Νομπελίστας φυσικός που άνοιξε νέους δρόμους με τη Θεωρία της Σχετικότητας, αλλά και ευαισθητοποιημένος στοχαστής που ήρθε αντιμέτωπος με τους απανταχού πολέμιους της ελευθερίας του πνεύματος και της παγκόσμιας ειρήνης, όπως διαφαίνεται και στις συνεντεύξεις και δηλώσεις του στον Τύπο, που αναδημοσιεύουμε από το αρχείο της «Κ».
Τον Σεπτέμβριο του 1933, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, έχοντας εγκαταλείψει για πάντα τη Γερμανία και το χιτλερικό της καθεστώς (που τον θεωρούσε απειλή), θα παραχωρήσει –από κοινού με τη δεύτερη σύζυγό του, Έλσα Λέβενταλ– συνέντευξη στη Sunday Express. Το 1948, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, θα κριτικάρει τον ρωσικό απομονωτισμό, αν και υποστήριζε τον σοσιαλισμό. Έξι χρόνια μετά τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, στο πλαίσιο μιας μακροσκελούς συνέντευξης «περί πολέμου, επιστήμης και Θεού», θα δηλώσει μετανιωμένος που παρότρυνε τον Αμερικανό πρόεδρο Ρούσβελτ να χρηματοδοτήσει την έρευνα για την κατασκευή της.
Επίσης, θα στραφεί εναντίον της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών του γερουσιαστή Μακάρθι και θα παραμείνει ανήσυχος και ενεργός πολίτης του κόσμου μέχρι το τέλος της ζωής του: μία εβδομάδα πριν από τον θάνατό του θα συνυπογράψει με τον Βρετανό φιλόσοφο Μπέρτραντ Ράσελ δήλωση με την οποία καλούσε τις κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων να μειώσουν τους εξοπλισμούς και να απαγορεύσουν τη χρήση πυρηνικών όπλων.
Ο Αϊνστάιν υπό επικήρυξιν!…
Λονδίνον, Σεπτέμβριος.— Ο μέγας Γερμανός επιστήμων Αϊνστάιν, τον οποίον, ως γνωστόν, έχει προγράψει ήδη αντί 1.000 λιρών η μυστική γερμανική οργάνωσις, η γνωστή υπό το όνομα «Φέμε», ευρίσκεται από τινός εις Λονδίνον όπου τον φρουρούν μέλη της περιφήμου Σκότλαντ Γιάρντ, της μυστικής αστυνομίας του Λονδίνου και της σπουδαιοτέρας όλου του κόσμου.
Συντάκτης της αγγλικής εφημερίδος «Σάντεϊ Εξπρές», παρακολουθήσας την τραγωδίαν των τελευταίων ημερών, μίαν τραγωδίαν γεμάτην τρόμον και φρίκην, την οποίαν δοκιμάζει η οικογένεια του διασήμου Εβραίου επιστήμονος, εκθέτει εις λεπτομερείας πράγματι συναρπαστικάς τας τελευταίας περιπετείας του Εβραίου καθηγητού.
Εις ένα βελγικό χωριό το οποίον νομίζει κανείς ότι επλάσθη διά την ευτυχίαν και την χαράν των κατοίκων του, την ατμόσφαιραν του οποίου γεμίζουν αι χαρούμεναι φωναί των παιδιών που παίζουν, ο μαύρος τρόμος καιροφυλακτεί εις τους δρόμους, και ιδίως γύρω από μίαν μικράν βίλλαν, εις την οποίαν διαμένει ο ευγενικώτερος των θνητών, ο καθηγητής Αϊνστάιν. Είνε αρκεταί ημέραι τώρα κατά τας οποίας την μικράν αυτήν βίλλαν την φρουρούν ημέραν και νύκτα ειδικοί ντέντεκτιβ, τους οποίους διέθεσεν η Βελγική Κυβέρνησις. Υπάρχουν ακόμη άλλοι, οι οποίοι φρουρούν και αυτόν τον κοιτώνα του παγκοσμίου φήμης επιστήμονος. Εις τον δρόμον άλλοι «μυστικοί» παρακολουθούν μετά μεγίστης προσοχής πάντα διερχόμενον.
Προ ολίγων ημερών, λέγει ο Άγγλος δημοσιογράφος, επεσκέφθην την ωραίαν αυτήν βίλλαν. Αφού έφθασα εις την θύραν –κατόπιν χιλίων διατυπώσεων– αντίκρυσα το πειό «γενναίο» βλέμμα, το οποίον είδα ποτέ σε γυναίκα. Ήτο η κ. Αϊνστάιν, η οποία μου άνοιξε, διά να κλείση αστραπιαίως την θύρα μόλις μπήκα. Εις την ερώτησίν μου περί του εάν είνε αληθή όσα διαδίδονται, μου απήντησε ότι δεν γνωρίζει τίποτε. Κατόπιν, ενθαρρυνθείσα από την παρουσίαν μου και βεβαιωθείσα περί των καλών μου διαθέσεων, χαμογέλασε. Δεν ξεύρει κανείς τι να πιστεύση, είπε. Θυμηθήτε την δολοφονίαν του καθηγητού Λέσσιγκ, η οποία έγινε προ ολίγων ημερών. Από το παράθυρον του δωματίου εις το οποίον συνεζητούσαμε κάτω εις τον διάδρομον, τα παιδιά έπαιζαν, άλλοι μέσα εις τα μαγιό τους ητοιμάζοντο να κολυμβήσουν. Η κ. Αϊνστάιν κύτταζε όλον αυτόν τον ξένοιαστο κόσμο για μια στιγμή. Κάποια νευρικότης διεφαίνετο εις το πρόσωπόν της. Κατόπιν εμειδίασε. Με συγχωρείτε, μου είπε. Πρέπει όμως να ξεύρετε ότι είνε αρκετές νύκτες που δεν έχω κοιμηθή. Μου φαίνεται τόσο τρομερό. Αι σκέψεις μου είνε τόσον συγκεχυμέναι. Έχω χάσει την ψυχικήν μου ισορροπίαν.
