ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ ΤΗΣ «Κ»
Ακούστε το άρθρο
Η εκατονταετηρίδα της επετείου της έναρξης της Επανάστασης του 1821 βρίσκει τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις να αναμετρώνται με τις τουρκικές. Ο ελληνικός στρατός ήταν στη Μικρά Ασία και λίγες ημέρες νωρίτερα έχει καταλάβει το Αφιόν Καραχισάρ από τη Στρατιά της Μικράς Ασίας. Ο ιδρυτής της Καθημερινής Γ.Α. Βλάχος θα γράψει στο άρθρο που δημοσιεύθηκε στις 25 Μαρτίου 1921: «Και την στιγμήν αυτήν οπού, χαράς εδώ κήρυκες, βαρβάρων αλλού καταλυταί, ηχούν ακόμη των Ελλήνων τα τηλεβόλα, κλίνομεν ημείς, ευγνώμονες, εμπρός εις τους Τάφους Σας το γόνυ, και από τα δοξασμένα Σας λείψανα ζητούμεν αληθινήν, ευλογημένην, σώτειραν των ελευθεριών του κόσμου, την υπέρ των όπλων μας ευχήν!».
Εν μέσω κλίματος ενθουσιασμού από την έως τότε πορεία των ελληνικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία, οργανώνονται λαμπρές εκδηλώσεις για τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας. Η Καθημερινή δημοσιεύει τον Μάρτιο μέσα από τις στήλες της «Το Ημερολόγιο της Ελληνικής Επαναστάσεως». Στο φύλλο της 25ης Μαρτίου, φιλοξενείται, επίσης, ένα ιστορικό σημείωμα που παρουσιάζει τον πρώτο εορτασμό της επετείου το 1838, με βάση δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής. Ογδόντα τρία χρόνια αργότερα, οι απεσταλμένοι της Καθημερινής θα φροντίσουν να αναφέρουν στο ρεπορτάζ της επόμενης μέρας πως το πλήθος που παρακολουθούσε τη στρατιωτική παρέλαση στο κέντρο της Αθήνας, αναφωνούσε «Και στην Πόλι εφέτος!».
Ο πρώτος εορτασμός
Εκατόν έτη συμπληρούνται από της πρώτης 25 Μαρτίου, καθ’ ην εκηρύχθη η έναρξις του υπέρ ελευθερίας του Ελληνικού Έθνους αγώνος, και ογδοήκοντα τρία από του πρώτου εορτασμού αυτής.
Μέχρι του 1838 η επέτειος της εκρήξεως του Ιερού Αγώνος δεν είχε καθιερωθή ως επίσημος εορτή. Τότε το πρώτον, την 15ην Μαρτίου του 1838 εξεδόθη Διάταγμα Βασιλικόν, διά του οποίου καθιερούτο η 25η Μαρτίου ως ημέρα Εθνικής Εορτής. Το Διάταγμα τούτο έχει ως εξής:
Όθων
Ελέω Θεού Βασιλεύς της Ελλάδος
Επί τη προτάσει της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών κτλ. Γραμματείας, θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα διά την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είνε προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος διά την κατ’ αυτήν την ημέραν έναρξιν του περί της ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν Εθνικής εορτής.
Εν Αθήναις τη 15 (27) Μαρτίου 1838
Όθων
Ο επί των Εκκλησιαστικών κτλ.
Γραματεύς της Επικρατείας
Γ. Γλαράκης
Αυτό είνε το Διάταγμα, δυνάμει του οποίου καθιερώθη η Εθνική εορτή και εγένετο ο πρώτος εορτασμός αυτής εν Αθήναις, προ ογδοήκοντα και τριών ετών.
Κατά την περιγραφήν δε των εφημερίδων της εποχής εκείνης, ως εξής εορτάσθη η πρώτη εκείνη επίσημος Εθνική ημέρα:
Προ τριών ημερών εξεδόθη το πρόγραμμα της εορτής και την παραμονήν το βράδυ είκοσι και εις κανονιοβολισμοί προεσήμαναν το επίσημον της εορτής.
Την πρωΐαν της 25ης, κατά την ανατολήν του Ηλίου, είκοσι και εις ακόμη κανονιοβολισμοί εχαιρέτισαν την ένδοξον επέτειον, και περί ώραν 8ην π.μ. η ένοπλος φρουρά της πόλεως παρετάχθη εις τας οδούς από τας οποίας έμελλε να διαβή ο Βασιλεύς και η Βασίλισσα ίνα μεταβούν εις την τότε Μητρόπολιν, εις τον ναόν της Αγίας Ειρήνης.
Την 9ην ώραν ο Βασιλεύς Όθων και η Βασίλισσα Αμαλία έφθασαν «εφ’ άρματος» –κατά τον χρονογράφον της εποχής εκείνης – επευφημούμενοι υπό του πλήθους, εις την εκκλησίαν, όπου παρευρέθησαν όλαι αι πολιτικαί και στρατιωτικαί αρχαί, η δημοτική αρχή της πόλεως, και όλαι αι συντεχνίαι, όλοι σχεδόν οι κάτοικοι των πέριξ χωρίων και πλήθος πολύ λαού. Και εψάλη η Δοξολογία.
