Βασιλιάς Οθων – Η απόρρητος αλληλογραφία

Aπό τις 19 έως τις 26 Νοεμβρίου 1961, η Καθημερινή φιλοξενεί στις σελίδες της την έρευνα του συγγραφέα και συνεργάτη της Ανδρέα Σπ. Σκανδάμη στα Βασιλικά Αρχεία του Μονάχου, ο οποίος έφερε στο φως την Απόρρητη Αλληλογραφία του Όθωνα Α’ της Ελλάδος κυρίως με τον πατέρα του 
Λουδοβίκο Α’ της Βαυαρίας, από το 1822 έως το 1867.

Στις 1.203 επιστολές, οι οποίες αποτελούν πολύτιμη ιστορική ύλη για την Ελλάδα των μέσων του 19ου αιώνα, καταγράφεται, μεταξύ άλλων, το ενδιαφέρον του Βαυαρού βασιλιά για την ευημερία της Ελλάδας και την ευόδωση της αποστολής του γιου του όσον αφορά τη διακυβέρνηση της πρόσφατα απελευθερωμένης από τους Τούρκους χώρας. Επίσης σκιαγραφείται με γλαφυρό τρόπο η έκπληξη του Όθωνα κατά την υποδοχή του στο Ναύπλιο: «Είναι αδύνατον να σας περιγράψω, αγαπητέ μου πάτερ, πόσον μέγας ήτο ο ενθουσιασμός του λαού άμα τη εμφανίσει μου εις την πόλην…».

Από την αλληλογραφία φαίνεται ότι τον Όθωνα προβληματίζει η κακή πορεία των οικονομικών στοιχείων της χώρας, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση των εργασιών για την ολοκλήρωση των ανακτόρων του. Το γεγονός αυτό τον οδηγεί στη σύναψη προσωπικού έντοκου δανείου από τη Βαυαρία.

Στις επιστολές, τέλος, αποτυπώνεται σαφώς και περιγράφεται λεπτομερώς η αντιπαλότητα του Όθωνα με τον υπουργό Στρατιωτικών Δημήτριο Καλλέργη.

«Είμαι πολύ ευχαριστημένος διότι σου αρέσει να μελετάς τον Όμηρον»

Aι επιστολαί του Όθωνος προς τον Λουδοβίκον είναι πολλάκις δυσνόητοι και διακρίνονται διά την κακογραφίαν των. Δι’ αυτό είναι και άκρως δυσανάγνωστοι. Ο γραφικός χαρακτήρ του Όθωνος ήτο ιδιότυπος, αλλά και από συντακτικής και γραμματικής απόψεως αι επιστολαί αύται παρουσιάζουν αρκετήν ιδιορρυθμίαν εις την διατύπωσίν των, η οποία δυσχεραίνει την ανάγνωσιν αυτών και έτι πλέον την μετάφρασίν των εις την ελληνικήν.

Αντιθέτως, αι επιστολαί του Λουδοβίκου δεν παρουσιάζουν τας ιδίας δυσχερείας. Είναι καθαρώτεραι και μάλλον ευανάγνωστοι. Η πατρική στοργή και αγάπη του Λουδοβίκου προς τον Όθωνα είναι διάχυτος εις όλας τας επιστολάς του Βασιλέως της Βαυαρίας. Αλλά και τα αισθήματα του σεβασμού και της αφοσιώσεως του Όθωνος προς τον πατέρα του εκδηλούνται κατά τρόπον συγκινητικόν.

Η πρώτη επιστολή του Λουδοβίκου προς τον Όθωνα, όταν ούτος ήτο επτά ετών, φέρει ημερομηνίαν 21ην Ιανουαρίου 1822 και η τελευταία 17η Ιουνίου 1867. Την πρώτην επιστολήν με την ως άνω ημερομηνίαν ο Λουδοβίκος την έγραψεν εις τον υιόν του επ’ ευκαιρία της πρώτης εξομολογήσεως και κοινωνίας τούτου, ως συνηθίζεται με τους Καθολικούς. Έγραφεν: «Αγαπητέ μου Όθων, από εδώ και εις το εξής πρέπει να καταβάλης πάσαν προσπάθειαν να διορθώνης τα λάθη σου και να προοδεύης εις το καλόν και αγαθόν…». Την 14ην Ιουνίου 1830 έγραφεν εκ Νεαπόλεως εις την 15ετή Όθωνα: «… Είμαι πολύ ευχαριστημένος διότι σου αρέσει να μελετάς τον Όμηρον, τον οποίον και εγώ εκ νέου αναγιγνώσκω τώρα. Αι σκηναί αι οποίαι περιγράφονται εις την “Οδύσσειαν” εκτυλίσσονται εις την θάλασσαν αυτήν της Μεσογείου εις την αντίπεραν όχθην της Ιταλίας και εις το Ιόνιον…»
Η Καθημερινή, 19 Νοεμβρίου 1961

«Εύχομαι ευτυχίαν εις το Βασίλειόν σου»

Oλίγον πριν αποβιβασθή ο Βασιλεύς Όθων εις το Ναύπλιον και ενώ ευρίσκετο επί της αγγλικής φρεγάττας «Μαδαγασκάρη», ο κυβερνήτης του σκάφους πλοίαρχος Εντ. Λάϋονς τού ενεχείρισεν επιστολήν του πατρός του υπό ημερομηνίαν 21ης Δεκεμβρίου 1832, εις την οποίαν ο Λουδοβίκος τού έγραφε τον εξής εγκάρδιον χαιρετισμόν:

«Εύχομαι το ως ευ παρέστης εις σε και ευτυχίαν εις το Βασίλειόν σου. Εύχομαι το νέον έτος ευτυχές εις την Ελλάδα. Είθε, πολυαγαπημένε μου Όθων, να ζήσης εκεί τουλάχιστον 50 έτη –αλλά και αυτά είναι ολίγα– και πλουσίως να δρέψης τους καρπούς τους οποίους φιλοπόνως έσπειρες. Σε σκεπτόμεθα με πολλήν αγάπην, με αγάπην ομιλούμεν διά σε, καλέ μου υιέ, όλοι εδώ…». […]

Χαρακτηριστική είναι η επιστολή του Όθωνος προς τον Λουδοβίκον υπό ημερομηνίαν 6-3-1833, εις την οποίαν, μεταξύ άλλων, περιγράφει την υποδοχήν της οποίας έτυχεν εις το Ναύπλιον: «…Είναι αδύνατον να σας περιγράψω, αγαπητέ μου πάτερ, πόσον μέγας ήτο ο ενθουσιασμός του λαού άμα τη εμφανίσει μου εις την πόλην. Τάγμα Γάλλων στρατιωτών είχε παραταχθή προ της εισόδου του μικρού ανακτόρου μου. Όταν εισήλθον εις την αίθουσαν του θρόνου, εχαιρέτησα διά χειραψίας την ακολουθίαν μου, η οποία απετελείτο από ναυάρχους, πρεσβευτάς, Γάλλους στρατηγούς, Βαυαρούς αξιωματικούς και Έλληνας προύχοντας. Κατόπιν εξήλθον δις εις τον εξώστην, όπου επευφημήθην ζωηρώς υπό του αναμένοντος λαού… Το απόγευμα ενεδύθην πολιτικήν περιβολήν και επέστρεψα εις την φρεγάτταν “Μαδαγασκάρην”. Την εσπέραν εξήλθον εις την πόλιν, η οποία είχε φωταγωγηθή. Συνοδευόμην υπό των Αντιβασιλέων, του πλοιάρχου Λάϋονς και υπό των υπασπιστών μου.

Ο λαός αμέσως μας περιεκύκλωσεν εις τοιούτον βαθμόν, ώστε οι Βαυαροί ηναγκάσθησαν να απωθούν το πλήθος. Εις Έλλην αξιωματικός, ήτο τόσον μεθυσμένος, ώστε όχι μόνον με εζητωκραύγασε συνεχώς ερχόμενος όπισθέν μου, αλλά εκτύπα τον λαόν διά να παραμερίση. Ο οίνος φαίνεται τον εβοήθει πολύ κατά την περίπτωσιν εκείνην, διότι έγινε πράγματι επικίνδυνος όταν ανέσπασε την ευμεγέθη μάχαιράν του. Ευθύς όμως διετάχθη να θέση ταύτην εις την θήκην της. Το έπραξε, αλλά αμέσως ήρχισε να χρησιμοποιεί τους γρόνθους του. Είχε χάσει το πηλήκιόν του, εχειρονόμει και εφωνάσκει. Τέλος εφθάσαμεν εις την πλατείαν των Πλατάνων, όπου εις Άγγλος ναύτης έτρεξε πέριξ μας φωτίζων ημάς και τα ευτυχή πρόσωπα του λαού, τα οποία τόσον ήξιζε να παρατηρή τις. Αι οδοί ήσαν πλήρεις λάκκων και ανώμαλοι ώστε συχνά συνέβαινεν εις από την ακολουθίαν να πίπτη εντός αυτών και εντός μιας στιγμής να πίπτουν τρεις ή τέσσαρες άλλοι επάνω του, διά να τον ανασύρουν. Έλλην στρατηγός προσπαθών να υποκλιθή ενώπιόν μου κατά τρόπον αδέξιον, έπεσε κατά γης και “επαρασημοφορήθη” με τα χρώματα του ελληνικού εδάφους…

»Επέστρεψα την νύκτα εις το ανάκτορον, ενώ το πλήθος ανέμενεν ζητωκραύγαζον και επιθυμούν να εξέλθω εις τον εξώστην. Εξήλθον τρεις φοράς και ο λαός με επευφήμησεν. Εν τω μεταξύ είχον τοποθετηθή εις τον εξώστην δύο πελώριοι λυχνοστάται διά να φωταγωγηθή η σκηνή. Δεν εκοιμήθην εις τον ανάκτορον. Επί πέντε νύκτας εκοιμώμουν επί της φρεγάττας μέχρις ότου ετοιμασθή το υπνοδωμάτιόν μου…». 

Κατά την διάρκειαν της Αντιβασιλείας και μέχρι της ενηλικιώσεως του Όθωνος, ο Βασιλεύς Λουδοβίκος εις τας προς τον υιόν του επιστολάς κατέβαλλε διαρκώς προσπάθειαν όπως εμφυτεύση και αναπτύξη εις αυτόν όλας τας ιδιότητας και τα προσόντα τα οποία απαιτούνται δι’ ένα Βασιλέα, καθιστών συγχρόνως τον Όθωνα προσεκτικόν και συμβουλεύων αυτόν όπως απαλλαγή από κάθε τι που εις τον χαρακτήρα του θ’ απετέλει εμπόδιον εις την άσκησιν των βασιλικών καθηκόντων του.