— Πώς ήρχισε όλη αυτή η περιπέτεια; Την ηρώτησα, διότι αντελήφθην ότι η συνομιλία την ανεκούφιζε.
— Η αλήθεια είνε ότι ημείς δεν γνωρίζομεν περισσότερα εξ όσων δημοσιεύουν αι εφημερίδες. Προ τριών ακριβώς ημερών μία Γαλλική εφημερίς πήρε τον σύζυγό μου στο τηλέφωνο και του ανήγγειλεν ότι η «Φέμε» τον είχε προγράψει. Θα έδιδε 1.000 λίρες εις εκείνον ο οποίος «θα τον ηνάγκαζε εις αιωνίαν σιγήν», όπως διελάμβανε η προκήρυξις της μυστικής αυτής τρομοκρατικής οργανώσεως.
Προ τριών ακριβώς ημερών μία Γαλλική εφημερίς πήρε τον σύζυγό μου στο τηλέφωνο και του ανήγγειλεν ότι η «Φέμε» τον είχε προγράψει.
Στα λόγια αυτά, λέγει ο Άγγλος δημοσιογράφος διεγράφετο όλος ο τρόμος και η φρίκη, την οποίαν εδοκίμαζεν η ατυχής γυναίκα. Η φωνή της έτρεμε. Εκείνην ακριβώς την στιγμήν ένας αστυνομικός εκτύπησε την θύραν. Η κ. Αϊνστάιν τον εισήγαγε εντός δωματίου όπου αντήλλαξαν μερικά λόγια πολύ σιγά διά μίαν στιγμήν. Την στιγμήν ακριβώς εκείνην, μέσα εις το φως του ηλίου το οποίον
εισήρχετο εντός του δωματίου μας έλαβα την ευκαιρίαν να προσέξω την φυσιογνωμίαν της γυναικός αυτής. Και κατέληξα εις το συμπέρασμα ότι η μακρά της συμβίωσις με την μεγαλοφυΐαν ενός Αϊνστάιν τής προσέδωσε κάποιαν ομοιότητα τόσον εις την εμφάνισιν όσον και εις την ψυχικήν κατάρτισιν προς τον ένδοξον επιστήμονα… Αγαπά τον σύζυγόν της και τον προσέχει, όπως προσέχει μία τίγρις τα νεογνά της…
Ο αστυνομικός εξήλθε του δωματίου. Χαμογέλασε και μου είπε: Μήπως σας εδήλωσα ότι ο καθηγητής απουσιάζει; Ξεύρετε, έτσι λέγω εις όλους πλην των αστυνομικών. Θα τον φωνάξω αμέσως. Σε μια στιγμή, συνεχίζει ο δημοσιογράφος, ο ένδοξος καθηγητής ήλθε. Χαμογελούσε με ένα ευγενές, παιδικό χαμόγελο. Με το στυλό του πιασμένο στο «πουλόβερ» του και τα μαλλιά του ανακατωμένα έμοιαζε σαν μεγάλος μαθητής.
— Έχετε τίποτε νέα εκτός των νέων των εφημερίδων, κ. καθηγητά, τον ηρώτησα.
— Νομίζετε ότι οι άνθρωποι, θα με ειδοποιήσουν επισήμως πότε και πώς θα με δολοφονήσουν; μου είπε βάζοντας τα χέρια του στο τραπέζι. Δεν το κάνουν αυτό. Μήπως ειδοποίησαν τον Λέσσιγκ; Ξεύρω μόνον ότι είνε αρκετός καιρός που με μισούν και ασφαλώς θα με εφόνευαν εάν ηδύναντο. Αι απειλαί των ήρχισαν να λαμβάνουν δημοσιότητα, αφ’ ης εξεδόθη η «Φαιά Βίβλος». Ιδού το βιβλίον το οποίον ήναψε το πάθος των χιτλερικών εναντίον μου. Είνε γεγονός ότι δεν συνέβαλα καθόλου εις την συγγραφήν αυτήν του βιβλίου. Απλούστατα διότι δεν είχα καιρόν να γράψω ούτε μίαν λέξιν. Βεβαίως, η Βίβλος αυτή εκφράζει και τας ιδικάς μου σκέψεις, με την διαφοράν μόνον, σας το τονίζω αυτό, εγώ δεν έγραψα ούτε μίαν λέξιν.
