Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’ από την πρώτη στιγμή της εκλογής του (1950) υποσχέθηκε ότι θα εργαστεί για την ένωση Κύπρου-Ελλάδας. Το 1954, εποχή κατά την οποία η μαζικότητα των λαϊκών κινητοποιήσεων στην Κύπρο και την Ελλάδα ώθησαν, πρωτοστατούντος του ίδιου, την κυβέρνηση Παπάγου να προσφύγει στον ΟΗΕ, ζητώντας την αυτοδιάθεση της Κύπρου, η Καθημερινή θα δημοσιεύσει έναν φλογερό λόγο του ενώπιον εκπροσώπων του ελληνικού και διεθνούς Τύπου. Σε αυτόν ο Μακάριος θα σκιαγραφήσει τη στρατηγική επιλογή του να καταστεί το Κυπριακό διεθνές ζήτημα, ούτως ώστε να ενταθεί η πίεση επί της βρετανικής κυβέρνησης.
Τη δεκαετία του ’50, ο Εθνάρχης της Κύπρου θα παραχωρήσει στην Καθημερινή δύο αποκλειστικές συνεντεύξεις. Η πρώτη δόθηκε μετά την αναχώρησή του από τις Σεϋχέλλες, όπου είχε εξοριστεί από τη βρετανική κυβέρνηση, και η δεύτερη, μετά την, με επιφυλάξεις εκ μέρους του, υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, που προέβλεπαν τη δημιουργία ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας.
Με την κατάρρευση των εν λόγω Συμφωνιών και την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από τους θεσμούς του κράτους, ο πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας θα επαναφέρει τον στόχο της «Ένωσις της Κύπρου μετά της μητρός πατρίδος» ως επίσημη πολιτική του, όπως φαίνεται και στον λόγο που εκφώνησε το 1965 κατά την αναγόρευσή του σε διδάκτορα του ΑΠΘ.
«Οι Άγγλοι ηγόρασαν τους Κυπρίους από τους Τούρκους ως ανδράποδα»
Ο Αρχιεπίσκοπος και Εθνάρχης Κύπρου Μακάριος εδέχθη χθες την 6ην μ.μ. εις το ξενοδοχείον της «Μεγάλης Βρεταννίας» τούς αντιπροσώπους του ελληνικού και ξένου Τύπου, προς τους οποίους προέβη εις δηλώσεις επί του Κυπριακού και απήντησεν εις τα υποβληθέντα προς αυτόν ερωτήματα. […].
Αι δηλώσεις του Εθνάρχου Κύπρου προς τους αντιπροσώπους του ελληνικού και ξένου Τύπου έχουν ως εξής:
«Ιδιαιτέραν αισθανόμεθα χαράν επικοινωνούντες με τους εκπροσώπους του ελληνικού και ξένου Τύπου, τους οποίους και θερμώς ευχαριστούμεν διά την αποδοχήν της προσκλήσεώς μας εις την παρούσαν διάσκεψιν. Ιδιαιτέρως ευχαριστούμεν τον ελληνικόν Τύπον, του οποίου η συμβολή εις την προώθησιν του εθνικού κυπριακού ζητήματος υπήρξε σημαντική και πολύτιμος. Αντιλαμβανόμεθα καλώς την δύναμιν του Τύπου και μετά πεποιθήσεως φρονούμεν ότι ο ελληνικός Τύπος, ανεξαρτήτως πολιτικών αποχρώσεων, απετέλεσεν από της ελληνικής πλευράς σημαντικόν παράγοντα προωθήσεως του κυπριακού, μέχρι του διεθνούς προσκηνίου όπου σήμερον ευρίσκεται.
»Αναχωρούντες μεθαύριον μετά του δημάρχου Λευκωσίας και εθναρχικού συμβούλου κ. Θ. Δέρβη εις Λονδίνον και εκείθεν εις την έδραν των Ηνωμ. Εθνών, εκρίναμεν σκόπιμον να εκθέσωμεν διά του Τύπου ωρισμένας απόψεις μας επί της σημερινής θέσεως του κυπριακού ζητήματος. Είναι γεγονός αναμφισβήτητον ότι η εγγραφή του κυπριακού εις την ημερησίαν διάταξιν των εργασιών της γενικής Συνελεύσεως των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί ένα θετικόν κέρδος, διότι το ζήτημα προεβλήθη πλέον επί διεθνούς πεδίου και δεν είναι ζήτημα “κλειστόν” ή “εσωτερική υπόθεσις” της Αγγλίας, ως επεδίωξεν αύτη να το εμφανίση. Είναι, λοιπόν, σήμερον το ζήτημα της Κύπρου ένα διεθνές πρόβλημα εκκρεμούν ενώπιον των Ηνωμένων Εθνών και αναμένον την ετυμηγορίαν των.
