Ευαγγελία-Σοφία Κορέντζελου
Ακούστε το άρθρο
Ο Ιωάννης Κωλέττης (1773;-1847) υπήρξε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, που άφησε το στίγμα του στην ιστορία της προεπαναστατικής, επαναστατικής και μετεπαναστατικής περιόδου, δημιουργώντας στους συγχρόνους του και στους μεταγενέστερους πολλές θετικές αλλά και αρνητικές εντυπώσεις. Ήταν ιδρυτής του Γαλλικού Κόμματος, διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας τις περιόδους 1834-1835 και 1844-1847 και ήταν ο εμπνευστής και εκφραστής της «Μεγάλης Ιδέας». Άγνωστο παραμένει το ακριβές έτος που γεννήθηκε. Γνωστός είναι ο τόπος γέννησής του, το Συρράκο Ιωαννίνων. Γονείς του ήταν ο προεστός Νικόλας και η Ξανθή, η οποία καταγόταν από την οικογένεια του προεστού ∆ημάκη.
Τα πρώτα του γράμματα ο Ιωάννης Κωλέττης τα έμαθε στη γενέτειρά του, συνεχίζοντας κατόπιν τις σπουδές του στους Καλαρρύτες. Αφού ολοκλήρωσε την εγκύκλια παιδεία του στους Καλαρρύτες, σε ηλικία 15 ετών μετέβη στα Ιωάννινα, όπου εργάστηκε ως μαθητευόμενος στο μαγαζί του συντοπίτη του Κώστα ∆ήμου, όπως άλλωστε προσδοκούσε και ο πατέρας του, ο οποίος ήθελε να δει τον γιο του έμπορο. Όμως ο νεαρός Κωλέττης τον διέψευσε, μια και η κλίση του στα γράμματα φάνηκε από πολύ νωρίς. Μια μέρα ο Κώστας ∆ήμου προσκάλεσε σε γεύμα τον μεγαλέμπορο των Ιωαννίνων και θείο του Κωλέττη, Γεώργιο Τουρτούρη. Κατά τη διάρκεια του γεύματος ο καταστηματάρχης απευθύνθηκε προς τον μεγαλέμπορο, λέγοντάς του ότι ο ανιψιός του είναι πολύ καλός στη δουλειά του και στον ελεύθερο χρόνο του ασχολείται με τη μελέτη. Το γεγονός αυτό ευχαρίστησε τον Τουρτούρη και πήρε την απόφαση να τον βοηθήσει. Έτσι, ο μεγαλέμπορος σύστησε τον Κωλέττη στον περίφημο δάσκαλο της ευρύτερης περιοχής και διευθυντή της Καπλανείου Σχολής, Αθανάσιο Ψαλλίδα.
Γιατρός στην Αυλή του Αλή πασά
Οι σπουδές στην Ιατρική, η επιστροφή στα Ιωάννινα και τα πρώτα δείγματα της ικανότητάς του να χειρίζεται περίπλοκες καταστάσεις.
Σε ηλικία περίπου 20 χρόνων, ο Κωλέττης, με παρότρυνση του θείου του Τουρτούρη, μετέβη στην Ιταλία, αφήνοντας πίσω τα Ιωάννινα, προκειμένου να σπουδάσει Ιατρική. Εκεί φοίτησε στο περιώνυμο Πανεπιστήμιο της Πίζας, ερχόμενος σε επαφή με αρκετούς Έλληνες, φοιτητές και εμπορευομένους. Κατά την παραμονή του στην Ιταλία, γνωρίστηκε με τον Ζακυνθινό Ούγκο Φώσκολο και τον Θεόφιλο Καΐρη από την Άνδρο, ο οποίος σπούδαζε Φυσικομαθηματικά.
Την περίοδο εκείνη, στην Ιταλία υπήρχαν αρκετές μυστικές οργανώσεις με επαναστατικό-απελευθερωτικό χαρακτήρα, οι οποίες επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό τον Κωλέττη. Πιο συγκεκριμένα, εκείνος μαζί με άλλους Έλληνες συμφοιτητές του ασχολούνταν με την απελευθέρωση του Γένους από τον οθωμανικό ζυγό.
Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι κατά την παραμονή του στην Ιταλία συνέγραψε το ριζοσπαστικότερο έργο της εποχής, την Ελληνική Νομαρχία, που κυκλοφόρησε το 1806. Κάποιοι άλλοι εκτιμούν ότι αυτό δεν ισχύει, διότι ο Κωλέττης ήταν τότε πολύ νέος και ως εκ τούτου το ύφος και το πνεύμα του έργου δεν ταιριάζουν με το επίπεδο της ωριμότητάς του. Αυτό όμως που μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα είναι ότι τα χρόνια εκείνα έγραψε μια πραγματεία ιατρικού περιεχομένου.
Ύστερα από μία επταετία σπουδών στην Ιταλία, έλαβε το 1813 το δίπλωμά του και πήρε τον δρόμο της επιστροφής στην πατρίδα.
Με την επάνοδό του στα Ιωάννινα, εγκαταστάθηκε στο σπίτι του θείου του Τουρτούρη, ο οποίος τον υποδέχθηκε με θέρμη. Λόγω των γνωριμιών αλλά και των φιλικών σχέσεων του τελευταίου με τον Αλή πασά, ο Κωλέττης κατάφερε να γίνει ιατρός του πρωτότοκου γιου του Αλή, Μουχτάρ πασά, με αποτέλεσμα να αποκτήσει γρήγορα τη φήμη ιατρού περιωπής. Σε σύντομο χρονικό διάστημα κέρδισε την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη του Μουχτάρ, ο οποίος θεωρούσε ότι, έχοντας ως προσωπικό ιατρό τον Κωλέττη, θα μπορούσε να νικήσει ακόμα και τον θάνατο.
Κάποια περιστατικά που διαδραματίστηκαν την περίοδο που ο Ηπειρώτης ιατρός βρισκόταν στα Ιωάννινα αποκαλύπτουν την οξυδέρκεια και την εξυπνάδα που διέθετε προκειμένου να χειρίζεται αριστοτεχνικά δύσκολες εκ των πραγμάτων καταστάσεις.
Ο Μουχτάρ, θέλοντας να κρατήσει κοντά τον προσωπικό του ιατρό, σκέφτηκε να τον παντρέψει με γυναίκα της επιλογής του. Έτσι, του έκανε προξενιό τη Ρούσω, κόρη της παλλακίδας του Βασιλικής Πλέσσα. Ο Κωλέττης, προκειμένου να μην έλθει σε ρήξη με τον Μουχτάρ, δέχθηκε τον αρραβώνα αυτόν και προφασιζόμενος διάφορα γεγονότα απέφυγε τον γάμο. Μετά τον θάνατο του Μουχτάρ, όμως, διέλυσε τον αρραβώνα με τη Ρούσω, η οποία στη συνέχεια παντρεύτηκε έναν πλούσιο Άγγλο, μεταναστεύοντας στην Αυστραλία.
Κάποια περιστατικά που διαδραματίστηκαν την περίοδο που ο Ηπειρώτης ιατρός βρισκόταν στα Ιωάννινα αποκαλύπτουν την οξυδέρκεια και την εξυπνάδα που διέθετε προκειμένου να χειρίζεται αριστοτεχνικά δύσκολες εκ των πραγμάτων καταστάσεις. Ειδικότερα, μια μέρα εστάλη μια επιστολή από τον φίλο του Φώσκολο στο Μιλάνο προς τον Κωλέττη, με την οποία ο πρώτος προσπαθούσε να παρακινήσει τον δεύτερο, καθώς και τους συμπατριώτες του να επαναστατήσουν εναντίον του Αλή πασά. Ο τελευταίος, πληροφορούμενος το περιεχόμενο της επιστολής, ειδοποίησε τον Κωλέττη να παρουσιαστεί ενώπιόν του για να απολογηθεί. Τότε, ο Κωλέττης άρχισε να ανησυχεί για την εξέλιξη των πραγμάτων και πηγαίνοντας προς τον Αλή πασά διακατεχόταν από αγωνία και άγχος. Όταν τελικά συνάντησε τον εξοργισμένο Αλή, παραδέχθηκε τη γνωριμία του με τον Φώσκολο και την ύπαρξη της συγκεκριμένης επιστολής και τον διαβεβαίωσε ότι, μόλις τη διάβασε την έσκισε, καθώς δεν ήθελε να κυκλοφορούν τόσο αρνητικά σχόλια για εκείνον. Ακόμη, κατάφερε να ελιχθεί και να καθησυχάσει τον Αλή πασά, εξαίροντάς τον και κρίνοντας ανάξια λόγου την επιστολή και τον αποστολέα της.
