Oι ανασκαφές της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ήταν η απαρχή σημαντικών αρχαιολογικών ανακαλύψεων στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα. Από την Αρχαία Αγορά μέχρι το Ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο και από την ανασκαφή του προϊστορικού οικισμού στο Ακρωτήρι της Θήρας έως την αποκάλυψη των βασιλικών τάφων των Αιγών στη Βεργίνα, οι ανασκαφές αυτές έφεραν στο φως νέα στοιχεία από την πλούσια αρχαιολογική κληρονομιά της Ελλάδας. Εν συνεχεία, δημιουργήθηκαν νέα μουσεία για να φιλοξενήσουν τα ευρήματα και οι ανασκαφέντες χώροι διαμορφώθηκαν κατάλληλα ώστε να υποδεχτούν επισκέπτες απ’ ολο τον κόσμο.
Η Καθημερινή παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς αυτές τις σημαντικές εξελίξεις, με εκτενή ρεπορτάζ, κατατοπιστικά κείμενα και συνεντεύξεις με τους ανασκαφείς. Ενημέρωνε το αναγνωστικό της κοινό για την πρόοδο των ανασκαφών στην Αγορά και δημοσίευε αποκλειστικές δηλώσεις του Καρλ Μπλέγκεν, επικεφαλής της ανασκαφής στο Ανάκτορο του Νέστορα. Ήταν, επίσης, στο κεντρικό αμφιθέατρο του ΑΠΘ, για να καταγράψει τις ανακοινώσεις του καθηγητή Μανόλη Ανδρόνικου όσον αφορά τα λαμπρά ευρήματα που έφερε στο φως στη Βεργίνα. Τέλος, παρουσίασε μια πολύ ενδιαφέρουσα εικόνα της κοινωνίας του Ακρωτηρίου μέσα από τα πλούσια υλικά της κατάλοιπα.
Η Αρχαία Αγορά των Αθηνών
Φαίνεται ότι εσήμανε οριστικώς η ώρα της σκαπάνης και του κασμά διά την γραφικήν συνοικίαν των Αθηνών, της οποίας το κύκνειον άσμα υπήρξε η τελευταία εορτή των Απόκρεω, και υστάτη αναλαμπή, η προσπάθεια της αναβιώσεως της τόσον χαρακτηριστικής ζωής των στενών δρομίσκων της, με τις γραφικές ταβέρνες.
Η συνοικία της Πλάκας, τ’ Αναφιώτικα, του Ψυρρή, και τα περί την Ακρόπολιν τετράγωνα, κατεδαφίζονται οριστικώς, και οι παλαιοί Αθηναίοι δεν θα ίδουν άνευ μελαγχολίας να σωριάζωνται ένα προς ένα τα γραφικά σπίτια των αναμνήσεων υπό τα πλήγματα της σκαπάνης των αρχαιολόγων.
Η ιδέα όμως ότι μία από τις ταβέρνες της αθάνατης ρετσίνας δυνατόν να στρογγυλοκάθεται επάνω εις την μετώπην ενός εκπάγλου αρχαίου ναού, ή ότι ένα από τα πλακιώτικα σπίτια δυνατόν να έχη ως θεμέλια αγάλματα του Φειδίου, μοναδικά διά τον κόσμον κειμήλια τέχνης, και ότι ακόμη είνε πολύ πιθανόν ολόκληρος η περί την Ακρόπολιν συνοικία, με τα μικρομάγαζα και τα συμπαθή χαμόσπιτα, να καλύπτη από τα όμματα του κόσμου το όραμα της αρχαίας αθηναϊκής πρωτευούσης, αρκεί διά να παρηγορήση τούς μετ’ ολίγον θεατάς τής εκ θεμελίων κατεδαφίσεώς της.
Αι εργασίαι της ανασκαφής του περί την Ακρόπολιν χώρου, πρόκειται οριστικώς να αρχίσουν άμα ως αφίχθη εξ Αμερικής ο κ. Καπς, άλλοτε πρεσβευτής της Αμερικής εν Αθήναις, και σήμερον επί κεφαλής των εργασιών των ανασκαφών. Και δεν θ’ αργήση. Ο κ. Καπς αναμένεται να φθάση ενταύθα περί τα τέλη Απριλίου. Το επίμαχον ζήτημα της αποζημιώσεως των ιδιοκτητών και ενοικιαστών, οι οποίοι θα αποζημιωθούν διά την απαλλοτρίωσιν των κατοικιών των, δύναται πλέον να θεωρηθή κατ’ αυτό ως λελυμμένον. Πολλοί εκ των ιδιοκτήτων απεδέχθησαν την απόφασιν της εκτιμητικής επιτροπής, μερικοί προσέφυγαν εις την εκτίμησιν του προέδρου των Πρωτοδικών, αποδεχθέντες την απόφασίν του, και οι υπόλοιποι υπέβαλον ενστάσεις εις το Πρωτοδικείον ζητούντες δικαιότερον διακανονισμόν των απαιτήσεών των, αι οποίαι, φυσικά, είνε εύλογον να λυθούν ευνοϊκώς υπέρ αυτών, διότι το ξεσπίτωμα, έστω και εν ονόματι της τέχνης, είνε πάντοτε μία σοβαρά υπόθεσις διά την μέλλουσαν εγκατάστασιν και διαβίωσιν των μετοίκων της Πλάκας. […]
Ιδού περίπου το όραμα που εκάλυψεν ο χρόνος και τα συσσωρευθέντα χώματα εις τας ολίγας εκατοντάδας μέτρων περί την Ακρόπολιν, τα οποία περιέκλεισαν εις την περιοχήν των την κοιτίδα του πολιτισμού.