Ο δεκατετραετής Όθων, ανερχόμενος εις τον ελληνικόν θρόνον, παρά το νεαρόν της ηλικίας του, συνωδεύετο υπό σπανίων ιδιοτήτων και προσόντων. Διεκρίνετο διά την βαθείαν αντίληψιν των πραγμάτων, την μεγάλην σοβαρότητά του, την εξαιρετικήν ευσυνειδησίαν του, την καλωσύνην του, την αδιάκοπον εργατικότητά του και την προσφοράν ολοκλήρου του εαυτού του μέχρις αυτοθυσίας εις τα καθήκοντα της αποστολής του. Ο πατήρ του, ο οποίος εγνώριζε τον χαρακτήρα του υιού του, είχε διαπιστώσει ότι μερικαί εκ των ιδιοτήτων του Όθωνος εξεδηλούντο κατά τρόπον υπερβολικόν και ελάμβανον κατεύθυνσιν, η οποία ηδύνατο να μειώση την απόδοσιν του έργου ενός βασιλέως. Η βαθύτης της εξετάσεως των πραγμάτων υπό του Όθωνος ωδήγει εις σκεπτικισμόν. […] 

Ο δεκατετραετής Όθων, ανερχόμενος εις τον ελληνικόν θρόνον, παρά το νεαρόν της ηλικίας του, συνωδεύετο υπό σπανίων ιδιοτήτων και προσόντων. Διεκρίνετο διά την βαθείαν αντίληψιν των πραγμάτων, την μεγάλην σοβαρότητά του, την εξαιρετικήν ευσυνειδησίαν του, την καλωσύνην του, την αδιάκοπον εργατικότητά του.

Ενώπιον της καταστάσεως αυτής του υιού του, ο Λουδοβίκος έσπευσε να του παράσχη τας πατρικάς συμβουλάς του και να προσπαθήση διά των συχνών επιστολών του να τον φέρη εις τον ορθόν δρόμον: «…Μη κουράζεσαι πολύ, του έγραφε, και μη εξακολουθής να εργάζεσαι τόσον πολύ, όπως έκαμνες τελευταίως, διότι θα υποστής υπερκόπωσιν. Εφάρμοζε το ρητόν των αρχαίων Ελλήνων “μηδέν άγαν” εις την εργασίαν σου…».
Η Καθημερινή, 21 Νοεμβρίου 1961

Δάνειον διά την αποπεράτωσιν των ανακτόρων

Kατά τας αρχάς του 1835, τα οικονομικά της Ελλάδος είχον περιέλθει εις κρίσιμον σημείον. Το εθνικόν εισόδημα είχε κατέλθει εις ολιγώτερα των 7 εκατομμυρίων δραχμών, ενώ τα έσοδα ηυξάνοντο συνεχώς. Εκ των 7 εκατομμυρίων, τα 3 διετίθεντο διά την εξυπηρέτησιν των δανείων, ολιγώτερα δε των 4 εκατομμυρίων απερροφώντο από τας δαπάνας διοικήσεως του κράτους. Ενώπιον της δυσχερούς αυτής καταστάσεως, ο Βασιλεύς της Βαυαρίας απέστειλεν εις τας Αθήνας τον καθηγητήν Θιέρς διά να προβή επιτοπίως εις μίαν γενικήν οικονομικήν μελέτην και του υποβάλη σχετικήν έκθεσιν με τας παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά του. Πράγματι ο Θίερς υπέβαλεν εις τον Λουδοβίκον εν εμπεριστατωμένον υπόμνημα, διά του οποίου συνίστα την εφαρμογήν αυστηρών οικονομιών εις όλους τους τομείς της κρατικής διαρθρώσεως. Προς επιδίωξιν δε του σκοπού αυτού ο Θίερς εισηγείτο την άμεσον και ομαδικήν απολύσιν των Ευρωπαίων δημοσίων υπαλλήλων απ’ όλους τους κλάδους της διοικήσεως και εν συνεχεία την λήψιν σειράς οικονομολογικών μέτρων προς βελτίωσιν της καταστάσεως. […]

Αι εργασίαι της διαμορφώσεως του χώρου που είχεν επιλεγή προς ανέγερσιν των ανακτόρων είχον περατωθή και τα θεμέλια είχον τεθή. Αλλ’ η συνέχεια της οικοδομήσεως καθίστατο προβληματική, ελλείψει νέας πιστώσεως. Εις τον κρατικόν προϋπολογισμόν του έτους 1836 είχεν αναγραφή πίστωσις εκ 500 χιλιάδων δραχμών διά τας εργασίας και τα υλικά της ανακτορικής οικοδομής, επρόκειτο δε η πίστωσις αύτη να επαναληφθή και εις τον προϋπολογισμόν του 1837. Λόγω όμως οικονομικών δυσχερειών, παρά την σχετικήν πρότασιν του υπουργού των Οικονομικών, δεν ενεκρίθη αύτη υπό του Συμβουλίου της Επικρατείας. Κατόπιν τούτου αι εργασίαι δεν καθίστατο πλέον δυνατόν να συνεχισθούν. Ενώπιον της καταστάσεως αυτής ο Όθων ηναγκάσθη να ζητήση από τον πατέρα του την σύναψιν προσωπικού δανείου διά την αποπεράτωσιν των ανακτόρων του. Δι’ ο και την 18ην Φεβρουαρίου 1837 έγραφε προς τον Λουδοβίκον την εξής επιστολήν: 