»Ποίαι αι προβλέψεις ως προς την τελικήν έκβασιν και τύχην του ζητήματος; Δεν αμφιβάλλομεν ότι η αγγλική αντιπροσωπεία θα δώση πείσμονα μάχην κατά την συζήτησιν επί της ουσίας του ζητήματος εν τη προσπαθεία της να ματαιώση ευνοϊκήν υπέρ ημών απόφασιν της πλειοψηφίας των Ηνωμένων Εθνών. Ήδη κατά την συζήτησιν επί της εγγραφής του ζητήματος, η αγγλική αντιπροσωπεία δεν εδίστασε να χρησιμοποιήση παν αθέμιτον μέσον και να ακολουθήση πολιτικήν όχι τιμίαν διά να ματαιώση την εγγραφήν του κυπριακού. Δεν δυνάμεθα να αποκρύψωμεν την αγανάκτησίν μας διά τας αναξίας της αγγλικής διπλωματίας μεθόδους και επιχειρήματα, τα οποία ο Άγγλος αντιπρόσωπος εις τα Ηνωμένα Έθνη κ. Σέλγουϊν Λόϋδ εχρησιμοποίησε και θα χρησιμοποιήση ασφαλώς και κατά την συζήτησιν επί της ουσίας του θέματος, χωρίς να σεβασθή οιανδήποτε ηθικήν αρχήν. Δεν εδίστασεν ο κ. Λόϋδ διά να υποστηρίξη τας απόψεις του αγγλικού υπουργείου Αποικιών, να αναφερθή και εις την συνθήκην της Λωζάννης, παραποιών και το γράμμα και το πνεύμα της συνθήκης, και να επικαλεσθή εκ μέρους της Ελλάδος σεβασμόν της κάτωθεν της συνθήκης αυτής ελληνικής υπογραφής. Δεν έλαβεν όμως υπ’ όψιν το γεγονός ότι ο κυπριακός λαός, ο οποίος ζητεί το δικαίωμα της αυτοδιαθέσεως, δεν υπέγραψε την συνθήκην αυτήν, όπως δεν υπέγραψε και την άλλην “επονείδιστον”, κατά την έκφρασιν του Γλάδστωνος, συνθήκην, διά της οποίας οι Άγγλοι ηγόρασαν ως ανδράποδα τους Κυπρίους από τους Τούρκους. Περισσότερον μάλλον σεβασμόν έπρεπε να επιδείξη ο Άγγλος αντιπρόσωπος προς τας αγγλικάς υπογραφάς εις την “Παγκόσμιον διακήρυξιν περί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων” και εις αυτό τούτο το καταστατικόν των Ηνωμένων Εθνών, του οποίου βασική αρχή είναι η αυτοδιάθεσις των λαών. Δεν θα ασχοληθώμεν εδώ διά να αντικρούσωμεν τα προβληθέντα αγγλικά επιχειρήματα, τα οποία είναι εντελώς σαθρά και αβάσιμα. Αντεκρούσθησαν, άλλωστε, υπό της ελληνικής αντιπροσωπείας. Λέγομεν απλώς ότι το κυπριακόν ζήτημα είναι καθαρά υπόθεσις αυτοδιαθέσεως, και έναντι της αρχής της αυτοδιαθέσεως ουδέν επιχείρημα ευσταθεί.
»Πάντως, αποτελεί παρήγορον γεγονός, ότι μεγάλη μερίς του αγγλικού λαού και του αγγλικού Τύπου διαπνέεται από φιλελεύθερα αισθήματα και δεν συμμερίζεται τας αναχρονιστικάς και ανελευθέρους αντιλήψεις της Κυβερνήσεώς του. Δίκαιον δε είναι να διαχωρίζωμεν τον αγγλικόν λαόν από την αξιοκατάκριτον πολιτικήν της Κυβερνήσεώς του. Σήμερον εις την Αγγλίαν ήρχισε διαμορφουμένη ευνοϊκή κοινή γνώμη υπέρ του δικαίου της υποθέσεώς μας. Το τελευταίον ψήφισμα του αγγλικού εργατικού κόμματος, ως και αι δηλώσεις του αρχηγού των Άγγλων φιλελευθέρων, είναι χαρακτηριστικά των φιλελευθέρων αντιλήψεων, υπό των οποίων διαπνέεται μεγάλη μερίς του αγγλικού λαού. Ελπίζομεν ότι το ψήφισμα του εργατικού κόμματος θα έχη ευνοϊκήν υπέρ ημών επίδρασιν επί μερικών αντιπροσωπειών εις τα Ηνωμένα Έθνη, αι οποίαι απέσχον ή κατεψήφισαν κατά την συζήτησιν διά την εγγραφήν του κυπριακού. Έχομεν την ελπίδα ότι αντιπροσωπείαι αντιαποικιακών αρχών, αποσχούσαι ή καταψηφίσασαι την εγγραφήν του κυπριακού, θα ψηφίσουν υπέρ ημών κατά την τελικήν συζήτησιν.
Πάντως, αποτελεί παρήγορον γεγονός, ότι μεγάλη μερίς του αγγλικού λαού και του αγγλικού Τύπου διαπνέεται από φιλελεύθερα αισθήματα και δεν συμμερίζεται τας αναχρονιστικάς και ανελευθέρους αντιλήψεις της Κυβερνήσεώς του.
»Ομολογουμένως εδοκιμάσαμεν πολλήν απογοήτευσιν εκ της στάσεως των αντιπροσωπειών αυτών και ιδιαιτέρως των αντιπροσωπειών αντιαποικιακών κρατών. Κράτη, τα οποία μόλις χθες ανέκτησαν την ελευθερίαν των έδωσαν μαύρην ψήφον. Μετά πικρίας δε αναλογιζόμεθα ότι όλοι σχεδόν οι λεγόμενοι φίλοι και σύμμαχοι, μας κατεψήφισαν ή απέσχον της ψηφοφορίας. Ιδιαιτέρως η αποχή των Ηνωμένων Πολιτειών είχε δυσμενή δι’ ημάς επίδρασιν επί πολλών αντιπροσωπειών.
