Τον Οκτώβριο του 1934 ο Ελευθέριος Βενιζέλος δημοσιεύει σειρά άρθρων στην εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα σχετικά με τον Εθνικό Διχασμό και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Στις 13 Οκτωβρίου, δύο ημέρες μετά τη δημοσίευση του πρώτου άρθρου στο Ελεύθερο Βήμα, ο Ιωάννης Μεταξάς αποφασίζει να ξεκινήσει μια δική του σειρά άρθρων προς απάντηση στον Βενιζέλο, μέσα από τις στήλες της Καθημερινής.
Ο ίδιος αναφέρει: «Είνε άξιον πολλής προσοχής ότι ο πολιτικός ανήρ όστις υπήρξεν ο κυριώτερος παράγων της βαθυτάτης διαιρέσεως του πολιτικού κόσμου της χώρας φέρει υπό την κρίσιν της κοινής γνώμης το ζήτημα τούτο και ζητεί να εξηγήση τας αιτίας και να ανεύρη τας ευθύνας.
Εις πάσαν περίστασιν οι δυνάμενοι να του απαντήσουν, δεν θα επετρέπετο να σιωπήσωσι. Προ παντός όμως τώρα, οπότε, κατά την ιδίαν αυτού ομολογίαν, “ο τόπος ευρίσκεται και πάλιν εις τας παραμονάς εκρήξεως η οποία δεν αποκλείεται να υποδυθή την μορφήν αγριωτάτου εμφυλίου πολέμου”. Και διά τούτο σπεύδομεν ημείς να του απαντήσωμεν».
Ο Μεταξάς χωρίζει τα άρθρα του σε δύο μέρη· σε αυτά που απαντούν στα γραφόμενα του Βενιζέλου και στη δική του εκτίμηση για τα γεγονότα του 1915-1922. Απέναντι στα 37 άρθρα του αρχηγού των Φιλελευθέρων δημοσιεύονται 70 άρθρα του Μεταξά υπό τον τίτλο «Η ιστορία χωρίς προσωπείον».
Στο πρώτο μέρος των κειμένων του, που παρατίθεται στο παρόν τεύχος, πραγματεύεται τον Εθνικό Διχασμό, από την αντιπαλότητα Παλατιού-Βενιζέλου το 1915 έως τα Νοεμβριανά και την εκθρόνιση του Κωνσταντίνου, εκθέτοντας παρασκηνιακές συνομιλίες και διπλωματικά έγγραφα.
Η βενιζελική και η βασιλική πολιτική
Ο κ. Βενιζέλος διατυπώνει ως εξής τας αντιτεθεμένας πολιτικάς απόψεις περί μίαν εκάστην των οποίων συσσωματωθέντα τα πολιτικά κόμματα της χώρας, συνεκρούσθησαν προς άλληλα.
1ον) Βασιλική πολιτική, την οποίαν ηκολούθουν όλα τα παλαιά κόμματα που είχε συντρίψει η επανάστασις του 1909. Κατ’ αυτήν η Ελλάς κουρασμένη ήδη εκ των Βαλκανικών πολέμων, έπρεπε να μείνη ουδετέρα, και να μη μετάσχη ενός τόσον τρομερού πολέμου, αλλά να διατηρήση αθίκτους τας δυνάμεις της.
2ον) Πολιτική κόμματος Φιλελευθέρων, κατά την οποίαν μετά την είσοδον ιδίως εις τον πόλεμον της Τουρκίας και Βουλγαρίας, θα ήτο ιστορικόν έγκλημα να μη μετάσχωμεν εις πόλεμον, από τον οποίον θα εκρίνετο η τύχη όλων των χωρών επί των οποίων εξετείνοντο αι εθνικαί μας διεκδικήσεις.
Η διαίρεσις αύτη και η διατύπωσις της πολιτικής των κομμάτων είνε τελείως ανακριβής.