Κατέφυγε, λοιπόν, εις την Αγγλίαν λέγει ο δημοσιογράφος αλλά ο Αϊνστάιν δεν δύναται να παραμείνη εις την χώραν μας επί πολύ –μολονότι είνε, όπως είπε, η ασφαλεστέρα χώρα του κόσμου–, διότι είνε υποχρεωμένος διά λόγους επιστημονικούς να μεταβή εις την Αμερικήν. Υπάρχουν όμως και εκεί χιτλερικαί οργανώσεις, τι πρέπει, λοιπόν, να γίνη, είπεν.
Εσηκώθη από το κάθισμά του αποτόμως και ήρχισε να βηματίζη εντός του δωματίου σαν τίγρις κλεισμένη εντός σιδηρού κλωβού. Μολονότι καθ’ όλον αυτό το διάστημα χαμογελούσε, ηδύνατο κανείς ευκόλως να διακρίνη μέσα εις το βλέμμα του την ανησυχίαν, ήτις τον κατείχε.
— Δεν θα φύγω με γιωτ, όπως έγραψαν αι εφημερίδες. Είνε ψεύδος. Έχουν γραφή και άλλα πολλά ψεύδη δι’ αυτήν την υπόθεσιν. Το ζήτημα επίσης της επικηρύξεως της κεφαλής μου είνε κατάφωρον ψεύδος. Δεν με κολακεύει άλλως τε η… τιμή των 1.000 λιρών!
Καθώς συνωμιλούσαμε η σύζυγός του εισήλθε εντός του δωματίου. Το βλέμμα της ήτο το βλέμμα ανθρώπου, ο οποίος επεσκόπει το κάθε τι εντός και εκτός του δωματίου. Αίφνης, εξεδήλωσεν τον τρόμον της διά την ελευθεροστομίαν του. Ωσάν να ήθελε να του κλείση το στόμα με τα χέρια της.
— Γνωρίζω, είπεν, ότι σεις εις την Αγγλίαν δεν θεωρείτε τον Αϊνστάιν ως κάτοικον καμμιάς χώρας, αλλά ως πολίτην όλου του κόσμου. Δεν ξεύρετε όμως τι σημαίνει φανατισμός. Έδειχνε με τον τρόπο της ότι εφοβείτο. Η έκφρασις του προσώπου της το εμαρτύρει. Μας έγραψε, εσυνέχισε η κ. Αϊνστάιν, ο Βασιλεύς του Βελγίου. Μας λέγει εις την επιστολήν του ότι η παρουσία μας εις το βελγικόν έδαφος περιποιεί τιμήν εις την χώραν του. Επίσης και πολλοί Άγγλοι μάς προσκαλούν εις την Αγγλίαν. Μας προσφέρουν ασφάλειαν και φιλοξενίαν. Τι να κάμωμεν; Πού να πάμε; Το μίσος και η κακία έχουν, ξεύρετε, πολύ μακρυά χέρια.
Διά δευτέραν φοράν εκτύπησε η θύρα και εισήλθεν ο αστυνομικός. Επηκολούθησε και πάλιν σύντομος συνδιάλεξις μεταξύ αυτού και της κ. Αϊνστάιν.
— Είνε αληθές ότι συνετάξατε την διαθήκην σας, κ. καθηγητά, του είπα.
— Σεις δε θα κάνατε το ίδιο αν είσθε στη θέσι μου; με ηρώτησε, βλέπων διά του ανοικτού παραθύρου κάτω εις τον δρόμον όπου δύο αστυνομικοί συνεζήτουν.
Τότε η κυρία Αϊνστάιν διέκοψε την συζήτησίν μας και με ωδήγησεν ευγενώς έξω. Ήτο τόσος ο τρόμος και τοιαύτη η νευρική της κατάστασις, ώστε, παρ’ όλην την επιθυμίαν μου να συζητήσω επί ώρας με τον ένδοξον άνδρα, υπεχώρησα με σεβασμόν προ του γυναικείου πόνου.
Η Καθημερινή, 14 Σεπτεμβρίου 1933
«Ο σοσιαλισμός δεν είναι πανάκεια»
Λονδίνον, 29. (Ιδ. υπ.). Κατά τηλεγράφημα εκ Σικάγου, ο καθηγητής κ. Άλμπερτ Αϊνστάιν, απαντών εις επίθεσιν γενομένην εκ μέρους τεσσάρων σοβιετικών επιστημόνων εναντίον της γνώμης του περί μιας παγκοσμίου Κυβερνήσεως, τονίζει ότι η ρωσσική επιθυμία προς απομόνωσιν, καίτοι κατανοητή ως αμυντική στάσις, δυνατόν να φέρη καταστροφήν εις την Ρωσσίαν και εις όλα τα άλλα κράτη.
Την γνώμην του ο Αϊνστάιν δημοσιεύει εις ανοικτήν επιστολήν εις την έκδοσιν του μηνός Φεβρουαρίου του «Δελτίου των επί της ατομικής ενεργείας Επιστημόνων», εις την οποίαν προσθέτει τα εξής:
«Ο ανταγωνισμός μεταξύ σοσιαλισμού και κεφαλαιοκρατίας κακώς τονίζεται υπό των σοβιετικών επιστημόνων. Δεν πρέπει να διαπράξωμεν το σφάλμα να κατηγορούμεν την κεφαλαιοκρατίαν δι’ όλα τα υπάρχοντα κοινωνικά και πολιτικά κακά και να φανταζώμεθα ότι η εγκαθίδρυσις του σοσιαλισμού θα ηδύνατο να θεραπεύση όλα τα πολιτικά και κοινωνικά κακά της ανθρωπότητος».