«Αναγκάζομαι, αγαπητέ μου πάτερ, να ζητήσω από Υμάς έντοκον δάνειον διά την αποπεράτωσιν των ανακτόρων. Μου χρειάζονται 1.670.000 φιορίνια με επιτόκιον 3,5 ή έστω και με 4%. Ως εγγύησιν διά την πληρωμήν αφήνω την βαυαρικήν επιχορήγησίν μου. Αν δε υποτεθή ότι εν τω μεταξύ θα απέθνησκον, τότε οι διάδοχοί μου εις τον ελληνικόν θρόνον θα υποχρεωθούν να καταβάλουν το υπόλοιπον ποσόν διά να γίνουν κάτοχοι των ανακτόρων. Θα προετίμων όπως μηνιαίως μού καταβάλλεται το 1/24ον του όλου δανείου, ήτοι 69.583 φλωρίνια, ούτως ώστε να εισπράξω εντός δύο ετών το όλον ποσόν. Αλλ’ αν το ποσόν τούτο θα εθεωρείτο δύσκολον να μοι καταβληθή, τότε ας είναι η μηνιαία καταβολή 35.000 φλωρίνια μέχρι τελικής συμπληρώσεως του αιτουμένου συνολικού ποσού. Θα είναι όμως ευκταίον, όπως ακολούθως μοι καταβάλλεται μηνιαίως μεγαλύτερον ποσόν προς εξοικονόμησιν της ανάγκης καταβολής τόκων επί μακρόν διάστημα. Η ταχεία επί του προκειμένου απόφασις Υμών επείγει, διότι άλλως θα ευρεθώ υποχρεωμένος ν’ αναστείλω τας οικοδομικάς εργασίας, πράγμα το οποίον θα ήτο επιζήμιον δι’ εμέ και θα είχε δυσμενή απήχησιν επί της δημοσίας γνώμης…». 

Μετά την λήψιν της ως άνω επιστολής του Όθωνος, ο Λουδοβίκος έκρινεν ότι πράγματι αι οικονομικαί δυνάμεις του νεοσυστάτου Ελληνικού Βασιλείου δεν επέτρεπον την ανάληψιν της δαπάνης προς ανέγερσιν του ανακτόρου του υιού του και απεφάσισε να την αναλάβη αυτός προσωπικώς διά της χορηγήσεως του αιτηθέντος δανείου. Διά του τρόπου αυτού αντεμετωπίσθη πλήρως η σχετική δαπάνη και μετά τινα έτη εγκατεστάθη ο Όθων εις το καλλιμάρμαρον ανάκτορόν του. Όσον αφορά το ελληνικό κράτος, τούτο ανέλαβε μόνον την χορήγησιν αποζημιώσεως δι’ απαλλοτριώσεις μερικών γηπέδων, τα οποία εχρησιμοποιήθησαν διά την ανακτορικήν περιοχήν και κυρίως διά την ίδρυσιν του βασιλικού κήπου. Αλλ’ η ιστορία των λεγομένων σήμερον παλαιών ανακτόρων, είναι μακρά και πλήρης περιπετειών και απροσδοκήτων γεγονότων.

Θα περιορισθώ να σημειώσω μόνον ότι το δάνειον τούτο εξωφλήθη μετά τον θάνατον του Όθωνος και του Λουδοβίκου, διότι η ελληνική Κυβέρνησις δεν το ανεγνώρισε καίτοι ήτο γεγονός ότι χάρις εις αυτόν άλλαξε άρδην η εικών των Αθηνών. Ουδέποτε δε ίσως θα εξωφλείτο, εάν δεν εξηναγκάζετο προς τούτο η Ελλάς υπό του πρίγκιπος Βίσμαρκ, ο οποίος εξήρτησεν, ούτως ειπείν, κατά την σύνοδον του Βερολίνου συνεδρίου το 1878, την προσάρτησιν της Θεσσαλίας εις την Ελλάδα εκ της πληρωμής του δανείου τούτου.
Η Καθημερινή, 22 Νοεμβρίου 1961

Τα επαναστατικά γεγονότα της 3ης Σεπτεμβρίου

Aι σχέσεις του Όθωνος μετά του εν Αθήναις πρεσβευτού του Αγγλίας Λάϋονς από του 1836 και εντεύθεν είχον περιέλθει εις κρίσιμον σημείον. Ο Λάϋονς, ο οποίος δεν προήρχετο από τον διπλωματικόν κλάδον, αλλά ήτον ναυτικός, πρώην κυβερνήτης της φρεγάττας «Μαδαγασκάρη» η οποία μετέφερε τον Όθωνα στο Ναύπλιον, εκ χαρακτήρος ήτο αυταρχικός και αλαζών. Ήδη δε ως επίσημος εκπρόσωπος της Μεγάλης Βρετανίας εν Ελλάδι, συμπεριεφέρετο κατά τρόπον εγωϊστικόν και υπερφίαλον ακόμη και έναντι του Όθωνος, τον οποίον εθεώρει ότι διέκειτο περισσότερον φιλικώς προς την Ρωσίαν και Αυστρίαν παρά προς την Αγγλίαν.