Και πρώτον μεν περί την κακώς λεγομένην Βασιλικήν πολιτικήν δεν συνετάχθη μόνον ο προ του 1909 υφιστάμενος πολιτικός κόσμος, ο οποίος άλλως τε τιμίως και ευσυνειδήτως υπηρέτησε την πατρίδα, αλλά και πολλοί άλλοι, είτε πολιτικοί είτε αξιωματούχοι, οι οποίοι ανεδείχθησαν έτι μάλλον μετά την επανάστασιν του 1909. Ο αείμνηστος Γούναρης, φερ’ ειπείν, πολιτεύεται μεν και προ του 1909, αλλά κυρίως αναδεικνύεται μετ’ αυτό. Ο αείμνηστος Στράτος αναδεικνύεται εν τη πολιτική κυρίως μετά το 1909 και μάλιστα κατ’ αρχάς ως συνεργάτης του κ. Βενιζέλου, ο αείμνηστος Δημητρακόπουλος το ίδιον. Θα ηδυνάμην να φέρω απειρίαν παραδειγμάτων. Λοιπόν η τάσις του κ. Βενιζέλου να παραστήση τον περί την Βασιλικήν πολιτικήν κόσμον, ούτως ειπείν ως οπισθοδρομικόν, και άνευ ευρύτητος σκέψεως, δεν ανταποκρίνεται ουδαμώς προς την αλήθειαν των πραγμάτων. Αφ’ ετέρου τα πολιτικά πρόσωπα τα οποία αναφέρει ως ακολουθήσαντα την πολεμικήν πολιτικήν του κόμματος των Φιλελευθέρων, αν όχι όλα, τουλάχιστον μερικά εξ αυτών, δεν μετενόησαν άρα γε, εκ των υστέρων, διά την πολιτικήν ταύτην; Θα ήθελα πολύ να το εγνώριζα.
Αλλά η λεγομένη Βασιλική πολιτική δεν ήτο ποσώς πολιτική κατά την οποίαν η Ελλάς έπρεπε να μείνη απολύτως ουδετέρα και να μη μετάσχη απολύτως του πολέμου. Αλλά ήτο πολιτική κατά την οποίαν η Ελλάς θα ώφειλε εν δεδομένη ευθέτω στιγμή να μετάσχη του πολέμου, αλλά λαμβάνουσα πολιτικά ανταλλάγματα ανταποκρινόμενα προς τας θυσίας τας οποίας θα έκαμνε και υπό όρους στρατιωτικούς ευμενείς διά την επιτυχίαν του σκοπού. Ενώ η πολιτική του κόμματος Φιλελευθέρων ενεπνέετο υπό τοιαύτης πολιτικής ορμής, ώστε δεν ελογάριαζεν ούτε πολιτικά ανταλλάγματα οπωσδήποτε εξησφαλισμένα, ούτε ευμενείς στρατιωτικούς όρους, ούτε καν τον σεβασμόν της ακεραιότητος της Ελλάδος παρ’ αυτών τούτων των συμμάχων έθετεν ως βάσιν.
