H δίκη των πρωταίτιων της στρατιωτικής δικτατορίας που επιβλήθηκε στην Ελλάδα από τις 21 Απριλίου 1967 έως τις 24 Ιουλίου 1974, με τις κατηγορίες της στάσης και της έσχατης προδοσίας, άρχισε στις 28 Ιουλίου 1975, στις Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού, ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, και ολοκληρώθηκε στις 29 Αυγούστου του ίδιου έτους. Πρόεδρος του δικαστηρίου ήταν ο Γιάννης Ντεγιάννης. Κατά τη διάρκεια της δίκης κατέθεσαν ως μάρτυρες αντιστασιακοί, πολιτικοί, δημοσιογράφοι και απλοί πολίτες.
Από την ακροαματική διαδικασία, που οι δημοσιογράφοι της «Κ» παρακολούθησαν ανελλιπώς, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε σε αυτό το τεύχος αποσπάσματα από την κατάθεση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, πρωθυπουργού της Ελλάδας από τις 3 έως τις 21 Απριλίου 1967, από την οποία πληροφορούμαστε το πλούσιο παρασκήνιο πριν από την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Εν συνεχεία, ο Γεώργιος Μαύρος, μετέπειτα πρόεδρος της Ένωσης Κέντρου – Νέες Δυνάμεις, αναφέρεται στις διεργασίες της «γκαγκστερικής επιχείρησης» των κινηματιών και στη «φιλοτουρκική πολιτική» τους. Ακολούθως, ο ποινικολόγος Αλέξανδρος Λυκουρέζος καταθέτει για τη στενή σχέση τους με τη CIA. Τέλος, παρουσιάζουμε μέρος της κατάθεσης της συζύγου του Σπύρου Μουστακλή, μέλους του Κινήματος του Ναυτικού, που βασανίστηκε αγρίως στο ΕΑΤ/ΕΣΑ, αλλά και του ίδιου του ηρωικού ταγματάρχη.
Παναγιώτης Κανελλόπουλος: «Έντονες πληροφορίες περί ενδεχόμενης εκτροπής»
Πρόεδρος: Η άποψις των κατηγορουμένων είναι ότι επεκράτει ένα κλίμα αναρχίας και μία αναταραχή τοιαύτη την οποίαν κατά την άποψίν των η Κυβέρνησίς σας δεν ήτο δυνατόν να αντιμετωπίση και δι’ αυτόν τον λόγον επενέβησαν στρατιωτικώς. Επ’ αυτού θα ήθελα.
Παναγιώτης Κανελλόπουλος: Κύριε Πρόεδρε, όλα όσα λέγονται σχετικά με την κατάστασιν η οποία επεκράτει τότε, είναι θεμελιωμένα σε ψεύδη. Ψεύδη τα οποία εκυκλοφορούσαν επί 2-2,5 έτη και θύμα των ψευδών πληροφοριών υπήρξα και εγώ επί 1,5 έτος μέχρι του Σεπτεμβρίου του 1965. Διετυπούντο πληροφορίες υπεύθυνες, οι οποίες τότε επέρασαν από την εξουσίαν και σε μένα ως αρχηγού του ενός εκ των δύο κομμάτων και μάλιστα ως αρχηγού κόμματος το οποίον εστήριξε και τις δύο τελευταίες κυβερνήσεις του κ. Στεφανοπούλου και του κ. Παρασκευοπούλου, πληροφορίες ότι είχαν συγκεντρωθή όπλα στα χέρια των κομμουνιστών ή άλλων οργανώσεων, ότι προετοιμάζετο κάποια νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου.
Όχι μόνον απεκαλύφθησαν εκ των υστέρων αυτά ως ψεύδη, αλλά ήδη από τα τέλη του 1965 ήμουν βέβαιος ότι είναι όλα ψεύδη. Και είχα την ευκαιρίαν, σε ένα μεγάλο υπόμνημα το οποίον υπέβαλα στον Βασιλέα κατά τον Ιανουάριον του 1966, να ομιλήσω διά τους κινδύνους οι οποίοι προήρχοντο, όχι από τους κομμουνιστές ή από το Κέντρον, αλλά από εκείνους, οι οποίοι κατεσκεύαζαν τας ψευδείς πληροφορίας. Εγώ ωμιλούσα ρητώς στο υπόμνημα εκείνο περί πιέσεων αι οποίαι τείνουν δι’ εκτροπήν από το Σύνταγμα. Και φυσικά τού έλεγα ότι αυτό δεν πρέπει ποτέ, επ’ ουδενί λόγω, να γίνη. Μετά το καλοκαίρι του 1965, το οποίον ήτο πράγματι δυσάρεστον και κάπως μοιραίον. Ενθυμάσθε την κατάστασιν το καλοκαίρι του 1965, είχομεν πολλές διαδηλώσεις, σχεδόν καθημερινώς στην Αθήνα, μολονότι αυτές δεν αποτελούσαν κίνδυνον διά το έθνος, δεν αποτελούσαν κίνδυνον διά την Δημοκρατίαν, ήσαν φαινόμενα τα οποία ήτο δυνατόν να αντιμετωπισθούν…
Πρ.: Στην Δημοκρατία Δυτικού Τύπου εμφανίζονται συχνά…
Π. Καν.: …και αντιμετωπίζονται με την Αστυνομίαν. Δεν εχρειάσθη η παρέμβασις ουδενός άλλου. Και εγώ σε ωρισμένας περιπτώσεις κατέβηκα από την Βουλήν και διέσχισα το πλήθος εκείνον που ήτο εναντίον μου και δεν με έθιξε κανείς. Απ’ εναντίας μάλιστα ηπόρησαν, άνοιξαν και επέρασα συνοδευόμενος από 5-6 βουλευτές της ΕΡΕ. Αλλά μετά τον Σεπτέμβριον, εκτός της εντάσεως η οποία υπήρχε στη Βουλή μέσα στις σχέσεις των κομμάτων και ιδιαίτερα στις σχέσεις της Ενώσεως Κέντρου και του Τμήματος εκείνου των Βουλευτών που είχε αποσπασθή κατά το μοιραίον καλοκαίρι του 1965, εκτός της εντάσεως η οποία εσημειούτο στην Βουλήν και στους τίτλους και στις στήλες των εφημερίδων, δεν υπήρξαν επεισόδια άξια λόγου, καθ’ όλο το διάστημα της Κυβερνήσεως του κ. Στεφανοπούλου και καθ’ όλο το διάστημα της Κυβερνήσεως του κ. Παρασκευοπούλου, την οποίαν εστηρίξαμε και ο αείμνηστος Γεώργιος Παπανδρέου και εγώ και η Ένωσις Κέντρου και η ΕΡΕ, δηλ. το 85% του ελληνικού λαού.