Εις την χαρμόσυνον και πάνδημον ταύτην Ελληνικήν εορτήν παρευρέθησαν και οι αντιπρέσβεις της Αγγλίας Λάϋονς, Γαλλίας Λαγκρετέ, Ισπανίας Μοντάλδο και Σουηδίας Εϊδεσάν, και οι ανώτεροι αξιωματικοί τών εν Πειραιεί ορμούντων Αγγλικών και Γαλλικών πλοίων, καθώς και οι υπάλληλοι των πρεσβειών. Μόνοι δε οι κύριοι πρέσβεις της Ρωσσίας και Αυστρίας μετά των υπαλλήλων των και ο αντιπρέσβυς της Βαυαρίας αναγράφει η περιγράφουσα εφημερίς – δεν μας αξίωσαν της παρουσίας των «ίνα μη μιανθώσι (και από αυτήν την ανάμνησιν της επαναστάσεώς μας) αλλ’ ίνα φάγωσι το Πάσχα».
Το τέλος της δοξολογίας εσήμαναν 21 πάλιν κανονιοβολισμοί, και ο Βασιλεύς Όθων μετά της Βασιλίσσης, υπό της επευφημίας και τας ευχάς του λαού, προπορευομένων και ακολουθούντων των χωρικών των περιχώρων και των συντεχνιών, επέστρεψαν εις τα Ανάκτορα, κάτωθεν των οποίων ο λαός έστησεν Ελληνικούς χορούς και συνευθύμησεν με άσματα, υπό τους ήχους των εγχωρίων οργάνων.
Εις τον Πειραιά τα ορμούντα Γαλλικά και Αγγλικά πολεμικά ήσαν σημαιοστολισμένα, και την μεσημβρίαν ύψωσαν την Ελληνικήν σημαίαν, την οποίαν εχαιρέτισαν διά των συνήθων κανονιοβολισμών.
Επί της πλατείας των Ανακτόρων ο Δήμος Αθηναίων είχεν ανεγείρει τρόπαιον, πέριξ του οποίου ο συναθροιζόμενος δι’ όλης της ημέρας κόσμος εχόρευεν, οπότε συνέβη και το εξής συγκινητικώτατον επεισόδιον, το οποίον αφηγείται ο χρονογράφος των ημερών εκείνων.
Καθ’ ην στιγμήν είχε φθάσει ο χορός εις το κατακόρυφον της ζωηρότητός του και ο συγκεντρωμένος κόσμος είχε πλημμυρήσει την πλατείαν ίνα θαυμάση τους λεβέντηδες χορευτάς, έφθασεν η γραία και λευκόθριξ αδελφή των ανδρείων Λέκκα, η οποία αποτεινομένη προς τους χορεύοντας εφώναξε:
― Σταματήστε, παιδιά, πρέπει εγώ ν’ αρχίσω το χορό, γιατί σ’ αυτό το χώμα έδωσα δυό παλληκάρια αδέλφια μου και το μοναχογυιό μου. Και με τα δάκρυα εις τα μάτια εμπήκε εμπροστά και έσυρε τον χορόν, συνεορτάζουσα με τον άλλον κόσμον την ανάμνησιν της μεγάλης ημέρας του Έθνους.
Καθ’ όλην την ημέραν εξηκολούθει η πόλις των Αθηνών να πανηγυρίζει. Την εσπέραν δε εφωταγωγήθησαν λαμπρώς η Ακρόπολις, όλα τα δημόσια καταστήματα και όλαι αι οικίαι, εις μίαν δε των πλευρών του Λυκαβηττού είχε σχηματισθή διά των φανών εις μεγάλος σταυρός, του οποίου η θέα ενεποίησε τότε μεγίστην εντύπωσιν.
«Όλος ο κόσμος ευθυμεί –γράφει ο χρονογράφος της ημέρας εκείνης– και η ευθυμία ίσως θέλει διαρκέσει έως τα εξημερώματα της αύριον».
Μετά ογδοήκοντα τρία έτη εορτάζομεν την ιδίαν ημέραν με περισσοτέραν λαμπρότητα και με μεγαλύτερον ενθουσιασμόν, όχι μόνον διά την αναπόλησιν των μεγάλων ηρωϊκών γεγονότων της αθανάτου Ελληνικής εποποιίας, αλλά διότι την θεωρούμεν και ως αφετηρίαν και κέντρον προς νέους αγώνας και γενικόν επιστέγασμα του μεγάλου έργου, το οποίον οι ήρωες του 21 ήρχισαν και μας εκληροδότησαν.
Η Καθημερινή, 25 Μαρτίου 1921
Θαύμα πίστεως
Από του βάθους ενός αιώνος, το γεγονός, που ήρχισε με το κήρυγμα και το κίνημα της 24ης Φεβρουαρίου του 1821 εις το Ιάσιον και ετελείωσε με το λαμπρόν πυροτέχνημα του Ναυαρίνου του 1828, λάμπει ως μία ολόκληρος κοσμογονία. Δεν ήτο μία εξέγερσις ωργανωμένη συμφερόντων κατά συμφερόντων, όπως αι προ ολίγων ετών τότε άλλαι ανά τον κόσμον επαναστάσεις. Ήτο μία κίνησις φυλής προς εκτέλεσιν ενός ιστορικού νόμου. Εκείνου, που ανοίγει νέον δρόμον προς το φως, εις την ζωήν που προϋπήρξε, που ρυθμίζει με το μυστικόν και ισχυρόν του ελατήριον τας ανακυκλήσεις των κόσμων, που καλλιεργεί τας αναγεννήσεις, που φέρει προς τον ήλιον από τας αφανείς υπό την γην ρίζας νέους βλαστούς.