»Η στάσις όμως αυτή των φίλων της Ελλάδος πρέπει να εμβάλη εις πολλάς σκέψεις την ελληνικήν Κυβέρνησιν. Δεν επιθυμούμεν να έχωμεν οιανδήποτε ανάμιξιν ή λόγον επί της εσωτερικής ή εξωτερικής ελληνικής πολιτικής. Νομίζομεν όμως ότι δεν είναι άσκοπον να διατυπώσωμεν ενταύθα την γνώμην μας με πάσαν ειλικρίνειαν. Ημείς οι Έλληνες είμεθα πολύ ιδεολόγοι. Είμεθα πιστοί φίλοι και αφωσιωμένοι σύμμαχοι. Εθυσιάσθημεν πολλάκις χάριν των φίλων μας. Από ιδεολογίαν, από φιλότιμον. Εθυσιάσθημεν πολλάκις, όχι διά το συμφέρον ημών των ιδίων, αλλά διά το συμφέρον των φίλων. Αλλ’ υποτίθεται ότι αμοιβαία είναι τα αισθήματα μεταξύ φίλων και συμμάχων και αφού αμοιβαία είναι τα συμφέροντα, νομίζομεν ότι πρέπει να γίνωμεν περισσότερον ρεαλισταί. Αυτό τουλάχιστον διδάσκει η πείρα εκ της στάσεως των φίλων και συμμάχων μας έναντι του κυπριακού. Να προτάσση, δηλαδή, και η Ελλάς το συμφέρον της. Καθ’ άπασαν την ελληνικήν επικράτειαν υπάρχουν συμμαχικαί βάσεις. Μόλις προ τινός ακόμη παρεχωρήθησαν βάσεις εις την Αμερικήν. Ποίον το αντάλλαγμα; Σχεδόν μηδέν. Εστείλαμεν στρατόν εις την Κορέαν. Προς ποίον σκοπόν; Διά την άμυναν της παγκοσμίου ελευθερίας. Αλλ’ η ελληνική Κύπρος είναι δούλη ακόμη. Αν, έστω και από του πέρατος του πολέμου, ηκολουθείτο ρεαλιστική πολιτική, σήμερον ίσως το κυπριακόν ζήτημα θα ήτο αισίως λελυμένον. Ας μη ασχοληθώμεν όμως περισσότερον επί του θέματος αυτού.
»Καταλήγοντες εκφράζομεν την ελπίδα ότι, παρά τας αντιξοότητας και τας τρομεράς αγγλικάς αντιδράσεις, θα τύχωμεν της απαιτουμένης πλειοψηφίας κατά την τελικήν συζήτησιν επί του κυπριακού. Εάν παρ’ ελπίδα παραγνωρισθή το δίκαιόν μας από τα Ηνωμένα Έθνη, ο Ο.Η.Ε. θα αποδειχθή ότι δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία φενάκη εξαπατώσα τους λαούς. Αλλ’ ο κυπριακός λαός εν πάση περιπτώσει δεν θα καταπαύση τον αγώνα του.
»Κατά ιδιαιτέρας θετικάς πληροφορίας εκ Λονδίνου, η αγγλική Κυβέρνησις θα προσπαθήση προσεχώς, ίσως κατά τας παραμονάς της συζητήσεως του κυπριακού εις τα Ηνωμένα Έθνη, να επιβάλη Σύνταγμα εις την Κύπρον, το οποίον, ως επληροφορήθημεν, θα είναι περισσότερον “φιλελεύθερον” του προ τινός αναγγελθέντος. Ο κυπριακός λαός θα αποκρούση και πάλιν την νέαν επίθεσιν συντάγματος, διά της οποίας επιδιώκεται η συνέχισις της δουλείας του και θα συνεχίση με όλους τους τρόπους και όλα τα μέσα του αγώνα του μέχρις ότου ανακτήση την ελευθερίαν του».
Ακολούθως, ο Εθνάρχης Κύπρου απήντησεν εις τα υποβληθέντα προς αυτόν ερωτήματα […].
ΕΡΩΤΗΣΙΣ: Είναι αληθή τα γραφέντα ότι εν Λονδίνω θα έχετε επαφάς με διαφόρους προσωπικότητας;
ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ: Ο σκοπός της μεταβάσεώς μου εις Λονδίνον είναι η διευθέτησις μερικών ζητημάτων τής εκεί κυπριακής παροικίας. Θα επωφεληθώ όμως της ευκαιρίας όπως έλθω εις επαφήν με τον αγγλικόν λαόν και τον βρεταννικόν Τύπον. Με το υπουργείο των Αποικιών δεν θα έλθω εις επαφήν, διότι η στάσις του είναι γνωστή ή μάλλον καθωρισμένη, επομένως θα ήτο σπατάλη χρόνου να επιδιώξωμεν επαφήν.
ΕΡ.: Εάν η απόφασις των Ην. Εθνών είναι ευνοϊκή υπέρ της διενεργείας δημοψηφίσματος εις Κύπρον, πώς νομίζετε ότι θα εφαρμοσθή η απόφασις αυτή; Εάν η Αγγλία αρνηθή την εφαρμογήν της αποφάσεως, τι θα γίνη τότε;
ΑΠ.: Εάν δοθή εις τον κυπριακόν λαόν το δικαίωμα διά δημοψηφίσματος να αποφασίση διά το πολιτικόν του μέλλον, και εάν η Αγγλία δεν θελήση να συμμορφωθή εις την απόφασιν αυτήν, ο κυπριακός λαός θα έχη εις χείρας του ένα τεράστιον ηθικόν όπλον, και το κύρος της Αγγλίας, η οποία εμφανίζεται ως στυλοβάτης των Ην. Εθνών, ασφαλώς θα καταρρακωθή εις έτι μεγαλύτερον βαθμόν.