Ένα άλλο γεγονός που συνέβη όταν βρισκόταν στα Ιωάννινα συνδέεται με ορισμένα έργα και επαναστατικά τραγούδια του Ρήγα που έφερε εκείνος από την Ιταλία. Όταν έπεσε κάποιο από αυτά στα χέρια του Αλή, εξαγριωμένος προσκάλεσε τον θείο του Κωλέττη, Τουρτούρη, προκειμένου να τον ρωτήσει εάν το τεκμήριο που κρατούσε στα χέρια του το είχε φέρει ο ανιψιός του. Ο Τουρτούρης αρνήθηκε κατηγορηματικά την ανάμειξη του Κωλέττη σε αυτό και στη συνέχεια πήγε στο σπίτι, για να συναντήσει τον ανιψιό του και να τον ρωτήσει ο ίδιος. Τότε ο Κωλέττης τού απάντησε ότι είχε στην κατοχή του πολλά τέτοια έγγραφα και ότι τα έκρυβε μέσα στο σπίτι – τα οποία και κατέστρεψαν οι δυο τους αμέσως την ίδια ακριβώς νύχτα.
Επιπροσθέτως, όταν ξέσπασε το 1820 η διαμάχη ανάμεσα στον Αλή πασά και τον σουλτάνο, ο Κωλέττης έπρεπε να ξεπεράσει τις διαφαινόμενες δυσκολίες. Μια μέρα, λοιπόν, ο Μουχτάρ έλαβε εντολή από τον πατέρα του να μεταβεί στο Μπεράτι υπό τη συνοδεία 10.000 ανδρών, για να μην αφήσει να κινηθεί προς τα Ιωάννινα δύναμη ανδρών του σουλτάνου. Είναι αυτονόητο πως ο Μουχτάρ επιθυμούσε να πάρει μαζί του και τον προσωπικό του ιατρό, όμως ο τελευταίος δεν ήθελε να τον ακολουθήσει. Προκειμένου να μη γίνει αντιληπτή η επιθυμία του Κωλέττη να μην τον συνοδεύσει, ετοιμαζόταν μαζί με τον Μουχτάρ για να μεταβούν στο Μπεράτι. Αλλά την τελευταία μέρα πριν από το ταξίδι τους, ο θεράπων ιατρός προσποιήθηκε ότι ασθένησε, με αποτέλεσμα ο Μουχτάρ να ξεκινήσει μόνος του το ταξίδι του για το Μπεράτι.
Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μη γίνει αναφορά και σε ένα ακόμα περιστατικό από την ίδια χρονική συνάφεια. Όταν αναχώρησε ο Μουχτάρ για το Μπεράτι, ο Αλή πασάς επιδίωξε να κρατήσει τον Κωλέττη ως όμηρο στο κάστρο του, για το ενδεχόμενο εξέγερσης των ομοεθνών του εναντίον του. Ο πολυμήχανος Κωλέττης, ωστόσο, κατάφερε να μεταπείσει τον Αλή να τον αφήσει να κυκλοφορεί ελεύθερος στην πόλη των Ιωαννίνων, με το πρόσχημα ότι εάν είναι ελεύθερος θα μπορεί να συλλέγει πληροφορίες γι’ αυτόν, καθώς και να ελέγχει τις κινήσεις των συμπατριωτών του. Είναι φανερό πως δεν ήταν αυτή η πρόθεσή του και έτσι, αφού μεταμφιέστηκε, κατάφερε, ύστερα από την πολύτιμη επικουρία του Καραϊσκάκη και του Στουρνάρη και χάρη στο άλογό του, να διαφύγει και να επιστρέψει στο χωριό του.
Κωλέττης και Ανδρούτσος
Οι πολιτικές φιλοδοξίες και οι συμμαχία με τους προύχοντες της Ρούμελης εναντίον του Οδυσσέα Ανδρούτσου.
Ο Ιωάννης Κωλέττης ήταν άνθρωπος που έτρεφε μεγάλες πολιτικές φιλοδοξίες και ήταν έντονο το ενδιαφέρον του να κυβερνήσει τον τόπο. Σε αυτή την επιθυμία του είχε ως συμπαραστάτες τους Ρουμελιώτες καπεταναίους, τους Ρουμελιώτες και τους Ηπειρωτοσουλιώτες που ήταν εγκατεστημένοι στη Στερεά Ελλάδα. Προκειμένου να εκπληρώσει τη βούλησή του, προέβη συστηματικά σε κάποιες ενέργειε, για να τους καλοπιάσει, όπως για παράδειγμα μοίρασε τα χρήματα του δανείου, απέκρυψε ή δικαιολόγησε καταχρήσεις και αυθαιρεσίες κ.ά., με αποτέλεσμα να έχει πάρει με το μέρος του μεγάλο μέρος των Ρουμελιωτών καπεταναίων, εκτός από έναν, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Σε αυτόν ο λαός και ο στρατός της Ανατολικής Ρούμελης είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους προκειμένου να σωθούν από τους Τούρκους.
Ο Ιωάννης Κωλέττης γνώριζε πολύ καλά ότι ο Οδυσσέας Ανδρούτσος μπορούσε να του ανατρέψει τα σχέδια και τις προσδοκίες του και γι’ αυτόν τον λόγο θεώρησε αναγκαίο να βρει συμμάχους, με σκοπό να αντιμετωπίσει τον Ανδρούτσο. Και αυτοί δεν ήταν άλλοι από τους προύχοντες της Ρούμελης, οι οποίοι έτρεφαν αρνητικά αισθήματα για τον Ανδρούτσο, γι’ αυτό και οργάνωσαν τη δολοφονία του με εκτελεστικό όργανο τον Βασίλη Μπούσγο.
Ειδικότερα, οι τελευταίοι έστειλαν επιστολή στον Βασίλη Μπούσγο, παρωθώντας τον να σκοτώσει τον Ανδρούτσο και υποδεικνύοντας ότι η κατάλληλη στιγμή θα ήταν κατά τη διάρκεια μιας μάχης του Ανδρούτσου με τους Τούρκους. Ακόμη, με την επιστολή αυτή οι προύχοντες υπόσχονταν στον Μπούσγο ότι θα γινόταν αρχιστράτηγος σε όλη την Ανατολική Ρούμελη.
Ωστόσο, το δόλιο αυτό σχέδιο δεν πέτυχε και στη συνέχεια, την άνοιξη του 1822, οι πρόκριτοι έβαλαν ως στόχο να εξαγριωθεί το στράτευμα εναντίον του πρωτοκαπετάνιου της Ρούμελης, πράγμα το οποίο όχι μόνο δεν τελεσφόρησε, αλλά τουναντίον έφερε αρνητικά αποτελέσματα, καθώς ο στρατός έγινε εξαιρετικά επιθετικός προς αυτούς. Ακολούθως, οι δημογέροντες επιδίωξαν να σκοτώσουν τον Ανδρούτσο μέσω του Βιζβίζη, αλλά και πάλι δεν τα κατάφεραν, καθώς ο Βιζβίζης αρνήθηκε να τον σκοτώσει και έγινε φίλος του. Αφού οι αρεοπαγίτες δεν κατάφεραν να πετύχουν τον σκοπό τους, έστειλαν προς τον Οδυσσέα Ανδρούτσο μια υβριστική επιστολή, με συνέπεια να προκαλέσουν την οργή του και την παραίτησή του.