Φυλλομετρήσατε την ιστορίαν, όλας τας ιστορίας, την ατελείωτον σειράν των νόμων της, τα απομνημονεύματα των συγχρόνων της Επαναστάσεως, ό,τι εγράφη ως προς τους εμπνεύσαντας και οδηγήσαντας την Επανάστασιν. Ομιλούν περί των Φιλικών, δέχονται την επίδρασιν της Γαλλικής επαναστάσεως, την αποθηρίωσιν των Τούρκων, την πιστεοθείσαν υφ’ όλων φήμην, την τεθείσαν εις κυκλοφορίαν υπό των Φιλικών, ότι την επανάστασιν επροστάτευσεν άγνωστος μεγάλη Δύναμις, διά την οποίαν άφιναν να πιστεύεται ότι είνε η Ρωσσία. Η αλήθεια ευρίσκεται εις όλ’ αυτά. Η Επανάστασις προήλθεν εκ της ηθικής ανυψώσεως της φυλής, ικανής ν’ αντιληφθή την μοίραν της, να λάβη συνείδησιν εαυτής και ν’ αντλήση εκ τούτου την φήμην, που της εχρειάζετο διά το έργον του Δαβίδ κατά του Γολιάθ. Η εμπιστοσύνη εις την επιτυχίαν της Επαναστάσεως πιθανόν να ενεφανίσθη υπό την μορφήν διαφόρων βεβαιώσεων και ελπίδων υπό ωρισμένας συνθήκας, αλλά πράγματι προήρχετο από τα βάθη των συνειδήσεων. Ήτο το ένστικτον κίνημα μιας φυλής ολοκλήρου προς την ζωήν, και ως τοιούτον είχεν όλας τας εκδηλώσεις και τας λαμπρότητας της αποδόσεως εις ένα αγώνα υπάρξεως. Κίνημα, όπως εκείνα, που έκαμαν τους παλαιούς λαούς, εις τους πρώτους ορμητικούς δρόμους της νεότητός των, να ζήσουν χρόνους, από τους οποίους ανεδόθησαν τα έπη. Τόση ορμή, τόσαι αυτοθυσίαι, τόση συντάραξις ολοκλήρου του ελληνικού κόσμου δεν ήτο δυνατόν να προέλθη άλλως. Η Επανάστασις είχεν ήδη καλλιεργηθή εντός των ψυχών πολύ πριν, ή κηρυχθή. Αι μυήσεις της Φιλικής Εταιρίας ήσαν απλαί προαγγελίαι γεγονότος αναμενομένου. Κανείς δεν έδειξεν έκπληξιν διά την τόλμην των Φιλικών. Διότι όλοι εγνώριζαν ότι η ημέρα αυτή θα ήρχετο.
Υπάρχει άλλως τε εξαίσιος αντιπροσωπευτικός τύπος του Έλληνος, της προεπαναστατικής εποχής. Είχε το ανάστημα, την επιβολήν και τας ασφαλείς χειρονομίας προφήτου. Ήτον ο Ρήγας. Χωρίς να γνωρίζη τίποτε σαφές, χωρίς να στηρίζεται πουθενά, έβλεπε την Επανάστασιν εμπρός του. Ήτο βέβαιος περί αυτής, ως περί γεγονότος αναποφεύκτου και είχεν εκδόσει και την περίφημον Χάρταν του. Ήτο ο χάρτης της Ελλάδος, η οποία θ’ απελυτρούτο εντός ολίγου. Από πού το εγνώριζε; Από την ψυχήν του. Και το εγνώριζε τόσον καλά, ώστε απέθανε μ’ αυτήν την εμπιστοσύνην, όταν όλαι αι γύρω του συνθήκαι εφαίνοντο παρασκευάζουσαι νέα δεσμά διά τας ελληνικάς χείρας. Αι τελευταίαι του λέξεις ήσαν διά το αναπόδραστον μέγα γεγονός, όπως των προδρόμων των αναποφεύκτων έργων διά τας μεγάλας αληθείας. Έβλεπεν εμπρός του ως να εδιάβαζεν επί ανοικτής ιστορίας του μέλλοντος, προδιαγραφείσης ήδη δι’ ασφαλούς χειρός.
Χωρίς να γνωρίζη τίποτε σαφές, χωρίς να στηρίζεται πουθενά, έβλεπε την Επανάστασιν εμπρός του. Ήτο βέβαιος περί αυτής, ως περί γεγονότος αναποφεύκτου και είχεν εκδόσει και την περίφημον Χάρταν του.