Οι πληροφορίες όμως περί ενδεχομένης εκτροπής, ή μάλλον περί ενδεχομένης εισηγήσεως προς τον Βασιλέα δι’ εκτροπήν, ήταν έντονες. Δεν είχα την δυνατότητα να εντοπίσω ποίοι από τους στρατηγούς θα προέβαιναν σε μια τέτοια σύστασιν προς τον Βασιλέα. Δι’ αυτό είχα ειπή στο Βασιλέα, ότι στην πρώτη ευκαιρία θα πρέπει να τον παρακαλέσω να μου αναθέση την Κυβέρνησιν, ώστε να είναι στην εξουσία πολιτική κυβέρνησις, εκπροσωπούσα μεγάλο τμήμα του ελληνικού λαού, και μάλιστα κυβέρνησις συντηρητικού κόμματος, κυβέρνησις της λεγομένης Δεξιάς. Ήλπιζα ότι κατ’ αυτόν τον τρόπον ή θα παρητούντο οι ωρισμένοι αυτοί Στρατηγοί των σχεδίων των, τα οποία σχέδια θα ήσαν καθαρώς μία αντιπειθαρχική ενέργεια –θα επήγαιναν στον Βασιλέα και θα του έκαναν μία σύστασιν– ή θα προέβαιναν εις την αντιπειθαρχικήν ενέργειαν αλλά θα είχαν συνεννοηθή με τον Βασιλέα ότι θα καλούσαν αμέσως τον πρώτον σύμβουλόν του, δηλ. εμέ, και θα αντιμετωπίζαμε από κοινού την σύστασιν, οσονδήποτε έμμονος και αν ήτο, των οιωνδήποτε στρατηγών. Και δι’ αυτό όταν ανέλαβον τον σχηματισμόν της Κυβερνήσεως στις 3 Απριλίου, τον ανέλαβον διά να μειωθή ο κίνδυνος αυτού του είδους της εκτροπής και διά να πραγματοποιήσω οπωσδήποτε τις εκλογές, διότι επίστευα και πιστεύω πάντοτε ότι όλα είναι δυνατόν να τα λύη ο λαός με την θέλησίν του, ενώ όμως όταν επιχειρούμεν, εν αγνοία του λαού, να προβαίνωμεν σε οιανδήποτε λύσιν, ημπορεί να θέσωμεν εν κινδύνω, πολύ περισσότερον απ’ ό,τι θα τα θέση ο λαός εν ώρα εξάψεως, τα συμφέροντα του έθνους. […]
Και ξαφνικά ενώ είχαμε ανοίξει τον δρόμο στις εκλογές, προς τον λαό, προς το έθνος κύριε πρόεδρε – διότι λαός και έθνος είναι δύο έννοιαι αι οποίαι ταυτίζονται, το έθνος ημπορεί να είναι ευρυτέρα έννοια, να περιλαμβάνη πολλές γενεές και εκείνας αι οποίαι δεν ζουν, αλλά ο λαός είναι το σώμα του έθνους – και ενώ επηγαίναμεν προς το έθνος, ξαφνικά μερικοί άγνωστοι, οι οποίοι ενόμισαν ότι έπρεπε να υποκατασταθούν εις την βούλησιν του λαού, εις την βούλησιν του έθνους, πήραν την απόφασιν –δηλαδή την είχαν προσχεδιάσει, είχαν συνωμοτήσει από μακρού– να ανατρέψουν την πορείαν του έθνους προς τας εκλογάς. […]
Εις την περίπτωσιν της 21ης Απριλίου 1967, κ. πρόεδρε, υπάρχει και κάτι χειρότερον. Στάσεις έχουν γίνει, αλλά εκείνοι οι οποίοι τας έκαμαν, είχαν την ειλικρίνειαν και την λεβεντιάν να βάζουν κάτω από μίαν διακήρυξιν τα ονόματά των και να λέγουν εις τας φρουράς, όπως τας ονομάζαμε άλλοτε, τας επαρχιακάς, εδώ είμεθα, ζητούμε να υπακούσετε. Εις την περίπτωσιν της 21ης Απριλίου 1967 δυστυχώς –και λέγω δυστυχώς διότι διεπράχθη και αυτό το κακόν– δεν υπάρχει αυτή η λεβεντιά. Εξηπάτησαν τον Λαόν. Εις τας 4 το πρωΐ ήκουσα από το ραδιόφωνον, το οποίον μου είχε δώσει ο στρατηγός Χριστόπουλος, ότι ο Βασιλεύς και εγώ είχαμεν επιβάλει τον Στρατιωτικόν Νόμον. Αυτό επληροφορήθησαν και αι Μονάδες και αυτό επληροφορήθη και ο Ελληνικός Λαός. Επρόκειτο επομένως, κ. πρόεδρε, όχι μόνον περί στάσεως, αλλά και περί απάτης. […]
Η Καθημερινή, 31 Ιουλίου 1975
Γεώργιος Μαύρος: «Η χούντα εφήρμοσε φιλοτουρκική πολιτική»
