Μπορεί ο σπινθήρας για την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου να άναψε στα Βαλκάνια, και συγκεκριμένα στο Σαράγεβο την 28η Ιουνίου 1914, όταν ο Σερβοβόσνιος επαναστάτης Γκαβρίλο Πρίντσιπ δολοφόνησε τον διάδοχο του αυστρο-ουγγρικού θρόνου αρχιδούκα Φερδινάνδο, αλλά τα αίτιά του βρίσκονταν στον ανταγωνισμό των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής. Είχαν προηγηθεί τρεις ακόμα κρίσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν τον μηχανισμό του ολέθρου, το ξέσπασμα ενός γενικευμένου πολέμου στην Ευρώπη: η Βοσνιακή Κρίση του 1908, η Β’ Κρίση του Μαρόκου του 1911 και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι των ετών 1912-1913. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν χωριστεί ήδη από το 1907 σε δύο μεγάλα στρατόπεδα και η διολίσθηση σε έναν πόλεμο έμοιαζε να είναι αναπόφευκτη.
Οι επιχειρήσεις του Μεγάλου Πολέμου ξεκίνησαν στις 28 Ιουλίου, όταν το αυστριακό πυροβολικό βομβάρδισε από τη βόρεια όχθη του Δούναβη το Βελιγράδι. Μερικές ημέρες αργότερα, ξεκίνησαν οι πολεμικές επιχειρήσεις στα βόρεια σύνορα της Γαλλίας και το Βέλγιο, περιοχή η οποία θα αποτελούσε τα επόμενα χρόνια το μείζον θέατρο των επιχειρήσεων λαμβάνοντας την ονομασία «Δυτικό Μέτωπο». Οι Γερμανοί εφάρμοσαν το «Σχέδιο Σλίφεν», το οποίο προέβλεπε τη ραγδαία προέλαση στα δυτικά με απώτερο σκοπό την περικύκλωση του Παρισιού. Όταν επιτυγχανόταν αυτός ο στόχος, θα μεταφέρονταν στρατιωτικές δυνάμεις στο Ανατολικό Μέτωπο για την αντιμετώπιση των ρωσικών δυνάμεων.
Παρά τις αρχικές επιτυχίες, η γερμανική προέλαση στα γαλλικά εδάφη ανακόπηκε στον ποταμό Μάρνη τον Σεπτέμβριο του 1914. Οι Γάλλοι, συνεπικουρούμενοι από το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα, είχαν επιδείξει ισχυρή αντίσταση -πολύ παραπάνω από εκείνη που ανέμεναν οι Γερμανοί επιτελείς-, γεγονός το οποίο ανάγκασε τους Γερμανούς να υποχωρήσουν βορείως του Μάρνη. Σύντομα, ο πόλεμος μετατράπηκε σε στατικό. Οι ελιγμοί στα πεδία των μαχών σταμάτησαν και δόθηκαν εντολές για το σκάψιμο των πρώτων χαρακωμάτων.
Το χαράκωμα αποτελούσε μια μέθοδο για την προσωρινή προφύλαξη των μονάδων του πεζικού από τις εχθρικές βολές. Οι Γερμανοί και οι Βρετανοί στοίβαζαν αμμόσακους μετωπικά και οπισθόχωμα στα νώτα, ενώ οι Γάλλοι επένδυαν το όρυγμα με κορμούς δέντρων για να μην καταρρεύσουν τα τοιχώματα. Μπροστά από τα χαρακώματα βρισκόταν η ουδέτερη ζώνη, η οποία ήταν περιφραγμένη με πασσάλους και χοντρά συρματοπλέγματα. Οι ακίδες των συρματοπλεγμάτων ήταν κοφτερές και έσκιζαν τη σάρκα των στρατιωτών που πιάνονταν σε αυτές. Η εκτύλιξη του συρματοπλέγματος πραγματοποιείτο τη νύχτα, την ίδια ώρα που οι αντίπαλοι προσπαθούσαν να κόψουν το πλέγμα και να ανοίξουν χώρο για το πεζικό. Με αυτόν τον τρόπο καταλάβαιναν οι αντίπαλοι πού θα κατευθύνονταν οι εχθρικές επιθέσεις.
Οι φωτογραφίες, που απεικονίζουν χαμογελαστούς στρατιώτες κατά τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου, αποκαλύπτουν μια εορταστική ατμόσφαιρα, η οποία δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα. Οι έφεδροι εγκατέλειψαν με απροθυμία τις οικογένειές τους. Ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα των πατρίδων τους θεωρώντας πως αυτό ήταν το καθήκον τους. Παρηγορούσαν τους εαυτούς τους λέγοντας πως ο πόλεμος δεν θα διαρκέσει πολύ και θα βρίσκονταν στα σπίτια τους εγκαίρως για να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα. Οι ελπίδες τους, όμως, διαψεύστηκαν. Αυτή η ελπίδα, όμως, βοήθησε τους στρατιώτες να αντέξουν τις κακουχίες του πολέμου για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Τις ημέρες των πρώτων Χριστουγέννων από την έναρξη του πολέμου συνέβη κάτι το αναπάντεχο. Εντελώς αυθόρμητα Γερμανοί και Βρετανοί στρατιώτες άρχισαν να φωνάζουν ευχές για τις γιορτές. Πολλοί από αυτούς πρώτη φορά απουσίαζαν τόσο καιρό από τα σπίτια τους και περνούσαν τα Χριστούγεννα μακριά από τις οικογένειές τους. Ανεμίζοντας λευκές σημαίες συναντήθηκαν στην ουδέτερη ζώνη και αντάλλαξαν ευχές, δώρα, τσιγάρα, αλκοόλ και σοκολάτες. Ορισμένοι αντάλλαξαν τα κουμπιά των στολών τους ως αναμνηστικά. Η ανεπίσημη ανακωχή επεκτάθηκε και σε τομείς του μετώπου που πολεμούσαν οι Γάλλοι με τους Γερμανούς. Υπάρχουν μαρτυρίες πως διεξήχθησαν ακόμη και αγώνες ποδοσφαίρου μεταξύ Βρετανών και Γερμανών στρατιωτών. Τα νέα έγιναν γνωστά στις πρωτεύουσες των εμπόλεμων μερικές ημέρες αργότερα, όταν και κυκλοφόρησαν οι σχετικές φωτογραφίες, οι οποίες αποδείκνυαν πως παρά τις κακουχίες και το εκατέρωθεν μίσος, μια χαραμάδα φωτός και ειρήνης μπορούσε να περάσει στα πεδία των μαχών, εκεί που χιλιάδες νέοι έχασαν τις ζωές τους. Τις ώρες που διήρκεσε η ανεπίσημη ανακωχή, δόθηκε η δυνατότητα να περισυλλέξουν οι δύο πλευρές τους νεκρούς τους και να τους θάψουν, να περιποιηθούν οι τραυματίες της πρώτης γραμμής τα τραύματά τους και να ενισχυθούν οι γραμμές άμυνας.
Μετά την παρέλευση των Χριστουγέννων, οι επιχειρήσεις άρχισαν ξανά. Τα επόμενα χρόνια έγιναν προσπάθειες να επαναληφθεί η ανακωχή την ημέρα των Χριστουγέννων. Οι διοικητές των μονάδων, όμως, υπακούοντας σε εντολές από την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, διέταξαν να μην εξέλθει κανείς από τα χαρακώματα. Ελάχιστες ήταν οι περιπτώσεις που στρατιώτες των εμπόλεμων δυνάμεων συναντήθηκαν στην ουδέτερη ζώνη με τους αντιπάλους τους.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