Οι αρχαιολόγοι ελπίζουν ότι θα ανεύρουν, χωρίς άλλο, τα ίχνη και τα συντρίμματα των μνημείων είκοσιν περίπου ναών, καθώς και ολόκληρον την πόλιν με τα κατεδαφισμένα μέγαρα και κατοικίας των αρχαίων Ελλήνων, τα οποία ανεγειρόμενα εκ των συντριμμάτων των, θα δυνηθούν να μας επαναφέρουν εις το φως του αττικού ηλίου το σβεσθέν όραμα της αρχαίας πόλεως με την ρυμοτομίαν, τας στοάς και τα αιώνια έργα τέχνης των μνημείων. Ως γνωστόν, από την εποχήν των Μηδικών πολέμων, η πόλις των Αθηνών είχε οικοδομηθή περί τον βράχον της Ακροπόλεως, η οποία ήτο τότε ένα οχυρόν φρούριον διά την προάσπισιν της κάτω πόλεως, εξ ου και ωνομάσθη Ακρόπολις το εις το άκρον της πόλεως ευρισκόμενον φρούριον. […]
Οι αρχαιολόγοι ελπίζουν ότι θα ανεύρουν, χωρίς άλλο, τα ίχνη και τα συντρίμματα των μνημείων είκοσιν περίπου ναών, καθώς και ολόκληρον την πόλιν με τα κατεδαφισμένα μέγαρα και κατοικίας των αρχαίων Ελλήνων.
Η λαϊκή συνοικία των αρχαίων Αθηνών δεν είναι δυνατόν να καθορισθή ακριβώς, εντός μιας περιφερείας εξ χιλιομέτρων με κέντρον την Ακρόπολιν, αι δέκα χιλιάδες οικογένειες κατά τον Ξενοφώντα ήσαν εγκατεστημέναι σε διάφορα σπίτια, παντός είδους, εις πολυκατοικίας ισογείους και εις πρωτόγονα καταλύματα γύρω από τον ιερόν βράχον. Όλα αυτά θα μας τα αποκαλύψη η σκαπάνη, αλλά το υπό την γην θαύμα που ελπίζεται να έλθη εις φως είνε η αρχαία αγορά των Αθηνών. Και η αποκάλυψις της αρχαίας αθηναϊκής αγοράς θα αποτελέση ασφαλώς την λαμπροτέραν ανακάλυψιν εις την ιστορίαν της αρχαιολογίας, ανακάλυψιν ανεκτίμητης αξίας και σημασίας, διότι η αγορά αυτή υπήρξεν η Εστία του αρχαίου Ελληνισμού και περιλαμβάνει αριστουργήματα τέχνης ανήκοντα εις την καλλιτέραν ελληνικήν εποχήν. […]
Η Καθημερινή, 15 Μαρτίου 1931
Η ανακάλυψις του ανακτόρου του Νέστορος
Χθες το απόγευμα ωμίλησε εις την Αμερικανικήν Σχολήν Κλασσικών Σπουδών ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σινσιννάτι κ. Καρλ Μπλέγκεν διά τα τελευταία του πορίσματα εκ της μελέτης των ευρημάτων που ήλθον εις φως κατά τας συνεχιζομένας ανασκαφάς του εις τον Επάνω Εγκλιανόν της Δυτικής Μεσσηνίας.
Από όσα ανέφερε κατά την χθεσινήν ομιλίαν του ο κ. Μπλέγκεν και από ιδιαιτέραν συνομιλίαν που είχαμε μαζί του προκύπτει ότι εσφαλμένως ενομίσθη ότι είναι και ιδικαί του γνώμαι όσα έγραψε ο κ. Τζων Τσαίντγουϊκ, διατυπώσας εις άρθρον του δημοσιευθέν προ μηνός εις την «Καθημερινήν» μερικάς αμφισβητήσεις περί της ανακαλύψεως του ανακτόρου του Νέστορος εις τον λόφον του Επάνω Εγκλιανού. […]
Απεναντίας το ανάκτορον που ανεσκάφη εις τον λόφον του Επάνω Εγκλιανού όχι μόνον ευρίσκεται εις την θέσιν που καθορίζει η αρχαία παράδοσις, η αναφέρουσα ότι η Πύλος του Νέστορος ήτο παρά τους πρόποδας του όρους Αιγάλεω, εις τα μεσόγεια, αλλά και έχει μεγαλοπρέπειαν συμφωνούσαν απολύτως με τους θρύλους των αρχαίων περί του Ομηρικού βασιλέως.
