Τον Μάρτιο του 1871, μέσα στην αναταραχή του Γαλλοπρωσικού Πολέμου και την κατάρρευση της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας, θα εκδηλωνόταν στο Παρίσι ένα επαναστατικό κοινωνικό και πολιτικό πείραμα το οποίο θα διαρκούσε 72 ημέρες. Παρά τη σύντομη διάρκειά του, άφησε ανεξίτηλο σημάδι στην επαναστατική σκέψη και συνεχίζει να εμπνέει μέχρι σήμερα κινήματα που υποστηρίζουν τη ριζοσπαστική κοινωνική αλλαγή. Πρόκειται για τη λεγόμενη Παρισινή Κομμούνα.
Η εμφάνισή της δεν αποτελούσε κεραυνό εν αιθρία. Στα μέσα του 19ου αιώνα η Γαλλία βρισκόταν σε κατάσταση πολιτικής ρευστότητας, η οποία χαρακτηριζόταν από αυξανόμενη δυσαρέσκεια των εργαζόμενων τάξεων και κλιμακούμενη ένταση μεταξύ της αστικής τάξης και του προλεταριάτου. Αυτή η πραγματικότητα οδηγούσε πολλούς να πιστεύουν ότι τα κεκτημένα της Γαλλικής Επανάστασης του 1789 είχαν χαθεί. Επιπλέον, η ταπεινωτική ήττα στον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο (Ιούλιος 1870 – Ιανουάριος 1871) και η επακόλουθη πολιορκία του Παρισιού το 1870 ενέτειναν αυτές τις εντάσεις, με αποκορύφωμα την ανατροπή του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ’ και την κατάρρευση του καθεστώτος του.
Καθώς το Παρίσι αντιμετώπιζε την κατοχή από τις πρωσικές δυνάμεις και η γαλλική κυβέρνηση κατέφυγε στις Βερσαλλίες, δημιουργήθηκε ένα κενό εξουσίας. Μέσα σε αυτό το κενό βρήκε εύφορο έδαφος ο σπόρος της Κομμούνας, καθώς οι ριζοσπαστικές φατρίες μέσα στην πόλη προσπάθησαν να διεκδικήσουν την αυτονομία τους και να αμφισβητήσουν την καθεστηκυία τάξη.
Η Παρισινή Κομμούνα αυτοανακηρύχθηκε επίσημα στις 18 Μαρτίου 1871, μετά την άρνηση της πόλης να παραδοθεί στις πρωσικές δυνάμεις και την ανοιχτή εκδήλωση της δυσαρέσκεια για τη συνθηκολόγηση της εθνικής κυβέρνησης. Αποτελούμενη από έναν ποικιλόμορφο συνασπισμό εργατών, τεχνιτών, διανοουμένων και ριζοσπαστών, η Κομμούνα είχε ως στόχο την εγκαθίδρυση μιας μορφής άμεσης δημοκρατίας, όπου η εξουσία βρισκόταν στα χέρια του ίδιου του λαού.
Το κλειδί για την οργάνωση της Κομμούνας ήταν η αποκέντρωση και η συμμετοχή της βάσης. Τα Arrondissements (διαμερίσματα) έγιναν οι πρωταρχικές κύτταρα διακυβέρνησης, με το καθένα να εκλέγει αντιπροσώπους που το εκπροσωπούσαν στο Κοινοτικό Συμβούλιο. Αυτοί οι αντιπρόσωποι μπορούσαν να ανακληθούν και δεν πληρώνονταν περισσότερο από τον μέσο μισθό ενός ειδικευμένου εργάτη, εξασφαλίζοντας τη λογοδοσία, την απόδοση ευθυνών και αποτρέποντας την εμφάνιση μιας γραφειοκρατικής ελίτ.
Οι οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις τέθηκαν γρήγορα σε ισχύ, συμπεριλαμβανομένης της ίδρυσης εργατικών συνεταιρισμών, του διαχωρισμού κράτους και εκκλησίας, της κατάργησης της παιδικής εργασίας και του «παγώματος» των ενοικίων. Η Κομμούνα υπερασπίστηκε επίσης την ισότητα των φύλων, με τις γυναίκες να συμμετέχουν ενεργά στην πολιτική ζωή και να οργανώνουν τις δικές τους ενώσεις.
Όμως, παρά τις φιλοδοξίες της για ριζοσπαστική αλλαγή, η Παρισινή Κομμούνα αντιμετώπισε τρομερές προκλήσεις τόσο από εσωτερικούς όσο και από εξωτερικούς αντιπάλους. Εσωτερικά, οι ιδεολογικές διαφορές και οι διαφωνίες σχετικά με τη στρατηγική που έπρεπε να ακολουθηθεί εμπόδιζαν τη λήψη συνεκτικών αποφάσεων, ενώ εξωτερικά, η κυβέρνηση των Βερσαλλιών, υποστηριζόμενη από συντηρητικές δυνάμεις και τον πρωσικό στρατό, προσπαθούσε να συντρίψει την εξέγερση.
Το αποκορύφωμα της σύγκρουσης με την κυβέρνηση των Βερσαλλιών ήρθε τον Μάιο του 1871, καθώς οι κυβερνητικές δυνάμεις εξαπέλυσαν βίαιη επίθεση στην πόλη, με αποτέλεσμα την περιβόητη «Ματωμένη Εβδομάδα» (La Semaine Saglante). Ακολούθησαν σφοδρές οδομαχίες που κατέληξαν στη βίαιη καταστολή των υποστηρικτών της Κομμούνας, την εκτέλεση με συνοπτικές διαδικασίες χιλιάδων υπόπτων εξεγερμένων και την εγκαθίδρυση της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας.
Αν και βραχύβια, η Παρισινή Κομμούνα άφησε μια διαρκή κληρονομιά που ήταν παρούσα σε ολόκληρο τον 20ό αιώνα και πέραν αυτού. Υπήρξε πηγή έμπνευσης για τα μετέπειτα σοσιαλιστικά και αναρχικά κινήματα, επηρεάζοντας στοχαστές όπως ο Καρλ Μαρξ και ο Βλαντίμιρ Λένιν. Η έμφασή της στην άμεση δημοκρατία, τη στήριξη των εργαζομένων και την κοινωνική δικαιοσύνη εξακολουθεί να εμπνέει αγώνες για απελευθέρωση και χειραφέτηση παγκοσμίως.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