Ο Αϊνστάιν πιστεύει ότι το σύστημα των ελευθέρων επιχειρήσεων θ’ αποδειχθή ανίκανον να αναχαιτίση την ανεργίαν, η οποία θα καταστή αναποφεύκτως χρονία, λόγω των τεχνικών προόδων της ανθρωπότητος, και ανίκανον να διατηρήση ένα υγιές ισοζύγιον μεταξύ παραγωγής και αγοραστικής δυνάμεως του λαού. Προσθέτει όμως τα εξής:
«Ο σοσιαλισμός όμως ως τοιούτος δεν δύναται να θεωρηθή ως η λύσις όλων των κοινωνικών προβλημάτων, αλλ’ απλώς ως πλαίσιον εντός του οποίου είναι δυνατή κάποια λύσις».
Η Καθημερινή, 30 Ιανουαρίου 1948
Μεταξύ γνώσεως και αγνωσίας
O Αϊνστάιν αρνείται κατ’ αρχήν να δίδη συνεντεύξεις. Ο καθηγητής Ουπαντυάγια του Αλλαχαβάντ επέτυχεν εν τούτοις κατά την διάρκειαν μιας επισκέψεώς του εις το Πρίνστον να υποβάλη εις αυτόν ένα ερωτηματολόγιον, εις το οποίον ο Αϊνστάιν απήντησε σαράντα οκτώ ώρας αργότερον με ένα παράδοξον μίγμα χιούμορ, κυνισμού και καλωσύνης που βοηθεί σημαντικά εις την κατανόησιν της ψυχολογίας μιας των πλέον εξεχουσών προσωπικοτήτων της εποχής μας. Κατωτέρω δίδεται ολόκληρον το κείμενον της συνεντεύξεως αυτής.
Πριν να συναντήση τον Αϊνστάιν ο καθηγητής Ουπαντυάγια τού είχεν απευθύνει μίαν επιστολήν η οποία έμεινεν αναπάντητος. Όταν έφθασεν εις το Πρίνστον, δεν κατώρθωσε να ανακαλύψη τον αριθμόν του τηλεφώνου του μεγάλου φυσικού. Αλλά επέτυχε να τον… «στριμώξη» την στιγμήν που έφθανεν εις το Ινστιτούτον Ανωτέρων Σπουδών. Ο Αϊνστάιν εδέχθη τέλος τας ερωτήσεις με ένα χαμόγελο και απήντησε χωρίς παρακλήσεις εις τα ερωτήματα του καθηγητού, υποσχόμενος να του απαντήση εις ολόκληρον το ερωτηματολόγιόν του.
Ο καθηγητής Ουπαντυάγια είναι ένας από τους περιφημοτέρους αρχαιολόγους των Ινδιών και ο μόνος Ινδός, εκτός μερικών πολιτικών ανδρών, ο οποίος έλαβεν εις τας Ηνωμ. Πολιτείας διδακτορικόν δίπλωμα «τιμής ένεκεν». Είναι επίσης πρόεδρος της Εταιρίας Ινδών Συγγραφέων και συγγραφεύς πολλών έργων. Επιτελεί κατ’ αυτάς περιοδείαν ανά τον κόσμον, λαμβάνων συνεντεύξεις όλων των φιλοσόφων, των συγγραφέων, των καλλιτεχνών και των ανθρωπιστών προς τον σκοπόν όπως διαπιστώση ποία θα ημπορούσε να είναι η συμβολή των εις την αναδημιουργίαν του κατεστραμμένου από τον πόλεμον κόσμου.
ΕΡΩΤΗΣΙΣ: Τι ημπορεί να γίνη διά να καταπαύση ο πόλεμος και να εγκαθιδρυθή η ειρήνη;
ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ: Ο πόλεμος είναι μέσα εις την φύσιν του ανθρώπου.
— Θα ήτο λοιπόν ματαία μία προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνσιν;
— Ημπορούμεν να χρησιμοποιήσωμεν τεχνητάς μεθόδους διά να σταματήσωμεν τον πόλεμον και να διατηρήσωμεν την ειρήνην, απήντησε γελών ο Αϊνστάιν, αλλ’ ο πόλεμος δεν θα εξουδετερωθή τελείως. Εις το παρελθόν ο πόλεμος ήτο μία ιδιάζουσα δουλεία, αλλά ημπορούσε κανείς να προσαρμοσθή κάπως εις αυτήν. Αυτό που συμβαίνει σήμερα με τον ανταγωνισμόν των διαφόρων συμφερόντων, είναι χειρότερον και τρομερόν.
Ημπορούμεν να χρησιμοποιήσωμεν τεχνητάς μεθόδους διά να σταματήσωμεν τον πόλεμον και να διατηρήσωμεν την ειρήνην, απήντησε γελών ο Αϊνστάιν, αλλ’ ο πόλεμος δεν θα εξουδετερωθή τελείως.