Πρόεδρος: Κ. Μάρτυς, απομένει πλέον να εξετάσωμεν εάν διαθέτωμεν ανάλογα αντικειμενικά κριτήρια διά την τότε κατάστασιν. Και θα ήθελα εις το σημείον αυτό να κάμω ένα είδος αντιδιαστολής. Όχι εάν ο λαός ήτο ανήσυχος, αλλά εάν υπήρχον αντικειμενικαί πραγματικαί συνθήκαι ανησυχίας. Παραδείγματος χάριν χθες ένας μάρτυρας είπεν ότι διεδίδετο ότι «υποβρύχια Χ εθνικότητος θα αποβιβασθούν εις την Πελοπόννησον». Εάν είχε διαδοθή μία τέτοια φήμη μοιραίως ο λαός θα ανησυχούσε. Διά αυτό κ. μάρτυς ερωτώ. Ήσαν αληθώς και αντικειμενικώς οι συνθήκαι τοιαύται, τότε που να δικαιολογούν την ανησυχίαν εις την προ ενός και ημίσεος έτος περίπου περίοδον προ του πραξικοπήματος;
Γεώργιος Μαύρος: […] Το Κράτος είναι πανίσχυρος οργανισμός και δεν είναι δυνατόν να υποκύψη. Το γεγονός άλλωστε ότι μέσα σε ολίγες ώρες μετά την 21 Απριλίου 1967 όχι μόνον εξουδετερώθησαν αι δυνάμεις από τας οποίας εφοβούντο οι ανησυχούντες ότι θα προήρχετο ο κίνδυνος, αλλά ότι δεν ευρέθη ούτε ένα περίστροφο από τας ερεύνας που έκαναν τότε, την 21ην και εν συνεχεία την 22αν και 23ην. Ημπορώ να δώσω και ένα άλλο στοιχείον, το οποίον προέρχεται από τον αρχηγόν της Επαναστάσεως όταν έδωσε μίαν συνέντευξιν ο ίδιος εις τον διάσημον Άγγλον δημοσιογράφον σερ Χιου Γκρην διά τον «Κυριακάτικον Τηλέγραφον». Δεν επρόκειτο περί γραπτής συνεντεύξεως εις την οποίαν απαντά το Υπουργείο Εξωτερικών. Το ερώτημα του κ. Γκρην προς τον Παπαδόπουλον ήταν εάν υπήρχε πράγματι κίνδυνος, την 21η Απριλίου, καταλήψεως της αρχής από τους κομμουνιστάς. Η απάντησις ήτο ότι τοιούτος κίνδυνος δεν υπήρχεν. Αυτά εδημοσιεύθησαν εις το φύλλον εκείνον του «Κυριακάτικου Τηλεγράφου». Αλλά ο αρχηγός της Επαναστάσεως –όπως την ωνόμαζεν ο ίδιος– εφοβείτο μίαν διείσδυσιν κομμουνιστών εις κόμματα μη κομμουνιστικά. Αυτό ήτο μία ομολογία προερχομένη από τον ίδιον.
Πρ.: Αυτό ήτο δυνατόν να συμβή, δηλαδή να γίνη διείσδυσις σε αστικά κόμματα γνησίων κομμουνιστικών στοιχείων;
Γ. Μαύρ.: Κύριε Προέδρε, αποκλείονται αυτά. Είναι αναμφισβήτητον ότι μετά το τέρμα του συμμοριτοπολέμου εξηκολούθησεν επί τινα χρόνον κάποια εκμετάλλευσις ωρισμένων κύκλων της εθνικοφροσύνης και των κινδύνων. Ουδέποτε υπήρξε κίνδυνος – σας το λέγω υπευθύνως λόγω της θέσεως την οποίαν κατείχον ως μέλος διαφόρων κυβερνήσεων, είτε της παρατάξεώς μου, αλλά και ως μέλος του Βουλής. […]
Εισαγγελεύς: Λέτε ότι αυτή η ομάς των αξιωματικών επεβλήθη διά του μηχανισμού της τρομοκρατίας και του φόβου;
Γ. Μαύρ.: Κύριε εισαγγελεύ, εις την βάσιν δεν επρόκειτο περί στρατιωτικής κινήσεως, επρόκειτο περί επιχειρήσεως αστυνομικής μορφής. Συνέλαβον τον Πρωθυπουργόν της χώρας, τον Υπουργόν Εθνικής Αμύνης, επροκάλεσαν τα Ανάκτορα. Αυτή δεν είναι επιχείρησις στρατιωτική, αναμετρήσεως δυνάμεων. Είναι καθαρώς επιχείρησις αστυνομικής μορφής. Όπου υπάρχει βία, δόλοι, τρόμος, είναι γκαγκστερικαί επιχειρήσεις. Δεν ημπορώ να τις κρίνω διαφορετικά. Και εκεί οφείλεται η επιτυχία. Δηλαδή σε μία καλή προπαρασκευή της επιχειρήσεως αυτής, την οποίαν ήσαν εις θέσιν να κάμουν από της θέσεως την οποίαν κατείχον οι κατηγορούμενοι. […]
Ένα από τα περισσότερον επιβαρυντικά στοιχεία της υποθέσεως αυτής είναι ότι η στάσις επεχειρήθη εις παραμονάς εκλογών. Άρα απέβλεπεν εις το να προλάβη την εκδήλωσιν της λαϊκής ετυμηγορίας. Ήθελε να αφαιρέση από τον λαόν το δικαίωμα να λύση την κρίσιν. Διότι κρίσεις εις τα δημοκρατικά πολιτεύματα υπάρχουν πάντοτε. Καταλύτης είναι ο λαός. Πηγαίνομεν εις τον λαόν και διά των εκλογών λύει ο λαός την διαφοράν.