Δι’ αυτόν τον λόγον ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος δεν απεδέχθη την εκστρατείαν των Δαρδανελλίων. Όχι διότι δεν ήθελε να εξέλθη της ουδετερότητος κατά της Τουρκίας, αλλά διότι η εκστρατεία αύτη θα ήγε την Ελλάδα εις μίαν πολεμικήν καταστροφήν, της οποίας άδηλοι και ζοφεραί θα ήσαν αι κατόπιν συνέπειαι. Εάν ο κ. Βενιζέλος επιμένη ότι η επιτυχία της εκστρατείας ήτο εξησφαλισμένη, παρ’ όλας τας καταστροφάς που υπέστησαν κατ’ αυτήν οι Σύμμαχοι, τότε είμαι πρόθυμος να το συζητήσω μετ’ αυτού δημοσία και να του αποδείξω ακόμη μίαν φοράν, την πλάνην του, αρκεί να μας εκθέση σαφώς επί ποίων λόγων βασίζει τον ισχυρισμόν του. […]
Οι Σύμμαχοι, προκειμένου να εκλέξωσι μεταξύ της πολιτικής, της λεγομένης Βασιλικής, ήτις απήτει εγγυήσεις και ανταλλάγματα και ευμενείς στρατιωτικούς όρους, διά να αποφασίση την έξοδον, και μιας πολιτικής Βενιζέλου, ήτις δεν απήτει τίποτε, ούτε καν σεβασμόν της Ελληνικής ακεραιότητος, φυσικώ τω λόγω επροτίμων την δευτέραν την οποίαν και μόνην εθεώρουν ειλικρινή και φιλικήν και την άλλην όχι. Διά τούτο και εκήρυξαν τον κ. Βενιζέλον ως τον μόνον φίλον των, πάντας δε τους άλλους εκήρυξαν εχθρούς των και συνεπώς, Γερμανοφίλους. Αλλά ποία ήτο η φυσική και τελευταία συνέπεια της τοιαύτης νοοτροπίας των Φιλελευθέρων; Η Μικρασιατική εκστρατεία, και όλαι αι συνέπειαί της. […]
Εις το πρώτον του άρθρον επί του οποίου συζητούμεν, δύο κυρίας αιτίας βλέπει ο κ. Βενιζέλος, αίτινες επέβαλλον την ανάμιξιν της Ελλάδος εις τον πόλεμον.
Η πρώτη ήτο αι συμμαχικαί υποσχέσεις της Ελλάδος προς την Σερβίαν. Η δευτέρα ήτο η αναπόφευκτος με την Τουρκίαν ρήξις ένεκα των νήσων, ήτις ρήξις εάν επήρχετο μετά το τέλος του πολέμου, θα εύρισκεν την Ελλάδα έρημον φίλων και συμμάχων, ενώ η Τουρκία και συμμάχους θα είχε και ενισχυμένη κατά θάλασσαν θα ήτο διά της προσκτήσεως του «Γκαίμπεν» και του «Μπρεσλάου».
Ας εξετάσωμεν την πρώτην. Ο κ. Βενιζέλος γνωρίζει πολύ καλά, όπως το γνωρίζω και εγώ, ότι η Συνθήκη της Συμμαχίας Ελλάδος και Σερβίας του 1913, επέβαλεν εις την Ελλάδα, διά του 1ου αυτής άρθρου, να βοηθήση στρατιωτικώς την Σερβίαν με όλας τας δυνάμεις, εάν η Σερβία υφίστατο οιανδήποτε προσβολήν, όπως και αντιστοίχως η Σερβία την Ελλάδα. Δηλ. η Ελλάς ήτο υποχρεωμένη όταν τον Αύγουστον του 1914 η Αυστρία επετέθη κατά της Σερβίας, να βοηθήση στρατιωτικώς την Σερβίαν κατά της Αυστρίας. Βεβαίως τούτο θα επέφερε την καταστροφήν της Ελλάδος. Και ορθώς ο κ. Βενιζέλος, όταν ηρωτήθη από τον Πάσιτς τι θα πράξη, απήντησε ότι θα τηρήση ευμενή ουδετερότητα. Αλλά η συνθήκη άλλο τού επέβαλλε να πράξη. Μη πράξας ό,τι του επέβαλλε η συνθήκη, την παρεβίασε. Το ότι εδέχθησαν οι Σέρβοι την παραβίασιν ταύτην δεν μεταβάλλει το πράγμα από ηθικής απόψεως. Τι να κάμουν; Μήπως δεν εδέχθησαν με μεγαλυτέραν δυσφορίαν βεβαίως, αλλά την εδέχθησαν, και την δευτέραν παραβίασιν του Σεπτεμβρίου 1915 υπό της Κυβερνήσεως Ζαΐμη; […]
Οπωσδήποτε τον Σεπτέμβριον του 1915 η Ελληνοσερβική συμμαχία παρεβιάζετο εκ νέου, και δη από την Κυβέρνησιν Ζαΐμη αρνουμένην την υποχρέωσιν όπως βοηθήση τους Σέρβους κατά των Βουλγάρων.