Όλες αυτές οι εξελίξεις βέβαια ήταν ευνοϊκές προς τα σχέδια του Κωλέττη, όμως τελικά έφεραν τα αντίθετα αποτελέσματα, διότι αναστατώθηκαν οι καπεταναίοι και έτσι ο λαός και ο στρατός παρακαλούσαν τον Ανδρούτσο να μην τους παρατήσει, διαβεβαιώνοντας ότι δεν επρόκειτο να αναγνωρίσουν κανέναν άλλο ως αρχηγό τους.
Στη συνάφεια αυτή κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι ο Ιωάννης Κωλέττης είχε να αντιμετωπίσει όχι μόνο τον Ανδρούτσο, αλλά και άλλους ισχυρούς και ικανούς άνδρες της Ηπείρου και της Ρούμελης, ένας από τους οποίους ήταν και ο Αλέξης Νούτσος. Ο τελευταίος συνδεόταν με τον Αλή πασά, καθώς υπήρξε πρώτος μυστικοσύμβουλός του, ήταν ο πρώτος άρχοντας του Ζαγορίου και πολύ αξιαγάπητος στους Γιαννιώτες και ευρύτερα στους Ηπειρώτες. Ταυτόχρονα, είχε μεταβεί στη Ρούμελη μαζί με τον Νούτσο και ο Ηπειρώτης στρατιωτικός από τη Γορτυνία Χρήστος Παλάσκας, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του, η οποία κέντρισε αμέσως το ενδιαφέρον του Κωλέττη.
Ο τελευταίος, προκειμένου να βγάλει τους αντιπάλους του από τη μέση, επινόησε και κατέστρωσε ένα σχέδιο. Και αυτό δεν ήταν άλλο από το να προκαλέσει ανταγωνιστικά και εχθρικά αισθήματα ανάμεσα στους αντιπάλους του, καθώς θεωρούσε ότι όποιος και να έχανε σε αυτή τη σύγκρουση, ο ίδιος θα είχε όφελος.
Ο Ιωάννης Κωλέττης δεν παράτησε ωστόσο τις προσπάθειές του να βγάλει από τη μέση τον Ανδρούτσο. Έτσι, οδηγήθηκε στη σκέψη να χρησιμοποιήσει ως εκτελεστικό όργανο τον Γιάννη Γκούρα.
Έβαλε, λοιπόν, σε εφαρμογή το τέχνασμά του και εισηγήθηκε στην κυβέρνηση τον διορισμό του Νούτσου στον θώκο του πολιτικού διοικητή της Ανατολικής Ρούμελης και τον διορισμό του Παλάσκα στη θέση του στρατιωτικού διοικητή της ίδιας περιοχής, θέση που κατείχε ο Ανδρούτσος.
Είναι γεγονός ότι ο διορισμός αυτών των προσώπων στις εν λόγω θέσεις θα προκαλούσε τη δυσαρέσκεια τόσο του Ανδρούτσου, όσο και του λαού και του στρατού. Και τότε ο Ανδρούτσος ή θα παρέδιδε την αρχηγία ή θα έκανε επίθεση εναντίον των Νούτσου και Παλάσκα. Ο Ηπειρώτης ιατρός γνώριζε πως, είτε το ένα συνέβαινε είτε το άλλο, ο ίδιος θα ήταν κερδισμένος. Και πράγματι το σχέδιό του είχε αίσια έκβαση για τον ίδιο, καθώς οι Νούτσος και Παλάσκας αλληλοεξοντώθηκαν.
Γίνεται επομένως φανερό ότι όλες οι απόπειρες δολοφονίας του Οδυσσέα Ανδρούτσου έως το χρονικό σημείο αυτό απέτυχαν. Ο Ιωάννης Κωλέττης δεν παράτησε ωστόσο τις προσπάθειές του να βγάλει από τη μέση τον Ανδρούτσο. Έτσι, οδηγήθηκε στη σκέψη να χρησιμοποιήσει ως εκτελεστικό όργανο τον Γιάννη Γκούρα.
Κρίνεται απαραίτητο στο σημείο αυτό να αναφερθεί ότι είχε ανατεθεί και παλαιότερα στον Γκούρα να προβεί στη δολοφονία του Ανδρούτσου με αντάλλαγμα να γίνει χιλίαρχος και αρχηγός στη Λιβαδειά, αλλά, έπειτα από παρέμβαση του Μακρυγιάννη, ο Γκούρας δεν προέβη σε αυτή την αποτρόπαια πράξη.
Ολοκληρώνοντας την αναφορά στη σχέση του Κωλέττη με τον Ανδρούτσο, έχει ιδιαίτερη σημασία να υπογραμμισθεί ότι ο Κωλέττης ευθυνόταν τόσο για τις συκοφαντίες εναντίον του Ρουμελιώτη αγωνιστή, όσο και για την απομάκρυνση των στρατιωτών του Ανδρούτσου από το πλευρό του, επειδή δεν του δινόταν από την κυβέρνηση το χρηματικό ποσό για την αποπληρωμή τους.
Ο Ανδρούτσος όμως στη συνέχεια έπεσε στην πλεκτάνη που του είχαν στήσει, καθώς ζήτησε από τον Ομέρ πασά της Χαλκίδας να του στείλει στρατό, προκειμένου να αντισταθεί στις ελληνικές κυβερνητικές δυνάμεις, αλλά και χρήματα, για να μπορέσει να ξεπληρώσει ένα μέρος από το ποσό που όφειλε στους στρατιώτες του. Ο Κωλέττης πέτυχε για μία ακόμη φορά τον σκοπό του, καθώς με την απελπισμένη αυτή ενέργεια ο Ανδρούτσος θεωρήθηκε προδότης, με συνέπεια λίγο αργότερα να χάσει τη ζωή του.
Είναι αξιοσημείωτο εδώ το ότι ο στρατηγός Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του επισημαίνει ότι υπεύθυνος για τον θάνατο του Ανδρούτσου είναι ο Κωλέττης. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «Τελείωσε πλέον ο κύριος Κωλέτης κι’ από τον τρίτον αντίζηλόν του. Δυσσέα Αντρίτζο, Αλέξη Νούτζο, Χρήστο Παλάσκα, και τους τρεις τούς σκότωσε».
Η εμπλοκή στους εμφύλιους πολέμους
Η πρόσκαιρη συμμαχία με τον Κολοκοτρώνη, η προσπάθεια δημιουργίας προσωπικού κόμματος και η διαμάχη για το δάνειο.
Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης πραγματοποιήθηκαν δύο εμφύλιοι πόλεμοι, οι οποίοι προκλήθηκαν από τον ανταγωνισμό για την εξουσία και την αρχηγία κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, αλλά και για το μελλοντικό ελεύθερο ελληνικό κράτος: Ο πρώτος διήρκεσε από τον Νοέμβριο του 1823 έως τον Ιούνιο του 1824 και ο δεύτερος από τον Ιούλιο του 1824 έως τον Ιανουάριο του 1825.
Ο πρώτος εμφύλιος χαρακτηρίζεται από πολιτικές διαμάχες ανάμεσα στους Φιλικούς, οι οποίοι συγκροτούσαν τη δημοκρατική πολιτική παράταξη της επαναστατημένης Ελλάδας, και τους κοτζαμπάσηδες του Μοριά, οι οποίοι εκπροσωπούσαν την ολιγαρχική παράταξη υπό την εξουσία της Πελοποννησιακής Γερουσίας και των τοπικών δημογεροντιών. Ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις ανάμεσα στους κυβερνητικούς, οι οποίοι είχαν τη στήριξη της Αγγλίας, και τους Πελοποννήσιους.
Πρέπει σε αυτό το σημείο να επισημανθεί ότι σημαντικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στον ελλαδικό χώρο έπαιξε η Εθνοσυνέλευση του Άστρους (29 Μαρτίου – 18 Απριλίου 1823), κατά την οποία σχηματίσθηκαν τρεις πολιτικές παρατάξεις: των Φιλικών υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον ∆ημήτριο Υψηλάντη, των κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των Υδραίων, οι οποίοι είχαν ως συνεργάτες τους τους Ρουμελιώτες.