Εισ.: Συνεπώς αι εκλογαί έπρεπε να γίνουν διά να λυθή η κρίσις.
Γ. Μαύρ.: Πάντοτε εις τας Δημοκρατίας έτσι λύονται αι κρίσεις.
Εισ.: Υπήρχε κίνδυνος εκ των εκλογών;
Γ. Μαύρ.: Ουδείς απολύτως. Εάν από τας εκλογάς εξήγετο νικήτρια η Ένωση Κέντρου, το ιδικόν μας κόμμα, θα εκάμαμεν κυβέρνησιν ημείς. Εάν κανένα κόμμα δεν είχε πλειοψηφίαν – ημπορώ να το είπω σήμερον, τότε ίσως ήτο απόρρητον, υπήρχε εκ προοιμίου συμφωνία να γίνη κυβέρνησις συμμαχική των δύο μεγάλων κομμάτων.
Εισ.: Μεταξύ ποίων;
Γ. Μαύρ.: Μεταξύ του Γεωργίου Παπανδρέου και του κ. Κανελλοπούλου, των δύο μεγάλων κομμάτων. Αυτό δεν ανεκοινώθη τότε, αλλά ημπορώ να το είπω σήμερον. […]
Κύριε Προέδρε, θα μου επιτρέψετε να εκφράσω ωρισμένας απόψεις επί ενός τριπτύχου το οποίον
νομίζω ότι ωδήγησεν εις την επανάστασιν της 21ης Απριλίου και το οποίον ίσως θα ήτο χρήσιμον να ερευνηθή.
Η πρώτη φάσις ήτο ο Νοέμβριος του 1967, όταν απεσύρθησαν τα στρατεύματα από την Κύπρον, τα οποία αι κυβερνήσεις του Κέντρου είχον αποστείλει διότι εγνωρίζαμε ότι οι Τούρκοι εναυπήγησαν μίαν ομάδα από 120 αποβατικά σκάφη με σκοπόν να καταλάβουν την Κύπρον. Τότε με χιλιάδες βάσανα –ήμουν μέλος της κυβερνήσεως– εστείλαμε στρατόν διά να καταστήσωμεν αδύνατον την απόβασιν.
Συνέλαβον τον Πρωθυπουργόν της χώρας, τον Υπουργόν Εθνικής Αμύνης, επροκάλεσαν τα Ανάκτορα. Αυτή δεν είναι επιχείρησις στρατιωτική, αναμετρήσεως δυνάμεων. Είναι καθαρώς επιχείρησις αστυνομικής μορφής.
Η δευτέρα πτυχή είναι η 15η Ιουλίου 1974, όταν έγινε η απόπειρα ανατροπής του Μακαρίου και ετέθη ο Σαμψών πρόεδρος. Είχαν προηγηθή και άλλαι δολοφονικαί απόπειραι κατά του Μακαρίου…
Και η τρίτη πτυχή, ήτο η επιστράτευσις της 20ής Ιουλίου 1974, την οποίαν όλοι εζήσαμεν. Είναι γνωστόν περί ποίου πρωτοφανούς φιάσκου επρόκειτο. Διετάχθη γενική επιστράτευσις χωρίς να υπάρχη καμμία δυνατότης υποδοχής των στρατευομένων. Περιεφέροντο οι στρατεύσιμοι εις τους δρόμους, άλλοι με πέδιλα και άλλοι με σαγιονάρες, και έδιδον την εικόνα ενός στρατού επιστρέφοντος από μίαν καταστροφήν. Αυτό απετέλει πρόκλησιν και πρόσκλησιν προς τους Τούρκους να επέμβουν.
Διά τον χαρακτηρισμόν του όλου εγκλήματος το οποίον δικάζει το δικαστήριόν σας δεν ξέρω, μήπως θα έπρεπε να ληφθή υπ’ όψιν και η όλη υπόθεσις της Κύπρου, την οποίαν θα εξετάση άλλον δικαστήριον, επ’ ευκαιρία άλλης δίκης. Αλλά το εθνικόν κέντρον επί οκτώ έτη εφήρμοζε πολιτικήν τουρκικήν ή φιλοτουρκικήν. Και όταν λέγω το εθνικόν Κέντρον εννοώ τας Αθήνας. Το εθνικόν κέντρον είναι έννοια πολιτική δεν είναι έννοια γεωγραφική. Δι’ αυτό νομίζω ότι πρέπει να ερευνηθή τι ευρίσκετο όπισθεν της επιχειρήσεως. […]
Η Καθημερινή, 5 Αυγούστου 1975
Αλέξανδρος Λυκουρέζος: «Η CIA είχε στενή συνεργασία με τη χούντα»
O πρόεδρος του δικαστηρίου κ. Γ. Ντεγιάννης ζήτησε από τον μάρτυρα κ. Λυκουρέζο να αναφερθή κατά την κατάθεσή του στα πραγματικά περιστατικά που σχεδίαζαν την νύχτα της 20ής προς 21η Απριλίου 1967 και σε αυτά που προηγήθηκαν του πραξικοπήματος. Ο κ. Λυκουρέζος άρχισε την κατάθεσή του έτσι.