Και αι δύο παραβιάσεις, η του 1914 της Κυβερνήσεως Βενιζέλου και η του 1915 της Κυβερνήσεως Ζαΐμη, εγένοντο προς τον αυτόν σκοπόν της αυτοσυντηρήσεως της Ελλάδος. Από καθαράς όμως ηθικής απόψεως δεν στέκονται ούτε η μία ούτε η άλλη. Δεν στέκονται και οι δύο. Κανείς όμως δεν ημπορεί να ισχυρισθή ότι στέκεται η μία διότι έγινε από τους φίλους του, αλλά δεν στέκεται η άλλη διότι έγινε από τους εχθρούς του.
Και τώρα ας εξετάσωμεν την δευτέραν αιτίαν, ήτις επέβαλε κατά τον κ. Βενιζέλον την ανάμιξιν της Ελλάδος οπωσδήποτε εις τον πόλεμον, δηλ. ότι η ρήξις με την Τουρκίαν ήτο αναπόφευκτος και ότι αν δεν επήρχετο κατά τον πόλεμον θα επήρχετο κατόπιν, οπότε η Τουρκία, πλην των συμμαχιών της κατά της ερήμου φίλων και συμμάχων Ελλάδος, θα είχεν και την ναυτικήν υπεροχήν διά της αποκτήσεως του «Γκαίμπεν» και του «Μπρεσλάου».
Εγώ νομίζω ότι ο κ. Βενιζέλος, επιστρέψας κατά τας αρχάς της εκρήξεως του πολέμου εκ Μονάχου και λαβών γνώσιν της κατασχέσεως υπό της Αγγλίας των δύο τότε εν Αγγλία υπό κατασκευήν τουρκικών θωρηκτών, όλως αλλοίαν είχε την εντύπωσιν περί της θέσεως της Ελλάδος. Αλλά μη δυνάμενος να κάμω χρήσιν ιδιαιτέρων συνομιλιών, των οποίων την ακρίβειαν άλλως τε δεν δύναμαι και να αποδείξω, δέχομαι ότι η διά του άρθρου του εκδηλουμένη τώρα αντίληψίς του ήτο εκείνη την οποίαν είχε και τότε, κατά την έκρηξιν του πολέμου. […]
Η Καθημερινή, 13 Οκτωβρίου 1934
Οι εγγυήσεις της Γερμανίας και η ουδετερότητα
Υπάρχει και ετέρα [απόδειξις] διά της οποίας θετικώς καταδεικνύεται ότι οι φόβοι περί μελλοντικής αναποφεύκτου ρήξεως με την Τουρκίαν, και μάλιστα εν περιπτώσει κατισχύσεως των Κεντρικών αυτοκρατοριών, ρήξεως Ελλάδος ερήμου φίλων και συμμάχων, προς Τουρκίαν υποστηριζομένην υπό των συμμάχων της, της οποίας το αναπόφευκτον εμφανίζει ο κ. Βενιζέλος εις το άρθρον του, ήσαν εντελώς αβάσιμοι.
Κατά Σεπτέμβριον του 1915 μετά την παραίτησιν του κ. Βενιζέλου εστάλησαν διά ιδαιτέρου απεσταλμένου προς την Ελληνικήν Κυβέρνησιν έγγραφοι δηλώσεις της Γερμανίας, της Αυστρίας, της Τουρκίας και της Βουλγαρίας, υπογεγραμμέναι υπό των οικείων υπουργών των Εξωτερικών και εγχειρισθείσαι ενταύθα διά των οικείων πρεσβευτών.
Κατά τα έγγραφα ταύτα, χωρίς να ζητήται ουδεμία δήλωσις της Ελλάδος ότι θα τηρήση ουδετερότητα, οι Σύμμαχοι ούτοι υπόσχονται προς αυτήν εν περιπτώσει, καθ’ ην μείνη ουδετέρα μέχρι τέλους του πολέμου τα εξής:
1ον) Αναγνώρισιν εκ μέρους της Τουρκίας της Ελληνικής Κυριαρχίας επί των νήσων του Αιγαίου.