— Είσθε επιστήμων, αλλά δεν έχω την πρόθεσιν να σας θέσω ερωτήσεις σχετικάς με την επιστήμην. Το διάβημά μου έχει απλώς ως σκοπόν να εξετάσω τι ημπορεί να θεμελιώση την ειρήνην μεταξύ των ανθρώπων. Πέστε μου, σας παρακαλώ: ο ρόλος της επιστήμης, παρά την μεγάλην συμβολήν της εις την υλικήν πρόοδον της ανθρωπότητος, υπήρξε καταστρεπτικός. Ημπορούμε να απελευθερωθούμε από τον τροχόν εις τον οποίον έχομεν εμπλακή και να γίνωμεν κύριοι της επιστήμης, ούτως ώστε να κατορθώσωμεν να την χρησιμοποιήσωμεν δι’ ανθρωπιστικούς σκοπούς;
— Ναι.
— Είσθε ικανοποιημένος με την παρούσαν ανάπτυξιν της επιστήμης; Μήπως ημπορεί να σταματήση;
— Εις την πρώτην ερώτησιν απαντώ «ναι». Εις την δευτέραν «όχι».
— Δεν ημπορούμεν να την χρησιμοποιήσωμεν υπέρ της ειρήνης και εναντίον του πολέμου;
— Ημπορούμεν.
— Ο σοφός δύναται και οφείλει να δέχεται να τον εκμεταλλεύεται το κράτος διά τας ανάγκας του;
— Δεν ημπορώ ν’ απαντήσω κατά τρόπον γενικόν.
— Συχνά, και μάλιστα εις τας περισσοτέρας περιπτώσεις, το κράτος, και ακριβέστερον η κυβέρνησις, δεν αντιπροσωπεύει το έθνος ή τον λαόν. Εις την περίπτωσιν αυτήν η συνεργασία των σοφών εις τα σχέδια μιας τοιαύτης κυβερνήσεως δεν στρέφεται εναντίον της ασφαλείας του κόσμου;
— Μάλιστα.
— Εις περίπτωσιν πραγματικής επιθέσεως, ο σοφός θα βοηθήση την χώραν του, θέτων τας γνώσεις του εις την διάθεσιν των πολεμικών της προσπαθειών; Δεν θα συντελέση ούτω εις την παραγωγήν όπλων διά την καταστροφήν της ανθρωπότητος;
— Πιθανώς να το πράξη, αλλά δεν θα έπρεπε.
— Ο επιστήμων, ο σοφός, ανήκει εις το έθνος ή εις τον κόσμον ολόκληρον;
— Εις τον κόσμον ολόκληρον.
— Ημπορεί να υποστηρίξη τον κόσμον εναντίον του έθνους; Οφείλει να πράξη τούτο;
— Μάλιστα.
— Φρονείτε ότι ο ρόλος της ατομικής βόμβας υπήρξεν αποφασιστικός εις τον τελευταίον πόλεμον;
— Όχι.
— Πιστεύετε ότι θα είναι αποφασιστικός εις τους πολέμους του μέλλοντος;
— Όχι.
— Πιστεύετε ότι υπάρχει η δυνατότης να ίδωμεν την ατομικήν βόμβαν αντικαθισταμένην υπό όπλων περισσότερον καταστρεπτικών, που θα ήτο δυνατόν να εφευρεθούν ή των οποίων η κατασκευή ευρίσκεται ήδη καθ’ οδόν;
— ;;
— Πιστεύεται γενικώς εις την Ανατολήν ότι εβοηθήσατε τον Πρόεδρον Ρούσβελτ να συγκροτήση μίαν ατομικήν επιτροπήν και να ιδρύση ένα εργαστήριον ατομικών ερευνών. Είσθε ικανοποιημένος με την κατεύθυνσιν που λαμβάνουν αι ατομικαί έρευναι ή με τον μελετώμενον τρόπον χρήσεως της ατομικής ενεργείας;
— Εις το πρώτον μέρος της ερωτήσεως, ως προς την συγκρότησιν μιας ατομικής επιτροπής, απαντώ ναι. Εις το δεύτερον μέρος της ερωτήσεως απαντώ όχι.
— Όταν μία κατάκτησις της επιστήμης ή της γνώσεως γίνεται καταστρεπτική διά την ανθρωπότητα, δεν θα ήτο προτιμότερον να την εγκαταλείψωμεν; Εις τας ινδικάς παραδόσεις αναφέρεται ότι δεν πρέπει κανείς να διστάζη ν’ απαλλαγή από το αγαπημένο του παιδί, όταν γίνη κίνδυνος διά τους άλλους ανθρώπους. Σεις τι σκέπτεσθε δι’ αυτό;
— Η γνώσις αυτή καθ’ εαυτήν δεν είναι ποτέ καταστρεπτική.
— Όταν μία κατάκτησις της επιστήμης ή της γνώσεως αφορώσα την ανθρωπίνην φυλήν γίνεται μυστικόν κατεχόμενον υπό ενός μόνον έθνους ή από την ομοσπονδίαν ολίγων εθνών, είναι δυνατόν να εγγυηθή κανείς ότι θα χρησιμοποιηθή πάντοτε διά καλόν σκοπόν και όχι δι’ απωτέρας εγωϊστικάς επιδιώξεις;
— Όχι.
Η γνώσις αυτή καθ’ εαυτήν δεν είναι ποτέ καταστρεπτική.
— Ένας επιστήμων έχει δίκαιον, όταν προσφέρη την υποστήριξίν του εις μίαν τοιαύτην ιδέαν ή έρευναν;
— Όχι.