— Πραγματικά περιστατικά δεν είμαι σε θέση να καταθέσω πολλά. Θα προσθέσω λίγα σε αυτά που κατέθεσαν ενώπιόν σας οι μάρτυρες πολιτικοί και στρατιωτικοί, για να συμβάλλω και εγώ στην ορθή αξιολόγηση της κρινομένης υποθέσεως.
Ελέχθη χθες το βράδυ στην αίθουσα αυτή από τον μάρτυρα κ. Ε. Γιαννόπουλο, ότι υπάρχει μια μαγνητοφωνημένη συνέντευξη του εκ των κατηγορουμένων Λαδά, όπως και χειρόγραφες απαντήσεις του. Την συνέντευξη αυτή την έδωσε τον Οκτώβριο του 1973 στον δημοσιογράφο Γ. Λιάνη. Ο κατηγορούμενος στην μαγνητοφωνημένη συνέντευξή του λέει, πως από το 1953 συστήθηκε η ομάδα των πραξικοπηματιών και προετοιμαζόταν, πώς συναντιόντουσαν από σπίτι σε σπίτι, πως ο αρχηγός ήταν ο Γ. Παπαδόπουλος. Επεξηγεί το δικό του ρόλο την 21 Απριλίου 1967 και περιγράφει πώς κατέλαβε το Πεντάγωνο. […] Ο ίδιος δημοσιογράφος έχει και μία άλλη μαγνητοφωνημένη συνέντευξη αποκαλυπτική για τον κατηγορούμενο Γ. Παπαδόπουλο. Την έδωσε ο πρώην στρατιώτης Κ. Ματάτης, ο οποίος κατεδικάσθη για την «δολιοφθορά» στον Έβρο.
Πρόεδρος: Έχει εξαντληθή το θέμα του «σαμποτάζ» στον Έβρο…
Αλέξανδρος Λυκουρέζος: Ο Ματάτης διηγείται πώς δημιουργήθηκε αυτή η πλεκτάνη με κύριον εγκέφαλο τον Παπαδόπουλο, πώς βασανίσθηκε, πώς αναγκάσθηκε να «ομολογήση». Διηγείται πώς τον κτυπούσε ο ίδιος ο Παπαδόπουλος. Αυτή η αφήγηση του Ματάτη, δείχνει την όλη εγκληματική σύλληψη του πράγματος από τον Γ. Παπαδόπουλο. Δείχνει την προσωπικότητα του κατηγορουμένου. […]
Κάτι άλλο που έχει μεγάλη σημασία, κ. Πρόεδρε, είναι η σχέση των κατηγορουμένων με ωρισμένους ξένους παράγοντες. Όταν το 1972 διωρίσθηκε αρχηγός της CIA, ο νυν αρχηγός της Κόλμπυ, ρωτήθηκε στην Γερουσία από τον γερουσιαστή Σάνιγκτων αν υπήρχε σχέση μεταξύ του Γ. Παπαδόπουλου και της CIA. Ο Κόλμπυ απάντησε: «Από καιρό η υπηρεσία μας συνεργάζεται μετά του κ. Γ. Παπαδόπουλου». Και σήμερα, κ. Πρόεδρε, λειτουργούν στην Βουλή των Η.Π.Α. δύο επιτροπές, που ερευνούν τις σχέσεις της CIA με την Χιλή, την Ελλάδα και άλλα κράτη. […]
Πρ.: Πιστεύετε ότι οι κατηγορούμενοι είναι πράκτορες ξένων;
Αλ. Λυκουρ.: Εξυπηρετούν ξένα συμφέροντα. Θα σας διαφώτιζε ο δημοσιογράφος Ηλίας Δημητρακόπουλος, αν τον καλέσετε να καταθέση εδώ. Έχει στα χέρια του συντριπτικά στοιχεία, που αποδεικνύουν την προαπριλιανή ανάμιξη των ξένων υπηρεσιών και την στήριξη των κατηγορουμένων μετά την επικράτησή τους. […]
Υπερασπιστής (του Ζωϊτάκη): Ο πρόεδρος κ. Παναγιώτης Κανελλόπουλος, καταθέτοντας εδώ, είπε, ότι το πρωί της 21ης Απριλίου 1967 πρότεινε στον βασιλέα δύο λύσεις: Η πρώτη, να αντιδράση ενεργά και δυναμικά, η δεύτερη, να συμβιβασθή. Ο κ. Κανελλόπουλος εισηγήθηκε την πρώτη λύση. Ο βασιλεύς επέλεξε την δεύτερη. Ο κ. Κανελλόπουλος υπεστήριξε ότι αν τον άκουγε ο βασιλεύς οι κατηγορούμενοι δεν θα πετύχαιναν. Εσείς ποια γνώμη έχετε;
Αλ. Λυκουρ: Ήταν τέτοια η ασκηθείσα ψυχολογική αλλά και σωματική βία στο Πεντάγωνο, που δεν υπήρχε δυνατότητα αντιδράσεως του βασιλέως, και υπέκυψε. Έλεγαν οι κατηγορούμενοι ότι αν δεν
υπέκυπτε ο βασιλεύς θα προχωρούσαν σε βιαιοπραγίες.
Υπερ.: Πιστεύετε ότι ο βασιλεύς υπέκυψε δικαιολογημένα ή όχι;
Αλ. Λυκουρ.: Δεν έχω γνώμη.
Ήταν τέτοια η ασκηθείσα ψυχολογική αλλά και σωματική βία στο Πεντάγωνο, που δεν υπήρχε δυνατότητα αντιδράσεως του βασιλέως, και υπέκυψε.