2ον) Απόλυτον προστασίαν και ελευθέραν διαβίωσιν των υποδούλων εν Τουρκία Ελληνικών πληθυσμών.
3ον) Εδαφικήν επέκτασιν της Ελλάδος εν Μακεδονία και Αλβανία.
Επί πλέον η Γερμανία ανελάμβανεν απέναντι της Ελλάδος την εγγύησιν της πιστής εκπληρώσεως των όρων τούτων, ιδιαιτέρως δε του δευτέρου.
Των εγγράφων τούτων έλαβε γνώσιν φυσικά ο Βασιλεύς και η Κυβέρνησις, και τινα των μελών του Επιτελείου, μεταξύ των οποίων και εγώ. […] Eγώ τα είδα, τα εμελέτησα επανειλημμένως, και εκράτησα σημείωσιν αυτών, ώστε δύναμαι να πιστοποιήσω απολύτως την ύπαρξιν αυτών. Γνωρίζω δε ότι εφυλάσσοντο επιμελώς μέχρι του 1917. Λέγω τούτο διότι μετά πάροδον ετών ανεζήτησα εις το αρχείον του υπουργείου των Εξωτερικών μήπως ευρίσκοντο εκεί και δεν τα ανεύρον. Τούτο βεβαίως δεν μου κάμνει εντύπωσιν, διότι είναι γνωστόν ότι τα έγγραφα του αρχείου του υπουργείου των Εξωτερικών επανειλημμένως ελεηλατήθησαν κατά τας ταραχώδεις περιόδους της τελευταίας εικοσαετίας. […]
Σημειώ ιδιαιτέρως ότι εις τα έγγραφα ταύτα ουδόλως γίνεται λόγος περί εξόδου της Ελλάδος εκ της ουδετερότητος υπέρ των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Ούτε ζητείται ανάληψις εκ μέρους της Ελλάδος υποχρεώσεως ότι θα μείνη ουδετέρα. Απλώς τής δηλούται ότι αν μείνη ουδετέρα μέχρι τέλους του πολέμου θα έχη τα προαναφερθέντα πλεονεκτήματα.
Ώστε εις την περίπτωσιν, την οποίαν εκθέτει ο κ. Βενιζέλος εις το άρθρον του, νίκης των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, η μείνασα ουδετέρα Ελλάς δεν θα ήτο καθόλου εις μειονεκτικήν θέσιν, ιδιαιτέρως δε οι εν Τουρκία διαβιούντες Ελληνικοί πληθυσμοί θα συνέχιζον ανενόχλητοι τον εθνικόν αυτών βίον.
Εάν πάλιν ενίκων, όπως και ενίκησαν οι Σύμμαχοι, η Τουρκία θα εξήρχετο του πολέμου συντετριμμένη όπως και εξήλθεν, και δεν θα ήτο εις θέσιν να ενοχλήση την Ελλάδα, ούτε τους εν Τουρκία Ελληνικούς πληθυσμούς. Τοσούτο μάλλον, όσον δε θα εγίνετο και η Μικρασιατική εκστρατεία διά της οποίας ανεστηλώσαμεν το γόητρον και την ισχύν της Τουρκίας. Και επιπλέον διά της μη εχθρικής μας στάσεως προς την Τουρκίαν κατά τον πόλεμον θα εδημιουργούμεν από τότε τας αρίστας των σχέσεων μετ’ αυτής. Δηλαδή θα εκάμναμεν από τότε την φιλικήν προς την Τουρκίαν πολιτικήν, την οποίαν κάμνομεν τώρα και την οποίαν θεωρούμεν ως τον άξονα της εξωτερικής μας πολιτικής, αλλά θα την εκάμναμεν διατηρούντες όλην μας την στρατιωτικήν ισχύν, και προ παντός το γόητρόν μας, και όχι όπως τώρα οπωσδήποτε καραβοτσακισμένοι.