Εις την υπό ημερομηνίαν 13ην Νοεμβρίου 1837 επιστολήν του Όθωνος προς τον Λουδοβίκον ανεφέροντο και τα εξής:

«…Το να διατηρήσωμεν ευμενείς σχέσεις μετά της Αγγλίας αποκλείεται απολύτως εφ’ όσον ο Λάϋ­ονς εξακολουθεί να είναι ο απεσταλμένος αυτής εν Ελλάδι… Μόνον με υπομονήν δύναται ο οχληρός αυτός ξένος να φθαρή ώστε ν’ αναγκασθή να αποχωρήση. Μόνον όταν η σημερινή δυσπιστία εκ μέρους της αγγλικής Κυβερνήσεως εξουδετερωθή και η υφισταμένη έντασις εις τας σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών υποχωρήση, τότε θα δυνηθώμεν να λάβωμεν μέτρα προς τον σκοπόν αυτόν, δηλαδή την απομάκρυνσιν του Λάϋονς. Δυστυχώς δεν δύναμαι να κάμω έκκλησιν προς Σας διά να με βοηθήσετε, διότι και η Βαυαρία προσβλέπεται μετά δυσπιστίας υπό της Αγγλίας…». […]

Τον Ιανουάριον του 1842 επεσκέφθη τας Αθήνας ο εν Κωνσταντινουπόλει Άγγλος πρέσβυς Στράτφορντ Κάννιγκ, ο οποίος αφίχθη κατόπιν εμπιστευτικής αποστολής του Πάλμερστον διά να εξετάση τα ελληνικά πράγματα, δι’ ο και ήλθεν εις επαφήν με τον Όθωνα και τους αρμοδίους παρά­γοντας. […]

Ιδιαιτέρως χαρακτηριστική, ως δίδουσα μίαν συνοπτικήν εικόνα των επαναστατικών γεγονότων της 3ης/15ης Σεπτεμβρίου 1843, είναι η κάτωθι επιστολή του Όθωνος προς τον Λουδοβίκον, υπό ημερομηνίαν 15ην/27ην Οκτωβρίου 1843: «Πολυαγαπημένε μου Πάτερ, ως αποτέλεσμα επαναστάσεως, η οποία έλαβεν χώραν την νύκταν της 2ας/14ης και 3ης/15ης Σεπτεμβρίου, εξηναγκάσθην να δηλώσω ότι θα προσεκάλουν Εθνοσυνέλευσιν εντός τριάκοντα ημερών, διά να χορηγήσω εις την χώραν Σύνταγμα. Πριν γράψω πληρέστερον επί του προκειμένου, πράγμα το οποίον τώρα μόνον δύναμαι να θίξω, νομίζω ότι πρέπει να Σας είπω, διά την ειρήνην του πνεύματός Σας, ότι η επανάστασις έληξεν εις την πρωτεύουσαν. Ίππευσα χθες με την συνήθη συνοδείαν μου και ο λαός επευφήμει: “Ζήτω ο Βασιλεύς”.

»Και τώρα, σχετικώς προς το ζήτημα αυτό καθ’ εαυτό: Την νύκτα της 1ης/13ης Σεπτεμβρίου, επληροφορήθην, ότι μεγάλη συγκέντρωσις θα ελάμβανε χώρα ενώπιον των ανακτόρων μου, εις μίαν των προσεχών ημερών, προς τον σκοπόν όπως ζητηθή η εκχώρησις Συντάγματος. Αμέσως έδωσα διαταγάς, όπως όλοι οι αξιωματικοί ευρίσκωνται εν επιφυλακή εις τους στρατώνας των κατά τας νύκτας αυτάς. Την επομένην ήκουσα ότι τα προφυλακτικά αυτά μέτρα εθεωρήθησαν γελοία και υπερβολικά. Την ιδίαν εσπέραν εδέχθην δύο μηνύματα: Το ένα ανέφερεν ότι οι συνωμόται επρόκειτο να συγκεντρωθούν εις τας 10 εις μίαν οικίαν ολίγον απέχουσα από το ανάκτορόν μου, το άλλο δε ότι εις τας 2 μ.μ. προετίθεντο να με εξαναγκάσουν να υπογράψω κάτι.

»Εις τας 11:30′ ήκουσα επανειλημμένας βολάς τυφεκίων εις το αναφερθέν σημείον, και ο υπασπιστής μου, όστις ήτο μαζί εκείνην την στιγμήν, υπέθεσεν ότι οι συνωμόται είχαν συλληφθή. Αιφνιδίως ηκούσαμεν φωνάς ερχομένας από άλλην πλευράν, από το μέσον της πόλεως, και δεν ήργησε πολύ όπως ολόκληρον το ιππικόν και το πεζικόν, που είχε λάβει διαταγάς να παραταχθή προ των ανακτόρων με την πρώτην αναλαμπήν όπλων και εκπυρσοκροτήσεων, επροχώρησεν εναντίον αυτών (δηλ. των ανακτόρων), με το σύνθημα “Ζήτω το Σύνταγμα”. Εντός ολίγου κατέφθασε το πυροβολικόν. Ένα πυροβόλον έβαλε στόχον επί της κυρίας εισόδου του ανακτόρου και εγέμισε. Μόνον η Βασιλική Φρουρά, διπλασιασθείσα κατά διαταγήν μου, παρέμενεν παρά το πλευρόν μου νομιμοφρόνως. Η αφοσίωσις των ανδρών αυτών κατά τας στιγμάς εκείνας με έκαμε να κλαύσω. Απέστειλα τον υπουργόν των Στρατιωτικών και τον γενναίον πρώτον υπασπιστή μου Γαρδικιώτην Γρίβα κάτω διά να προσκαλέσουν τα στρατεύματα να επανέλθουν εις νομιμοφροσύνην. Αμφότεροι, επληροφορήθην, συνελήφθησαν προτού να δυνηθούν να ομιλήσουν εις το πεζικόν.

