Οι αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη κατά το δεύτερο εξάμηνο του 1989 ήταν τόσο σαρωτικές, ώστε αιφνιδίασαν όχι μόνον τη Δύση αλλά και την ηγέτιδα δύναμη του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, τη Σοβιετική Ένωση. Τον Οκτώβριο του 1989, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας διακήρυξε πως ο στρατός της ΕΣΣΔ δεν θα επενέβαινε πλέον στις εσωτερικές υποθέσεις των κρατών-μελών του, εγκαταλείποντας στην ουσία το Δόγμα Μπρέζνιεφ. Τα αποτελέσματα αυτής της απόφασης έγιναν άμεσα εμφανή. Ένα προς ένα τα κομμουνιστικά καθεστώτα κατέρρευσαν, αλλού με ομαλό και αλλού με βίαιο τρόπο, όπως στη Ρουμανία, όπου ο Νικολάε Τσαουσέσκου και η σύζυγός του Έλενα συνελήφθησαν, δικάστηκαν και εκτελέστηκαν ανήμερα των Χριστουγέννων του 1989. Η πτώση του κομμουνισμού στην Ανατολική Ευρώπη έφερε στο προσκήνιο τις προοπτικές για την «επανένωση» της Γηραιάς Ηπείρου και την ειρηνική συμβίωση των κρατών της. Διάχυτη ήταν η αίσθηση ότι ο Ψυχρός Πόλεμος έφθανε στο τέλος του.
Αυτή η αίσθηση επιβεβαιώθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1990, όταν τα κράτη-μέλη του Βορειοατλαντικού Συμφώνου και του Συμφώνου της Βαρσοβίας υπέγραψαν τη Συνθήκη για τις Συμβατικές Δυνάμεις (CFE), η οποία προέβλεπε τη μείωση των στρατιωτικών δυνάμεων των δύο συνασπισμών και την επιβολή ενός ανώτατου ορίου για τους συμβατικούς εξοπλισμούς τους. Επρόκειτο για μια συμφωνία η οποία υπήρξε καρπός διαπραγματεύσεων είκοσι μηνών, έχοντας δρομολογηθεί έπειτα από την ομιλία του Σοβιετικού ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Δεκέμβριο του 1988. Η Συνθήκη της 19ης Νοεμβρίου 1990 υπήρξε το κύκνειο άσμα του Συμφώνου της Βαρσοβίας, το οποίο διαλύθηκε λίγους μήνες αργότερα, στις 25 Φεβρουαρίου 1991. Ακριβώς δέκα μήνες μετά, τα Χριστούγεννα του 1991, διαλύθηκε και η Σοβιετική Ένωση. Σε αυτό το διάστημα έγιναν σημαντικά βήματα για τον τερματισμό της αντιπαράθεσης των δύο υπερδυνάμεων στην ευρωπαϊκή ήπειρο: τον Ιούνιο αποχώρησαν τα σοβιετικά στρατεύματα από την Τσεχοσλοβακία και την Ουγγαρία και τον Ιούλιο ο Γκορμπατσόφ και ο Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους υπέγραψαν τη Συνθήκη START, η οποία προέβλεπε τη μείωση των στρατηγικών, διηπειρωτικών και πυρηνικών όπλων κατά 25-30%.
Η «Καθημερινή» της 20ης Νοεμβρίου 1990 χαρακτήρισε ως ιστορική τη Συνθήκη που υπογράφτηκε στο Παρίσι την προηγούμενη ημέρα, στην οποία συμμετείχε και η Ελλάδα ως κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ. «Την “απονεύρωση” των δύο στρατιωτικών συνασπισμών από όλες τις επιθετικές τους δυνατότητες, υπέγραψαν χθες στη γαλλική πρωτεύουσα οι ηγέτες των 16 χωρών-μελών του ΝΑΤΟ και των 6 χωρών-μελών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Όταν μετά από διάστημα σαράντα μηνών, σύμφωνα με τις διατάξεις της συνθήκης για τη μείωση των συμβατικών δυνάμεων, υλοποιηθούν οι προβλεπόμενες περικοπές δυνάμεων, τότε θα είναι πλέον επιχειρησιακά αδύνατος ο σχεδιασμός κάθε αιφνιδιαστικής επιθετικής ενέργειας», έγραψε χαρακτηριστικά στο πρωτοσέλιδό της η «Καθημερινή».
Συνεχίζοντας, η εφημερίδα επισήμανε τις προκλήσεις που αντιμετώπιζαν τα πρώην κομμουνιστικά κράτη σχετικά με τον εκδημοκρατισμού του πολιτικού βίου και την προσαρμογή τους στο καπιταλιστικό σύστημα. «Τις εντάσεις των δύο άλλοτε μεγάλων αντιπάλων του ψυχρού πολέμου διαδέχεται ήδη η δύσκολη και η αβέβαιη πορεία των περισσοτέρων χωρών της Ανατολικής Ευρώπης προς την κατοχύρωση του εκδημοκρατισμού και την οικονομία της αγοράς». Πράγματι, η μετάβαση προς την οικονομία της αγοράς συνοδεύτηκε από μεγάλη οικονομική κρίση και σημαντική πτώση του ΑΕΠ στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης κατά τη δεκαετία του 1990.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