Είναι γεγονός ότι στις 25 Νοεμβρίου 1823 το Βουλευτικό Σώμα καθαίρεσε τον Ανδρέα Μεταξά από μέλος του Εκτελεστικού και στη θέση του διόρισε τον Ιωάννη Κωλέττη, ο οποίος εκλέχθηκε παμψηφεί.
Το σχετικό έγγραφο, το οποίο βρίσκεται στα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, αναγράφει τα ακόλουθα:
«Κατά τον § κδ΄ του οργανικού Νόμου, επειδή και ελλείπει μέλος εις το Εκτελεστικόν, επροβλήθητε σήμερον εν τω βουλευτηρίω, και ψηφοφορίας γενομένης, παμψηφεί εκλέχθητε η εξοχότης σας μέλος του Εκτελεστικού. Ως ευπειθές τέκνον της Πατρίδος αναδεχθήτε και τούτο, του οποίου διά του Βουλευτικού σάς κρίνει άξιον η Πατρίς, και σας εύχεται την ευλογίαν του Θεού οδηγόν εις τα συμφέροντα του Έθνους».
Ο διορισμός αυτός υπήρξε η αιτία για να προκληθούν αντιδράσεις, διότι ούτε τα άλλα μέλη του Εκτελεστικού ούτε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήταν σύμφωνοι με αυτή την απόφαση. Ο Κολοκοτρώνης θεωρούσε ότι η Βουλή που προέβη σε αυτή την πράξη ήταν παράνομη και θέλησε να τη διαλύσει, χρησιμοποιώντας βία.
Τότε, λοιπόν, ο Γέρος του Μοριά στέλνει τον γιο του Πάνο μαζί με τον ανιψιό του, καθώς και σημαντική δύναμη στρατιωτών στο Άργος, προκειμένου να διαλύσουν τη Βουλή. Η τακτική αυτή του Κολοκοτρώνη προκάλεσε τρόμο στους κοτζαμπάσηδες του Μοριά, οι οποίοι συνασπίσθηκαν με τους καραβοκυραίους της Ύδρας, τον Μαυροκορδάτο και τον Κωλέττη, εναντίον του.
Η κατάσταση, όπως είχε διαμορφωθεί, δεν ήταν καλή για τον Γέρο του Μοριά, με αποτέλεσμα να φθάσει σε σημείο να ζητήσει συμβιβασμό από τους αντιπάλους του, οι οποίοι ήταν ανένδοτοι. Αυτοί είχαν ως αρχηγό τους τον Ιωάννη Κωλέττη και απαιτούσαν την παράδοση του Κολοκοτρώνη και των στρατιωτών του, ώστε να δικαστούν και στη συνέχεια να τιμωρηθούν για τις πράξεις τους.
Ας επισημανθεί στο σημείο αυτό ότι, ενώ ετοιμαζόταν επίθεση εναντίον του Κολοκοτρώνη και των στρατιωτών του, έγινε γνωστό ότι θα δινόταν το πρώτο δάνειο από την Αγγλία. Στο άκουσμα αυτής της είδησης άρχισαν σιγά σιγά οι στρατιώτες να απομακρύνονται από τον Γέρο του Μοριά. Επίσης, απομακρύνθηκαν από τον Κολοκοτρώνη εξαιτίας του Ιωάννη Κωλέττη, διότι ο τελευταίος, από τη στιγμή που έγινε μέλος του Εκτελεστικού, προσπαθούσε να δημιουργήσει, κρυφά από τον Κολοκοτρώνη και τον Μαυροκορδάτο, το δικό του προσωπικό κόμμα.
Επιπροσθέτως, ο Ηπειρώτης ιατρός, όπως σημειώνει ο Γιάννης Γ. Μπενέκος στο έργο του Κωλέττης: ο πατέρας των πολιτικών μας ηθών, «μέσα στην κυβέρνηση ενεργούσε κάθε φορά σαν αντιπρόσωπός τους. Αυτός μεσολαβούσε να παίρνουν ταχτικά τους λουφέδες τους, την τροφή τους. Σ’ αυτόν στέλνανε τις αναφορές τους για κάθε προσωπικό τους ζήτημα κι αυτός τσακίζουνταν να τους ικανοποιήσει. Όπου χρειάζουνταν να σταλεί στράτεμα, φρόντιζε “να δώσει δουλιά” στους δικούς του, τους Ρουμελιώτες, και τους πλέρωνε με το παραπάνου. Έδινε συμβουλές στους Ρουμελιώτες καπεταναίους να κρατούν στον τόπο τους τα καπετανάτα, όπως και στα χρόνια πριν την Επανάσταση. Και, γενικά, πάσκιζε να δείχνεται σ’ αυτούς πατέρας και προστάτης». Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, γίνεται κατανοητό ότι ο Κωλέττης είχε αποκτήσει ισχυρή δύναμη και κύρος στην κυβέρνηση.
Ευθύς ο Κολοκοτρώνης, βλέποντας ότι δεν μπορούσε να αναμετρηθεί με τους αντιπάλους του, συμβιβάσθηκε με αυτούς και τους παρέδωσε με το αζημίωτο το Ναύπλιο, το οποίο είχε υπό την κατοχή του μαζί με τον γιο του Πάνο. Τότε, τα πράγματα άρχισαν να βαδίζουν σε κακή «ρότα», με αποτέλεσμα τη λήξη του πρώτου εμφυλίου.
Είναι, ωστόσο, σημαντικό στη συνάφεια αυτή να υπογραμμισθεί ότι ανάμεσα στην τριπλή συμμαχία, δηλαδή στους κοτζαμπάσηδες του Μοριά, στους καραβοκυραίους της Ύδρας και στον Κωλέττη με τους υποστηρικτές του και τους Γέρος του Μοριά Ρουμελιώτες καπεταναίους, η οποία κατάφερε να νικήσει τον Κολοκοτρώνη κατά τη διάρκεια του πρώτου εμφυλίου πολέμου, ξέσπασε τώρα μια διαμάχη. Και η αιτία γι’ αυτήν ήταν το δάνειο, καθώς ο καθένας τους θα επιθυμούσε να είναι μόνος του στην εξουσία για να έχει τη διαχείριση ολόκληρου του δανείου. Έτσι, λοιπόν, ξεσπά ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους νικητές του πρώτου εμφυλίου πολέμου.
Εν τω μεταξύ, σε αυτό το σημείο δημιουργήθηκε έριδα ανάμεσα στον πρόεδρο του Εκτελεστικού Σώματος Κουντουριώτη, ο οποίος είχε ως σύμμαχό του τον Ιωάννη Κωλέττη, και στους Ανδρέα Ζαΐμη και Ανδρέα Λόντο, διότι τους έκανε να απολογηθούν για τα όσα συμφώνησαν με τον Κολοκοτρώνη κατά τον συμβιβασμό. Εκείνοι τότε είχαν τάξει να δώσουν στον Κολοκοτρώνη ένα χρηματικό ποσό για να πληρώσει τους στρατιώτες του Ναυπλίου και τον διαβεβαίωσαν ότι θα τον συγχωρήσει η ∆ιοίκηση. Μετά τη συνάντηση που είχαν με τον Κουντουριώτη, κατάλαβαν ότι βρίσκονταν σε δυσμενή θέση και ότι οι πράξεις τους θα ωφελούσαν τον Κουντουριώτη και τον Κωλέττη.
Πράγματι, ο Κοντουριώτης με τον Κωλέττη ήταν κυρίαρχοι στην εξουσία και ήθελαν να βγάλουν από τη μέση και τους κοτζαμπάσηδες του Μοριά, προκειμένου να εξουσιάζουν εκείνοι όλη την επαναστατημένη χώρα. Ειδικότερα, μετά την άφιξη της πρώτης δόσης του δανείου οι κοτζαμπάσηδες βρίσκονταν σε ακόμα πιο δυσχερή κατάσταση.