— Υποστηρίζετε την χρησιμοποίησιν της ατομικής βόμβας εις ωρισμένας περιπτώσεις;
— Όχι.
— Πολλοί άνθρωποι εις την Ανατολήν έχουν την εντύπωσιν ότι πιστεύετε εις τον Θεόν. Αυτό αντιτίθεται προς την λογικήν και τον ορθολογισμόν. Πέστε μου, σας παρακαλώ, εάν πιστεύετε εις την ιδέαν του Θεού.
— Πιστεύω εις τι; Δεν ημπορώ να απαντήσω.
— Η ιδέα του Θεού, ενός Θεού με προσωπικήν υπόστασιν ή ενός Θεού απροσώπου, ημπορεί να γίνη δεκτή από την επιστήμην;
— Τι είναι Θεός; Η ερώτησις αυτή στερείται πάσης εννοίας.
— Συχνά ο άνθρωπος αποκτά μίαν δύναμιν από την πίστιν του. Εις την περίπτωσιν αυτήν η απλοϊκότης του δεν είναι η αιτία της δυνάμεώς του;
— ;;
(Ο συγγραφέας υπενθυμίζει εδώ ένα ανέκδοτον. Κατά την διάρκειαν μιας συζητήσεως επί των θεμελίων της ιδέας της δημοκρατίας, εις την οποίαν
συμμετείχε και ο Αϊνστάιν, λέγεται ότι ο μέγας σοφός είπεν: «Εάν ημπορούσατε μόνον να παραιτηθήτε από την ιδέαν σας περί Θεού, τούτο θα ήτο μία μεγάλη πρόοδος…»).
— Σκοπεύετε να επιστρέψετε εις την Γερμανίαν τώρα που αποκατεστάθη εκεί η ομαλότης ή που τουλάχιστον έχει εκλείψει ο σωβινισμός;
— Όχι. (Ο Αϊνστάιν θεωρεί αμφίβολον την εξαφάνισιν του σωβινισμού.)
— Φαντάζομαι ότι δεν θα είσθε ευχαριστημένος από την σημερινήν κατάστασιν του κόσμου. Έχετε να προτείνετε καμμίαν μέθοδον δια την βελτίωσίν της;
— Δεν υπάρχει αυτόματος λύσις.
— Πιστεύετε ότι τα Ηνωμ. Έθνη θα κατορθώσουν ποτέ να διατηρήσουν την παγκόσμιαν ειρήνην;
— Δεν είμαι προφήτης.
— Τα Ην. Έθνη, όπως και η Κ.Τ.Ε., γίνονται ολονέν μία οργάνωσις «ομάδων», όπου αι συμφωνίαι που συνάπτονται παρασκηνιακώς μεταξύ εθνών δεν έρχονται εις το προσκήνιον παρά μόνον διά να κυρωθούν. Υπάρχει τρόπος εξόδου από αυτήν την προσπάθειαν;
— Κατά την γνώμην μου, ναι.
— Ημπορείτε να φαντασθήτε μίαν πραγματικήν κοινότητα όλων των εθνών του κόσμου, όπου κάθε έθνος, μεγάλο ή μικρόν, θα ελάμβανεν ό,τι του αξίζει;
— Ναι.
— Τι πιστεύετε ότι ημπορούν να κάμουν οι επιστήμονες διά να επαναφέρουν την τάξιν εις τον κόσμον; Είναι κατά μέγα μέρος υπεύθυνοι της σημερινής καταστάσεως, λόγω της βοηθείας που παρέσχον εις τα έθνη των, εις τους παγκοσμίους πολέμους και εις τους επαγγελματίας πολιτικούς. Έχουν μερικάς ευθύνας έναντι της ανοικοδομήσεως του κόσμου;
— Όχι. Η άμεσος επιρροή των επιστημόνων είναι μικρά.
— Θέλετε μήπως να μου δώσετε ένα μήνυμα προς τους επιστήμονας, προς τον κόσμον, προς τας Ινδίας;
— Όχι.
Η Καθημερινή, 2 Ιουνίου 1951
Εναντίον των Ανακριτικών Επιτροπών του Αμερικανικού Κογκρέσου
Nέα Υόρκη, Ιούνιος. Ο διάσημος φυσικός Αλβέρτος Αϊνστάιν συνέστησεν εις ένα μάρτυρα κληθέντα ενώπιον της Ανακριτικής Επιτροπής του Κογκρέσσου να αρνηθή να καταθέση, ακόμη και εάν απειληθή με φυλάκισιν διά την σιωπήν του. Εις επιστολήν του χρονολογουμένην από της 16ης Μαΐου και δημοσιευθείσαν την περασμένην Παρασκευήν, ο σοφός επιστήμων κατηγορεί τους «αντιδραστικούς πολιτικούς» «ως διώκτας και εχθρούς της ελευθέρας διδασκαλίας και ως επιδιώκοντας ν’ απομακρύνουν από τας θέσεις των όλους εκείνους οι οποίοι δεν δέχονται να είναι πειθήνια όργανά των».
Ο δόκτωρ Αϊνστάιν απηύθυνε την ως άνω επιστολήν του προς τον Ουίλλιαμ Φράουενγκλας, διδάσκαλον εις δημόσιον σχολείον της Νέας Υόρκης, ο οποίος και ηρνήθη να καταθέση ενώπιον της Επιτροπής Εσωτερικής Ασφαλείας της Γερουσίας. Ο κ. Φράουενγκλας, ο οποίος φυσικά αντιμετωπίζει τώρα φυλάκισιν διά την σιωπήν του έδωσε την επιστολήν του Αλβέρτοy Αϊνστάιν εις την δημοσιότητα.
