Σάββατο, 25 Μαρτίου 1911, ώρα 16:40. Ήταν η τελευταία εργάσιμη ημέρα της εβδομάδας. Στον όγδοο όροφο του εργοστασίου παραγωγής ενδυμάτων της Triangle Waist Company στο Κάτω Μανχάταν, οι περίπου 500 εργάτες –που είχαν πιάσει δουλειά από τις 8 το πρωί– τακτοποιούσαν τις ραπτομηχανές τους και καθάριζαν τους πάγκους πάνω στους οποίους έκοβαν τα υφάσματα. Όταν ο θόρυβος από τις μηχανές σταμάτησε και οι εργαζόμενοι ετoιμάζονταν να πάρουν τα πανωφόρια και τα καπέλα τους από την ιματιοθήκη, πρόσεξαν φλόγες να ξεπηδούν από έναν κάδο στον οποίο πετούσαν τα υπολείμματα των υφασμάτων. Αυτό που θα ακολουθούσε έμελλε να είναι μία από τις φονικότερες πυρκαγιές σε εργοστάσιο, η οποία άλλαξε για πάντα τους κανονισμούς ασφαλείας όχι μόνον στη Νέα Υόρκη αλλά και σε ολόκληρη την Αμερική.
Εκείνη την εποχή, ήταν συνήθης πρακτική για τέτοιου είδους εργοστάσια να προσλαμβάνουν νεαρές γυναίκες, κυρίως, οι οποίες προέρχονταν από φτωχές οικογένειες μεταναστών – Ιταλών και Ανατολικοευρωπαίων. Οι συνθήκες εργασίας τους ήταν απάνθρωπες: η εργασιακή τους ημέρα διαρκούσε 12 ώρες, για τις οποίες πληρώνονταν μόλις 6 δολάρια την εβδομάδα, ενώ δεν είχαν καν πρόσβαση σε τουαλέτες εντός του κτιρίου, προκειμένου να μην επηρεάζεται αρνητικά η απόδοσή τους. Επιπλέον, καλούνταν να έχουν τις δικές τους βελόνες, κλωστές και μερικές φορές ακόμη και τις δικές τους ραπτομηχανές. Στην περίπτωση της Triangle Waist Company, οι γυναίκες δούλευαν στριμωγμένες στους δύο από τους τρεις ορόφους που καταλάμβανε η εταιρεία σε ένα υπερσύγχρονο για την εποχή κτίριο, το οποίο θεωρείτο αρχιτεκτονικό υπόδειγμα.
Όπως αποδείχθηκε, παρότι οι εργάτριες μεταχειρίζονταν άκρως εύφλεκτα υλικά, δεν υπήρχε σχεδόν καμία πρόβλεψη για πυρασφάλεια. Σύμφωνα με μαρτυρίες, η πρώτη ενστικτώδης αντίδραση των εργαζομένων την ημέρα της φωτιάς, ήταν να αναζητήσουν τους μεγάλους κουβάδες με νερό, τους οποίους είχε τοποθετήσει η διοίκηση του εργοστασίου κοντά στους πάγκους τους για να χρησιμοποιηθούν σε περίπτωση πυρκαγιάς, καθώς το κτίριο δεν διέθετε σύστημα αυτόματης κατάσβεσης. Όπως φάνηκε, όμως, εκείνη την ημέρα οι κουβάδες αυτοί ήταν άδειοι. Χωρίς να έχουν εκπαιδευτεί για ένα πιθανό σενάριο φωτιάς, οι εργάτες/τριες αναζήτησαν μια μάνικα που υπήρχε στο κλιμακοστάσιο, η οποία όμως σε άλλα σημεία είχε σκουριάσει και σε άλλα είχε σαπίσει, έχοντας αχρηστευτεί.
Στην ουσία, οι εργαζόμενοι ήταν αβοήθητοι. Από τη μία, δεν υπήρχε κανένας τρόπος να σβήσουν τη φωτιά, η οποία εξαπλωνόταν με ραγδαίο ρυθμό: μέσα σε μισή ώρα, είχε καταλάβει όλο το κτίριο. Από την άλλη, δεν ήταν εύκολο να εγκαταλείψουν το κτίσμα. Υπήρχαν δύο διαθέσιμες έξοδοι, οι οποίες κατέληγαν σε δύο διαφορετικές οδούς. Η μία ήταν κλειδωμένη, ενώ η άλλη άνοιγε μόνο προς τα μέσα, δυσκολεύοντας τους ήδη πανικόβλητους ανθρώπους, οι οποίοι είχαν ήδη χάσει χρόνο ψάχνοντας το κλειδί της. Από την άλλη, από τους τέσσερις ανελκυστήρες, λειτουργούσε μόνο ο ένας, ο οποίος μπορούσε να υποστηρίξει το βάρος μόλις 12 ανθρώπων.