Εν τω μεταξύ όλα τα στρατεύματα είχον συναθροισθή, αλλά μόνον αργότερον έκαμε το πλήθος την εμφάνισίν του. Πάντως πολίται όχι και πολλοί. Από τον εξώστην εφώναξα εις τον αρχηγόν της επαναστάσεως, τον συνταγματάρχην των λογχοφόρων Καλλέργη, ν’ αποσύρη τα στρατεύματα, ενώ συγχρόνως του έλεγα ότι ήμην διατεθειμένος να εκχωρήσω το ποθούμενον, αλλ’ ότι επεθύμουν να συζητήσω το θέμα με τους αρμοδίους επισήμους. Τα στρατεύματα όμως απείχον πολύ και δεν ηδύναντο να με ακούσουν. Ακολούθως εξέδωσα προκήρυξιν, εις την οποίαν έλεγον ότι θα συνεφώνουν με τους πρέσβεις των τριών φίλων μεγάλων Δυνάμεων, αυτήν ταύτην την πρωΐαν. Αλλά προς ουδέν όφελος. Δεν υπήρχε διακοπή εις την εξακολουθητικήν επωδόν: “Ζήτω το Σύνταγμα”, συχνά αναμεμιγμένη με το επιφώνημα “Ζήτω ο Βασιλεύς”.

Την πρωΐαν απέστειλα επιστολάς, εις τους πρέσβεις των τριών μεγάλων δυνάμεων και εις τον πρέσβυν της Βαυαρίας, ζητών από αυτούς όπως έλθουν να με ιδούν όσον το δυνατόν ενωρίτερον. Δεν επετράπη να διέλθουν αι επιστολαί διά των γραμμών. Οι επαναστάται συνέλαβον τον κομιστήν και κατέσχον τας επιστολάς. Ακολούθως ανήλθεν εις τα ανάκτορα αντιπροσωπεία μελών του Συμβουλίου Επικρατείας, το οποίον συνήλθε κατά την νύκτα από την απειλήν των όπλων. Συνεκρότησαν συνεδρίασιν, ενώ οι στρατιώται παρέμενον εις τον αντιθάλαμον. Η αντιπροσωπεία μοι ενεχείρισε τας αποφάσεις του Συμβουλίου εγγράφως. Υπεχρεούμην ν’ αντικαταστήσω τους προηγουμένους υπουργούς με μερικούς άλλους και να υποσχεθώ την σύγκλησιν Εθνοσυνελεύσεως και την χορήγησιν Συντάγματος. Εζήτησα όπως επιτρέψουν να διέλθουν διά των στρατευμάτων προς τον προορισμόν των αι επιστολαί μου προς τους πρεσβευτάς, αλλ’ όταν ήκουσα ότι οι κύριοι αυτοί είχον αρνηθή την είσοδον εις τους ήδη ελθόντας πρέσβεις και ότι το πλήθος είχε καταστή ανυπομονέστερον, απεφάσισα να υποχωρήσω. Εγνώριζα ότι η παραίτησίς μου θα έρριπτε τον λαόν εις αναρχίαν, αν και αυτή η στάσις μου θα ήτο προσωπικώς ευπροσδεκτοτέρα. Τα στρατεύματα όμως ακόμη δεν απεσύροντο. Επεθύμουν ν’ αναμένουν μέχρις ότου οι νέοι υπουργοί εμφανισθούν μαζί μου. Μετά μικρόν χρόνον ήλθον ούτοι προς εμέ. Τώρα νέα δυσκολία προέκυψεν όταν ηρνήθην να υπογράψω Διατάγματα, διά των οποίων οι αρχηγοί της επαναστάσεως θα έπρεπε να αμειφθούν ηθικώς, διότι διετήρησαν την τάξιν, να τοις απονεμηθή μετάλλιον και να ορισθή ημέρα διά τον ετήσιον εορτασμόν της επετείου της ημέρας ταύτης. Εν τω μεταξύ οι αντιπρόσωποι των δυνάμεων αφίχθησαν. Ηρώτησα αυτούς αν ήσαν πρόθυμοι να μεταπείσουν τους υπουργούς μου από τας αξιώσεις των, και αν ώφειλον να υποχωρήσω ή να δώσω την παραίτησίν μου, εις ην περίπτωσιν δεν θα ήτον δυνατόν. Προετίμων την δευτέραν περίπτωσιν.

»Αφού ακάρπως συνεζήτησαν με τους υπουργούς μου, με συνεβούλευσαν να προσθέσω και αυτήν την μικράν εκχώρησιν εις την μεγάλην θυσίαν, την οποίαν είχα κάμει, υποσχόμενοι εις εμέ ότι θα προσεπάθουν να επανορθώσουν το βασιλικόν γόητρον το τόσον τώρα καταρρακωθέν. Προσεχώρησα εις τας επιθυμίας των και ενεφανίσθην με τους νέους υπουργούς και τους πρέσβεις από του εξώστου μου, αλλά τούτο με δυσαρέσκειάν μου. Παρέμεινα εκεί μόνον διά μίαν στιγμήν, εν μέσω ζωηρών επευφημιών του στρατού και του λαού. Μετ’ ολίγον απεσύρθησαν τα στρατεύματα και ο λαός διελύθη. 