Ο επιστήμων, του οποίου αι εργασίαι ωδήγησαν εις την εφεύρεσιν και τελειοποίησιν της ατομικής βόμβας, λέγει: «Ήτο εντροπή δι’ έναν αθώον πολίτην να υποκύψη εις μίαν τοιαύτην απαίτησιν και τούτο αποτελεί καταπάτησιν του πνεύματος του Συντάγματος».
Συνιστά επίσης, εις τους διανοουμένους να εφαρμόζουν την τακτικήν της «μη συνεργασίας» κατά το πρότυπον του αποθανόντος Ινδού υπερασπιστού της ελευθερίας Μαχάτμα Γκάντι.
«Κάθε διανοούμενος, ο οποίος καλείται ενώπιον μιας τοιαύτης επιτροπής, έπρεπε να αρνήται να καταθέσει και να είναι έτοιμος να υποστή φυλάκισιν και οικονομικήν καταστροφήν, αν μη τι άλλο, θυσιάζων την προσωπικήν του ευημερίαν προς το συμφέρον της πνευματικής προόδου της χώρας του», γράφει ο Αϊνστάιν. «Εάν υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι αποφασισμένοι να κάμουν το σοβαρόν αυτόν βήμα, θα επιτύχουν τελικώς. Εάν δεν υπάρχουν, τότε θα είναι άξιοι της δουλείας που προσπαθούν να τους επιβάλουν».
Ο κ. Φράουενγκλας, καθηγητής της αγγλικής εις αμερικανικόν γυμνάσιον, έγραφεν εις τον δόκτορα Αϊνστάιν, τον περασμένον μήνα, ότι «μία δήλωσις ιδική σας θα εβοήθει πολύ εις το να ενώση τους παιδαγωγούς και το κοινόν διά να αντιμετωπίσουν την νέαν αυτήν επίθεσιν της ημιμαθείας».
Ούτος είπεν ότι εκλήθη προ της επιτροπής της Γερουσίας, της προεδρευομένης υπό του γερουσιαστού Ουίλλιαμ Γιέννερ, της Ινδιάνας, διά να δώση πληροφορίας επί μιας σειράς μαθημάτων τα οποία είχεν αναλάβει. Τα μαθήματα, τα οποία αφεώρουν τας «μεθόδους διδασκαλίας πνευματικής επικοινωνίας», περιεγράφησαν από προηγούμενον μάρτυρα ως «αντικείμενα προς τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών».
Ο κ. Φράουενγκλας είπεν ότι ηρνήθη να απαντήση εις ερωτήματα σχετιζόμενα προς τας πολιτικάς του πεποιθήσεις. Συμφώνως προς τον νέον αμερικανικόν νόμον περί εσωτερικής ασφαλείας της χώρας, αντιμετωπίζει απόλυσιν διά την άρνησίν του αυτήν.
Ο Αμερικανός διδάσκαλος προσέθεσεν ότι έδωσεν εις την δημοσιότητα την επιστολήν του δόκτορος Αϊνστάιν διότι αύτη έφερε το εξής υστερόγραφον: «Η επιστολή αυτή δεν χρειάζεται να θεωρηθεί ως “εμπιστευτική”».
Η Καθημερινή, 16 Ιουνίου 1953
Δήλωσις κατά των θερμοπυρηνικών όπλων
Λονδίνον, 9. (Ρ.).— Ο καθηγητής Μπέρτραντ Ράσσελλ, ο οποίος έχει τιμηθή διά του βραβείου Νομπέλ, εδημοσίευσε σήμερον δήλωσιν προειδοποιούσαν εναντίον του ατομικού πολέμου, την οποίαν ο Αϊνστάιν υπέγραψε προ του θανάτου του. Η δήλωσις είναι υπογεγραμμένη επίσης υπό επτά άλλων παγκοσμίου φήμης επιστημόνων, οι οποίοι, ομού μετά του Αϊνστάιν, απαιτούν την σύγκλησιν διεθνούς διασκέψεως επιστημόνων προς εξέτασιν των κινδύνων που απειλούν την ανθρωπότητα, κατόπιν της αναπτύξεως των πυρηνικών όπλων.
Οι οκτώ επιστήμονες προειδοποιούν επισήμως τους αρχηγούς των Κυβερνήσεων, καλούντες αυτούς να εξεύρουν διά των διαπραγματεύσεων πεδίον συμφωνίας διά να αποφευχθή η καταστροφή της ανθρωπότητος.