Το ανάκτορο του Επάνω Εγκλιανού ήτο αναμφισβήτως διώροφον, αφού ευρέθησαν εις τέσσαρα σημεία των ερειπίων του σκαλοπάτια κλιμάκων. Εις ένα μάλιστα σημείον πλησίον του προθαλάμου της μεγάλης βασιλικής αιθούσης διατηρούνται οκτώ λίθινα σκαλοπάτια εσωτερικής κλίμακος που ωδηγούσε εις τον επάνω όροφον. Εις το ισόγειον το ανάκτορον αυτό είχε περί τα 50 διαμερίσματα, επομένως εν συνόλω τα διαμερίσματά του ήσαν 100 περίπου. Από τα 50 διαμερίσματα του ισογείου τα 15 ανήκουν εις παλαιότερον ανακτορικόν συγκρότημα που ευρίσκεται νοτιοδυτικώς ενός νεωτέρου συγκροτήματος που είχε περί τα 35 διαμερίσματα.
Από την χρονολογικήν διαφοράν των δύο ανακτορικών συγκροτημάτων προκύπτει ότι η οικοδομή του Επάνω Εγκλιανού διετήρηθη περίπου 100 έως 125 έτη και κατεστράφη από πυρκαϊάν περί το 1200 π.Χ. Επομένως το αποκαλυφθέν ανάκτορον είχε θεμελιωθή πιθανώς μεταξύ 1350 και 1325 π.Χ. […]
Η έκτασις, την οποίαν καταλαμβάνει το ανάκτορον, είναι 65×53 μέτρων περίπου. Η μεγαλυτέρα αίθουσα του αρχαιοτέρου συγκροτήματος έχει διαστάσεις περίπου 10×8 μέτρων, ενώ το νεώτερον συγκρότημα έχει εις το κέντρον του μεγαροειδές σχέδιον με αίθουσαν του θρόνου, προθάλαμον, προστώον και υπαίθριον αυλήν. Αι διαστάσεις της μεγάλης αιθούσης του θρόνου είναι 13×7 μέτρων. Εις το κέντρον αυτής είναι η εστία και δεξιά της εισόδου ο θρόνος.
Προ της αιθούσης του θρόνου υπάρχει ο πρόδρομος (προθάλαμος) που έχει διαστάσεις 5×7 μέτρων. Πέριξ του «μεγάρου» αυτού υπάρχουν πολλά μικρότερα διαμερίσματα. Νοτιοανατολικώς της υπαιθρίου αυλής του νεωτέρου συγκροτήματος ευρίσκεται το διαμέρισμα του λουτρού, εντός του οποίου διεσώθη εις αρκετά καλήν κατάστασιν ένα ευρύχωρον κτιστό μπάνιο από τερρακότταν.
Μέσα εις το μεγαλοπρεπές αυτό ανάκτορο υπήρχον κατά την ημέραν της πυρπολήσεώς του εν χρήσει 8.000 αγγεία διαφόρων τύπων.
Την εξαιρετικήν σημασίαν του λόφου του Επάνω Εγκλιανού αποδεικνύει και η ανεύρεσις ενός μεγάλου θολωτού τάφου 80 μέτρα βορειοανατολικώς της θέσεως του ανακτόρου. Ο τάφος αυτός φαίνεται ότι ήτο αρχαιότερος του 1200, ότε κατεστράφη το οικοδομικόν συγκρότημα του λόφου. Το δάπεδον του τάφου αυτού, παρ’ όλον ότι ούτος είχε συληθή προ της ανασκαφής του, έδιδε την εντύπωσιν ότι εκαλύπτετο από τάπητα εκ φύλλων χρυσού. Ο πλουσιώτατος αυτός τάφος είχε «θόλον» διαμέτρου 9 περίπου μέτρων και ύψους 2,25 μ.
Την εξαιρετικήν σημασίαν του λόφου του Επάνω Εγκλιανού αποδεικνύει και η ανεύρεσις ενός μεγάλου θολωτού τάφου 80 μέτρα βορειοανατολικώς της θέσεως του ανακτόρου. Ο τάφος αυτός φαίνεται ότι ήτο αρχαιότερος του 1200, ότε κατεστράφη το οικοδομικόν συγκρότημα του λόφου. Το δάπεδον του τάφου αυτού, παρ’ όλον ότι ούτος είχε συληθή προ της ανασκαφής του, έδιδε την εντύπωσιν ότι εκαλύπτετο από τάπητα εκ φύλλων χρυσού.
Επίσης και νοτίως του ανακτόρου και εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου εξ αυτού ευρέθη και άλλος θολωτός τάφος.
Την μεγάλην σπουδαιότητα του ανακτόρου του Επάνω Εγκλιανού αποδεικνύει και η ανεύρεσις εντός αυτού, εις την νοτιωτέραν γωνίαν του, ενός διαμερίσματος με ενεπιγράφους πηλίνας πινακίδας, αι οποίαι απετέλουν το αρχείον του βασιλέως της Πύλου. Από της ενάρξεως των συστηματικών ανασκαφών μέχρι σήμερον έχουν ευρεθή εν συνόλω 1.250 ενεπίγραφοι πήλιναι πινακίδες. Η ανεύρεσίς των ήρχισε το 1939, ότε ο κ. Μπλέγκεν μετά του Κουρουνιώτη έκαμαν εις τον λόφον του Επάνω Εγκλιανού την πρώτην ανασκαφικήν των έρευναν.