Εις ερώτησιν εάν προτίθεται να ίδη τους αντιπροσώπους του εργατικού κόμματος, καθώς και των φιλελευθέρων, ο κ. Μακάριος απήντησε καταφατικώς.
ΕΡ.: Σεις θεωρείτε ικανοποιητικόν, εάν δεχθή η Αγγλία αφηρημένως την αρχήν της αυτοδιαθέσεως, χωρίς όμως να καθορισθή το πώς θα γίνη και πότε;
ΑΠ.: Όχι. Δεν δεχόμεθα να μας αναγνωρισθή μόνον το δικαίωμα, αλλά και θέλομεν να μας δοθή αυτό το δικαίωμα. Διαφορετικά, σημαίνει παραπομπήν εις τας ελληνικάς καλένδας.
ΕΡ.: Και μίαν τολμηράν ερώτησιν: Ποία θα ήτο, εάν παρ’ ελπίδα τα Ηνωμένα Έθνη ήθελον αποφανθή δυσμενώς διά το ελληνικόν αίτημα, η στάσις της Εθναρχίας; Θα καταφύγη η Εθναρχία εις μέτρα βίας;
ΑΠ.: Η Εθναρχία δεν θα καταφύγη εις βίαια μέτρα, αλλά πολύ φοβούμαι, ότι η Εθναρχία δεν θα δυνηθή να συγκρατήση τον κυπριακόν λαόν από του να εκφράση την αγανάκτησίν του καθ’ οιονδήποτε τρόπον έναντι της στάσεως αυτής της αγγλικής Κυβερνήσεως, η οποία τον οδηγεί εις πολιτικήν βίας.
Δεν δεχόμεθα να μας αναγνωρισθή μόνον το δικαίωμα [της αυτοδιαθέσεως], αλλά και θέλομεν να μας δοθή αυτό το δικαίωμα. Διαφορετικά, σημαίνει παραπομπήν εις τας ελληνικάς καλένδας.
ΕΡ.: Εγράφη, ότι πιθανόν αι Ηνωμ. Πολιτείαι να υποβοηθήσουν επαφάς δι’ απ’ ευθείας συνεννοήσεις μεταξύ αγγλικής Κυβερνήσεως και Εθναρχίας. Είναι αληθές τούτο;
ΑΠ.: Είναι δυνατόν να δεχθώμεν συνομιλίας, εάν βάσις των συνομιλιών αυτών είναι η αρχή της αυτοδιαθέσεως. Αλλά δέον εκ των προτέρων να καθορισθή ως βάσις εις τας συνομιλίας η αρχή της αυτοδιαθέσεως του κυπριακού λαού.
Απαντών περαιτέρω εις άλλην σχετικήν ερώτησιν ο κ. Μακάριος ανέφερεν ότι ο μέχρι τούδε χειρισμός του κυπριακού ζητήματος εκ μέρους της ελληνικής αντιπροσωπείας υπήρξεν αρκετά επιδέξιος και ικανοποιητικός. «Είναι προς έπαινόν της, είπεν, ότι κατώρθωσε τελικώς να εγγράψη το κυπριακόν. Εκ των επαφών μου μετά του κ. Στεφανοπούλου διεπιστώθη ταυτότης αντιλήψεων ως προς τον περαιτέρω χειρισμόν του ζητήματος. Έχω όμως την αντίληψιν ότι μεταπολεμικώς δεν ηκολουθήθη ρεαλιστική πολιτική, διά να είμαι συνεπής προς όσα ανωτέρω είπον».
Εις ερώτησιν εάν η Εθναρχία θα ήτο διατεθειμένη να συζητήση, αντί δημοψηφίσματος, την λύσιν της διεξαγωγής εν Κύπρω εκλογών προς ανάδειξιν Βουλής, η οποία θα απεφαίνετο επί του θέματος της αυτοδιαθέσεως, ο κ. Μακάριος απήντησεν ότι δεν βλέπει διαφοράν μεταξύ των δύο. «Και εάν υπάρξη εκ μέρους της αγγλικής Κυβερνήσεως τοιαύτη πρότασις, είπε, θα ληφθή σοβαρώς υπ’ όψιν. Προϋποτίθεται όμως ότι οι βουλευταί αυτοί θα εκλεγούν δι’ αυτόν τον λόγον και αυτόν τον σκοπόν. Βεβαίως δε εάν η Βουλή έχη το δικαίωμα να λάβη απόφασιν επί της αυτοδιαθέσεως και αι αποφάσεις της να είναι δεσμευτικαί διά την βρεταννικήν Κυβέρνησιν».
Εις άλλην ερώτησιν ο Εθνάρχης Μακάριος απήντησεν ότι έχουν γίνει ωρισμέναι προσπάθειαι από ελληνικής πλευράς διά την διαφώτισιν του αμερικανικού λαού και την διαμόρφωσιν ευνοϊκής κοινής γνώμης υπέρ του κυπριακού.