Αυτόν τον οπτασιασμόν του είχεν ολόκληρος η φυλή. Άλλως είνε αδύνατον να εξηγηθή το φαινόμενον των σποραδικών και άνευ σχεδόν φαινομενικής συνοχής κατά τας αρχάς του 1821 επαναστατικών κινημάτων καθ’ όλην την Ελλάδα, χωρίς ενιαίαν οργάνωσιν, χωρίς ένα αρχηγόν. Η Ελλάς είχε δώσει εικόνα αυτομάτου αναφλέξεως. Είχεν έλθει μόνη της η ώρα της εκρήξεως. Και μόνον μία επαναστατική ωριμότης, ωριμότης συνειδήσεων, ήτο δυνατόν να έχη αυτό το αποτέλεσμα, εις ένα αγώνα από τον οποίον έλειπαν όλα τα μέσα, απέναντι μιας αυτοκρατορίας ισχυράς ακόμη, ή τουλάχιστον κράτους ωργανωμένου στρατιωτικώς. Ο αγών είχεν εντός του την νίκην ως αναπόφευκτον ανάγκην. Δεν ήσαν απέναντι κράτους τυραννικού. Ήσαν απέναντι άλλης φυλής, την οποίαν περιεφρόνουν και η οποία εν τούτοις ήθελε δούλους. Οι επαναστάται του 1783 ήσαν Γάλλοι απέναντι Γάλλων. Και αν απετύγχανον, θα εύρισκαν απέναντί των τον οίκτον των επικραντησάντων. Αλλ’ οι επαναστάται του 1821 ήσαν Έλληνες απέναντι Τούρκων. Δεν εφαίνετο άλλο τέρμα εις το κίνημά των, παρά η ελευθερία ή ο θάνατος. Υπήρξαν μία ολόκληρος φυλή, προγεγραμμένη, από των πρώτων ημερών της Επαναστάσεως. Εις την Κων/πολιν ο Σουλτάνος είχε διατάξει την σφαγήν όχι των επαναστατών που συνελαμβάνοντο, αλλά και των αόπλων Ελλήνων. Τους κινδύνους του πλήρους ολέθρου τούς αντίκρυσαν με θάρρος και με βεβαιότητα.
Εις την Ευρώπην οι εκτιμώντες μίαν κατάστασιν κατά τους όρους της λογικής και συμφώνως προς τους φαινομενικούς παράγοντας μιας επιτυχίας έβλεπαν εις την Ελλάδα ένα λαόν αυτοκτονούντα. Αλλ’ εδώ εγνώριζαν, ότι εις το τέλος υπήρχεν η ελευθερία. Όλη αυτή η λαμπρά και τραγική οκταετία της Επαναστάσεως υπήρξεν ένα πολύπτυχον θαύμα πίστεως.
Χρονογράφημα του Διονύσιου Α. Κόκκινου*
Η Καθημερινή, 25 Μαρτίου 1921
* Ο Δ.Α. Κόκκινος, εμβληματική μορφή της ιστοριογραφίας της Επανάστασης του 1821, στο πλαίσιο του εορτασμού της εκατονταετηρίδας από την έναρξη του Αγώνα, έγραψε την Εισαγωγήν στην Ελληνικήν Επανάστασιν (κυκλοφόρησε το 1931), και αργότερα το πολύτομο έργο αναφοράς Η Ελληνική Επανάστασις, για το οποίο τιμήθηκε με το Βραβείο Ιστορίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Εμπρός εις τους τάφους Σας…
Προ εκατό χρόνων –την σημερινήν αυγήν– εις μίαν γωνίαν δούλης γης ολίγοι γενναίοι ύψωσαν αιματηρόν τον παιάνα της αιωνίας Ελευθερίας και τον παιάνα αυτόν αντελάλησαν ευτυχή τα βουνά, και τον ανέμελψαν πυρπολούμεναι και φαιδραί των υποδούλων αι πόλεις, και τον ήκουσε τρέμων ο τύραννος, έκθαμβος ο Κόσμος. Και οι ολίγοι έγιναν πολλοί, και έγινε φυλής ολοκλήρου Έγερσις ιερά το κίνημά των, και η υπόδουλος εκείνη γωνία της Γης, έγινεν Ελλάς, Ελλάς ωραία, Ελλάς ελευθέρα, Ελλάς πατρίς των αιωνίων Ιδανικών…
Προ εκατό χρόνων. Ήσαν έρημοι τότε αι πόλεις, πτωχοί οι άνθρωποι, και κραταιοτάτη των Αυτοκρατοριών η Τουρκική Αυτοκρατορία. Επάνω από την δοξασμένην Ελλάδα του παλαιού καιρού, είχεν επί τετρακόσια έτη περάσει βαρύ του τυράννου το πέλμα. Εδώ, κάτω από του Παρθενώνος τον βράχον, μόλις ανεγνώριζεν ο διαβάτης, εις όσα απέμειναν πτωχά ερείπια, την μεγάλην πόλιν του Περικλέους, αλλού της αρχαίας Σπάρτης την αλκήν έκλαιαν νεκρά τα νερά του Ευρώτα. Και επάνω από τα ερείπια αυτά, βάρβαρος, είχε στήση τον χορόν του αίματος η Τυραννίς. Ύψωσαν όμως προ εκατό χρόνων –την σημερινήν αυγήν– αιώνιον τον παιάνα της Ελευθερίας οι ολίγοι γενναίοι. Και τον αντελάλησαν ευτυχή τα Βουνά, και ερρίγησαν τα αρχαία μάρμαρα, και υψώθησαν υπερήφανοι οι αυχένες των δούλων, και από το πυρ και τον σίδηρον και το αίμα ανεπήδησεν η Ελλάς, η Ελλάς η Ωραία, Ελλάς Ελευθέρα, Ελλάς πατρίς των αιωνίων Ιδανικών…
Εις τους Τάφους Σας, εμπρός εις το ευλογημένον των χώμα, μεγάλοι των χρόνων εκείνων Πατέρες, κλίνομεν πάνοπλοι και σήμερον πάλιν το γόνυ· τίμια τέκνα Σας, εφέραμεν χθες μέχρι του Ολύμπου, της Ίδης και της Ροδόπης και τώρα μακράν, προς την Προύσσαν και το Δορύλαιον, τον ευλογημένον εκείνον της Ελευθερίας δαυλόν. Τον παιάνα που υψώσατε, τραυματίαι, αιμόφυρτοι, νεκροί, τον ψάλλομεν ημείς ακόμη. Πατέρες ιεροί. Και την στιγμήν αυτήν οπού, χαράς εδώ κήρυκες, βαρβάρων αλλού καταλυταί, ηχούν ακόμη των Ελλήνων τα τηλεβόλα, κλίνομεν ημείς, ευγνώμονες, εμπρός εις τους Τάφους Σας το γόνυ, και από τα δοξασμένα Σας λείψανα ζητούμεν αληθινήν, ευλογημένην, σώτειραν των ελευθεριών του κόσμου, την υπέρ των όπλων μας ευχήν!