Αι επιγραφαί των πινακίδων αυτών έχουν μέγιστην σημασίαν όχι μόνον διά την διαπίστωσιν της εξαιρετικής σπουδαιότητος του ανακαλυφθέντος ανακτόρου, αλλά και διότι η ανάγνωσίς των αποδεικνύει περιτράνως ότι και οι προ των Δωριέων κάτοικοι της Ελλάδος ήσαν οπωσδήποτε Έλληνες. Κακώς, λοιπόν, οι επίσημοι ρήτορές μας εξακολουθούν να αναφέρουν ως «τρισχιλιετή» την ιστορίαν του ελληνικού έθνους. […]
Όπως μας είπεν ο κ. Μπλέγκεν, θα επαναλάβη τας ανασκαφάς του εις τον λόφον Επάνω Εγκλιανού παρά την Χώραν της Μεσσηνίας μετά το Πάσχα και θα συνεχίση αυτάς μέχρι τέλους Ιουλίου.
Πάντως, κατά την γνώμην του, δεν υπάρχει καμμία ανασκαφική ένδειξις πείθουσα ότι το ανακαλυφθέν ανάκτορον δεν είχε χρησιμοποιηθή υπό του Νέστορος και των δύο διαδόχων του. Κατά την γνώμην του, το ανάκτορον του Επάνω Εγκλιανού υπήρχε κατά τον Τρωικόν πόλεμον και εξηκολούθησε να υπάρχη επί 100 έως 125 έτη, κατεστράφη δε περί το 1200, πιθανώς υπό των Δωριέων.
Η Καθημερινή, 26 Απριλίου 1956
Ο Βασιλικός Τάφος της Βεργίνας
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ — «Είναι ο τάφος του Φιλίππου αυτός που βρήκαμε στη Βεργίνα, δεν έχω καμία αμφιβολία». Αυτή τη συγκλονιστική αποκάλυψη έκανε χθες το μεσημέρι ο καθηγητής της αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης κ. Μανώλης Ανδρόνικος, στο κεντρικό Αμφιθέατρο του Αριστοτελείου, τελειώνοντας τις ανακοινώσεις του για τα εκπληκτικά ευρήματα που έφερε σε φως η αρχαιολογική σκαπάνη στη Βεργίνα.
Η φωνή του κ. Ανδρόνικου παλλόταν από συγκίνηση καθώς παρέδιδε σε ολόκληρη την ανθρωπότητα το μυστικό που μέχρι τότε κρατούσε για τον εαυτό του και για ελαχίστους επισήμους.
Το αμφιθέατρο σείσθηκε από τα χειροκροτήματα των επισήμων, των καθηγητών και των φοιτητών που το είχαν γεμίσει ασφυκτικά. Τις ανακοινώσεις παρακολούθησαν οι υπουργοί Βορ. Ελλάδος κ. Αρμπούζης και Πολιτισμού και Επιστημών κ. Τρυπάνης, ο διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού Αντιστράτηγος Μαρκόπουλος και ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης κ. Παπαδόπουλος. Ήρθαν επίσης πολλοί ξένοι δημοσιογράφοι, καθώς και απεσταλμένοι μέσων ενημερώσεως του εξωτερικού.
Η πάρα πάνω αποκάλυψη του κ. Ανδρόνικου είχε σαν αποτέλεσμα και μια άλλη σημαντική διαπίστωση, που τόνισε ο καθηγητής, ότι δηλαδή η ιερή πρωτεύουσα των Μακεδόνων, οι Αιγές, βρισκόταν στη Βεργίνα και όχι κοντά στην Έδεσσα.
Έτσι οι ανασκαφές της Βεργίνας έφεραν σε φως το σημαντικότερο από τα αρχαιολογικά ευρήματα των τελευταίων δεκαετιών.
Ο κ. Ανδρόνικος έκανε λεπτομερή ανάλυση των ευρημάτων που αποκάλυψε μέχρι στιγμής, στον τάφο της Βεργίνας, και περιγράφοντάς τα, οδήγησε τους ακροατές τους στο συμπέρασμα που κατέληξε κι ο ίδιος, ότι δηλαδή ο τάφος που ανοίχτηκε δεν ήταν απλά βασιλικός, όπως φάνηκε από την πρώτη στιγμή, αλλά ήταν ο τάφος του Μακεδόνα βασιλέως.
Τη βεβαιότητα, ότι πρόκειται για τον τάφο του Φιλίππου, την απόκτησε ο ίδιος ο κ. Ανδρόνικος, μόλις προ δύο ημερών, όταν κατέβηκε μόνος του στον τάφο και βρήκε τις αποδείξεις της συγκλονιστικής του ανακαλύψεως. Κάτω στο έδαφος, ανάμεσα στα κομμάτια από μικρά αγαλματάκια, που ήδη είχαν παρατηρήσει, βρήκε πέντε μικρά κεφαλάκια από τα αγαλματάκια, που τον έκαναν να ριγήσει. Τα δύο από αυτά απεικόνιζαν τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο, όπως τους ξέρουμε από τα μνημεία που έχουν διασωθεί. Τα τρία άλλα, δύο γυναικεία και ένα ανδρικό, ανήκουν –κατά τον κ. Ανδρόνικο– στην Ολυμπιάδα και στους γονείς του Φιλίππου. Σε ποιον άλλον τάφο εκτός από του ίδιου του Φιλίππου θα υπήρχαν αυτά τα αγαλματίδια; αναρωτήθηκε.