«Αιφνιδίως ηκούσαμεν φωνάς ερχομένας από άλλην πλευράν, από το μέσον της πόλεως, και δεν ήργησε πολύ όπως ολόκληρον το ιππικόν και το πεζικόν, που είχε λάβει διαταγάς να παραταχθή προ των ανακτόρων με την πρώτην αναλαμπήν όπλων και εκπυρσοκροτήσεων, επροχώρησεν εναντίον των ανακτόρων, με το σύνθημα “Ζήτω το Σύνταγμα”».

»Παρέλειψα να προσθέσω και τα εξής: Κατά την τελευταίαν συγκέντρωσιν, εγένετο απειλή ότι θα ετινάσσετο εις τον αέρα η θύρα των ανακτόρων και ότι θα εισήρχοντο εντός αυτών οι επαναστάται. Επίσης ο Καλλέργης απέστειλεν εις την φρουράν μου διά να μου το επιδώση, μήνυμα ότι ωμιλούσαμε επί πολύ χρονικόν διάστημα και ότι ήδη μάς εχορήγει μόνο ένα τέταρτον της ώρας ακόμη διά να αποφασίσωμεν…

»Η επιθυμία διά την χορήγησιν του Συντάγματος λέγεται ότι κατέστη γενική, καίτοι τούτο δεν θα προσδώση τα αναγκαιούντα στοιχεία διά την πρόοδον της χώρας και ιδίως διά την διατήρησιν της ησυχίας και της τάξεως. Η αναρχία και η καταπίεσις του λαού από τέως ατάκτους στρατιώτας θα προκύψη εκ τούτου. Είθε ο Θεός ταχέως να έλθη βοηθός της χώρας.

»Τους υιικούς μου χαιρετισμούς εις την Μητέρα και εις Σας αγαπητέ μου Πάτερ.
ΟΘΩΝ».
Η Καθημερινή, 23 Νοεμβρίου 1961 

Η απομάκρυνσις του Καλλέργη

Ομετέχων εις την Κυβέρνησιν Αλεξ. Μαυροκορδάτου (1854) ως υπουργός των Στρατιωτικών Δ. Καλλέργης εραδιούργει συνεχώς εναντίον του Όθωνος, πλησίον του εν Αθήναις Γάλλου πρέσβεως. Ο Βασιλεύς επληροφορείτο τας ενεργείας αυτάς του υπουργού του, αλλά δεν ηδύνατο ν’ αμυνθή εναντίον των κατηγορίων, τας οποίας ο Καλλέργης εξετόξευεν εναντίον του προσώπου της Βασιλίσσης Αμαλία. Και υπέμενε καρτερικώς την εξέλιξιν των γεγονότων, εις τρόπον ώστε εν δεδομένη ευκαιρία ν’ απαλλαγή των υπηρεσιών του συκοφάντου υπουργού του. Και η ευκαιρία αυτή δεν εβράδυνεν επί πολύ. Η απομάκρυνσις του Καλλέργη δεν εζητήθη εν αρχή υπό του Όθωνος, αλλ’ υπ’ αυτών των ιδίων των Γάλλων, οι οποίοι διεπίστωσαν τας ψευδολογίας του και τον εγκατέλειψαν. Ιδού η σχετική επιστολή του Όθωνος προς τον πατέρα του, υπό ημερομηνίαν 18ην/28ην Σεπτεμβρίου 1855:

«Αγαπητέ μοι Πάτερ, Δεχθήτε τας ευχαριστίας μου διά την από 23ης Αυγούστου επιστολήν Σας. Σας ευχαριστώ επίσης διά την συμμετοχήν Σας εις την λύπην μας κατόπιν της αδίκου συμπεριφοράς εναντίον μας του Καλλέργη. Σήμερον αναμένει ο Γάλλος πρέσβυς νεωτέρας οδηγίας σχετικώς με την αλλαγήν του υπουργού των Στρατιωτικών. Πόσον προσεπάθησα περί της μη παρατάσεως της εν προκειμένω υποθέσεως θα έχετε πληροφορηθή. Εν πάση περιπτώσει και κατά την παρούσαν περίπτωσιν απεδείχθη, καταφανώς η απεριόριστος, θα ηδύνατό τις να είπη,‒αφοσίωσις προς το πρόσωπόν μου εκ μέρους του ελληνικού λαού. Εν τω μεταξύ έκρινα επιβεβλημένον να διακόψω τας συνεδριάσεις της Βουλής και προς τούτο κατέστησα γνωστήν εις την Κυβέρνησιν την επιθυμίαν μου αυτήν.

»Η πρότασίς μου έγινε δεκτή, διότι απέβλεπεν όπως μη δυσαρεστηθούν οι ενταύθα αντιπρόσωποι των Δυτικών Δυνάμεων από τας αναποφεύκτως δριμυτάτας αγορεύσεις εν τη Βουλή εναντίον της ακολουθουμένης υπ’ αυτών πολιτικής.

»Από ασφαλήν πηγήν, από εν πρόσωπον φιλικώς προσκείμενον προς τας Δυτικάς Δυνάμεις, επληροφορήθην ότι η κατάληψις του νοτίου μέρους της Σεβαστουπόλεως τη βοηθεία των συμμαχικών στρατευμάτων, υπό των Τούρκων, διά τους οποίους δήθεν κατ’ αρχάς διεξήγετο ο πόλεμος, δεν εδημιούργησεν ουδέ ίχνος χαράς. Φοβούνται ίσως την αυθάδειαν των φίλων των.

»Η Αμαλία και εγώ κατασπαζόμεθα την χείρα Σας. Ο αφωσιωμένος και υπεραγαπών Υμάς υιός 
ΟΘΩΝ».

