Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, η Ελλάδα βρισκόταν υπό δικτατορικό καθεστώς, το οποίο δεν επέτρεπε τη δράση πολιτικών κομμάτων, είχε φυλακίσει και βασανίσει πολιτικούς αλλά και απλούς πολίτες βάσει των πεποιθήσεών τους, είχε επιβάλει έντονη λογοκρισία και είχε καταργήσει μαζικά τις ατομικές ελευθερίες.
Σταδιακά, με την εξουσία να συγκεντρώνεται στα χέρια του Γεωργίου Παπαδόπουλου, το 1973 εκδηλώθηκε μια απόπειρα «φιλελευθεροποίησης» του χουντικού καθεστώτος. Η «φιλελευθεροποίηση» αυτή, που εκφράστηκε -μεταξύ άλλων- στις αρχές Οκτωβρίου με το λεγόμενο «πείραμα Μαρκεζίνη», απέβλεπε πρωτίστως στη νομιμοποίηση του ήδη επιβεβλημένου καθεστώτος, με τον –μετά το «δημοψήφισμα» του Ιουλίου του 1973 Πρόεδρο της Δημοκρατίας– Γεώργιο Παπαδόπουλο– να διαδραματίζει τον κεντρικό ρόλο. Προς εξασφάλιση της επιτυχίας του συγκεκριμένου εγχειρήματος, υπήρξε παράλληλα μια σχετική άρση ορισμένων από τα μέτρα που είχαν επιβληθεί -γενικά αλλά και στα πανεπιστήμια-, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι ακυρωνόταν η δικτατορική φύση του καθεστώτος. Η άρση συμπεριλάμβανε, μεταξύ άλλων, την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων και μερική άρση της λογοκρισίας.
Ωστόσο, η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα δύσκολη για τον φοιτητικό κόσμο. Από το 1967 είχαν απαγορευθεί οι φοιτητικές εκλογές στα πανεπιστήμια. Παράλληλα, το καθεστώς προσπαθούσε να πετύχει τον έλεγχο του φοιτητικού συνδικαλισμού διορίζοντας Διοικητικά Συμβούλια στους φοιτητικούς συλλόγους και στην Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας (ΕΦΕΕ). Όσο για τις φοιτητικές εκλογές που έγιναν τον Νοέμβριο του 1972 με πρωτοβουλία της χούντας και ασφυκτικό έλεγχο από τους μηχανισμούς της, είχαν όλα τα στοιχεία της βίας και της νοθείας, ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό για αυτήν αποτέλεσμα.
Ως αποτέλεσμα των συνεχιζόμενων διαμαρτυριών των φοιτητών, τον Φεβρουάριο του 1973 προωθήθηκε το νομοθετικό διάταγμα 1347 με το οποίο όσοι φοιτητές ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση στρατεύονταν υποχρεωτικά (με αναστολή της αναβολής τους). Η πρώτη έντονη διαμαρτυρία εκ μέρους των φοιτητών απέναντι στο διάταγμα αυτό εκδηλώθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 1973, όταν αρκετοί φοιτητές συγκεντρώθηκαν στο Πολυτεχνείο ζητώντας την κατάργηση του ΝΔ1347.
Η αντίδραση ήταν άμεση. Η αστυνομία, παραβιάζοντας το πανεπιστημιακό άσυλο, εισέβαλε στον χώρο και συνέλαβε 11 φοιτητές, οι οποίοι οδηγήθηκαν σε δίκη, ενώ σε δεκάδες στελέχη του φοιτητικού κινήματος αριθμό επιβλήθηκε η διακοπή των σπουδών και η στρατολόγησή τους. Στις 21 Φεβρουαρίου, φοιτητές θα προχωρούσαν σε κατάληψη της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Κατά την αποχώρησή τους, η αστυνομία θα επενέβαινε για άλλη μια φορά, με μόνο αποτέλεσμα την ακόμα εντονότερη αντίδραση εκ μέρους του φοιτητικού κόσμου αλλά και τη συμπαράσταση ευρύτερων πολιτών στις δράσεις και τα αιτήματά τους. Δεύτερη κατάληψη της Νομικής πραγματοποιήθηκε τον επόμενο μήνα – με την αντίδραση του καθεστώτος να είναι ακόμη πιο σκληρή αυτή τη φορά.
Στις 14 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, μια πληροφορία που έλαβαν οι συγκεντρωμένοι στη Νομική φοιτητές, τους έφερε στο Πολυτεχνείο, όπου επίσης οι φοιτητές πραγματοποιούσαν συνελεύσεις. Σταδιακά άρχισαν να συγκεντρώνονται αρκετοί φοιτητές στο Πολυτεχνείο, όπου το ίδιο απόγευμα λήφθηκε η απόφαση για κατάληψή του. Την επόμενη ημέρα εξελέγη Συντονιστική Επιτροπή, που παρουσίασε τις θέσεις των φοιτητών, και λειτούργησε ραδιοφωνικός σταθμός, σε μια προσπάθεια να προβληθούν τα αιτήματά τους και να εξασφαλιστεί η υποστήριξη των πολιτών.
Από το βράδυ της 16ης Νοεμβρίου, η αστυνομία πραγματοποιούσε βίαιες επιθέσεις στο πλήθος (φοιτητές και πολίτες) που ήταν συγκεντρωμένο έξω, χωρίς όμως να πετύχει να το διαλύσει. Αργότερα κινητοποιήθηκαν δυνάμεις του στρατού και άρματα μάχης. Και στις 3 τα ξημερώματα δόθηκε εντολή για εισβολή του άρματος που βρισκόταν μπροστά από την κεντρική πύλη. Ο σταθμός του Πολυτεχνείου έκανε έκκληση στους στρατιώτες να αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους, με τον εκφωνητή στη συνέχεια να απαγγέλλει τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Η μετάδοση συνεχίστηκε ακόμα και μετά την είσοδο του άρματος. Αστυνομικοί –μυστικοί και μη– καθώς και άνδρες των ΛΟΚ εισέβαλαν και επιτέθηκαν στο φοιτητικό πλήθος, με τους συλληφθέντες να μεταφέρονται στη Γενική Ασφάλεια και στην ΕΣΑ.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ξεσήκωσε κύματα αντιδράσεων και στο εξωτερικό, με τις φωνές κατά του καθεστώτος να πληθαίνουν. Παρά του ότι στη συνέχεια, με το πραξικόπημα Ιωαννίδη, εγκαινιάστηκε μια πολύ πιο σκληρή φάση της δικτατορίας, η αρχή του τέλους ήδη διαφαινόταν. Η επιστροφή στη δημοκρατία θα πραγματοποιούνταν την επομένη χρονιά.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
