Τον Νοέμβριο του 1915, ένα αυτοκίνητο σταμάτησε στην είσοδο του σπιτιού του Αμερικανού επιχειρηματία Χένρι Φορντ στο Ντιτρόιτ. Από αυτό βγήκαν η Ροζίκα Σουίμερ και ο Λούις Π. Λόκνερ, δύο άνθρωποι που έμελλε να πείσουν τον Φορντ να κάνει κάτι που έμοιαζε εξωπραγματικό. Η Σουίμερ ήταν Ουγγαρέζα συγγραφέας, εξέχουσα μορφή του φεμινιστικού κινήματος και σουφραζέτα. Ο Λόκνερ ήταν μέχρι πρότινος γραμματέας της Διεθνούς Ομοσπονδίας Φοιτητών. Πλέον, με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο εν πλήρη εξελίξει, οι δυο τους εργάζονταν για την επίτευξη της παγκόσμιας ειρήνης.
Από την έναρξη του πολέμου, η Σουίμερ υποστήριζε τη διαμεσολάβηση ουδέτερων εθνών ώστε να επιτευχθεί ο τερματισμός των εχθροπραξιών, και τον Απρίλιο του 1915 είχε καταφέρει να πείσει το Διεθνές Συνέδριο των Γυναικών στη Χάγη να υποστηρίξει αυτή την πολιτική. Συνεργάστηκε με την Τζέιν Άνταμς, εμβληματική Αμερικανίδα ακτιβίστρια, κοινωνιολόγο και μεταρρυθμίστρια, προκειμένου να αποδείξουν ότι τόσο τα ουδέτερα όσο και τα εμπόλεμα έθνη ήταν δεκτικά σε μια τέτοια διαμεσολάβηση. Τον Αύγουστο του 1915, μια δήλωση του Φορντ τον έκανε πιθανό σύμμαχο στα μάτια της: μιλώντας στους δημοσιογράφους διακήρυξε ότι ήταν προετοιμασμένος να διαθέσει όλη την περιουσία και όλη τη ζωή του για την επίτευξη της ειρήνης. Σημειωτέον, ο Φορντ, ήταν διάσημος πασιφιστής: οι άντρες της οικογένειάς του δεν είχαν υπηρετήσει εθελοντικά στον στρατό, ενώ, εκείνη την περίοδο, ήταν ένας από τους λίγους επιχειρηματίες του Ντιτρόιτ που δεν επωφελείτο οικονομικά από τον πόλεμο, καθώς δεν προμήθευε τους εμπόλεμους με πολεμικό υλικό όπως άλλοι συμπατριώτες του.
Στο μεταξύ, η Σουίμερ είχε φτάσει στην Αμερική, όπου θα έδινε μια σειρά διαλέξεων, και είχε φροντίσει να φέρει μαζί της τα έγγραφα τα οποία είχε συγκεντρώσει με τη Τζέιν Άνταμς και αποδείκνυαν ότι όλες οι χώρες ήταν έτοιμες να έρθουν σε ένα είδος διαλόγου. Μετά την ενθαρρυντική δήλωση του Φορντ, του έγραψε. Οι δυο τους συναντήθηκαν, αυτή του έδειξε τα σχετικά έγγραφα (η εγκυρότητα των οποίων έχει καταρριφθεί σήμερα) κι εκείνος δεν άργησε να πειστεί: «Λοιπόν, ας αρχίσουμε. Τι θέλεις να κάνω;».
Από τη δική του μεριά, ο Λόκνερ είχε έρθει στο Ντιτρόιτ επιχειρώντας και ο ίδιος να εξασφαλίσει μια συνάντηση με τον Φορντ. Έχοντας μόλις επιστρέψει από μια ακρόαση από κοινού με τον πρόεδρο του Πέμπτου Διεθνούς Συνεδρίου για την Ειρήνη, Ντέιβιντ Σταρ, με τον πρόεδρο Γούντροου Ουίλσον, ο Λόκνερ θεωρούσε ότι αν ο πρόεδρος έβλεπε να γίνονται περισσότερες δημόσιες εκκλήσεις για ειρήνη, θα μπορούσε να συγκαλέσει ένα συνέδριο στην Ουάσιγκτον, όπου θα παρευρίσκονταν αντιπρόσωποι των ουδέτερων χωρών. Απώτερος στόχος ήταν η συγκρότηση μιας επιτροπής, η οποία θα εργαζόταν για «συνεχή μεσολάβηση» (continuous mediation) και θα γινόταν δεκτή από όλους τους αντιμαχόμενους.