Η μεγάλη απόδειξη για τον κ. Ανδρόνικο ότι βρισκόταν μέσα στον τάφο του Μακεδόνος βασιλέως ήταν στα χέρια του. Και από χθες το μεσημέρι έγινε κτήμα όλης της ανθρωπότητας.
Οι έγχρωμες διαφάνειες και τα αγαλματάκια που επέδειξε ο κ. Ανδρόνικος, δείχνουν ότι πρόκειται αναμφισβήτητα για ομοιώματα του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, ο καθηγητής δε πιστεύει ότι είναι έργα του γλύπτη Λεωχάρη.
Με διαφάνειες σχεδόν όλες έγχρωμες, συνόδευσε ο κ. Ανδρόνικος ολόκληρη την αφήγησή του για τα ευρήματα της Βεργίνας.
Από το 1952 άρχισε, όπως είπε, τις ανασκαφές στη χωμάτινη τούμπα, που μέσα της βρέθηκε τώρα ο τάφος του Φιλίππου. Την επανέλαβε το 1962-3, αλλά η πιο συστηματική εργασία άρχισε τον Σεπτέμβριο του 1976. Όλα αυτά τα χρόνια, πάντως, στόχος του ήταν να βρει τι κρυβόταν μέσα στην τούμπα, που έχει διάμετρο 100 μέτρων και ύψος 12 μέτρων, και ενδόμυχη ελπίδα του να ανακαλύψει κάποιο στοιχείο, που να τον πείθει, ότι στην Βεργίνα βρίσκονταν οι Αιγές και ότι μέσα στην τούμπα μπορεί να υπήρχε κάποιος βασιλικός τάφος ασύλητος.
Η πραγματικότητα, που είχε την τιμή να ανακαλύψει, ξεπέρασε και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις του: Ο τάφος είναι βασιλικός και ανήκει στο Φίλιππο. Στις αρχές του περασμένου Οκτωβρίου, άρχισε η ιστορική, πλέον, ανασκαφή, με πρώτη αποκάλυψη ενός τοίχου. Όταν προχώρησε η ανασκαφή αποκαλύφθηκε ένας μεγάλος μακεδονικός τάφος με κάμαρα, ένας άλλος τάφος, συλημένος αυτός, καθώς και ένα τρίτο κτίσμα, για το οποίο δεν μίλησε χθες ο κ. Ανδρόνικος.
Ο δεύτερος τάφος που είχε συληθεί, είχε μέσα ελάχιστα πήλινα αντικείμενα (άρα τα περισσότερα που υπήρχαν ήταν μετάλλινα και γι’ αυτό εκλάπησαν) αλλά και μια εξαιρετική τοιχογραφία, μοναδικής τέχνης.
Στην τοιχογραφία φαίνεται ένας αρματηλάτης και μία νέα γυναίκα, που του απλώνει τα χέρια. Κατά τον κ. Ανδρόνικο, πρόκειται για τον Πλούτωνα, που αρπάζει την Περσεφόνη. Ήταν η πρώτη φορά που ανεκαλύπτετο δείγμα ελληνικής ζωγραφικής των μέσων του 4ου π.Χ. αιώνος, και οπωσδήποτε ήταν η πρώτη χρονικά επιτυχία στις ανασκαφές της Βεργίνας.
Με την αμέριστη βοήθεια του υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών, οι ανασκαφές προχώρησαν ταχύτατα. Και η μεγάλη έκπληξη ήλθε. Οι αρχαιολόγοι βρέθηκαν μπροστά στον μεγάλο τάφο. Πάνω από τον τάφο αντίκρυσαν πρώτα μία μεγάλη τοιχογραφία πλάτους 5 1/2 μέτρων και ύψους 1.20 μ. με προχωρημένη σύνθεση. Βασικά, η τοιχογραφία αυτή παριστάνει κυνήγι λιονταριού, απασχόληση καθαρά βασιλική τότε. Διακρίνονται αρκετά καθαρά, ιππείς, πεζοί, ένα ζαρκάδι, κεφάλι αλόγου, τρία δέντρα και άλλες παραστάσεις.
Η μαρμάρινη πόρτα του τάφου ήταν κλειστή. Οι ελπίδες των αρχαιολόγων αναπτερώθηκαν. Ο τάφος ήταν ασύλητος. Αποφάσισαν να μπουν χρησιμοποιώντας τη μέθοδο των τυμβωρύχων. Αφήρεσαν μία πλάκα και κοίταξαν μέσα. Και τότε είδαν τα πρώτα αντικείμενα του τάφου. Ασημένια και χάλκινα αγγεία, άλλα αντικείμενα μαυρισμένα από αποσύνθεση οργανικών ουσιών, καθώς και μια σαρκοφάγο. Σε μια γωνιά υπήρχε ένας θώρακας με χρυσές ταινίες και χρυσά πτερύγια, ενώ πιο πέρα άλλα αντικείμενα χάλκινα, ένα κράνος, κνημίδες, η αιχμή ενός κονταριού, καθώς και οκτώ λιονταράκια που, όπως είπε ο κ. Ανδρόνικος, στόλιζαν τον θώρακα.
Η μαρμάρινη πόρτα του τάφου ήταν κλειστή. Οι ελπίδες των αρχαιολόγων αναπτερώθηκαν. Ο τάφος ήταν ασύλητος.
