Στα ταραχώδη χρόνια που προηγήθηκαν της εισόδου των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ντ. Ρούζβελτ αντιμετώπισε την κρίσιμη πρόκληση να υποστηρίξει τα συμμαχικά έθνη χωρίς να εμπλακούν άμεσα οι Ηνωμένες Πολιτείες στην εν εξελίξει σύγκρουση. Μία από τις καίριες πολιτικές που εφάρμοσε για να το επιτύχει αυτό ήταν το Lend-Lease Act ή αλλιώς ο Νόμος Δανεισμού και Εκμισθώσεως, ένα νομοθέτημα-ορόσημο που ψηφίστηκε από το αμερικανικό Κογκρέσο στις 11 Μαρτίου 1941. Ο νόμος αυτός σηματοδότησε μια σημαντική αλλαγή στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, καθώς παρείχε ζωτικής σημασίας υποστήριξη στους Συμμάχους, ενώ επέτρεπε στις Ηνωμένες Πολιτείες να παραμείνουν επισήμως ουδέτερες.
Οι ρίζες του Lend-Lease Act μπορούν να εντοπιστούν στην κλιμακούμενη σύγκρουση στην Ευρώπη και την Ασία στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και στις αρχές της δεκαετίας του 1940. Καθώς η ναζιστική Γερμανία σάρωνε την Ευρώπη και η Ιαπωνία επέκτεινε τις αυτοκρατορικές της φιλοδοξίες στην Ασία, ο Ρούζβελτ αναγνώρισε την επείγουσα ανάγκη να ενισχυθεί η άμυνα των εθνών που αντιστέκονταν στη γερμανική και ιαπωνική επιθετικότητα. Ωστόσο, η κυρίαρχη απομονωτική οπτική στις Ηνωμένες Πολιτείες και οι περιορισμοί των νόμων περί ουδετερότητας περιόριζαν τις επιλογές του Ρούζβελτ για την παροχή βοήθειας.
Αντιμετωπίζοντας αυτές τις προκλήσεις, ο Ρούζβελτ και η κυβέρνησή του επινόησαν το πρόγραμμα Lend-Lease ως μια δημιουργική λύση για την παράκαμψη των νομικών και πολιτικών εμποδίων. Η ουσία του Lend-Lease Act ήταν απλή αλλά και έξυπνη: αντί να παρέχουν άμεση στρατιωτική βοήθεια στους Συμμάχους, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα δάνειζαν ή θα μίσθωναν βασικές προμήθειες, εξοπλισμό και όπλα σε έθνη που θεωρούνταν ζωτικής σημασίας για την αμερικανική ασφάλεια.
Το εύρος της βοήθειας που παρασχέθηκε βάσει του Lend-Lease ήταν τεράστιο, περιλαμβάνοντας ένα υλικά ζωτικής σημασίας για τις πολεμικές προσπάθειες, συμπεριλαμβανομένων αεροσκαφών, αρμάτων μάχης, πυρομαχικών, τροφίμων και άλλων προμηθειών. Με την υιοθέτηση του μηχανισμού δανεισμού-εκμίσθωσης, ο Ρούζβελτ είχε ως στόχο να αποφύγει τη σύναψη περίπλοκων συμμαχιών και τα οικονομικά βάρη που συνδέονταν με τις παραδοσιακές μορφές παροχής βοήθειας, προσφέροντας παράλληλα ουσιαστική υποστήριξη στα συμμαχικά έθνη.
Ο νόμος του Lend-Lease συνέβαλε καθοριστικά στην ενίσχυση των πολεμικών προσπαθειών των βασικών συμμάχων, ιδίως του Ηνωμένου Βασιλείου, της Σοβιετικής Ένωσης και της Κίνας. Για τη Βρετανία, η οποία αγωνιζόταν να αντέξει τους ανελέητους γερμανικούς βομβαρδισμούς, η βοήθεια του Lend-Lease αποτέλεσε σανίδα σωτηρίας, αναπληρώνοντας τους εξαντλημένους στρατιωτικούς πόρους και διατηρώντας το ηθικό των πολιτών. Παρομοίως, η Σοβιετική Ένωση, πολιορκούμενη από τη ναζιστική επίθεση στο Ανατολικό Μέτωπο, έλαβε ζωτικής σημασίας προμήθειες μέσω του δανεισμού-εκμίσθωσης, οι οποίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της πορείας του πολέμου κατά της Γερμανίας.