Εν τω μεταξύ είχε παρέλθει χρονικόν διάστημα πλέον του μηνός και ουδεμία νυξ εγένετο εκ μέρους της γαλλικής πρεσβείας προς την ελληνικήν Κυβέρνησιν σχετικώς με την απομάκρυνσιν του Καλλέργη. Ο Όθων ματαίως ανέμενε την εν προκειμένω εκδήλωσιν των Γάλλων, καίτοι είχεν ασφαλείς πληροφορίας ότι ούτοι ήσαν δυσηρεστημένοι και εξεφράζοντο δυσμενώς εναντίον του Έλληνος υπουργού των Στρατιωτικών. Κατόπιν της παρατεινομένης αυτής εκκρεμότητος, ο Όθων ηναγκάσθη να ζητήση από τον πρωθυπουργόν Μαυροκορδάτον την άμεσον απομάκρυνσιν του Καλλέργη από την Κυβέρνησιν. Και όντως τούτο επραγματοποιήθη, αλλ’ ουχί μόνον ως προς τον Καλλέργην. Ο Μαυροκορδάτος ετέθη αλληλέγγυος με τον υπουργόν του και υπέβαλεν εις τον Βασιλέα την παραίτησιν ολοκλήρου της Κυβερνήσεως. Προ του αδιεξόδου τούτου εθεώρησε καλόν ο Όθων να κάμη αμέσως αποδεκτήν την παραίτησιν της Κυβερνήσεως. Ιδού πώς αναφέρει τα γεγονότα αυτά εις τον πατέρα του εν τη υπό ημερομηνίαν 14ην/26ην Οκτωβρίου 1855 επιστολήν του:

«Αγαπητέ μοι Πάτερ,

»…Βεβαίως θα είσθε εν τω μεταξύ ενημερωμένος περί των κυβερνητικών μεταβολών, αι οποίαι συνέβησαν εδώ τελευταίως. Αφού ήμην υποχρεωμένος, παρά την θέλησίν μου, ν’ αναμένω εις μάτην την αποπομπήν του Καλλέργη εκ της Κυβερνήσεως, ελπίζων ότι επί του προκειμένου θα εξεφράζοντο αι Δυτικαί Δυνάμεις, ευρέθην τέλος ηναγκασμένος εγώ ο ίδιος να πράξω τούτο και μάλιστα κατά τρόπον μη φιλικόν. Επειδή δε ολόκληρος η Κυβέρνησις μοι υπέβαλε την παραίτησίν της ηναγκάσθην να κάμω ταύτην αποδεκτήν.

Ο Μαυροκορδάτος διισχυρίσθη ότι η παραμονή του πλέον εις την Κυβέρνησιν θα ήτο μάλλον επιζημία διά την χώραν, διότι η Γαλλία θα διέκειτο εχθρικώς προς αυτόν εις περίπτωσιν απομακρύνσεως μόνον του Καλλέργη. Επίσης εθεώρει την κατάστασιν των πραγμάτων, λόγω της υποτιθεμένης δυσμενείας των Δυτικών Δυνάμεων, ως αφόρητον. Κατόπιν τούτου εσχημάτισα νέαν Κυβέρνησιν. Όντως ήτο δύσκολος ο σχηματισμός νέας Κυβερνήσεως Υφ’ όλας τας απόψεις, τας οποίας βεβαίως έπρεπε να σταθμίσω, αλλά χάριτι θεία εσχηματίσθη μία εξαιρετική Κυβέρνησις. 

Ο Όθων ηναγκάσθη να ζητήση από τον πρωθυπουργόν Μαυροκορδάτον την άμεσον απομάκρυνσιν του Καλλέργη από την Κυβέρνησιν. Και όντως τούτο επραγματοποιήθη, αλλ’ ουχί μόνον ως προς τον Καλλέργην. Ο Μαυροκορδάτος ετέθη αλληλέγγυος με τον υπουργόν του και υπέβαλεν εις τον Βασιλέα την παραίτησιν ολοκλήρου της Κυβερνήσεως

»Αι εκ Λονδίνου και Παρισίων ανακοινώσεις είναι καλύτεραι απ’ όσον θα ηδύνατο κανείς να αναμένη από τας ενταύθα πρεσβείας των, αι οποίαι δεικνύουν σημεία δυστροπίας, καίτοι αποφεύγω, όσον τούτο μού είναι δυνατόν, παν ό,τι θα ηδύνατο να δυσαρεστήση τους εδώ πρέσβεις…

»Η Αμαλία Σάς ασπάζεται την χείρα. Με την αγάπην και τον σεβασμόν μου απεριορίστως, ο αφοσιωμένος Σας υιός 
ΟΘΩΝ».

Την παραιτηθείσαν Κυβέρνησιν Μαυροκορδάτου, η οποία απεκλήθη «Υπουργείον Κατοχής», και ήτις παρέμεινεν εις την εξουσίαν επί εν και ήμισυ έτος, διεδέχθη η Κυβέρνησις Δημ. Βούλγαρη. Ο Υδραίος ούτος πολιτικός ηγέτης εγένετο τότε το πρώτον πρωθυπουργός, έκτοτε δε ανήλθεν αρκετάς φοράς εις την εξουσίαν και άφησεν εποχήν διά τας εκάστοτε πραξικοπηματικάς επεμβάσεις του.
Η Καθημερινή, 26 Νοεμβρίου 1961