Εκείνο το απόγευμα, οι στιγμές ήταν δραματικές. Πανικόβλητοι, εκατοντάδες εργαζόμενοι προσπαθούσαν να βγουν από το κτίριο. Πολλοί από αυτούς, μην μπορώντας να βρουν διέξοδο, πηδούσαν από τα παράθυρα του 8ου και του 9ου ορόφου, βρίσκοντας ακαριαίο θάνατο. Άλλοι, πηδούσαν στο φρεάτιο των ανελκυστήρων, ενώ όσοι κατέβηκαν με τις πτυσσόμενες σκάλες-εξόδους κινδύνου, διαπίστωσαν ότι εκείνες σταματούσαν τουλάχιστον έναν όροφο πριν από το ύψος του δρόμου. Τα δίχτυα με τα οποία προσπαθούσαν οι πυροσβέστες να διασώσουν εκείνους που πηδούσαν από τα παράθυρα, υποχωρούσαν από το βάρος των ανθρώπων που έπεφταν ταυτόχρονα.
Εν τέλει, ο απολογισμός ήταν ολέθριος. 146 άνθρωποι, στην πλειονότητά τους γυναίκες, έχασαν τη ζωή τους. Οι συγγενείς τους κλήθηκαν να αναγνωρίσουν τις σορούς τους, βάσει κοσμημάτων, χρυσών δοντιών ή παπουτσιών. Συνολικά, αναγνωρίστηκαν τα 140 θύματα. Έπρεπε να περάσουν 100 χρόνια προκειμένου να ταυτοποιηθούν όλοι οι νεκροί.
Η είδηση της πυρκαγιάς δεν άργησε να γίνει γνωστή σε όλη την πόλη. Την ημέρα της κηδείας των θυμάτων, περισσότεροι από 350.000 άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων εργαζόμενων οργανωμένων σε σωματεία, συμμετείχαν στη νεκρική πομπή, η οποία εξελίχθηκε σε διαδήλωση. Τα σωματεία απαιτούσαν τον αυστηρό έλεγχο της τήρησης των μέτρων ασφαλείας για την αποφυγή παρόμοιων περιστατικών. Τελικά, μετά από έντονες πιέσεις του εργατικού κινήματος, η αμερικανική κυβέρνηση δέχτηκε να διερευνήσει τα αίτια της τραγωδίας, αποκαλύπτοντας κατάφωρες παραβιάσεις των κανονισμών ασφαλείας στο Triangle Shirtwaist. Το δραματικό αυτό γεγονός οδήγησε στη σύσταση της Επιτροπής Διερεύνησης Εργοστασίων (Factory Investigating Commission) στη Νέα Υόρκη και στη θέσπιση αυστηρότερων εργατικών νόμων και κανονισμών ασφαλείας. Ο αντίκτυπος της πυρκαγιάς επεκτάθηκε πέρα από τη Νέα Υόρκη, επηρεάζοντας τις εργασιακές μεταρρυθμίσεις σε εθνικό επίπεδο και οδηγώντας στην ίδρυση του Υπουργείου Εργασίας των ΗΠΑ και στη θέσπιση ομοσπονδιακής νομοθεσίας, όπως ο Νόμος περί Δίκαιων Εργασιακών Προτύπων (Fair Labor Standards Act).
Πάντως, παρότι οι ιδιοκτήτες του εργοστασίου, Μπλανκ και Χάρις, παραπέμφθηκαν σε δίκη με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας εξ αμελείας, κηρύχθηκαν αθώοι. Προκειμένου να έρθουν σε διακανονισμό με τις οικογένειες των θυμάτων που είχαν υποβάλει αγωγή εναντίον τους, έδωσαν 75 δολάρια ως αποζημίωση στην οικογένεια κάθε νεκρού – ένα κλάσμα μόνο των 400 δολαρίων που κατέβαλε σε εκείνους η ασφαλιστική εταιρεία για κάθε θύμα. Όπως έγινε γνωστό, οι Μπλανκ και Χάρις συνήθιζαν να καίνε τα εργοστάσιά τους με σκοπό να εισπράξουν τα χρήματα που όριζαν τα ασφαλιστήρια συμβόλαιά τους. Παρ’ όλο που η πυρκαγιά στο Triangle Shirtwaist δεν ενέπιπτε σε αυτή την κατηγορία και ήταν αποτέλεσμα ατυχήματος, η πρακτική τους αυτή τους «απέτρεπε» από το να εγκαθιστούν συστήματα αυτόματης κατάσβεσης, μηδενίζοντας σχεδόν τις πιθανότητες να μην υπάρχουν θύματα σε περίπτωση πυρκαγιάς.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