Του Γεώργιου Α. Βλάχου, Η Καθημερινή, 25 Μαρτίου 1921
Η χθεσινή τελετή στέψεως
Εξόχως πανηγυρική και μεγαλοπρεπής εγένετο χθες μετά μεσημβρίαν εν τω Πεδίω του Άρεως η τελετή τής παρά της Α.Μ. του Βασιλέως αποκαλύψεως της επί του κενοταφίου του Αλεξάνδρου Υψηλάντου και των Ιερολοχιτών εντειχισθείσης κατ’ απόφασιν της Γ´ Εθνικής Συνελεύσεως των Ελλήνων και εκ μέρους αυτής ορειχαλκίνης αφιερωτικής και αναμνηστικής του εθνικού μαρτυρίου και των εθνικών θυσιών των προ εκατόν ετών, τον Φεβρουάριον του 1821, αγωνισθέντων κατά των Τούρκων και πεσόντων εν Δραγατσανίω και αλλαχού των Ηγεμονιών αειμνήστων εκείνων ανδρών.
Από της 2ας ακόμη μ.μ. ώρας κύματα κόσμου διηυθύνοντο εξ όλων των σημείων της πόλεως προς το Πεδίον του Άρεως, οι μαθηταί και αι μαθήτριαι όλων των σχολείων, άδοντες πατριωτικά άσματα και τον «Αητόν», τα Συμβούλια των Σωματείων μετά των σημαιών των και των λαβάρων των, στρατιωτικά σώματα υπό τους ήχους των σαλπίγγων. Η θαυμασία ημέρα, με τον ολοκύανον ουρανόν και τον απαστράπτοντα και θαλπερόν ήλιον συνετέλεσεν όχι ολίγον εις τον χθεσινόν εξαιρετικόν συναγερμόν των Αθηναίων εις το μοναδικόν διά λαϊκάς και πανηγυρικάς συγκεντρώσεις μέρος εκείνο. Περί την τρίτην μ.μ. ο πέριξ του κενοταφίου χώρος ήτον, εις μεγίστην έκτασιν, πλημμυρισμένος από χιλιάδας ανθρώπων, υπέρ τας κεφαλάς των οποίων ηνεμίζετο δάσος σημαιών και λαβάρων. Οι μαθηταί των σχολείων εκράτουν μικράς σημαίας. Το κενοτάφιον των Ιερολοχιτών ευρισκόμενον προ του εν τω Πεδίω του Άρεως Ναού των Ταξιαρχών, ήτο κατακεκοσμημένον από καινουργείς μικράς σημαίας και από δάφνας, εκαλύπτετο δε κατά το μέσον αυτού, επί της προς τα δεξιά πλευράς, υπό σημαίας, υπό την οποίαν ευρίσκετο η μέλλουσα να αποκαλυφθή αναμνηστική πλαξ.
Το κενοτάφιον των Ιερολοχιτών ευρισκόμενον προ του εν τω Πεδίω του Άρεως Ναού των Ταξιαρχών, ήτο κατακεκοσμημένον από καινουργείς μικράς σημαίας και από δάφνας, εκαλύπτετο δε κατά το μέσον αυτού, επί της προς τα δεξιά πλευράς, υπό σημαίας […].
