O Ρούντολφ Νουρέγιεφ γεννήθηκε στις 17 Μαρτίου 1938 στο Ιρκούτσκ της Ρωσίας. Ταταρικής καταγωγής, πέρασε τα νιάτα του στην Ούφα, πρωτεύουσα της Αυτόνομης Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Μπασκίρ. Ξεκίνησε τις σπουδές μπαλέτου σε ηλικία 11 ετών, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα θα σταματούσε το σχολείο, συντηρώντας τον εαυτό του με τον χορό. Στα 17 του χρόνια κατάφερε να μπει στη Σχολή Μπαλέτου του Λένινγκραντ, όπου δάσκαλός του υπήρξε ο Αλεξάντρ Πούσκιν. Ωστόσο, από νεαρός έδειξε ότι ήταν ένα «επαναστατικό» πνεύμα. Παρότι υπήρξε ένας εξαιρετικός μαθητής, αρνιόταν να ενταχθεί στην κομμουνιστική οργάνωση νεολαίας και πολλές φορές αψηφούσε τους κανονισμούς απαγόρευσης της κυκλοφορίας. Επιπλέον, έμαθε αγγλικά ιδιωτικά.
Μετά την αποφοίτησή του το 1958, χάρη στο μεγάλο ταλέντο του έγινε σολίστ στο Μπαλέτο Κίροφ του Λένινγκραντ. Με το ίδιο μπαλέτο, θα περιόδευε χορεύοντας τους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Τον Ιούνιο του 1961, κι ενώ ήταν σε μια τέτοια περιοδεία στο Παρίσι, ο Νουρέγιεφ βρήκε την ευκαιρία που έψαχνε από πολύ καιρό. Ενώ βρισκόταν στο αεροδρόμιο, κατάφερε να διαφύγει από την προσοχή της της σοβιετικής ασφάλειας ζητώντας άσυλο. Αργότερα θα δήλωνε ότι το άκαμπτα οργανωμένο σοβιετικό μπαλέτο είχε περιορίσει τις ευκαιρίες του να χορεύει συχνά, αλλά και να παίζει σε διάφορους ρόλους.
Το πρώτο διάστημα εκτός Σοβιετικής Ένωσης χόρεψε με το Μεγάλο Μπαλέτο του Μαρκί ντε Κεβά, ενώ έναν χρόνο αργότερα πραγματοποίησε το αμερικανικό ντεμπούτο του, εμφανιζόμενος στην τηλεόραση με το Μπαλέτο της Όπερας του Σικάγο. Παράλληλα, εντάχθηκε στο Βασιλικό Μπαλέτο του Λονδίνου ως μόνιμος επισκέπτης-καλλιτέχνης. Ο Νουρέγιεφ θα γινόταν γνωστός ως παρτενέρ της Μαργκότ Φοντέιν. Χορεύοντας μαζί της, ερμήνευσε ρόλους όπως ο Άλμπρεχτ στη Ζιζέλ, ο Αρμάν στο Μαργκερίτ και Αρμάν και ο Πρίγκιπας Ζίγκφριντ στη Λίμνη των Κύκνων. Σύντομα όμως ξεκίνησε να δουλεύει και ως χορογράφος. Από τις σημαντικότερες δουλειές του υπήρξαν η εκδοχή του Ρωμαίος και Ιουλιέτα του Σεργκέι Προκόφιεφ, που παρουσιάστηκε στο Λονδίνο το 1977, και το Μάνφρεντ που παρουσιάστηκε από το Μπαλέτο της Όπερας του Παρισιού το 1979. Ένα χρόνο αργότερα, ο Νουρέγιεφ ανέβασε τον Καρυοθραύστη για το Μπαλέτο του Βερολίνου και το 1981, τη δική του εκδοχή του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας στη Σκάλα του Μιλάνου, με την Φοντέιν ως Λαίδη Καπουλέτου. Οι δυνατότητές του σύντομα θα επεκτείνονταν και στα σύγχρονα ρεπερτόρια, παίζοντας σε έργα των Μάρθα Γκράχαμ, Μάρει Λούις και Πολ Τέιλορ.
Ο Ρώσος χορευτής, όμως, δεν θα περιοριζόταν στον χορό. Μεταπήδησε και στο λευκό πανί, πρωταγωνιστώντας σε κινηματογραφημένη εκδοχή του Δον Κιχώτη, και συμμετέχοντας ως ηθοποιός στις ταινίες Valentino του 1977 και Exposed του 1983.
Έγινε πολίτης της Αυστρίας το 1982, ενώ το διάστημα 1983-1989 υπήρξε καλλιτεχνικός διευθυντής του Μπαλέτου της Όπερας του Παρισιού. Παρ’ όλα αυτά, η υγεία του σύντομα θα επιδεινωνόταν από το AIDS. Θα πέθαινε από επιπλοκές σχετιζόμενες με τη νόσο το 1993 σε ηλικία μόλις 54 ετών, αφήνοντας πίσω του «μια γερά θεμελιωμένη καινούργια αρχή», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ανδρέας Ρικάκης στο σχετικό άρθρο του στην «Καθημερινή» της 8ης Ιανουαρίου 1993.
Ο ίδιος δεν είχε κρύψει ποτέ την σεξουαλικότητά του, ενώ είχε εκδώσει και την αυτοβιογραφία του. Ο Νουρέγιεφ με τη στάση ζωής του αλλά κυρίως χάρη στο μεγάλο ταλέντο του είχε καταφέρει να αναδειχθεί σε μια δημοφιλή διασημότητα. Η ερμηνεία των ρόλων του με τα άλματα και τις γρήγορες στροφές, τον είχαν κάνει να ξεχωρίσει, διευρύνοντας σημαντικά το κοινό του μπαλέτου. «Το παράδειγμα Νουρέγιεφ», σύμφωνα με το ίδιο άρθρο της «Καθημερινής», «έδωσε τροφή σε όλες τις σχολές του κόσμου, άνοιξε την όρεξη του κοινού για “και άλλο μπαλέτο παρακαλώ”. Άνοιξε τις θύρες στον χορευτή-αθλητή […] έφερε… καινούργιες, ανανεωτικές απόψεις στην παγκόσμια χοροδιδασκαλία, χοροτεχνική και χοροαισθητική», κάνοντας το μπαλέτο «πιο σφαιρικό, πιο σύγχρονο».
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