Αυτός ο θώρακας, όταν αποκατασταθεί, θα είναι εξαιρετικής ωραιότητος. Εκείνος, πάντως, που τους έκανε εντύπωση, μέσα στο θάλαμο, είπε ο κ. Ανδρόνικος, ήταν ο σοβάς, που ήταν χοντρός και άτεχνος, ενώ, γενικά, ο θάλαμος παρουσίασε όψη αποθήκης. Ψάχνοντας βρήκαν ακόμη μια ασπίδα, στολισμένη με γυαλί και ελεφαντόδοντο, που κι’ αυτή, όταν αποκατασταθεί και καθαρισθεί, θα είναι «φαντασμαγορική». Το κεντρικό κόσμημά της, από χρυσό και ελεφαντόδοντο, είναι εκπληκτικό.
Κατόπιν, άνοιξαν την σαρκοφάγο. Το εύρημα που αντίκρυσαν ήταν μοναδικό. Μια ολόχρυση –μασίφ χρυσαφί– λάρνακα διαστάσεων 40×39 εκατοστά του μέτρου, χαραγμένη περίτεχνα. Η λάρνακα, που έχει βάρος 11 κιλά, έχει στο πάνω μέρος της χαραγμένο ένα σχέδιο, κάτι σαν ήλιο με τις ακτίνες του, το οποίο, όπως είπε ο κ. Ανδρόνικος, πρέπει να ήταν το έμβλημα των Μακεδόνων βασιλέων.
Μέσα στη λάρνακα υπήρχαν τα οστά του νεκρού, που είχαν ένα βαθύ μπλε χρώμα, είχαν πλυθεί, κατά τη συνήθεια της εποχής, με κρασί και τους είχαν βάλει για να διατηρηθούν μια λιπαρή ουσία, που η χημική εξέταση είναι δυνατόν να αποδείξει την σύνθεσή της.
Βρέθηκε, επίσης, ένα εξαιρετικής τέχνης κυλινδρικό στεφάνι, που θα πρέπει να ήταν βασιλικό διάδημα. Είναι χρυσό και ασημένιο, και είναι φανερό ότι φοριόταν στο κεφάλι. Είναι, εξ άλλου, στολισμένο με σχέδια που θυμίζουν πλεξούδα μαλλιών.
Με την διαφάνεια, που έδειξε ο κ. Ανδρόνικος, φάνηκε ότι το στεφάνι αυτό ήταν όμοιο με αυτά που φορούσαν ο Αντίοχος ο Γ’, ο Άτταλος ο Γ’, ο Αντίγονος και ο ίδιος ο Αλέξανδρος, των οποίων, επίσης, δείχτηκαν φωτογραφίες.
Ένα άλλο εύρημα, που είχε από μέσα καλάμι, μετά πανί και κατόπιν χρυσό, δεν άφηνε αμφιβολία ότι ήταν σκήπτρο βασιλικό. Ο κ. Ανδρόνικος άρχισε να βεβαιώνεται ότι ο τάφος ήταν βασιλικός. Και επειδή όλα τα αντικείμενα τοποθετούνται χρονικά μεταξύ 350-330 π.Χ., έπρεπε να ήταν ο τάφος του Φιλίππου, αφού ο Αλέξανδρος πέθανε μακριά.
Ανάμεσα στον θάλαμο και τον προθάλαμο του τάφου οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ακόμη μία σαρκοφάγο, πιο μεγάλη από την προηγούμενη, καθώς και μία δεύτερη λάρνακα, λίγο πιο μικρή, και πιο απλή από την πρώτη. Στη δεύτερη αυτή λάρνακα, βρέθηκε ένα χρυσοκέντητο μπλε ύφασμα, μέσα στο οποίο ήταν τυλιγμένα τα οστά. Στη σαρκοφάγο υπήρχαν κομμάτια υφάσματα, κνημίδες και ένα άλλο μοναδικό εύρημα: Ένα φύλλο χρυσού, σκαλισμένο, που ανήκε σε φαρέτρα, της οποίας, μάλιστα, τα βέλη βρέθηκαν ολόκληρα με το ξύλινο στέλεχός τους άθικτο. Η φαρέτρα αυτή με τα βέλη είναι η δεύτερη στον κόσμο. Η πρώτη ευρίσκεται στο Μουσείο του Κιέβου. Στη δεύτερη αυτή σαρκοφάγο πρέπει να ήταν η τελευταία σύζυγος του Φιλίππου, η Κλεοπάτρα, την οποία πιθανώς η Ολυμπιάδα έθαψε κοντά στον Φίλιππο.
Οι κατατοπιστικές ανακοινώσεις του κ. Ανδρόνικου κορυφώθηκαν προς το τέλος, όταν ο ομιλητής ξετύλιγε ένα-ένα τα επιχειρήματα, που στήριζαν τη μεγάλη του ανακάλυψη. Ο κ. Ανδρόνικος κατέληξε μέσα σε παρατεταμένες επευφημίες, λέγοντας:
«Όσο μας επιτρέπουν οι αρχαιολογικές μας γνώσεις, από τα ευρήματα της Βεργίνας, έχω το δικαίωμα να ταυτίσω τον τάφο αυτό τον βασιλικό, με τον τάφο του Φιλίππου».