Η Καθημερινή, 12 Οκτωβρίου 1954
«Κύριον αίτημα των Κυπρίων είναι η αυτοδιάθεσις»
Το μεσονύκτιον κατέπλευσεν εις τον λιμένα Ταματάβε το «Ολύμπικ Θάντερ» υπό ραγδαίαν βροχήν. Επιβαίνοντες βενζινακάτου ανήλθον επί του σκάφους ο πρόεδρος της ελληνικής παροικίας Μαδαγασκάρης Αθαν. Μελής, αντιπροσωπεία Ελλήνων της Ταναναρίβης και ο απεσταλμένος μας. Συγκινητικωτάτη υπήρξεν η στιγμή της συναντήσεώς μας μετά του Μακαρίου, ο οποίος χαίρει άκρας υγείας, καθώς και οι τρεις συνεξόριστοί του. Ο Μακάριος και η συνοδεία του ηυχαρίστησαν τον πλοίαρχον και το πλήρωμα διά τας περιποιήσεις. Το πλήρωμα του σκάφους μετά δακρύων απεχαιρέτησε τον Αρχιεπίσκοπον. […] Ο Αρχιεπίσκοπος έδωκε τας κάτωθι απαντήσεις εις σχετικάς ερωτήσεις μου επί του κυπριακού θέματος..
ΕΡ.: Εμμένετε εις την δήλωσίν σας ότι θα αρνηθήτε να έλθετε εις διαπραγματεύσεις μετά των Βρεταννών προ της επιστροφής σας εις την έδραν σας;
ΑΠ.: Δεν νομίζω ότι είναι αποτελεσματικαί αι διαπραγματεύσεις, όταν το ένα μέρος ευρίσκεται υπό μειονεκτικάς συνθήκας. Επομένως, ως επανειλημμένως είπα, η έναρξις διαπραγματεύσεων σχετίζεται με τον τερματισμόν της εξορίας μας και την κατάργησιν του στρατιωτικού καθεστώτος εν Κύπρω.
ΕΡ.: Θα δεχθήτε να διεξαγάγητε διαπραγματεύσεις με οριζόμενον αντιπρόσωπον εκ Λονδίνου ή, όπως εγένετο και πρότερον, μετά του κυβερνήτου της νήσου;
ΑΠ.: Σημασίαν δεν έχει ποίοι εκ μέρους της αγγλικής Κυβερνήσεως θα διεξαγάγουν διαπραγματεύσεις, αλλά υπό ποίου πνεύματος ούτοι θα διέπωνται.
ΕΡ.: Τι θα πράξητε εν η περιπτώσει τεθή ζήτημα συμμετοχής εις τας αγγλοκυπριακάς διαπραγματεύσεις αντιπροσώπων της τουρκικής μειονότητος της νήσου;
ΑΠ.: Η αγγλική Κυβέρνησις ευρίσκεται εις στενήν επαφήν με τους εκπροσώπους της τουρκικής μειονότητος και γνωρίζει τας απόψεις της. Δεν νομίζω δε ότι δύνανται να παρακαθήσουν εις επισήμους διαπραγματεύσεις ως ισότιμα μέλη και να έχουν λόγον περί του πολιτικού μέλλοντος της νήσου, πλην του αναγνωριζομένου και από ημάς δικαιώματος, να ενδιαφέρωνται διά την κατοχύρωσιν των δικαιωμάτων των ως μειονότητος. Εις περίπτωσιν βεβαίως δημοψηφίσματος θα εκφράσουν και ούτοι διά τας ψήφους των την θέλησίν των επί του καθεστώτος της Κύπρου.
ΕΡ.: Νομίζετε ότι ο μέχρι της ώρας χειρισμός του Κυπριακού ζητήματος εκ μέρους της ελληνικής Κυβερνήσεως υπήρξεν ο γενικώς επιβαλλόμενος;
ΑΠ.: Δεν γνωρίζω όλας τας λεπτομερείας επί των ενεργειών της Κυβερνήσεως, αλλά εξ όσων γνωρίζω μένω ικανοποιημένος.
ΕΡ.: Εις περίπτωσιν ναυαγίου διαπραγματεύσεων μετά των Άγγλων, κρίνετε ότι το κυπριακόν αίτημα πρέπει να επανέλθη εις τον ΟΗΕ;
ΑΠ.: Ασφαλώς ναι.
ΕΡ.: Εφ’ όσον η εφαρμογή της αυτοδιαθέσεως είναι αίτημα των Ελλήνων της Κύπρου πώς αντιμετωπίζετε την πραγματοποίησίν της;
ΑΠ.: Ουδέποτε ο κυπριακός λαός θα εγκαταλείψη το αίτημα τούτο και τον αγώνα προς εφαρμογήν του αιτήματος τούτου. Αι ενέργειαί του θα καθορίζωνται βεβαίως και υπό της εξελίξεως της καταστάσεως.
ΕΡ.: Αντεμετωπίσατε μετάβασίν σας εις την Αμερικήν και ενημέρωσιν εκεί των αρμοδίων επί των απόψεών σας;
ΑΠ.: Δεν αποκλείεται, οιαδήποτε ενέργεια, εφ’ όσον νομίσω ότι αύτη θα ωφέλει το Κυπριακόν.
ΕΡ.: Θεωρείτε αναγκαίαν εις περίπτωσιν αδυναμίας επαφής υμών μετά των Άγγλων αντιπροσώπων διά τας αγγλοκυπριακάς συνομιλίας, την διπλωματικήν παρέμβασιν της ελληνικής Κυβερνήσεως;
ΑΠ.: Επί του ζητήματος τούτου δεν θα εκφέρω γνώμην, προτού έλθω εις επαφήν μετά της ελληνικής Κυβερνήσεως.