Στην κοινή τους συνάντηση, οι δύο πασιφιστές κατάφεραν να πείσουν τον Φορντ και στις 21 Νοεμβρίου, έχοντας ήδη εγκατασταθεί προσωρινά στη Νέα Υόρκη, κάλεσε σε συνάντηση κορυφαίες προσωπικότητες της εποχής, ακαδημαϊκούς και διανοούμενους για να οργανώσει το εγχείρημά του. Κάποια στιγμή, ο Λόκνερ αστειεύτηκε: «Γιατί δεν βρίσκουμε ένα ειδικό πλοίο για να στείλουμε τους αντιπροσώπους [στην Ευρώπη];». Η Τζέιν Άνταμς απέρριψε την ιδέα θεωρώντας ότι ήταν κίνηση επιδεικτική. Ο Φορντ, πάλι, την ενέκρινε ακριβώς για τον ίδιο λόγο. Μέχρι το βράδυ, είχε ναυλώσει το υπερωκεάνιο «Όσκαρ ΙΙ», που είχε πάρει το όνομά του από τον φιλειρηνικό βασιλιά της Σουηδίας. Έχοντας θέσει τα θεμέλια του σχεδίου του, κατευθύνθηκε στην Ουάσιγκτον συνοδεία του Λόκνερ, για να ζητήσει τη συνεργασία του προέδρου Ουίλσον, ώστε η επιχείρηση να γίνει επίσημη αμερικανική αποστολή.
Όμως, ο πρόεδρος Ουίλσον δεν μπορούσε να δώσει την έγκρισή του. «Αν θεωρείς ότι δεν μπορείς να δράσεις, θα το κάνω εγώ», είπε ο Φορντ κι έκανε τα λόγια του πράξη. Μερικές ημέρες αργότερα, κάλεσε τους δημοσιογράφους: «Πρέπει κανείς να προσπαθεί να κάνει το μεγαλύτερο καλό, σε όσο τον δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, σωστά; Θα προσπαθήσουμε να βγάλουμε τα παιδιά από τα χαρακώματα πριν από τα Χριστούγεννα. Έχω ναυλώσει ένα πλοίο, και μερικοί από εμάς θα πάμε στην Ευρώπη», ανακοίνωσε.
Στην πραγματικότητα, πολλοί από τους φίλους και τους συνεργάτες του Φορντ, όπως ο Τόμας Έντισον και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών του προέδρου Ουίλσον, Γουίλιαμ Τζέιμς Μπράιαν, αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην αποστολή. Άλλοι πάλι, όπως η Τζέιν Άνταμς, η οποία αρρώστησε βαριά και χρειάστηκε να χειρουργηθεί, δεν μπόρεσαν να έρθουν. Πάντως, μετά από εννιά ημέρες προετοιμασίας, στις 2 Δεκεμβρίου 1915, στο Χόμποκεν του Νιου Τζέρζεϊ, το «Πλοίο της Ειρήνης», όπως ονομάστηκε, στο οποίο επέβαιναν ο Φορντ και διάφοροι ακτιβιστές με αρχικό προορισμό τη Νορβηγία, ήταν έτοιμο να σαλπάρει. Πλήθος χιλιάδων ανθρώπων μαζεύτηκε στο λιμάνι για να αποχαιρετίσει το πλοίο, τραγουδώντας το «I Didn’t Raise My Boy to Be a Soldier» (Δεν μεγάλωσα το παιδί μου για να γίνει στρατιώτης).