Πάντως δε έμενεν εις την Ελλάδα τηρούσαν την ουδετερότητά της η ευκολία και να εξέλθη αυτής υπέρ των Συμμάχων της Συνεννοήσεως, εάν εύρισκε εύθετον προς τούτο περίστασιν, οπότε θα έχανε βεβαίως τα υπό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών υπεσχημένα, αλλά θα επετύγχανε άλλα πλεονεκτήματα και ανταλλάγματα.
Ώστε η τόσον υποτιμωμένη υπό του κ. Βενιζέλου Βασιλική Πολιτική, ως την αποκαλεί, είχε την ορθότητά της, τας λογικάς της βάσεις, και συνέπειαν σκέψεων και αντιλήψεων. Βεβαίως το κίνημα της Θεσσαλονίκης του 1915 και ο διχασμός της Ελλάδος, εις δύο Κράτη, το Κράτος των Αθηνών φιλουδέτερον, και το Κράτος της Θεσσαλονίκης φιλοπόλεμον, έθεσαν τα πάντα επί τάπητος. Και εξέθεσαν την ημίσειαν Ελλάδα των Αθηνών εις την έχθραν των Συμμάχων της Συνεννοήσεως, και εις τας αφορήτους πιέσεις τας οποίας όλοι ενθυμούμεθα. Την δε ετέραν ημίσειαν της Θεσσαλονίκης εις την έχθραν των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, και τους εν Τουρκία Ελληνικούς πληθυσμούς εις τους αφορήτους διωγμούς, τους οποίους υπέστησαν κατά τον πόλεμον. Αλλά εις τούτο βεβαίως δεν πταίει η Βασιλική πολιτική, αλλά οι διασπάσαντες την ενότητα του Κράτους, και δυστυχώς και του Έθνους, η δευτέρα των οποίων ακόμη δυστυχώς δεν αποκατέση εξ ολοκλήρου. […]
Οφείλω να εκφράσω την απορίαν μου διά τον ισχυρισμόν του κ. Βενιζέλου ότι «όταν η κυβέρνησις της Θεσσαλονίκης εγκατεστάθη εις Αθήνας και ανεύρεν εις τα αρχεία του ασυρμάτου τα μεταξύ των Αθηνών και του Βερολίνου διαμειφθέντα τηλεγραφήματα, ότι δηλαδή ο βασιλεύς Κωνσταντίνος, ήδη προ του πολέμου, είχεν εν πλήρει αγνοία τής υπευθύνου κυβερνήσεώς του, αναλάβει απέναντι του Κάιζερ την υποχρέωσιν, όχι απλώς να μην πολεμήση εναντίον του, αλλά και να ταχθή με όλας τας Ελληνικάς δυνάμεις παρά το πλευρόν της Γερμανίας».
Η τόσον υποτιμωμένη υπό του κ. Βενιζέλου Βασιλική Πολιτική, ως την αποκαλεί, είχε την ορθότητά της, τας λογικάς της βάσεις, και συνέπειαν σκέψεων και αντιλήψεων.
Ήδη προ του πολέμου!… Εν αγνοία της υπευθύνου κυβερνήσεώς του, δηλαδή της Κυβερνήσεως Βενιζέλου!… Και ανέλαβε τοιαύτην υποχρέωσιν ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος διά του ασυρμάτου!… Και τα τοιαύτα τηλεγραφήματα διεφυλάχθησαν εις το αρχείον του ασυρμάτου προ του πολέμου επί Κυβερνήσεως Βενιζέλου, μετά την έναρξιν του πολέμου, και μέχρι του 1917, διά να τα ανεύρη η εις Αθήνας εγκατασταθείσα Κυβέρνησις της Θεσσαλονίκης!!…
Ας μου επιτρέψη ο κ. Βενιζέλος να μη επιμείνω περισσότερον επί του ισχυρισμού του αυτού. Ένα όμως πράγμα θα του υπενθυμίσω: την σωρείαν των πλαστών εγγράφων, επιστολών, τηλεγραφημάτων και διακοινώσεων ακόμη, τας οποίας εχάλκευον αι εν Αθήναις εγκατεστημέναι, και ακωλύτως δρώσαι ξέναι αστυνομίαι και προπαγάνδαι. Επάγγελμα άλλως τε λίαν επικερδές και προσοδοφόρον εκείνην την εποχήν, και λαβόν έκτασιν την οποίαν δύσκολα ημπορεί κανείς να φαντασθή.