Όπισθεν του κενοταφίου, ακριβώς προ του ναού, ήσαν παρατεταγμένοι οι Ευέλπιδες, το κενοτάφιον δε το περιεστοίχιζον οι πρώτοι μεταβάντες εκ των επισήμων, υποστράτηγοι, ο κ. Κωνσταντινόπουλος, ο κ. Μεταξάς, ο κ. Σωτήλης, ο κ. Τρουπάκης, ο κ. Γουβέλης κλπ., ο φρούραρχος κ. Παπαφλέσσας, ανώτεροι αξιωματικοί, πληρεξούσιοι, καθηγηταί του Πανεπιστημίου, πλήθος αξιωματικών της υπηρεσίας κλπ. Πέριξ του μνημείου υπήρχε μέγας χώρος κενός, προστατευόμενος από τας επιθέσεις του πλήθους προς προσέγγισιν υπό μεγάλης δυνάμεως χωροφυλάκων και ενόπλων πεζών. Τα άκρα του κενού χώρου κατείχον, εν κυκλική παρατάξει, οι πρόσκοποι, οι φοιτηταί, τα συμβούλια των Σωματείων, μαθηταί. Πληθύς αυτοκινήτων και αμαξών ήτον εσκορπισμένη έξωθεν της συγκεντρώσεως του πλήθους, διαρκώς αυξανομένη εκ των διαρκώς προσερχομένων.
Ολίγον προ της 4ης ώρας ήλθον επ’ αυτοκινήτων η Α.Π. ο Μητροπολίτης κ. Θεόκλητος μετά του Πατριάρχου Αλεξανδρείας, οι Συνοδικοί Αρχιερείς και οι διά την δοξολογίαν διάκονοι.
Έξωθεν του αυτοκινήτου, εφ’ ου επέβαινον ο Πατριάρχης, φέρων το επανωκαλύμαυχον και ο Μητροπολίτης, εκάθητο ο Σύρος ακόλουθος του Πατριάρχου, εν στολή, και κρατών μεγάλην ράβδον, με επάργυρον στρογγύλην λαβήν. Ο Πατριάρχης έφερε μέγαν χρυσούν σταυρόν επί του στήθους και δύο μεγάλα αργυρά εγκόλπια εκατέρωθεν, φέροντα ερυθροχρώμους αγιογραφικάς παραστάσεις. Άμα τη καθόδω του, σπεύδουν οι επίσημοι, και αποκαλυπτόμενοι ασπάζονται την χείρα του, ως και του Μητροπολίτου. Οι Ιεράρχαι λαμβάνουσιν θέσιν αριστερά του κενοταφίου, ενώ οι διάκονοι όπισθεν αυτού εξάγουσι τα λειτουργικά άμφια και περιενδύουσι τον Μητροπολίτην.
Μετ’ ολίγον καταφθάνουσιν εν επισήμω περιβολή και οι αποτελούντες την επί της καταθέσεως του στεφάνου και της εντοιχίσεως της πλακός ειδικήν εκ πληρεξουσίων επιτροπήν, οι κ.κ. Μπούσιος, Φιλ. Δραγούμης, Χατζιδάκις, Αναστασόπουλος, Αργυρός, Μπαλάνος, Φωτήλας κλπ.
Τοποθετούνται δεξιά του κενοταφίου, όπου ωρίσθη και η διά τους άλλους πληρεξουσίους και διά τους δημοσιογράφους θέσις. Αφικνούνται και ο Πρόεδρος της Συνελεύσεως κ. Κ. Λομβάρδος και ο Δήμαρχος κ. Τσόχας μετά του Δημοτικού Συμβουλίου.
Εκ των υπουργών προσέρχεται πρώτος ο κ. Π. Μαυρομιχάλης και μετ’ ολίγον ακολουθεί υπό την ήχον της μουσικής και των σαλπίγγων ο κ. Γούναρης μετά του κ. Πρωτοπαπαδάκη και των άλλων υπουργών γενόμενος δεκτός υπό ζητωκραυγών παρά του πλήθους εν επισήμω περιβολή πάντες. Οι κ.κ. υπουργοί τοποθετούνται αριστερά του κενοταφίου, απέναντι των κ.κ. πληρεξουσίων.
Προχωρούν πάντες και ασπάζονται, επικαλυπτόμενοι την χείρα του Πατριάρχου, και κατόπιν του Μητροπολίτου, ευλογούμενοι παρ’ αυτών. Ο κ. Καλογερόπουλος προσέρχεται μόνος, κατόπιν.
Παρά το κενοτάφιον, κλητήρ της Συνελεύσεως εν στολή κρατεί τον διά την παρ’ αυτής στέψιν του κενοταφείου στέφανον, μέγαν, εκ δάφνης και ωραιότατον, με ωραιοτάτας λευκάς και κυανάς μεταξίνους ταινίας.
Την 4ην παρά 5´ μεγάλη βοή και κίνησις του πλήθους, και τρικυμία ζητωκραυγών, αγγέλλουν την άφιξιν του Βασιλέως και των πριγκήπων. Αι σάλπιγγες και αι μουσικαί ηχούν, αι σημαίαι και τα λάβαρα ανεμίζονται, ο στρατός φέρει όπλα, και η Α.Μ. ο Βασιλεύς, εν μεγάλη στολή στρατηγού, παρακολουθούμενος υπό των Α.Υ. του Διαδόχου, του Πρίγκηπος Γεωργίου, των Πριγκήπων Νικολάου, Ανδρέου, Χριστοφόρου, και των υπασπιστών, προχωρεί διά του προ του κενοταφίου κενού χώρου προς το αριστερόν μέρος όπου ίστανται οι υπουργοί.