Η δήλωσις εκτός του Αϊνστάιν υπογράφεται από τον Αμερικανόν καθηγητήν του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ κ. Μπρίτζμαν (βραβείον Φυσικής Νομπέλ), τον καθηγητήν του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας κ. Ίνφλε, ο οποίος συνέγραψε μετά του Αϊνστάιν την «εξέλιξιν της φυσικής» και το «πρόβλημα της κινήσεως», τον καθηγητήν Μύλλερ, ο οποίος εδίδαξεν εις τα Πανεπιστήμια της Μόσχας και των Ινδιών, και ήδη διδάσκει εις το αμερικανικόν Πανεπιστήμιον της Ινδιάνας (βραβείον Νομπέλ Φυσιολογίας και Ιατρικής), τον Άγγλον καθηγητήν κ. Ρότμπλατ, ο οποίος διδάσκει φυσικήν εις το Πανεπιστήμιον του Λονδίνου, τον Βρεταννόν φιλόσοφον κ. Μπέρτραντ Ράσσελλ, ο οποίος έχει τιμηθή διά του βραβείου Νομπέλ και τον Ιάπωνα καθηγητήν του Πανεπιστημίου του Κυότο κ. Χιντέκι Γιουκάβα (βραβείον Νομπέλ Φυσικής). Η δήλωσις υπογράφεται επίσης και υπό του κ. Φρεντερίκ Ζολιό-Κιουρί, ο οποίος ενέκρινε την προειδοποίησιν με τινάς επιφυλάξεις.
Οι οκτώ επιστήμονες προειδοποιούν επισήμως τους αρχηγούς των Κυβερνήσεων, καλούντες αυτούς να εξεύρουν διά των διαπραγματεύσεων πεδίον συμφωνίας διά να αποφευχθή η καταστροφή της ανθρωπότητος.
Ο κ. Ράσσελλ, ανακοινών το περιεχόμενον της δηλώσεως, ανέφερεν ότι ο Αϊνστάιν υπέγραψεν αυτήν κατά την εβδομάδα, η οποία προηγήθη του θανάτου του. Προσέθεσεν ότι επεχείρησε να έλθη εις επαφήν με επιστήμονας, τόσον του δυτικού όσον και του ανατολικού κόσμου, έχων την γνώμην ότι αι ιδεολογικαί διαφοραί δεν θα πρέπει να ασκούν επίδρασιν εις την κρίσιν των ανθρώπων της επιστήμης. Μερικοί εξ εκείνων, με τους οποίους επεζήτησεν επαφήν, δεν απήντησαν ακόμη. Η μόνη ελπίς της ανθρωπότητος, κατά τον κ. Ράσσελλ, είναι η αποφυγή του πολέμου.
Η δήλωσις φέρεται εις γνώσιν των κυριωτέρων παγκοσμίων Δυνάμεων με την ειλικρινή ελπίδα ότι θα συμφωνήσουν προκειμένου να επιτρέψουν εις τους πολίτας των να επιζήσουν. Εις αυτήν τονίζεται ότι ενδεχόμενος πυρηνικός πόλεμος θα προκαλέση πλήρη και ανεπανόρθωτον καταστροφήν και υπογραμμίζεται η ανάγκη να ευρεθούν μέσα διευθετήσεως των διεθνών διαφορών χωρίς προσφυγήν εις πόλεμον. Ζητείται επίσης από τα άτομα να παραμερίσουν τας γνώμας των και τας προκαταλήψεις των και να θεωρήσουν εαυτά ως μέλη βιολογικού είδους με αξιοσημείωτον ιστορίαν, και η εξαφάνισις του οποίου ουδόλως επιζητείται από οιονδήποτε.
Εις την δήλωσιν υπογραμμίζεται εν συνεχεία η εξαιρετική καταστροφική ισχύς των νέων θερμοπυρηνικών βομβών, επί των οποίων εγένοντο πειράματα εις Μπικίνι, και τονίζεται ότι «αι βόμβαι αύται δύνανται να επεκτείνουν προοδευτικώς τα καταστρεπτικά των αποτελέσματα επί περιοχής πολύ μεγαλυτέρας από όσον υπετίθετο αρχικώς. Βόμβα του είδους αυτού, εφ’ όσον ήθελεν εκραγή πλησίον του εδάφους ή υπό το ύδωρ, εξαποστέλλει ραδιενεργά μόρια εις τα ανώτερα στρώματα της ατμοσφαίρας. Τα μόρια αυτά κατέρχονται προοδευτικώς και φθάνουν μέχρι της επιφανείας της γης υπό μορφήν βροχής ή θανατηφόρου κόνεως. Πρόκειται διά την κόνιν, η οποία εμόλυνε τους Ιάπωνας αλιείς και τους ιχθύς, τους οποίους ηλίευσαν. Πολλοί επιστήμονες φοβούνται ότι εάν εις ένα πόλεμον ήθελον χρησιμοποιηθή πολλαί υδρογονικαί βόμβαι, ο θάνατος θα ήτο πλήρης και άμεσος διά μίαν μειοψηφίαν, η πλειοψηφία όμως της ανθρωπότητος θα υφίστατο βραδείας βασάνους διά των ασθενειών και της αποσυνθέσεως.
Ακολούθως ζητείται από τας κυβερνήσεις να παραιτηθούν του πολέμου ως μέσου διακανονισμού τών μεταξύ των εθνών διενέξεων, και τονίζεται ότι η γενική μείωσις των εξοπλισμών, καθώς και η απαγόρευσις των θερμοπυρηνικών όπλων θα αποτελέσουν απλώς το πρώτον βήμα προς τον ανωτέρω σκοπόν. Απευθύνεται επίσης θερμή έκκλησις προς τους ανθρώπους όπως μη διατρέξουν τον κίνδυνον παγκοσμίου καταστροφής. […]
Η Καθημερινή, 10 Ιουλίου 1955