Υπερ.: Γιατί οι διοικητές των μεγάλων μονάδων δεν εξεδήλωσαν ενεργή αντίθεση μετά τις 21 Απριλίου 1967;
Αλ. Λυκουρ.: Αυτό δεν μπορούσαν να το κάνουν. Οι πραξικοπηματίες εξηπάτησαν τον ελληνικό λαό. Υφήρπασαν την θέληση των Ελλήνων αξιωματικών. Η δυνατότης αντιδράσεως των νομιμοφρόνων αξιωματικών δεν υπήρχε εξ αντικειμένου, γιατί εξηπατήθησαν με το σχέδιο «Προμηθεύς».
Υπερ.: Γιατί δεν αντέδρασαν μερικές ημέρες μετά τις 21 Απριλίου;
Αλ. Λυκουρ.: Ήταν θέμα χρόνου. Εξεδηλώθησαν όταν έκριναν κατάλληλο τον χρόνο. Όταν επέστη η στιγμή.
Υπερ.: Ποια ήταν η στάση των αντιστρατήγων;
Αλ. Λυκουρ.: Αν έχουν ευθύνη οι αντιστράτηγοι δεν εξετάζεται τώρα στην αίθουσα αυτή. Το τι έπραξαν οι αντιστράτηγοι πρέπει να ειπωθή και θα ειπωθή κάποτε σε όλη του την έκταση. Η αλήθεια θα ειπωθή. […]
Η Καθημερινή, 10 Αυγούστου 1975
Χριστίνα Μουστακλή: «Ένα φρικτό φάντασμα αντίκρυσα τον άνδρα μου»
Η κ. Μουστακλή στην κατάθεσή της είπε: «Το απόγευμα της 22ας Μαΐου ημέρα Τρίτη, ο άνδρας μου κατέβηκε για 10 λεπτά από το σπίτι και είπε ότι θα επιστρέψη αμέσως, έκτοτε δεν τον ξαναείδα. Αλλά την επομένη το πρωί ήλθαν όργανα της ασφαλείας στο σπίτι και μου είπαν ότι ο άνδρας μου βρισκόταν κρατούμενος στην Ασφάλεια. Πήγα στην Ασφάλεια με ρούχα και τροφή, αλλά δεν μπόρεσα να δω ποτέ τον άνδρα μου. Πήγα και την επομένη και την μεθεπομένη. Την Κυριακή στις 27 Μαΐου ξαναπήγα στην Ασφάλεια με ρούχα και τροφή.
Ο αστυφύλαξ μού τα επέστρεψε λέγοντάς μου, ότι δεν υπάρχει κανένας με το όνομα Μουστακλής. Μου είπε να πάω την επομένη στον αρμόδιο κ. Μάλλιο. Πήγα και είδα τον κ. Γιαννικόπουλο που μου είπε ότι ο άνδρας μου είναι εκεί (στην Ασφάλεια). Την Τετάρτη 30 Μαΐου μού τηλεφώνησαν από τη Γενική Ασφάλεια και μου είπαν ότι ο άνδρας μου δεν βρίσκεται πλέον εκεί αλλά στην ΕΣΑ. Από τότε άρχισα να πηγαίνω καθημερινώς στην ΕΣΑ και να τον αναζητώ. Οι επισκέψεις αυτές ήταν καθημερινές μέχρι 7 Ιουλίου ημέρα Σάββατο, όταν ζήτησα τον αξιωματικό υπηρεσίας και μου είπαν να περιμένω. Μετά από αρκετή ώρα φάνηκε κάποιος που μου συστήθηκε ως ταγματάρχης Γίζας. Του εξέθεσα τα σχετικά με τον άνδρα μου και έδειξε πως δεν με πίστεψε ότι δεν είχα τόσο καιρό νέα του.
Μετά από αρκετή ώρα συζήτηση μου είπε ότι την επομένη εβδομάδα μπορούσα να τον δω και με πληροφόρησε ότι προ δεκαημέρου ο σύζυγός μου είχε αρρωστήσει. Μετά από παράκλησή μου μού είπε να πάω τη Δευτέρα το πρωί στην ΕΣΑ και κάποιος θα με συνώδευε στο νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν ο σύζυγός μου. Αυτό και έγινε. Στις 9 η ώρα της Δευτέρας πήγα στην ΕΣΑ. Μπήκα σ’ ένα δωμάτιο όπου συνάντησα τον γιατρό Κόφα και τον ταγματάρχη Σπανό. Ο Κόφας μού είπε κατά λέξη: «Είστε γιατρός και σας πληροφορώ ότι ο άνδρας σας έχει αρρωστήσει από θρόμβωση της εσωτερικής καρωτίδος. Καταλαβαίνετε πως συμβαίνουν αυτά». Του είπα ότι δεν καταλαβαίνω απολύτως τίποτα, ο άνδρας μου ήταν απόλυτα υγιής και ήταν εντάξει το κυκλοφοριακό του σύστημα και η καρδιά του.
Περίμενα λίγη ώρα για να ετοιμασθή ο Κόφας και να πάμε μαζί στο νοσοκομείο. Πήγαμε στο 401 νοσοκομείο. Για μένα οι διάδρομοι ήταν πελώριοι και ατελείωτοι. Φθάσαμε σε μια πόρτα που είχε μια πινακίδα που έλεγε «Διευθυντής Νευρολογικής Κλινικής». Μπήκα μέσα και είδα τον ιατρό Δαβαρούκα που μου είπε: «Σαν γιατρός που είσαι μπορείς να δης τον φάκελλο με τις εξετάσεις του συζύγου σου». Δεν άντεξα και πέταξα τον φάκελλο στο τέλος και είπα δεν μου χρειάζονται πια γιατί καταλαβαίνω την κατάσταση. Προσπάθησα να κρατήσω όλη μου την υπομονή και όλα μου τα νεύρα για να κατέβω τις σκάλες και να διασχίσω τον πελώριο διάδρομο. Οι δύο πόρτες του διαδρόμου ήταν κλειδωμένες και τις άνοιγαν στρατιώτες που στέκονταν εκεί. Μπήκα στο δωμάτιό του, το οποίο ήταν στο ψυχιατρικό τμήμα, με τον αριθμό 23.