Χαιρετά διά θερμοτάτης και ενδεικτικής χειραψίας τον κ. Γούναρην, τον κ. Καλογερόπουλον και τους άλλους Υπουργούς κατόπιν, και το αυτό πράττουν και οι πρίγκηπες. Ο κόσμος συνωθείται ήδη με ορμήν, καθ’ ης μάτην παλαίουν οι επί της τάξεως, όπως ίδη τον λατρευτόν του Βασιλέα, εκσπά εις βροντοδεστάτας ζητωκραυγάς και επευφημίας, ενώ η Α.Μ. ο Βασιλεύς μειδιά γηθοσήνως και κλίνει προς τα πλήθη την κεφαλήν, ευχαριστών.
Κατασταλεισών των εκδηλώσεων του πλήθους, δίδεται το σύνθημα της ενάρξεως της επιμνημοσύνου ακολουθίας, και η Α.Π. ο Μητροπολίτης […] αναγιγνώσκει ευχήν υπέρ των αγωνισαμένων εν ταις Ηγεμονίαις υπέρ της ελευθερίας, κατά την εν αυταίς επανάστασιν του Φεβρουαρίου του 1821, και των πεσόντων εν Δραγατσανίω και εις τους άλλους τόπους τών εκεί μαχών, αρχηγών, μαχητών και Ιερολοχιτών, ακολουθούν αι ευχαί παρά των Διακόνων «υπέρ αναπαύσεως των ψυχών και αιωνίας μνήμης αυτών», ψάλλεται τρις υπό των Αρχιερέων, των Αρχιμανδριτών και των Διακόνων το «Αιωνία αυτών η μνήμη», και ακολουθεί η προσφώνησις προς τους Ιερολοχίτας του εντεταλμένου παρά της επιτροπής της Συνελεύσεως πληρεξουσίου Αχαϊοήλιδος κ. Φωτήλα.
Άμα ληξάσης της ομιλίας, κατετέθη ο στέφανος επί του μνημείου, παρουσιαζόντων όπλα των τμημάτων του Στρατού, προχωρήσας δε ο Βασιλεύς και ανελθών επί των βαθμίδων αυτού, έλυσε την ταινίαν της περικαλυπτούσης την ενεπίγραφον ορειχαλκίνην πλάκα σημαίας, και απεκαλύφθη αύτη φέρουσα την εξής επιγραφήν:
― «Η Γ´ εν Αθήναις Εθνική Συνέλευσις, επί τη Ρ´ επετείω της διαβάσεως του Προύθου και της μάχης του Δραγατσανίου, εις αΐδιον μνήμην του Αλεξάνδρου Υψηλάντου και των Ιερολοχιτών, κατέθηκε στέφανον δάφνης».
Θύελλα επευφημιών και ζητωκραυγών διαρμονιζομένη από τα θούρια των μουσικών και των σαλπίγκων υψώθη περί τον Άνακτα εκ μέρους του μυρμηκυιώντος ανά την έκτασιν του Πεδίου του Άρεως μυριοπληθούς κόσμου, όστις, κατόπιν, κατελθών και χαιρετίσας μετά των Πριγκήπων στρατιωτικώς το μνημείον, απήλθε, προπεμφθείς μέχρι του αυτοκινήτου του υπό των επισήμων.
Θαυμάσιον ήτο το θέαμα του Πεδίου του Άρεως την στιγμήν εκείνην. Ο εις απόστασιν κόσμος έτρεχεν ιλιγγιωδώς, εξ όλων των σημείων, όπως προλάβη και επευφημήση τον Άνακτα, παρουσιάζων εξελικτικήν εικόνα κινηματογράφου, ενώ οι εγγύς απέκλεισαν Αυτόν και τους Πρίγκηπας, ζητωκραυγάζοντες και μενόμενοι εξ ενθουσιασμού. Δι’ υπερτάτων προσπαθειών κατωρθώθη η απελευθέρωσις των Υψηλών προσώπων από την συνταρασσομένην γύρω αυτών θάλασσαν του κόσμου, και η προσέγγισις εις τα αυτοκίνητά των. Επιβαίνοντες των αυτοκινήτων των και των αμαξών των, απήλθον κατόπιν διαδοχικώς και οι επίσημοι, ταυτοχρόνως δε απεχώρησαν τα στρατιωτικά σώματα, υπό τους ήχους των μουσικών και των σαλπίγκων και τα σχολεία, αδόντων των μαθητών, ως και το πλήθος.
Μετά την εορτήν εις το Πεδίον του Άρεως εγένετο υπό του «Γορτυνιακού Συνδέσμου» η στέψις του ανδριάντος του Κολοκοτρώνη.
Από ενωρίς ο κόσμος κατέκλυσε την προ του ανδριάντος πλατείαν και την οδόν Σταδίου, μέχρι της εισόδου της Βουλής και των Βασιλικών σταύλων. […]
Η Καθημερινή, 25 Μαρτίου 1921
Ο εορτασμός της Εθνικής Επετείου
Ανταξίως προς την μεγάλην ημέραν, ενθουσιώδης και λαμπρός υπήρξεν ο πανηγυρισμός της 100ής επετείου της Εθνικής ημών Αναγεννήσεως. Η χθεσινή ΚΕ´ Μαρτίου προσέλαβεν αίγλην όλως εξαιρετικήν. Οι τιμητικοί κανονιοβολισμοί υπό τους οποίους αφυπνίσθη η πρωτεύουσα απετέλεσαν οιονεί την απήχησιν των κροτούντων εις τα Μικρασιατικά πεδία ελληνικών τηλεβόλων, και εις το σύνηθες εωθινόν εμβατήριον ο λαός ενωτίσθη τον αντίλαλον των μακρυνών, αλλά προσφάτων νικητηρίων σαλπισμάτων. Και έσπευδεν από βαθείας πρωΐας εν συναγερμώ προς τον Μητροπολιτικόν Ναόν διά να συμπανηγυρίση μετά των Βασιλέων του την εθνικήν ημέραν, εις ην οφείλει την ελευθερίαν του.