Προκειμένου ο Γέρος του Μοριά να προλάβει τα άσχημα γεγονότα που είχαν αρχίσει να διαδραματίζονται, έστειλε επιστολή στον Κουντουριώτη με την οποία του ζητούσε συμβιβασμό. ∆εδομένου του γεγονότος ότι απουσίαζε ο Κουντουριώτης, διότι είχε μεταβεί στην Ύδρα, η επιστολή εστάλη στο Εκτελεστικό, το οποίο εκπροσωπούσε ο Κωλέττης, για να αποφανθεί για το εν λόγω θέμα.
Ο τελευταίος βέβαια ήταν αντίθετος με αυτόν τον συμβιβασμό και προσπαθούσε να πείσει και τον Κουντουριώτη να ταχθεί εναντίον των προυχόντων του Μωριά. Με αυτόν τον τρόπο ο Ηπειρώτης ιατρός, θέλοντας να κρατήσει το δάνειο ο ίδιος, οδήγησε τη χώρα σε εμφύλιο. Σε αυτή την αναμέτρηση επιθυμούσε να έχει με την πλευρά του όλους τους Ρουμελιώτες και, για να το επιτύχει αυτό, στράφηκε προς τον Γκούρα, που γνώριζε ο Κωλέττης ότι ήταν φιλοχρήματος. Εν τέλει, ο Κωλέττης κατάφερε να πάρει με το μέρος του τους Ρουμελιώτες, ακόμη και τον Καραϊσκάκη, καθώς τους υποσχέθηκε να τους δώσει ένα χρηματικό ποσό.
Ας προστεθεί στη συνάφεια αυτή ότι την ίδια περίοδο ελήφθη η απόφαση από την κυβέρνηση να σταλούν τα ρουμελιώτικα στρατεύματα στον Μωριά υπό την αρχηγία του Ιωάννη Κωλέττη, ο οποίος ήταν αποφασισμένος να εξολοθρεύσει τους αντιπάλους του.
Πράγματι, στις 23 Νοεμβρίου 1824, ο στρατός της Ρούμελης κατέφθασε στον Μωριά. Εκεί ο Κωλέττης, προκειμένου να επιτύχει τον σκοπό του και να πάρει με το μέρος του τους καπεταναίους και τους στρατιώτες του Μωριά, άρχισε να μοιράζει λίρες αλλά και βαθμούς και γαλόνια σε άξιους και ανάξιους. Είναι γεγονός ότι οι Ρουμελιώτες στον Μωριά εκτός από τις μάχες που έδωσαν με τους Μωραΐτες, προέβησαν και σε λεηλασίες, εξέλιξη που ο Κωλέττης διέψευσε.
Εν κατακλείδι, αξίζει να αναφερθεί ότι ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος έληξε με τη νίκη των κυβερνητικών και του Κωλέττη.
Η Εθνοσυνέλευση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843
Από το σύνταγμα του 1844 και τη σχέση με τον Μαυροκορδάτο στην πρώτη συνταγματική κυβέρνηση και τη «Μεγάλη Ιδέα».
Μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, δημιουργήθηκε η κυβέρνηση του Ανδρέα Μεταξά, ο οποίος υπέβαλε την παραίτησή του πριν ολοκληρώσει τις εργασίες της η Εθνοσυνέλευση. Η Εθνοσυνέλευση που θα ψήφιζε το Σύνταγμα είχε ξεκίνησε τις εργασίες της στην Αθήνα στις 8 Νοεμβρίου 1843 με την παρουσία του βασιλιά. Την επόμενη ημέρα πραγματοποιήθηκε η συγκρότηση του σώματος. Πρόεδρος αυτής εξελέγη ο Πανούτσος Νοταράς και αντιπρόεδροι κατά σειρά προτίμησης ψήφων οι Μαυροκορδάτος, Μεταξάς, Κωλέττης και Λόντος.
Ο Κωλέττης, έμπιστος της Γαλλίας, και ο Μαυροκορδάτος, έμπιστος της Αγγλίας, προσκλήθηκαν στην Ελλάδα από τους πρωτεργάτες της επανάστασης, προκειμένου να λάβουν μέρος τόσο στη σύνταξη του Συντάγματος όσο και στη διακυβέρνηση της χώρας. Τότε ο Κωλέττης κατέφθασε στην Ελλάδα με πολεμικό πλοίο που του διέθεσε η κυβέρνηση της Γαλλίας.
Στις 19 Φεβρουαρίου 1844, το προσχέδιο του Συντάγματος ολοκληρώθηκε και η επιτροπή της Συνέλευσης το υπέβαλε στον Όθωνα για τυχόν τροποποιήσεις. Ο τελευταίος, αφού το μελέτησε, πρότεινε κάποιες τροποποιήσεις, τις οποίες απέρριψε η Εθνοσυνέλευση. Τότε ο Όθωνας συγκάλεσε υπουργικό συμβούλιο, στο οποίο συμμετείχε και ο Ιωάννης Κωλέττης. Στόχος του μονάρχη ήταν, αφού καταφέρει να πάρει με το μέρος του τους υπουργούς, όλοι μαζί να εξαναγκάσουν την Εθνοσυνέλευση να δεχτεί τις τροποποιήσεις. Σε περίπτωση που δεν το δεχόταν, ο Όθωνας τους απείλησε ότι θα υπέβαλλε την παραίτησή του. Μετά την παρέμβαση του Κωλέττη, ο Όθωνας αναγκάστηκε να υπογράψει τον πρώτο συνταγματικό χάρτη των Ελλήνων.
Στις 18 Μαρτίου 1844 ψηφίστηκε το Σύνταγμα και συγκροτήθηκε η πρώτη κυβέρνηση από τους Κ. Κανάρη, Α. Λόντο, ∆ρ. Μανσόλα και Λ. Μελά. Όμως μετά την ψήφιση του Συντάγματος η κυβέρνηση θα σχηματιζόταν από τους αρχηγούς των κομμάτων, διότι έτσι θα ενισχυόταν το κύρος της. Τρία ήταν τα κόμματα που υπήρχαν στη συγκυρία αυτή: το αγγλικό με αρχηγό τον Μαυροκορδάτο, το γαλλικό με τον Κωλέττη και το ρωσικό κόμμα με τον Μεταξά.
Μέχρι να βγει το αποτέλεσμα της πρώτης εκλογικής αναμέτρησης, ο Όθωνας έδωσε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Κωλέττη και στον Μαυροκορδάτο ταυτόχρονα, χωρίς να έχει αποφασίσει από πριν ποιος θα αναλάμβανε την πρωθυπουργία· απόφαση την οποία θα έπρεπε να λάβουν οι δυο τους.
Είναι γεγονός πως ο Κωλέττης δεν επιθυμούσε να συγκροτήσει κυβέρνηση μαζί με τον Μαυροκορδάτο, καθώς στόχευε στον σχηματισμό στο μέλλον μιας κυβέρνησης η οποία θα βασιζόταν αποκλειστικά και μόνο στην πλειοψηφία των δικών του βουλευτών. Εκείνος όμως, όπως υπογραμμίζει ο Γεώργιος Κ. Ασπρέας στο έργο του Πολιτική ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος 1821-1921, «κατ’ εξοχήν πολιτικός καιροσκόπος, διείδεν εγκαίρως ότι πολιτικόν αυτού συμφέρον ήτο να απομακρυνθή μιας τοιαύτης περιπετείας, εις την περιπλοκήν της οποίας άριστον θα ήτο εάν έρριπτε τον πολιτικόν του αντίπαλον».
Επίσης, ο ∆ημήτριος Ε. Ηλιόπουλος στη μελέτη του σχετικά με τον Ιωάννη Κωλέττη επισημαίνει ότι: «Ο Κωλέττης, γινώσκων καλώς το έδαφος της πολιτικής, δεν έκρινε συμφέρον να πατήση πρώτος την ακανθώδη οδόν, την οποίαν εχάραττε προ της κυβερνήσεως η συνταγματική μεταπολίτευσις».