Βεβαίως όταν έκλεισε η πόρτα το θέαμα ήταν κάτι φρικτό. Δεν έβλεπα τον άνθρωπο, αλλά έβλεπα ένα φάντασμα. Έβλεπα έναν άνθρωπο-φυτό με το φρικτό ημιπληγικό προσωπείο. Προσπάθησα να συγκρατηθώ. Ο ίδιος με ανεγνώρισε καίτοι μου είχαν πη στον διάδρομο ότι μπορούσε να μη με αναγνωρίση και όλα αυτά τα σχετικά με την αναπηρία του σε όλη του τη ζωή και όλα αυτά. Τότε δεν μπόρεσα και ξέσπασα όλη την οργή μου στον ιατρό Δαβαρούκα. Περίμενα από γιατρούς και συναδέλφους να δω κάτι διαφορετικό. Δεν περίμενα ότι μετά από 48 ημέρες θα με καλούσαν για να συναντήσω ένα σωστό πτώμα. Με παρετήρησαν και μου είπαν ότι είμαι αγενής συνάδελφος. Αλλά νομίζω ότι κάθε γυναίκα δεν θα έκανε λιγώτερα από ό,τι έκανα εγώ αντικρίζοντας το φρικτό αυτό θέαμα.
Ο γιατρός Δαβαρούκας μού είπε ότι δεν πρέπει να απευθύνωμαι σ’ αυτόν γιατί δεν ήταν αρμόδιος και μου έδειξε τον γιατρό Κόφα, και αν ήθελα να ξεσπάσω τα νεύρα μου και τον πόνο μου θα έπρεπε να απευθύνωμαι στην ΕΣΑ. Μου άνοιξε και μου έδειξε τις πληγές που είχε ο άντρας μου. Δύο πελώρια τραύματα. Ένα στην δεξιά πτέρνα και ένα στον δεξιό ώμο. Μου εξήγησε ότι είναι από την κατάκλιση. Δεν μπορούσα να το πιστέψω αυτό. […]
Όταν για λίγη ώρα μείναμε μόνοι με τον άνδρα μου από όσο μπορούσε να κινηθή και να καταλάβη μού έκανε νόημα να τον ξεσκεπάσω και να τον δω. Εκτός από τα δύο τραύματα που είδα στην φτέρνα και τον δεξιό ώμο, είδα: Τους μηρούς, τα ισχία, τους γλουτούς και τα γεννητικά του όργανα, τα οποία ήταν κατάμαυρα, καίτοι είχαν περάσει 48 ολόκληρες ημέρες.
Προσπάθησε με νεύματα να μου «πη» ότι όλα συνέβησαν γιατί δεν μίλησε. Βεβαίως μετά από όλο αυτό το τραγικό μαρτύριο και προσπαθώντας να κρατήσω την ψυχραιμία μου βλέποντας έναν άνθρωπο-φυτό, ο οποίος ήταν υγιέστατος μέχρι πριν ένα μήνα περίπου, έφυγα και σκέφθηκα ότι έπρεπε να κάνω ένα ιατρικό συμβούλιο.
Συνάντησα και τον γενικό διευθυντή του νοσοκομείου τον κ. Τσιφόπουλο. Μου είπε ότι εγνώριζε τον άνδρα μου και ότι ήταν φίλοι από τότε που υπηρετούσαν στην Κορέα μαζί. Τον ερώτησα γιατί συνέβησαν όλα αυτά τα πράγματα και γιατί με φώναξαν μετά από ενάμιση μήνα να δω ένα σωστό πτώμα. Μου είπε ότι ο άντρας μου βρέθηκε αντίθετος της καταστάσεως και οπωσδήποτε, του είπα, ότι όλα αυτά συνέβησαν κατόπιν βασανισμού. Μου είπε ότι «όχι», ότι ο άντρας μου έχει αρτηριοσκλήρωση και ότι έπαθε εγκεφαλικό επεισόδιο. […]
Όπως μου είπε ο ιατρός-παθολόγος, ο οικογενειακός μας, ο γεν. διευθυντής Τσιφόπουλος έκαμε μία εισήγηση πριν συζητηθή η περίπτωση του ασθενούς. Ότι δεν έχουν δικαίωμα να δώσουν κανένα πιστοποιητικό σχετικά με την υγεία του ασθενούς και ότι θα είναι υπεύθυνοι αν δώσουν κάτι στον Τύπο. Ο υποδιευθυντής του νοσοκομείου ιατρός Δεληγιαννάκης και ο γεν. Διευθυντής Τσιφόπουλος όταν τους έλεγα γιατί δεν με ενημέρωσαν τόσον καιρό μού είπαν ότι αυτοί δεν ήταν αρμόδιοι και ότι αρμόδια ήταν η «κρατούσα αρχή».
Αυτή η «κρατούσα αρχή» ήταν η ΕΣΑ και δεν μπόρεσα ποτέ να καταλάβω πόσο μέγεθος και πόση ανεξάρτητη δύναμη είχε ούτως ώστε να επηρεάζη ένα ολόκληρο νοσοκομείο και να «εξασφαλίζη» τις ζωές και τις τύχες των ανθρώπων που πήγαιναν να μπουν εκεί. Δεν είχαν κανένα δικαίωμα και από τους γραπτούς και από τους άγραφους νόμους και από την ιατρική δεοντολογία να χειρίζωνται την ζωή ενός ασθενούς και να προβαίνουν σε πολύ δύσκολες εξετάσεις χωρίς την συγκατάθεση και την υπογραφή των οικείων.