Ο Αρχιεπίσκοπος ταύτην την στιγμήν εδέχθη τους αντιπροσώπους του τοπικού και του ξένου Τύπου. Αφίκετο χθες ο Άγγλος Εργατικός βουλευτής κ. Φράνσις Νόελ Μπαίκερ, ο οποίος, ως γνωστόν, πρόκειται να συναντηθή και να συνταξιδεύση μετά του Εθνάρχου της Κύπρου.
Σ.Σ. Εξ άλλου, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, απαντών εις ερώτημα της βρεταννικής εφημερίδος «Σάνταιη Ντισπάτς» (φύλλον της 7ης τρέχ.) εν σχέσει με την δυνατότητα επιτεύξεως διακανονισμού του κυπριακού προβλήματος διά μέσου του Ν.Α.Τ.Ο., εδήλωσεν ότι: «Η παραπομπή του Κυπριακού εις τον Ν.Α.Τ.Ο. θα ημπορούσε να περιπλέξη την λύσιν του προβλήματος».
Ηλίας Π. Δημητρακόπουλος, Η Καθημερινή, 10 Απριλίου 1957
«Η δημιουργία και η οργάνωσις ενός νέου κράτους δεν είναι εύκολον έργον»
Λευκωσία, 27. Ο Αρχιεπίσκοπος και Εθνάρχης Κύπρου Μακάριος έδωσε σήμερον αποκλειστικήν συνέντευξιν εις τον απεσταλμένον της «Καθημερινής» επί όλων των βασικών θεμάτων, τα οποία τον απασχολούν προς θεμελίωσιν της Δημοκρατίας της Κύπρου, επί τη βάσει των συμφωνιών της Ζυρίχης και του Λονδίνου. Η συνέντευξις αυτή, η οποία είναι η πρώτη από της επιστροφής του Μακαρίου εις την Κύπρον, υπογραμμίζει τας κυριωτέρας επιδιώξεις της μεταβατικής Επιτροπής.
ΕΡΩΤΗΣΙΣ: Πιστεύετε ότι εντός της ταχθείσης προθεσμίας θα κατορθώση ο κυπριακός λαός να αναλάβη την διακυβέρνησιν της νήσου του, ως ανεξαρτήτου κράτους;
ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ: Νομίζω ότι η βαθμιαία μεταβίβασις της εξουσίας δύναται να συντελεσθή μέχρι τέλους του τρέχοντος έτους. Ουδεμίαν βλέπω δυσκολίαν, δικαιολογούσαν περαιτέρω καθυστέρησιν. Εν τω μεταξύ, η ορισθείσα συνταγματική επιτροπή θα καταρτίση το πλήρες Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, θα συντελεσθή δε και η απαιτουμένη προεργασία, ώστε περί τας αρχάς του προσεχούς έτους θα είναι δυνατόν να διεξαχθούν εκλογαί, διά την ανάδειξιν της πρώτης ελευθέρας κυπριακής Κυβερνήσεως.
ΕΡ.: Ποία είναι τα σοβαρώτερα προβλήματα, τα οποία αντιμετωπίζει η Μεταβατική Επιτροπή, η θεμελιούσα την Δημοκρατίαν της Κύπρου;
ΑΠ.: Η δημιουργία και η οργάνωσις ενός νέου κράτους δεν είναι εύκολον έργον. Η μεταβατική Επιτροπή, διά την θεμελίωσιν της κυπριακής Πολιτείας, αντιμετωπίζει πολλά και ποικίλα προβλήματα. Κυριώτερα τούτων είναι το ζήτημα της υπηκοότητος των εις το εξωτερικόν Κυπρίων. Ως γνωστόν, πολλαί χιλιάδες Κυπρίων διαμένουν εις διαφόρους χώρας του κόσμου. Δικαιούνται, αν θέλουν, να αποκτήσουν την κυπριακήν υπηκοότητα; Και υπό ποίους όρους; Σοβαρόν επίσης είναι το ζήτημα κατά πόσον ενδείκνυται να παραμείνωμεν εντός της περιοχής της στερλίνας ή να έχωμεν ιδικόν μας νόμισμα. Υφίσταται πρόβλημα και διά το κάλυμμα του νομίσματός μας.
Έχομεν επίσης προς συζήτησιν και διακανονισμόν αρκετά οικονομικά θέματα μετά της βρεταννικής Κυβερνήσεως, ως και την εξεύρεσιν κεφαλαίων, διά την αντιμετώπισιν των οικονομικών αναγκών, τας οποίας θα συναντήση εις τα πρώτα βήματά της η νεαρά Δημοκρατία, και κεφαλαίων διά παραγωγικούς σκοπούς και την σταθεροποίησιν της οικονομίας μας, απαλλασσομένης από τα τεχνητά πλαίσια, εντός των οποίων ήτο μέχρι τούδε τοποθετημένη. Σοβαρώτατον ζήτημα, χρήζον προσεκτικής μελέτης, είναι και η εις λεπτομερείας επεξεργασία των συνθηκών, περί των οποίων προνοεί η συμφωνία του Λονδίνου. Το έργον γενικώς της Μεταβατικής Επιτροπής είναι αρκετά δύσκολον και απαιτεί πολλήν και προσεκτικήν προσπάθειαν.
Η μεταβατική Επιτροπή, η οποίαν ήρχισεν ήδη το έργον της, διά την θεμελίωσιν της κυπριακής Πολιτείας, αντιμετωπίζει πολλά και ποικίλα προβλήματα. Κυριώτερα τούτων είναι το ζήτημα της υπηκοότητος των εις το εξωτερικόν Κυπρίων.