Κατόπιν, ο Ηπειρώτης ιατρός, βλέποντας ότι δεν μπορούσε να καθυστερήσει άλλο τη συνεργασία του με τον Μαυροκορδάτο, του πρότεινε να μοιραστούν τα υπουργεία, γεγονός το οποίο προξένησε εντύπωση στον Μαυροκορδάτο. Έτσι, ο Κωλέττης, χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα τη διαφωνία του για τη διανομή των υπουργείων, απέφυγε τελικά τη συνεργασία του με τον Μαυροκορδάτο.
Λίγο αργότερα, ο Κωλέττης με επιστολή του προς τον Μαυροκορδάτο τού ανακοίνωσε ότι δεν θα λάβει μέρος στον σχηματισμό κυβέρνησης αλλά είναι πρόθυμος να τη στηρίξει. Σχετικά με αυτή την απόφαση του Κωλέττη ο Γιάννης Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του αναφέρει ότι: «Ο Κωλέτης δεν δέχτη – έχει αυτός πατριωτισμόν δι’ άλλη περίσταση· να μπη κι’ ο Μαυροκορδάτος με την συντροφιά του, να τζακιστή καθώς τζακίστη ο Μεταξάς· τότε αυτός απ’ όξω με την συντροφιά του αρχινούν φατρίες αναντίον αυτηνών· τζακίζονται κι’ αυτήνοι και μπαίνει ο Κωλέτης κι’ αποδιορθώνει την πατρίδα».
Στις 30 Μαρτίου 1844, ο Μαυροκορδάτος σχημάτισε κυβέρνηση με τους συνεργάτες του Σπ. Τρικούπη και Α. Λόντο και μία εβδομάδα κατόπιν ο Μαυροκορδάτος δέχτηκε επίθεση από το ρωσικό κόμμα του Μεταξά. Αφού προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 27 Ιουλίου 1844, ο Κωλέττης ξεκίνησε τον προεκλογικό του αγώνα εναντίον του Μαυροκορδάτου, έχοντας ως συμμάχους του τον Μεταξά και τους Γάλλους.
Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί ότι κατά τη διάρκεια του αγώνα αυτού παρουσιάστηκε στον Κωλέττη μια κατάλληλη ευκαιρία για να κατατροπώσει τον αντίπαλό του. Ειδικότερα, έφτασε στα χέρια του Όθωνα και στη συνέχεια στα χέρια του πρωθυπουργού μια επιστολή που είχε σταλεί από τον υπουργό των Εσωτερικών Αναστάσιο Λόντο προς την Πάτρα, με την οποία ο Λόντος παρωθεί με δυναμικό τρόπο τους συντοπίτες του να χρησιμοποιήσουν βία, προκειμένου να εκλεγεί βουλευτής, γεγονός που κατέληξε στην παραίτηση του Λόντου.
Τότε ξεκίνησε μια νέα επίθεση από τον Κωλέττη και τον Μεταξά προς τον Μαυροκορδάτο, από την οποία νικητής βγήκε ο Κωλέττης, ο οποίος κλήθηκε από τον Όθωνα στις 4 Αυγούστου 1844 να σχηματίσει κυβέρνηση, καθώς η πρώτη συνταγματική κυβέρνηση, η κυβέρνηση του Μαυροκορδάτου, είχε παραιτηθεί.
Είναι, ωστόσο, σημαντικό να υπογραμμιστεί στη συνάφεια αυτή ένα ακόμη ζήτημα που η Εθνοσυνέλευση του 1843 κλήθηκε να επιλύσει και το οποίο αφορούσε αυτούς που θα μπορούσαν να διοριστούν σε δημόσιες θέσεις. Πιο συγκεκριμένα, θα έπρεπε να εξετάσουν εάν θα μπορούσαν να διοριστούν σε κρατικές θέσεις, εκτός από εκείνους που είχαν γεννηθεί σε ελεύθερες περιοχές του κράτους, όπως για παράδειγμα στον Μωριά, στη Ρούμελη και σε λίγα νησιά, και αυτοί που έλκουν την καταγωγή τους από περιοχές που δεν είχαν ελευθερωθεί, όπως η Ήπειρος, η Θεσσαλία, η Μακεδονία κ.ά. Οι μεν πρώτοι αποκλήθηκαν αυτόχθονες, ενώ οι δεύτεροι ετερόχθονες.
Εν τέλει αποφασίστηκε, ύστερα από πιέσεις που άσκησαν στην Εθνοσυνέλευση οι αυτόχθονες, οι οποίοι αποτελούσαν και την πλειοψηφία σε αυτή, να ληφθεί η απόφαση οι ετερόχθονες, δίχως να χάνουν το δικαίωμα του Έλληνα πολίτη, να μην έχουν το δικαίωμα να διορίζονται σε δημόσιες θέσεις. Ακόμη, σε αυτούς επιτρεπόταν να εκλεχθούν βουλευτές μόνο σε οικισμούς ετεροχθόνων στην περίπτωση που οι οικισμοί αυτοί ανέρχονταν σε έναν συγκεκριμένο αριθμό κατοίκων.
Στις 14 Ιανουαρίου 1844, στο πλαίσιο της Εθνοσυνέλευσης, ο Ηπειρώτης Ιωάννης Κωλέττης εκφώνησε μια μείζονος σπουδαιότητας ομιλία σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα, όπου για πρώτη φορά χρησιμοποίησε τον όρο «Μεγάλη Ιδέα». Η εφημερίδα Ο Φίλος του Λαού της 30ής Ιανουαρίου 1844 δημοσίευσε τον λόγο αυτόν του Ιωάννη Κωλέττη, ο οποίος μεταξύ άλλων αναφέρει ότι:
«[…] Η Ελλάς ως εκ της γεωγραφικής της θέσεως είναι το κέντρον της Ευρώπης· με την δεξιάν της πιάνει τας χείρας της ∆ύσεως και με την αριστεράν της τας χείρας της Ανατολής, και τας συνδέει. Η Ελλάς ήτο προωρισμένη, ως φαίνεται, καταπίπτουσα να δώση τα φώτα εις την ∆ύσιν, και σήμερα ανισταμένη να φωτίση την Ανατολήν. Ημείς, Κύριοι, κατοικούμεν αυτήν την ένδοξον Ελλάδα, ημείς πρέπει να δώσωμεν τον εξευγενισμόν εις την Ανατολήν. Από αυτόν τον όρκον, και από την μεγάλην ιδέαν την οποίαν πρέπει να έχωμεν περί του εαυτού μας, ίδον εμπνευσμένους τους πληρεξουσίους εις τας παρελθούσας συνελεύσεις μας να ομιλώσιν όχι περί επαρχιών, αλλά περί ολοκλήρου του Χριστιανισμού. Αχ, πόσον επεθύμουν να είχα τον Γερμανόν, να είχα τον Ζαήμην, να είχα όλους εκείνους τους αγωνιστάς, των οποίων τα ονόματα μας ενθυμίζουν τον αγώνα μας, να μας ακούωσι τώρα αγωνιζομένους τι, Κύριοι; Να μηδενίσωμεν την μεγάλην εκείνην ιδέαν, ήτις έπρεπε να φλογίζη τας καρδίας όλων ημών. Πού είσαι Κολοκοτρώνη, πού Ζαήμη, πού Υψηλάντη, πού Βότσαρη, πού Καραϊσκάκη, πού Μιαούλη, πού όλοι εσείς, οι οποίοι διά μόνην αυτήν την μεγάλην ιδέαν εδράξατε τα όπλα; Όταν λαμβάνω εις τας χείρας το τραγούδι του Ρήγα “Μαυροβουνίου καπλάνια, Ολύμπου σταυραετοί κι’ Αγράφων τα ξεφτέρια γενήτε μία ψυχή”, η καρδία μου πάλλει!».
Στη συγκλονιστική του αυτή ομιλία ο Κωλέττης, αναδεικνύοντας τη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας, υποστηρίζει ότι ο Ελληνισμός, ο οποίος βρίσκεται στο κέντρο της Ευρώπης, οφείλει να διευρύνει τα σύνορά του, προκειμένου να συμπεριλάβει όλες τις περιοχές που κατοικούν Έλληνες και εξουσιάζονται από ξένους.