Δεν νομίζω ότι μπορούσαν να τον κρατούν εκεί, και μάλιστα ένα σωστό πτώμα ακόμη να το έχουν στα χέρια τους. Και ακόμη μετά από δύο χρόνια και τρεις μήνες έχω και αντιμετωπίζω και ζω αυτήν την ψυχολογική βία και τα βασανιστήρια. Για όλους έχουν τελειώσει. Ίσως ο χρόνος τα αμβλύνει. Για μένα και τον άντρα μου δεν θα τελειώσουν ποτέ. Ακόμη και για το μικρό μου κοριτσάκι. Που είναι τόσο μικρό και δεν άκουσε την φωνή του πατέρα του. Που δεν μπορεί ακόμη να το χαϊδέψη και να του προσφέρη κάτι τι. […]
Επίτροπος: Ο σύζυγός σας έχει αντίληψη των γεγονότων; Μπορεί να εξετασθή ως μάρτυς; Έχει έστω και μειωμένη αντίληψη;
Χριστίνα Μουστακλή: Δεν ξέρω…
Στο σημείο αυτό, ο Σπύρος Μουστακλής, που μέχρι τότε παρακολουθούσε την κατάθεση της συζύγου του, σηκώθηκε όρθιος και απάντησε με σπασμένη φωνή ο ίδιος:
Σπύρος Μουστακλής: Ναι… ναι… Θέλει…
Επίτρ.: Παρακαλώ κύριε πρόεδρε, εφόσον παρίσταται να εξετασθή ως μάρτυς. Τουλάχιστον όσο μπορεί. Αν αντιληφθούμε ότι δεν μπορεί θα αποστούμε της εξετάσεως.
Ήδη ο Μουστακλής κινείται προς το βήμα των μαρτύρων, αλλά ο πρόεδρος τού λέει να περιμένη την ολοκλήρωση της εξετάσεως της συζύγου του.
Στρατοδίκης: Μπόρεσε ο σύζυγός σας να σας περιγράψη ή να σας πη, να σας γράψη ποιοι του προκάλεσαν τα τραύματα και με τι;
Χρ. Μουστ.: Δυστυχώς δεν μπορεί να γράψη ή να διαβάση, λόγω της αφασίας. Ο ίδιος με κινήσεις περιγράφει μόνο τον τρόπο με τον οποίο τον κτυπούσαν. Μπορεί και ενώπιόν σας να κάνη αυτή την περιγραφή. Εφ’ όσον δεν μπορεί να μιλήση δεν μπορεί να μου αναφέρη όνομα. Κάνει ωρισμένες περιγραφές σχετικά με την φυσιογνωμία. Αναφέρει κάποιο πρόσωπο που ήταν αδύνατο και οστεώδες, κάποιον ο οποίος είχε ένα σημάδι στο πρόσωπο. Κλείνει το στόμα με το χέρι και βρίζει, δυστυχώς αυτά του έμειναν από όλα αυτά τα βασανιστήρια, καθώς φαίνεται πως του έλεγαν (σημ. προφανώς επαναλαμβάνει τις βρισιές που του έλεγαν). Επίσης περιγράφει με κινήσεις, με το ένα του χέρι, τον τρόπο με τον οποίο τον κτυπούσαν.
Επίτρ.: Δεν πιστεύετε ότι είναι δυνατόν να προβή σε αναγνώριση. Οπωσδήποτε υπάρχει περίπτωση λάθους. Έτσι δεν είναι;
Χρ. Μουστ.: Δεν μπορώ να σας το πω. Ο ίδιος μπορεί να περιγράψη…
Σπ. Μουστ.: Ναι… Ναι… Ναι… […]
Σπ. Μουστ. (με νοήματα κινώντας το χέρι του): «Με κτυπούσαν με γροθιές στο λαιμό»
Πρόεδρος: Κυρία μάρτυς, φέρνετε τον σύζυγό σας να καταθέση; Να ησυχάση και εκείνος;
Η κυρία Μουστακλή κινείται προς τον σύζυγό της, αλλά εκείνος που δεν κρατιέται πια, προχωρεί μόνος του προς το βήμα. Η αίθουσα έχει βουβαθή, καθώς ο μάρτυρας Μουστακλής κάθεται σε μια καρέκλα και με χειρονομίες περιγράφει πώς τον κτυπούσαν. […] Ο Μουστακλής στο μεταξύ, χρησιμοποιώντας το αριστερό του χέρι βγάζει την γραβάτα του, ξεκουμπώνει το πουκάμισό του και δείχνει στους στρατοδίκες τον δεξί του ώμο.
Επίτρ.: Σας κτυπούσαν;
Σπ. Μουστ.: Πατ…, πατ…, πατ.
Επίτρ.: Στο λαιμό;
Σπ. Μουστ.: Ναι… Ναι.
Επίτρ.: Αρκετά. Να σταματήσωμε την εξέταση. Νομίζω ότι είναι αρκετή.
Πρ.: Με τι σας χτυπούσαν; Με τα χέρια;
Σπ. Μουστ.: Ναι… Ναι. […]
Πρ. (προς την κυρία Μουστακλή): Αν θέλετε, να τον απομακρύνετε για να μη ταραχθή, γιατί κάθε φορά που ακούει να καταθέτετε, θα διεγείρεται.
Η Καθημερινή, 19 Αυγούστου 1975