ΕΡ.: Υπάρχουν αρκετά κατάλληλα ελληνικά στελέχη όπως χρησιμοποιηθούν εις όλους τους τομείς της κυπριακής Πολιτείας, είτε ως υπουργοί είτε ως βουλευταί είτε ως κοινοτικοί σύμβουλοι είτε ως ανώτατοι υπάλληλοι του νέου κράτους;
ΑΠ.: Έχω την γνώμην ότι διαθέτομεν πολύ καλά στελέχη, επί των οποίων δύναται να στηριχθή ικανοποιητικώς η κυπριακή Πολιτεία.
ΕΡ.: Δεν νομίζετε ότι κατά την εκλογήν των προσώπων αυτών θα προκληθούν δυσαρέσκειαι, δυνάμεναι να απειλήσουν την σημερινήν ενότητα του ελληνικού κυπριακού λαού;
ΑΠ.: Δεν αποκλείω την δημιουργίαν δυσαρεσκειών. Είναι πολλοί οι έχοντες την ευγενή φιλοδοξίαν και τα προσόντα να υπηρετήσουν από υπευθύνου θέσεως την νέαν Πολιτείαν. Δεν είναι όμως δυνατόν να ικανοποιηθούν όλοι οι έχοντες τοιαύτας φιλοδοξίας. Δεν νομίζω, εν τούτοις, ότι απειλείται η ενότης του ελληνικού κυπριακού λαού από τυχόν τοιούτου είδους δυσαρεσκείας.
ΕΡ.: Οι εκπρόσωποι της τουρκικής κοινότητος και της βρεταννικής Κυβερνήσεως εις την Μεταβατικήν Επιτροπήν επιδεικνύουν την απαιτουμένην κατανόησιν διά την θεμελίωσιν του νέου κράτους, επί τη βάσει των συμφωνιών της Ζυρίχης και του Λονδίνου;
ΑΠ.: Μέχρι τούδε επεδείχθη από όλας τας πλευράς κατανόησις και καλή θέλησις, ώστε το έργον της Μεταβατικής Επιτροπής να συνεχίζεται γοργώς και απροσκόπτως.
ΕΡ.: Ελπίζετε ότι η γεωργία, το εμπόριον, η βιομηχανία και η εκμετάλλευσις του υπογείου πλούτου της νήσου θα σημειώσουν πρόοδον;
ΑΠ.: Ουδεμίαν περί τούτου έχω αμφιβολίαν. Η Κύπρος έχει τεραστίας δυνατότητας αναπτύξεως εις πολλούς τομείς, οι οποίοι μέχρι σήμερον δεν έτυχον επιμελούς φροντίδος ή προστασίας. Η δέουσα εκμετάλλευσις των οικονομικών δυνατοτήτων της Κύπρου είμαι βέβαιος ότι θα εξασφαλίση ευτυχές μέλλον διά την νήσον.
ΕΡ.: Θα επιδείξητε ενδιαφέρον διά τον συνδικαλισμόν και την εφαρμογήν ευρείας κοινωνικής πολιτικής υπέρ των εργατών και των υπαλλήλων;
ΑΠ.: Η κοινωνική πολιτική αποτελεί βασικώτατον θέμα, με το οποίον η κυπριακή Κυβέρνησις πρέπει σοβαρώς να ασχοληθή. Κοινωνικαί ασφαλίσεις και άλλα μέτρα πρέπει να ληφθούν προς προστασίαν των εργαζομένων τάξεων. Από την επιτυχίαν της Κυβερνήσεως επί του θέματος αυτού θα εξαρτηθούν πολλαί καταστάσεις, επηρεάζουσαι την όλην ζωήν της νήσου. Ως προς τον συνδικαλισμόν έχω ήδη έλθει εις συνεννόησιν με εμπειρογνώμονας εκ του εξωτερικού, οι οποίοι εκλήθησαν διά να μελετήσουν το ζήτημα και εισηγηθούν υγιείς βάσεις διά την καλυτέραν ανάπτυξιν και πρόοδον του συνδικαλιστικού κινήματος, το οποίον θα τύχη πάσης προστασίας εκ μέρους του Κράτους.