Η τελευταία πρωθυπουργία
Εφαρμόζοντας μια κεντρώα «πραγματιστική» πολιτική.
Στις 6 Αυγούστου 1844 σχηματίστηκε συμμαχική κυβέρνηση Κωλέττη-Μεταξά, στην οποία συμμετείχαν δύο ακόμη μέλη, ο Κίτσος Τζαβέλλας και ο Ζηνόβιος Βάλβης. Ο Κωλέττης ανέλαβε τρία υπουργεία, το Υπουργείο Εσωτερικών, Εξωτερικών και Εκκλησιαστικών, ενώ ο Μεταξάς δύο, το Υπουργείο Οικονομικών και Ναυτικών. Ακόμη, στον Τζαβέλλα δόθηκε το Υπουργείο Στρατιωτικών και στον Βάλβη το Υπουργείο ∆ικαιοσύνης.
Αναφορικά με την πρώτη εκλογική αναμέτρηση που έλαβε χώρα μετά την ψήφιση του Συντάγματος, ο Γεώργιος Κ. Ασπρέας υπογραμμίζει ότι: «Η συμμαχική κυβέρνησις Κωλέττη-Μεταξά επεδόθη πάραυτα εις τον κομματικόν αγώνα, όστις παρουσίασε φαινόμενον εξοντώσεως ανηθίκου του ετέρου κόμματος. ∆ιαθέτουσα τας στρατιωτικάς και πολιτικάς αρχάς, χειρισθείσα την βίαν και τον δόλον, η συμμαχική κυβέρνησις εξώντωσε σχεδόν το κόμμα του Μαυροκορδάτου καθ’ όλην την Ελλάδα. Η εντύπωσις υπήρξεν οικτρά εις τους Έλληνας, οι οποίοι εδιδάχθησαν υπό των αρχών την βίαν, την ασυνειδησίαν και την πολιτικήν ανηθικότητα».
Όσον αφορά τον Κωλέττη, ο ∆ημήτριος Ε. Ηλιόπουλος σημειώνει ότι: «Ο Κωλέττης δεν ήτο κάτοχος παιδείας ευρείας, ουδέ είχε κατατρίψει επαρκώς εις μελέτας πολιτειακάς· το ζωηρόν και πολυμήχανον αυτού πνεύμα όμως ανεπλήρου τας εκ της ανεπαρκούς μορφώσεως ελλείψεις. Σοβαρός το ήθος, αλλ’ ευπροσήγορος και μειλίχιος, προσαγορεύων άνευ διακρίσεως τους πάντας “ηγαπητούς”, κατέχων την τέχνην να εξοικονομή τας περιστάσεις και τας αξιώσεις των περί αυτόν, εις ουδένα αρνούμενος την ελπίδα περί ευοδώσεως των απαιτήσεών του, συνάμα δε επιβάλλων το σέβας και την αφοσίωσιν, απέβαινεν ακαταγώνιστος εν τη πολιτική παλαίστρα σαγηνεύων και λαούς και βασιλείς. Τόσον δε μέγα θάρρος είχε και δύναμιν θελήσεως, ώστε και προ αυτού του Όθωνος δεν εδίσταζε να λαμβάνη, χρείας τυχούσης, στάσιν επιτακτικήν».
Μόλις ανέλαβε την εξουσία ο Κωλέττης, έγιναν φανερές οι επιρροές που είχε δεχτεί από τις αρχές του Guizot και εγκαινίασε μια πραγματιστική «κεντρώα» πολιτική. Πρωταρχικός στόχος του Κωλέττη ήταν να εξασφαλίσει την πλειοψηφία στη Βουλή, ώστε να μην μπορεί να κλονιστεί. Αφού λοιπόν πέτυχε τον πρωταρχικό του στόχο, επόμενος ήταν να απομακρύνει τον Μεταξά από κοντά του και να εξουσιάζει μόνος του. Πράγματι, τον Ιούλιο του 1845 ο Μεταξάς παραιτήθηκε από την κυβέρνηση, διότι ήταν αντίθετος με την πολιτική που ακολουθούσε ο Κωλέττης.
Όπως αναφέρει ο Αναστάσιος Ν. Γούδας στο έργο του Βίοι Παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών, εκείνη τη στιγμή ο Κωλέττης «μείνας απόλυτος κύριος του πεδίου, αντικατέστησε πάνυ επιδεξίως την απειλήσασαν τον θρόνον του Όθωνος φιλορθόδοξον εταιρίαν διά της Μεγάλης Ιδέας, δι’ ης εξωκειώθη εις τοσούτον βαθμόν τον τε Όθωνα και την Αμαλίαν, ώστε ούτοι ενόμιζον, ότι άνευ μεν του Κωλέττου δεν δύνανται να βασιλεύσωσι πλειότερον εν Ελλάδι».
Έχει ιδιαίτερη σημασία να αναφερθεί ότι ο Κωλέττης διέλυσε τη βουλή στις 14 Απριλίου 1847 και προκήρυξε νέες εκλογές για τις 10 Ιουλίου 1847. Το κλίμα που επικρατούσε αυτές τις ημέρες παρουσιάζεται ανάγλυφα από τον ρεπόρτερ της εφημερίδας Η Ελπίς στο φύλλο της 18ης Απριλίου 1847: «Το υπουργείον και οι εν τη Βουλή οπαδοί του, δραπετεύσαντες κατά την τελευταίαν συνεδρίασιν, κατέβαλαν πάσαν σπουδήν να σύρωσι τινάς των αντιπολιτευομένων υπό την σημαίαν των, ώστε να δυνηθή να σχηματισθή υπουργική πλειονοψηφία, έστω και εκ μιας ψήφου· αλλ’ όλαι αι προσπάθειαί των απέβησαν μάταιαι· οι Βουλευταί της αντιπολιτεύσεως, των οποίων ο αριθμός αντί να ελαττωθή, ως ήλπιζε το υπουργείον, ηυξήθη μετά την δραπέτευσιν του υπουργείου εκ της Βουλής, εις τον αριθμόν 57 έδειξαν τω όντι χαρακτήρα αξιέπαινον. Πρέπει να καταλογίση τις, ότι οι Έλληνες είναι πτωχοί, ότι όλοι έχουσιν ανάγκας, ότι η καταδρομή του υπουργείου κατά των αντιπάλων είναι όχι αντισυνταγματική, αλλά βανδαλική, αλλά μανιώδης, πρέπει να συλλογισθή ότι το υπουργείον άνευ τινός συστολής, ως να εμοίραζε των υποστατικών του τα εισοδήματα, προσφέρει βαθμούς, αποζημιώσεις, αμοιβάς εις τους ασυνειδήτους, όσοι αποφασίσωσι να τω δώκωσι την συνδρομήν των, ταύτα πάντα πρέπει να έχη τις υπ’ όψιν καθώς ακόμη και ότι οι πλείστοι των Βουλευτών είναι οικογενειάρχαι μετριωτάτης καταστάσεως, περικυκλωμένοι υπό μυρίων αναγκών, διά να κατανοήση την πολιτικήν ανδρείαν, την οποίαν έδειξαν εις την παρούσαν περίστασιν· καταχωρίζομεν παρακατιών τα ονόματα όλων των Βουλευτών της αντιπολιτεύσεως.
»Το υπουργείον, αποτυχόν εις όλας τας προσπαθείας του περί εξαγοράσεως ψήφων, έκαμε και τελευταίαν απόπειραν. […]»
Στις εκλογές αυτές ο Ιωάννης Κωλέττης κατάφερε να πετύχει εκλογικό θρίαμβο, συγκεντρώνοντας τα 5/6 των ψήφων του λαού. Σχετικά με την εκλογική αυτή αναμέτρηση και τα αποτελέσματά της, έχουν διατυπωθεί πολλές και διάφορες απόψεις.