Πριν από τον κ. Ανδρόνικο μίλησε ο πρύτανις του Πανεπιστημίου κ. Χριστοδούλου, ο οποίος είπε ότι για τα εκπληκτικά ευρήματα της Βεργίνας ενημερώθηκαν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο κ. Κ. Τσάτσος και ο πρωθυπουργός κ. Κ. Καραμανλής, οι οποίοι δήλωσαν ότι σε πρώτη ευκαιρία θα επισκεφθούν τη Βεργίνα.
Επίσης, ο καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας κ. Δημ. Θεοχάρης μίλησε για τις ανασκαφές στη Νεολιθική Ακρόπολη Σέσκλου και ο καθηγητής της β’ έδρας της Αρχαιολογίας κ. Δημ. Παντερμαλής μίλησε για τις ανασκαφές στο Δίο.
Η Καθημερινή, 25 Νοεμβρίου 1977
Μια προϊστορική Πομπηΐα στο Ακρωτήρι της Θήρας
Η ανασκαφή της προϊστορικής πόλης, που εντοπίσθηκε, εδώ και χρόνια, από τον καθηγητή Σπ. Μαρινάτο, εξακολουθεί να φέρνει στο φως πολύ σημαντικά ευρήματα, με τη διαφορά πως εκείνοι που ερευνούν εκεί και μελετούν το υλικό δεν αγαπούν ιδιαίτερα τη δημοσιότητα, γι’ αυτό πλήθος σπουδαίων ευρημάτων μένουν άγνωστα για το πλατύτερο κοινό. Με την ευκαιρία, θα ήταν χρήσιμο να τονιστεί ότι, σε ένα κράτος σαν το δικό μας, όπου τα απομεινάρια της αρχαιότητας βρίσκονται σχεδόν σε κάθε βήμα, θα ήταν απαραίτητο να διαφωτίζεται ο κόσμος, να μαθαίνει αμέσως τα νέα των ανασκαφών, με τρόπο επαγωγικό, ώστε να καταλαβαίνει τη σημασία των εργασιών, και κυρίως να κατανοήσει, μετά από τις προσπάθειες των ειδικών, πόσο τεράστια σημασία έχει και το παραμικρότερο εύρημα, αν βρεθεί στη θέση του και εντοπιστεί αμέσως από τον αρχαιολόγο, γιατί μπορεί να δώσει μια μοναδική μαρτυρία, που θα καλύψει κάποια κενά στην ιστορία μας.
Έχουμε, εξάλλου, πρόσφατο παράδειγμα του ενδιαφέροντος του λαού, με την αναγγελία της ανεύρεσης μαρμάρινου ακέραιου αγάλματος του 3ου μεταχριστιανικού αιώνα, στην Ιεράπετρα της Κρήτης. Ο πληθυσμός συνέρρεε από το πρωί ως το βράδυ στον χώρο που φυλαγόταν το άγαλμα, για να το ιδεί και να καμαρώσει τι σπουδαίο θησαυρό είχε δώσει η γη του. Ίσως, η αρχαιολογική παιδεία του πληθυσμού, αν γινόταν ποτέ πραγματικότητα, ορίζονταν οι πραγματικές διαστάσεις της, και τονιζόταν η σημασία των ποικίλων ευρημάτων για τη συμπλήρωση των αναρίθμητων κενών, που υπάρχουν στην ιστορία, να γλύτωναν τα αρχαία, ως ένα μεγάλο σημείο, από τη μάστιγα της αρχαιοκαπηλείας.
Πιστεύοντας στον πατριωτισμό των Ελλήνων, δεν θα πάψουμε ποτέ να τονίζουμε από την στήλη αυτή την τεράστια ανάγκη και αρχαιολογικής παιδείας, από τις πρώτες τάξεις του σχολείου, αλλά και πόσο κρίσιμο γεγονός είναι η πλήρης έλλειψη αρχαιολογικής πολιτιστικής πολιτικής από την ελληνική πολιτεία.
Όλοι οι φιλάρχαιοι γνωρίζουν τι σπουδαίες τοιχογραφίες έχει δώσει η έρευνα της γης του Ακρωτηριού (οι παλαιότερες βρίσκονται στο Εθνικό Μουσείο) και, ταυτόχρονα, πόσο σημαντικά αγγεία ήρθαν στο φως.
Πολύ λίγοι, όμως, ξέρουν πως στα χώματα αυτά έχει αποκαλυφθεί ένα τμήμα πόλης, που καταστράφηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου το 1500 π.Χ. περίπου, κι ότι, καθώς η ηφαιστειακή σποδός κάλυψε σε ύψος 30 μέτρων τα περισσότερα σημεία, έμειναν απείρακτα σχεδόν τα πράγματα, με αποτέλεσμα ο αρχαιολόγος σήμερα να έχει τη χαρά, όχι μόνο να συγκεντρώνει από την ανασκαφή του σημαντικά κινητά ευρήματα, αλλά και να είναι σε θέση, καθώς όλα τα πράγματα βρίσκονται στο σημείο που στέκονταν την ώρα του μεγάλου χαλασμού, πέρα από καλλιτεχνήματα, να μπορεί να πλησιάσει την ίδια τη ζωή των ανθρώπων εκείνης της εποχής και να εξακριβώσει πτυχές της, που έχουν τεράστιο ενδιαφέρον.