Χρ. Γ. Παπανικολάου, Η Καθημερινή, 28 Μαρτίου 1959
«Ένωσις χωρίς εδαφικά ανταλλάγματα και νόθους λύσεις»
Ο πρόεδρος Μακάριος, ο οποίος χθες μετέβη εις Θεσσαλονίκην όπου ανεκηρύχθη επίτιμος διδάκτωρ του εκεί Πανεπιστημίου, εξεφώνησε βαρυσήμαντον λόγον, με τον οποίον υπεγράμμισεν ότι σκοπός του κυπριακού αγώνος είναι η ένωσις χωρίς ανταλλάγματα εδαφικά επί της Κύπρου και χωρίς νόθους λύσεις. Η απερίφραστος δήλωσις του Αρχιεπισκόπου θεωρείται υπό των πολιτικών παρατηρητών ως σαφής και απροκάλυπτος απάντησις της κυπριακής ηγεσίας εις την απόφασιν της ελληνικής Κυβερνήσεως να προχωρήση εις συνομιλίας με την Τουρκίαν και πιθανώτατα εις συμπεφωνημένην λύσιν. Η κυπριακή ηγεσία διαφωνεί ριζικώς με μίαν τοιαύτην τακτικήν και εύρε την ευκαιρίαν της παρουσίας χθες εις Θεσσαλονίκην του Μακαρίου διά να διακηρύξη τούτο, δεσμεύουσα προκαταβολικώς και δημοσία οιανδήποτε τάσιν συνδιαλλαγής που ήθελε τυχόν εκδηλωθή είτε εις Λονδίνον είτε αλλαχού. Το περιεχόμενον του λόγου του προέδρου Μακαρίου έρχεται και εις επιβεβαίωσιν των εκ Λευκωσίας νέων πληροφοριών, κατά τας οποίας η διάστασις μεταξύ των Κυβερνήσεων Ελλάδος και Κύπρου επί της τηρητέας τακτικής υπήρξε πλήρης κατά την τελευταίαν σύσκεψιν που εγένετο το παρελθόν Σάββατον εις την κυπριακήν πρεσβείαν. […]
Ο πρόεδρος Μακάριος περιεβλήθη την πανεπιστημιακήν τήβεννον, ανελθών δε επί του βήματος, εξεφώνησε λόγον ειπών τα εξής:
«Σκοπός σταθερός και τέρμα αμετάθετον του κυπριακού αγώνος είναι η ένωσις της Κύπρου μετά της μητρός πατρίδος. Υπέρ της ενώσεως αγωνιζόμεθα και υπέρ της ενώσεως θα συνεχίσωμεν τον αγώνα. Εξ αυτής εμπνεόμεθα, εξ αυτής αντλούμεν δύναμιν. Δι’ αυτήν ζώμεν, δι’ αυτήν πολεμούμεν, δι’ αυτήν θυσιαζόμεθα. Και ουδεμία δύναμις είναι ικανή να επιβάλη παρέκκλισιν από τον δρόμον της ενώσεως. Πολλά μέχρι σήμερον υπέστημεν. Αλλά δεν υπεκύψαμεν. Υπέστημεν ενόπλους επιδρομάς, αλλά δεν υπεχωρήσαμεν. Υπέστημεν αιματηρούς βομβαρδισμούς, αλλά δεν επτοήθημεν. Εθρηνήσαμεν ερείπια, αλλά δεν ελυγίσαμεν. Εκλαύσαμεν νεκρούς, αλλά δεν ελιποψυχήσαμεν. Και αι εξ Αγκύρας απειλαί συνεχίζονται και οι εκβιασμοί εντείνονται διά συμβιβασμούς απαραδέκτους. “Όχι” ήτο και είναι η υπερήφανος απάντησίς μας. Με αναπεπταμένην την σημαίαν της ενώσεως θα παραμείνωμεν σταθεροί και αλύγιστοι επί των εθνικών επάλξεων. Δεν θα δεχθώμεν νόθους λύσεις του εθνικού κυπριακού ζητήματος διά να ικανοποιήσωμεν ξένων τα συμφέροντα. Δεν θα δεχθώμεν εκχώρησιν εις ξένους, οιασδήποτε εκτάσεως κυπριακής γης, διά να ικανοποιήσωμεν επεκτατικάς ορέξεις ή σκοπούς. Γνωρίζομεν καλώς τας δυσκολίας του αγώνος και τας πολλαχόθεν αντιδράσεις. Δεν θα υποχωρήσωμεν όμως και δεν θα υποκύψωμεν προ οιωνδήποτε δυσκολιών ή αντιδράσεων. Θα συνεχίσωμεν αγωνιζόμενοι, θα συνεχίσωμεν θυσιαζόμενοι μέχρι πλήρους δικαιώσεως, μέχρις ότου ο πόθος και το όνειρον της ενώσεως καταστή πραγματικότης».
Εξ άλλου, ο πρόεδρος Μακάριος, ομιλών ακολούθως εις το δημοτικόν μέγαρον της Θεσσαλονίκης, κατά την τελετήν της απονομής εις αυτόν του χρυσού μεταλλίου της πόλεως, είπε μεταξύ άλλων:
«Εις την Κύπρον πάλλει σήμερον η καρδία του έθνους. Εκεί διεξάγει η ελληνική φυλή τούς νέους αγώνας της. Εκεί έστησε τον ιερόν βωμόν του εθνικού θυσιαστηρίου της. Εκεί γράφει το νέον ηρωικόν έπος της. Ως ηγέτης του κυπριακού λαού είμαι υπερήφανος διά το εξαιρετικόν τούτο προνόμιον και την τιμήν να ευρίσκωμαι εις την πρωτοπορίαν των σημερινών αγώνων του έθνους. Έχω όμως συγχρόνως την βαθείαν συναίσθησιν των ευθυνών και υποχρεώσεών μου. Ποίαι είναι αι τοιαύται ευθύναι μαρτυρεί η τρισχιλιετής ελληνική ιστορία της Κύπρου.
Συνεπείς προς την ιστορίαν ταύτην, ουδέποτε θα υποχωρήσωμεν, ουδέποτε θα καμφθώμεν και ουδέποτε θα ενδώσωμεν. Θα αντιστώμεν εις πιέσεις, θα αντιστώμεν εις εκβιασμούς, θα αμυνθώμεν, θα πολεμήσωμεν και θα αποθάνωμεν εν ανάγκη μέχρι του τελευταίου, δεν θα παραχωρήσωμεν όμως ουδέ σπιθαμήν εκ του ιερού εδάφους, το οποίον εκληροδότησαν εις ημάς οι Έλληνες πρόγονοί μας. Και δεν θα παύσωμεν αγωνιζόμενοι μέχρις ότου πραγματοποιήσωμεν τους πόθους και τας προσδοκίας μας, ενούντες την ελληνικήν Κύπρον μετά της ελληνικής μητρός».
Η Καθημερινή, 12 Μαΐου 1965