Χαρακτηριστικά ο στρατηγός Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του υπογραμμίζει ότι: «Ο Κωλέτης άρχισε να κάμη τις εκλογές. Αν δεν είχαν οι συντρόφοί του ψήφους πολλούς κατά τον νόμον, γιόμιζαν τις κάλπες αυτοί και της Κυβέρνησης τα όργανα. Παντού εις το Κράτος γίνηκαν σκοτωμοί κι’ αφανισμός των κατοίκων. Ο Κωλέτης πήρε όλες τις εκλογές, κι’ ο Μαυροκορδάτος ούτε εις τις εκατό μία».
Πρέπει σε αυτό το σημείο να υπογραμμιστεί ότι κατά τη διάρκεια των τριών χρόνων της τελευταίας πρωθυπουργίας του Κωλέττη (1844-1847) αρκετές ήταν οι φορές που ξεσηκώθηκε ο λαός. Ξεχωριστές είναι οι δύο εχθρικές επαναστάσεις εναντίον του Κωλέττη που σημειώθηκαν το 1847 κατά την περίοδο των εκλογών από τον Ν. Κριεζώτη και τον Θ. Γρίβα. Ο Κωλέττης, δρώντας με αποφασιστικό τρόπο εναντίον αυτών των δύο, κατάφερε να ρυμουλκήσει προς την πλευρά του την κοινή γνώμη, προκαλώντας θανάσιμο πλήγμα στην αντιπολίτευση.
Τον Αύγουστο του 1847, ο Κωλέττης μετέβη στο Ναύπλιο, όπου τελέστηκε μνημόσυνο της μητέρας του, η οποία ήταν ενταφιασμένη εκεί, και εκφώνησε πολιτικό λόγο με σκοπό να συγκινήσει όλους τους παρισταμένους. Όταν επέστρεψε από το ταξίδι του, στις 17 Αυγούστου 1847, αρρώστησε. Σε αυτή την περίπτωση, του συμπαραστάθηκε ο Όθωνας, ο οποίος τον επισκεπτόταν συχνά ή έστελνε άλλους για να ενημερώνονται για την εξέλιξη της υγείας του. Λίγο αργότερα, στις 31 Αυγούστου 1847, ο Κωλέττης εγκαταλείπει τα εγκόσμια από νεφρίτιδα, αφήνοντας ανολοκλήρωτο το κρίσιμο κυβερνητικό του έργο.
Ο Γεώργιος Κ. Ασπρέας αναφέρει ότι: «Ο Κωλέττης, πρωθυπουργός κοινοβουλευτικός, πανίσχυρος, έχων εξησφαλισμένα τα πέντε έκτα των ψήφων του κοινοβολίου, δεν επρόφθασε να επιχειρήση δι’ όλων των δυνάμεων, ας συνήγειρε, την κατά της Ηπείρου εκστρατείαν, ουδέ να επιβάλη διά της Βουλής τα οικονομικά, διοικητικά και δικαστικά νομοσχέδια τα οποία είχε προπαρασκευάση. ∆ύο μόλις μήνας μετά τας εκλογάς, τον αφήρπασεν ο θάνατος (31 Αυγούστου 1847). Οι Έλληνες τον εθρήνησαν αληθώς, έκλαυσε δε παρά την επιθανάτιον κλίνην του πολιτικού τούτου ανδρός και ο Βασιλεύς».
Αναφορικά με τον αδόκητο θάνατο του Κωλέττη, ο Όθωνας εξέδωσε το ακόλουθο διάταγμα, το οποίο δημοσίευσε στις 3 Σεπτεμβρίου 1847 η εφημερίδα Η Ελπίς και ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Μαθόντες με άκραν της ψυχής Ημών θλίψιν τον θάνατον του υπέρ πατρίδος τοσούτον ενδόξως αγωνισθέντος, του περινουστάτου, και εις τον θρόνον Ημών πιστοτάτας και εξόχους υπηρεσίας προσενεγκόντος, Προέδρου του ημετέρου υπουργικού συμβουλίου, και υπουργού επί του βασιλικού Οίκου και των Εξωτερικών Κυρίου Ιωάννου Κωλέτου, διατάττομεν να πενθηφορήσωσιν όλοι οι στρατιωτικοί και πολιτικοί υπάλληλοι επί πέντε ημέρας».
Ακροτελεύτια ας αφήσουμε να ακουστεί ο επικήδειος λόγος του υπουργού των Εσωτερικών Ρήγα Παλαμίδη για τον απελθόντα πολιτικό του προϊστάμενο, που δημοσιεύθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1847 στην εφημερίδα Η Εθνική:
«Λεν προθέμην να απαγγείλω ενταύθα τον έπαινον του προκειμένου, καθότι και τούτον προ ολίγου ηκούσατε και η κοινή κατήφεια και το Εθνικόν πένθος εισίν ο ευγλωττώτερος έπαινος, του οποίου εστερήθημεν ενδόξου συμπολίτου μας. Η θέα του λειψάνου αυτού μοι διήγειρε τας αυτάς εκείνας εντυπώσεις, τας οποίας η παρουσία του μοι ενέπνεε, και η συγκοίνησις της καρδίας μου με υπεχρέωσε να προσφέρω εν ονόματι των συναδελφών μου εις τον μεγάλον τούτον πολίτην τον τελευταίον αποχαιρετισμόν.
»Εδώ! Εν τω μέσω της θλιβεράς ταύτης παρατάξεως, απέναντι του νεκρού τούτου σώματος, ενώπιον του οποίου η κολακεία ουδεμίαν έχει ελπίδα, και όπου τα μίση και τα πάθη απονεκρούνται, άνευ φόβου να κηρυχθή η αλήθεια δύναται.
»Η Ελλάς απολέσασα τον Ιωαν. Κωλέττην, απώλεσεν ένα των αρχαιωτέρων και γενναιοτέρων της ελευθερίας της ζηλωτών. Φίλος μεν ένθερμος της ελευθερίας, όταν η εξουσία ήτον απόλυτος· στήριγμα δε της εξουσίας ισχυρόν, όταν η ελευθερία ταραχώδης επαπείλη να κατασταθή.
»Καλεσθείς εις την διεύθυνσιν της Κυβερνήσεως και ενδυθείς με την απεριόριστον εμπιστοσύνην του Βασιλέως και του έθνους αφιέρωσε την υγείαν του, την ζωήν του, αλλά να παλαίση με τον θάνατον δεν εδύνατο, και έπεσε θύμα της προς την ευδαιμονίαν της Πατρίδος και του Θρόνου αφοσιώσεώς του.
»Εν τω μέσω παντοδαπών πολιτικών περιπετειών, καρτερικώς παρακολουθήσας, την οποίαν από της πρώτης Πρωθυπουργίας του ημέρας εχάραξε γραμμήν, ειργάσθη ειλικρινώς, εσωτερικώς μεν να ενισχύση την Συνταγματικήν Βασιλείαν, εξωτερικώς δε να καταστήση την ανεξαρτησίαν μας αξιοπρεπή και σεβαστήν.
»Τοιαύτης πολιτικής τα αποτελέσματα, Κύριοι, έφερον την εξασθένισιν των φατριών και εθνικής δόξης και μεγαλείου τας λαμπροτέρας ελπίδας. Αναμφιβόλως αι συνέπειαι αυτής θέλουν εξακολουθεί να παγιώνται και αναπτύσσωνται, χάρις εις την φρόνησιν του Βασιλέως ημών! Αλλ’ ας μας συγχωρηθή να παραπονεθώμεν εις την τύχην, ήτις δεν κατέστησε τον μέγαν τούτον άνδρα μακροβιώτερον, αλλ’ αφήρεσεν απ’ αυτόν την ευχαρίστησιν του ν’ απολαύση τους καρπούς της.
»Το έθνος εστερήθη του ενδόξου πολίτου αυτού του Ιωάννου Κωλέττου, αλλ’ αι πολιτικαί αυτού ιδέαι μένουν εις αυτό και θέλουν χρησιμεύσει προς ευόδωσιν των υπέρ της γενικής ευημερίας σκοπών του.
»Αιωνία σου η μνήμη, αείμνηστε, φίλε, Ιωάν. Κωλέττη!».