Εξάλλου, κάτι τέτοιο, όπως τονίζει ο διευθυντής των Ανασκαφών, καθηγητής κ. Χρ. Ντούμας, η σημερινή ανασκαφή, στη Σαντορίνη, αλλά και αλλού, δεν έχει πλέον σκοπό της να ερευνήσει για «ωραία» αντικείμενα. Κύρια προσπάθειά της είναι η αποκατάσταση της εικόνας της αρχαίας κοινωνίας του Ακρωτηριού, μέσα από τα υλικά της κατάλοιπα, είτε είναι έργα των χεριών του ανθρώπου, είτε φυσικά.
Η ηφαιστειακή σποδός κάλυψε σε ύψος 30 μέτρων τα περισσότερα σημεία, έμειναν απείρακτα σχεδόν τα πράγματα, με αποτέλεσμα ο αρχαιολόγος σήμερα να έχει τη χαρά, όχι μόνο να συγκεντρώνει από την ανασκαφή του σημαντικά κινητά ευρήματα, αλλά και να είναι σε θέση να μπορεί να πλησιάσει την ίδια τη ζωή των ανθρώπων εκείνης της εποχής και να εξακριβώσει πτυχές της, που έχουν τεράστιο ενδιαφέρον.
Ακόμη, κι ας μη φανεί παράξενο, κι από τους σπόρους και τις κοπριές είναι δυνατόν να βγουν συμπεράσματα για τις καλλιέργειες π.χ., για τα είδη των τροφών που έτρωγαν τα ζώα, κι από τους σπόρους των ζιζανίων εντοπίζονται οι μέθοδοι καλλιέργειας, οι ενδεχόμενες αγραναπαύσεις και ένα πλήθος από άλλες λεπτομέρειες, που δίνουν πιο ολοκληρωμένη εικόνα της ζωής. Εξάλλου, έχει σημειωθεί και παλαιότερα πως οι σημερινές ανασκαφικές εργασίες πολύ έχουν βοηθηθεί, από τη συνεργασία άλλων επιστημών, με αποτέλεσμα να μπορούν να συντελέσουν στη χρονολόγηση: π.χ. ο προσδιορισμός της ηλικίας ενός δέντρου, να βγαίνουν συμπεράσματα σε μια σπηλιά από το σταλαγμιτικό υλικό, κι άλλα πολλά ακόμη, που δεν είναι θέμα όμως του σημερινού άρθρου.
Ο κ. Ντούμας έχει γράψει πως το ρυμοτομικό σχέδιο της πόλης του Ακρωτηριού παρουσιάζει ελάχιστες διαφορές από το αντίστοιχο σχέδιο των σημερινών χωριών στη Σαντορίνη. «Στενά δρομάκια λιθόστρωτα διασχίζουν το συνοικισμό από τη μια του άκρη ώς την άλλη. Πού και πού πλαταίνουν λίγο δημιουργώντας πλατείες. Κάτω από το λιθόστρωτο των δρόμων τρέχει το αποχετευτικό δίκτυο της πόλης, που συνδέεται άμεσα με την αποχέτευση των σπιτιών. Με πήλινους αποχετευτικούς σωλήνες τα βρώμικα νερά των σπιτιών έτρεχαν στους υπονόμους, που βρίσκονταν κάτω από τα δάπεδα των δρόμων. Δεξιά κι αριστερά, στις παρυφές του δρόμου, υψώνονταν σπίτια που είχαν δύο ως τέσσερις πιθανότατα ορόφους. Ορισμένα σπίτια έχουν τοιχογραφημένα δωμάτια και οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από πέτρες και λάσπη, συχνά με ενίσχυση από ξυλοδεσιές, που αποτελούν, όπως γνωρίζουμε από τη μινωική αρχιτεκτονική, ένα θαυμάσιο αντισεισμικό σύστημα.
Στις γωνιές των σπιτιών έχουν χρησιμοποιηθεί μεγάλες πελεκητές πέτρες, όπως και στα πλαίσια των θυρών και των παραθύρων. Σπάνια, ολόκληροι οι τοίχοι είναι χτισμένοι από καλοπελεκημένες πέτρες, κι έτσι αυτό το στοιχείο έδωσε την αφορμή να ονομαστούν αυτά τα σπίτια Ξεστές (ξεστή είναι η πελεκητή πέτρα). […]
Στις ανασκαφές των δύο τελευταίων ετών συμπληρώθηκε η εργασία στο Σπίτι που ονομάστηκε Δυτική Οικία, που έδωσε θαυμάσιες τοιχογραφίες: τη νεαρή ιέρεια που καίει λιβανωτό, τους δύο ψαράδες που κρατούν στα χέρια ψάρια, σκηνές στην παραλία του Ακρωτηριού ύστερα από ναυμαχία και απόβαση πολεμιστών –η τελευταία είναι μία από τις ερμηνείες της σκηνής–, τη μικρογραφική ζωοφόρο με σκηνή νηοπομπής, τους επτά ζωγραφιστούς θαλαμίσκους και το ποτάμι με τα φυτά στις όχθες του και τα διάφορα ζώα που τρέχουν.
Η Καθημερινή, 11 Νοεμβρίου 1984