Ο Τύπος της εποχής είχε ανάμεικτες αντιδράσεις απέναντι στην ειρηνευτική επιχείρηση του Φορντ. Κάποιοι το έβλεπαν ως ένα ευγενές και φιλόδοξο εγχείρημα, μια αποστολή πολιτών που επιθυμούσαν το τέλος ενός πολέμου που φαινομενικά κανείς δεν ήθελε. Άλλοι πάλι δεν μπορούσαν να δουν το εγχείρημα αυτό να πετυχαίνει, περιφρονώντας τους ακτιβιστές και κατηγορώντας τον Φορντ για επιδειξιομανία.
Το ταξίδι του «Πλοίου της Ειρήνης» δεν ξεκίνησε με καλούς οιωνούς. Πριν φτάσουν στη Νορβηγία εκδηλώθηκε κάποια ασθένεια στο πλοίο. Ο ίδιος ο Φορντ αρρώστησε βαριά με γρίπη. Έτσι, όταν έφτασαν στο Όσλο, ο Φορντ αναγκάστηκε να διακόψει το ταξίδι του και να επιστρέψει στην Αμερική προκειμένου να αναρρώσει. Τα δημοσιεύματα της εποχής χλεύαζαν τον επιχειρηματία, βαφτίζοντας το πλοίο «Πλοίο των Ηλιθίων».
Αλλά και για όσους παρέμειναν στο πλοίο τα πράγματα δεν πήγαιναν τόσο καλά. Οι περισσότεροι επιβαίνοντες δεν εμπιστεύονταν τη Σουίμερ, θεωρώντας ότι ήταν κατάσκοπος των Κεντρικών Δυνάμεων. Από την άλλη, οι ακτιβιστές δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν σχετικά με τη στρατηγική τους: άλλοι πίστευαν ότι έπρεπε να υπογραφεί ανακωχή άνευ όρων, άλλοι πίστευαν ότι οι Σύμμαχοι έπρεπε να υπαγορεύσουν τους όρους της ειρήνης, ενώ άλλοι ήταν υπέρ του αφοπλισμού των εμπλεκόμενων.
Εν τέλει, το «Πλοίο της Ειρήνης» έφτασε στη Στοκχόλμη, όπου συνήλθε το Συνέδριο των Ουδετέρων για τη Συνεχή Μεσολάβηση. Παρά το γεγονός ότι διάφοροι υπουργοί Εξωτερικών των ουδέτερων εθνών συναντήθηκαν με την αμερικανική αποστολή και αναγνώρισαν το συνέδριο, η ασυμφωνία ως προς την στρατηγική αλλά και η εγγενής δυσκολία του εγχειρήματος, οδήγησαν ουσιαστικά το συνέδριο και την προσπάθεια του Φορντ σε αποτυχία. Ο ίδιος, αποκαρδιωμένος, σταμάτησε να στηρίζει οικονομικά και ηθικά την προσπάθεια την άνοιξη του 1917. Στο μεταξύ, ήδη από τις 7 Δεκεμβρίου 1915, πέντε ημέρες μετά την έναρξη του ταξιδιού, ο πρόεδρος Ουίλσον είχε ζητήσει σε ομιλία του στο Κογκρέσο την προετοιμασία της Αμερικής για τον πόλεμο και την αύξηση των στρατιωτικών δυνάμεων της χώρας, εξέλιξη που δεν είχε βοηθήσει τους ήδη διχασμένους ακτιβιστές. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εισήλθαν επισήμως στον πόλεμο στις 6 Απριλίου 1917.
Σε κάθε περίπτωση, μπορεί η αποστολή του Φορντ να μην απέφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα, όμως δεν ήταν και ανάξια σημασίας: ήταν μια κινητοποίηση μεγάλης κλίμακας η οποία έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της ειρήνης. Όπως έλεγε ο ίδιος, παρά τους χλευασμούς που υπέστη: «Ήθελα να έχουμε ειρήνη. Τουλάχιστον προσπάθησα να την πραγματοποιήσω. Οι περισσότεροι δεν προσπάθησαν καν». Πάντως, μετά την εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών στον πόλεμο, ο Χένρι Φορντ έγινε ο μεγαλύτερος κατασκευαστής των Liberty Motors για τα πολεμικά αεροπλάνα.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