Επίσης, το Lend-Lease επέκτεινε την αμερικανική στήριξη στην Κίνα, της οποίας η αντίσταση κατά της ιαπωνικής επιθετικότητας επωφελήθηκε από την αμερικανική βοήθεια. Επιπλέον, αυτού του είδους η αμερικανική βοήθεια προώθησε στενότερους δεσμούς μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των Συμμάχων τους, θέτοντας τις βάσεις για μεταπολεμικές συμμαχίες και συνεργασία.
Δεν πρέπει να παραβλεφθεί και η στήριξη που δόθηκε και στην Ελλάδα, τον καιρό που δοκιμαζόταν Αλβανικό Μέτωπο αμυνόμενη εναντίον των Ιταλών, λιγότερο από ένα μήνα πριν από τη γερμανική εισβολή. Έγραφε στο πρωτοσέλιδό της τη 12η Μαρτίου η «Καθημερινή»: «Επείγοντα τηλεγραφήματα εκ Ν. Υόρκης αγγέλλουν ότι ο Πρόεδρος Ρούζβελτ, μετά την ψήφισιν του νομοσχεδίου υπό της Βουλής και την υπογραφήν του, εζήτησε και υπέγραψε τας πρώτας διαταγάς διά την μεταβίβασιν πολεμικού υλικού προς την Αγγλίαν και την Ελλάδα». Υπολογίζεται ότι η Αμερική παρείχε βοήθεια ύψους 81,5 εκατομμυρίων δολαρίων στη χώρα μας.
Ωστόσο, παρά τη σημαντική συμβολή του στον αγώνα κατά των δυνάμεων του Άξονα, το Lend-Lease προκάλεσε συζητήσεις και αντιπαραθέσεις τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και διεθνώς. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ομάδες απομονωτισμού και πολιτικοί αντίπαλοι επέκριναν την προσέγγιση του Ρούζβελτ, υποστηρίζοντας ότι η δανειστική μίσθωση παραβίαζε τις αρχές της ουδετερότητας και διακινδύνευε την εμπλοκή του αμερικανικού έθνους σε συγκρούσεις που δεν το αφορούσαν άμεσα. Ωστόσο, ο Ρούζβελτ υπερασπίστηκε το Lend-Lease ως ένα ζωτικό εργαλείο για τη διασφάλιση των αμερικανικών συμφερόντων και την προώθηση της παγκόσμιας σταθερότητας απέναντι στην ολοκληρωτική επιθετικότητα.
Σε διεθνές επίπεδο, το Lend-Lease προκάλεσε ανησυχίες μεταξύ των δυνάμεων του Άξονα και των συμπαθούντων τους, οι οποίοι θεωρούσαν την αμερικανική βοήθεια προς τα συμμαχικά έθνη ως άμεση απειλή για τους στρατιωτικούς τους στόχους. Η ναζιστική Γερμανία, ειδικότερα, καταδίκασε τη δανειστική μίσθωση ως πράξη οικονομικού πολέμου και ενέτεινε τις προσπάθειές της για τη διακοπή των υπερατλαντικών γραμμών εφοδιασμού.
Πάντως, ο Νόμος περί Δανεισμού και Εκμισθώσεως αποτελεί απόδειξη του στρατηγικού οράματος και της ηγεσίας του Φραγκλίνου Ρούζβελτ κατά τη διάρκεια μιας κρίσιμης στιγμής της παγκόσμιας ιστορίας. Παρακάμπτοντας δημιουργικά τους νομικούς περιορισμούς και τα πολιτικά εμπόδια, ο Ρούζβελτ παρείχε κρίσιμη υποστήριξη στα συμμαχικά έθνη, επιταχύνοντας την ήττα των δυνάμεων του Άξονα και διαμορφώνοντας τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων. Το Lend-Lease Act παραμένει ένα ορόσημο στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, που έκανε πραγματικότητα αυτό για το οποίο έκανε λόγο ο πρόεδρος Ρούζβελτ: η Αμερική έγινε τότε το «οπλοστάσιο της δημοκρατίας».
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
