα) φύλου, όπως μαρτυρούν ο δεύτερος γάμος του –με 19άρα– και ο τρίτος, στα 65 του, με μανεκέν 25 Μαΐων. Με ροπή στη μόδα των ιταλικών κοστουμιών και των μακριών μαλλιών, όταν ήταν του συρμού, αλλά και στη λάμψη του κόσμου, στον οποίον πρωταγωνιστούν όχι πνεύματα του δικού του διαμετρήματος, αλλά η Γκρέις και η Νταϊάνα.
Ίσως να είχαν δίκιο όσοι υποστήριζαν ότι ο Μπάρναρντ είχε γοητευθεί πολύ από τον εαυτό του. Ίσως να ήταν, όντως, προτιμότερο κάποιες από τις εκδηλώσεις του να είχαν λείψει, για να συντηρηθεί ο μύθος ότι οι κορυφαίοι των επιστημών και του πνεύματος μένουν, αυτοί τουλάχιστον, απρόσιτοι για τις λαμπερές εστεμμένες των αιθουσών δεξιώσεων. Ίσως – γιατί, από μία πλευρά, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η αποφυγή της Γκρέις ή της Νταϊάνα θα αντανακλούσε οιαδήποτε… τελειότητα. Και μακριά τους και με αυτές, λοιπόν, χαλάλι: η ευζωία του Κρίστιαν Μπάρναρντ, χέρι χέρι με τον επιστημονικό ζήλο και τη διορατικότητά του, εξέπεμψε μήνυμα το ίδιο μεγάλο με το έργο του – και μάλιστα μήνυμα που πολλοί επιφανείς γιατροί τείνουν να λησμονούν, επιδιδόμενοι σε τερατωδώς ανόητες παραινέσεις προς τις ανθρώπινες κοινωνίες και σε τερατωδώς επικίνδυνες εισηγήσεις προς τις πολιτικές ηγεσίες τους.
Άνθρωπος με σάρκα και αίμα, ο Μπάρναρντ κήρυξε και με τη ζωή του ότι οι άνθρωποι βρίσκονται εδώ για να δημιουργούν, αλλά και για να πίνουν, να γλεντούν και να γνωρίζουν γοητευτικές γυναίκες (ή, τέλος πάντων, ό,τι τους ελκύει) και ότι η ιατρική παλεύει να τους εξασφαλίζει υγεία και μακροζωία, ώστε να τα κάνουν όλα αυτά – και όχι υπό την προϋπόθεση ότι… δεν θα τα κάνουν. «Είναι πολύ καλύτερο να μεταμοσχεύεις μια καρδιά παρά να τη θάβεις να τη φάνε τα σκουλήκια», είχε πει το 1969, χωρίς να νοιάζεται ποιου Πάπα ή Πατριάρχη εγκύκλιο μπορεί να παραβίαζε, αλλά ούτε πώς έφθασε να μη λειτουργεί καλά η καρδιά του ασθενούς, που βρισκόταν στο χειρουργικό τραπέζι. Πολύ διαφορετικός από ορισμένους καρδιοχειρουργούς του σήμερα, που λένε ευθαρσώς ότι «αποφάσισαν» να μη χειρουργούν καπνιστές, λες και ανέθεσε κανείς σε πολυσπουδασμένους πρωτομάστορες την αξιολογική απόφαση του ποιος δικαιούται περίθαλψης και ποιος όχι στην κοινωνία μας.
Ως προσκύνημα στον μεγάλο γιατρό, αξίζει να κάνει κανείς τη σύγκριση. Και να θυμίσει σε εκείνους τους συναδέλφους του, που συνιστούν να απαγορευθεί το τάδε, το δείνα και το άλλο, ώστε στο τέλος να πηγαίνουμε μόνον από το σπίτι στη δουλειά τυλιγμένοι σε αποστειρωμένες γάζες, ότι οι άνθρωποι θέλουν να ζουν· όχι να τους υποδεικνύεται πώς θα είναι πεθαμένοι από καιρό πριν από τον θάνατό τους.
Του ∆ημήτρη Καστριώτη, Η Καθημερινή, 5 Σεπτεμβρίου 2001, σελ. 13