Η στρατιωτική παράταξις, διήκουσα, υπό το γενικόν πρόσταγμα του συνταγματάρχου κ. Κορδέλλα, από των Νέων Ανακτόρων μέχρι του Ναού, μόλις συνεκράτει τον ανθρώπινον χείμαρρον, απειλούντα να κατακλύση τας οδούς, δι’ ων θα διήρχετο η Βασιλική πομπή.
Εις την πλατείαν της Μητροπόλεως έλαβον θέσιν οι μαθηταί των στρατιωτικών Σχολών και η μουσική της Φρουράς. Ο ναός, καλαισθήτως με τα εθνικά χρώματα διακεκοσμημένος, είχε πληρωθή μέχρι της 10ης υπό των επισήμων, εκ των οποίων οι μεν της πολιτικής ιεραρχίας έλαβον θέσεις επί της δεξιάς πλευράς, οι δε του στρατού και του ναυτικού επί της απέναντι. Προσήλθον επίσης οι πρέσβεις και επιτετραμμένοι διαφόρων κρατών και αι ξέναι αποστολαί.
Το Υπουργικόν Συμβούλιον έφθασεν υπό συνεχείς ανευφημίας εις τον ναόν την 10 1/2. Αμέσως έπειτα οι κανονιοβολισμοί και η ιαχή του ενθουσιωδώς ζητωκραυγάζοντος πλήθους ανήγγειλε την εκκίνησιν της Βασιλικής Οικογενείας εκ των Ανακτόρων. Η πομπή, ης προηγείτο και είπετο τιμητική ίλη ιππικού, επροχώρει κατά την εξής σειράν: Αμέσως μετά την άμαξαν του Αυλάρχου ήρχετο η μεγάλη άμαξα των τελετών, ης επέβαινεν η Α.Μ. ο Βασιλεύς με στολήν αρχιστρατήγου και την στραταρχικήν ράβδον, και η Βασίλισσα Σοφία. Ηκολούθουν η Βασιλομήτωρ Όλγα μετά του Ρουμάνου Διαδόχου και του Πρίγκηπος Παύλου, ο Διάδοχος μετά της Υψηλής Συζύγου του, οι Πρίγκηπες Γεώργιος, Νικόλαος και Ανδρέας και αι Πριγκήπισσαι λευκοφορούσαι.
Καθ’ όλην την διαδρομήν, η εμφάνισις της αρρενωπής και ακτινοβολούσης μορφής του Βασιλέως προκαλεί κεραυνούς ζητωκραυγών και λαίλαπα ενθουσιασμού. Υπέρ τον διηνεκή αλαλαγμόν, μία κραυγή υψούται βροντώδης: «Και στην Πόλι εφέτος». Ο λαοφιλής Άναξ χαιρετά εν συγκινήσει αδιακόπως, και η πομπή προχωρεί βραδεία, επιβλητική.
Ο Μ. Πατριάρχης Αλεξανδρείας κ. Φώτιος και ο Π. Μητροπολίτης κ. Θεόκλητος υποδέχονται εις το προστύλιον του Ναού και την Β. Οικογένειαν, άμα τη εισόδω της οποίας άρχεται η δοξολογία. Η Ωραία Πύλη απαστράπτει εκ των χρυσών αμφίων των χοροστατούντων κληρικών, ο χορός αναμέλπει «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια», ρίγη εθνικής συγκινήσεως συγκλονίζουν το εκκλησίασμα. Ο Π. Μητροπολίτης αναπέμπει εμπνευσμένην δέησιν προς τον Ύψιστον υπέρ ευοδώσεως του ελληνικού αγώνος. Επακολουθεί ο πολυχρονισμός της Β. Οικογενείας, και η τελετή λήγει, ενώ ο ναός αναβοά τας μυριοστόμους ευχάς υπέρ του Βασιλέως και του στρατού.
Η Βασιλική πομπή αποχωρεί κατά την αυτήν τάξιν υπό τας θερμάς εκδηλώσεις του λαού, κατευθυνομένη εις το Πανεπιστήμιον. Αι επίσημοι ακολουθούν εις μακράν σειράν αμαξών και αυτοκινήτων. Εν τω μεταξύ δε το συγκεντρωμένον πλήθος, αντιλαμβανόμενον την διέλευσιν εκ της οδού Μητροπόλεως νοσοκομειακών οχημάτων με τραυματίας, τρέπεται προς τα εκεί, περικυκλώνει τα τραίνα και εκσπά εις ζωηράς επευφημίας υπέρ των ηρώων. […]
Η Καθημερινή, 26 Μαρτίου 1921