Έχω εις χείρας μου δελτία πληροφορητών ξένης αστυνομίας περί εμού του ιδίου, των οποίων αντίγραφα η Αστυνομία αύτη διεβίβαζεν εις την Ελληνικήν. Ταύτα μοι παρεδόθησαν υπό της Ελληνικής δικαστικής αρχής μετά την επιστροφήν μου εις Ελλάδα τω 1924, μαζύ με ολόκληρον το κατασχεθέν κατά την αντεπανάστασιν αρχείον μου, κατά λάθος προφανώς. Εγώ όμως τα εκράτησα προς ανάμνησιν. Τα δελτία ταύτα ανάγονται εις την εποχήν 1916-1920. Και είνε η παρακολούθησις των κινήσεών μου εις Αθήνας (!) καθ’ όλον τούτο το διάστημα. Και εξ αυτών δύναται κανείς να πληροφορηθή ποιους και ποιαν ώραν επεσκεπτόμην εν Αθήναις, κατά το 1917, 1918 και 1919, με ποιους συνεσκεπτόμην και ποιας ενεργείας έκαμνα εν Αθήναις (!). Καθ’ ην εποχήν ευρισκόμην εν Κορσική! Αλλά τι εκόστιζεν εις τους χαφιέδες, οι οποίοι επλημμύριζαν τότε τας Αθήνας, να δίδωσιν ό,τι φθάσωσιν εις όλας συγχρόνως τας δρώσας τότε αστυνομίας; Εις τας αστυνομίας όμως βεβαίως εκόστιζεν. Και η εν λόγω ξένη αστυνομία διεβίβαζε σοβαρώς τα διασκεδαστικά ταύτα δελτία, εις την Ελληνική, η οποία και αυτή τα διεφύλαξεν επιμελώς ως κειμήλια εις επίσημον φάκελλον περί εμού.
Ένα πράγμα είνε βέβαιον. Ότι ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος ουδέποτε υπεσχέθη στρατιωτικήν συνδρομήν εις την Γερμανίαν και τους συμμάχους της. Όχι μόνον δε τούτο, αλλά και ούτε ελπίδα αφήκε ποτέ περί τούτου. Προτάσεις τού εγένοντο πολλαί, αλλά τας απέκρουσε πάντοτε κατηγορηματικώς. Ακόμη και όταν κατεπατήθη υπό των Συμμάχων η ουδετερότης της Ελλάδος κατά τρόπον όμοιον, αν μη χειρότερον του Βελγίου υπό της Γερμανίας, ουδέ και τότε ηθέλησε ποτέ ο Κωνσταντίνος, ουδέ κατά διάνοιαν να μιμηθή το παράδειγμα του Αλβέρτου του Βελγίου, όστις τόσον ηρωικώς ημύνθη της ουδετερότητος της χώρας του κατά της Γερμανίας, και όστις αναμφιβόλως το αυτό θα έπραττεν εάν την ουδετερότητά του παρεβίαζε τυχόν η Γαλλία και ουχί η Γερμανία. Η ιστορία εις το μέλλον θα κρίνη βεβαίως τα αίτια της τοιαύτης ενοχής του Κωνσταντίνου. Αλλ’ οιαδήποτε και αν είνε η κρίσις της, ουδείς δίκαιος κριτής δύναται να παραγνωρίση ότι ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος, ούτω πολιτευθείς, εξυπηρέτησε σημαντικώτατα τα συμφέροντα των Συμμάχων, της Συνεννοήσεως επί θυσία των ιδιών αυτού συμφερόντων».
Η Καθημερινή, 14 Οκτωβρίου 1934
O Γ. Στρέιτ επιβεβαιώνει
Aπευθυνθέντες σχετικώς προς τον κ. Γ. Στρέϊτ, ελάβομεν παρ’ αυτού την κάτωθι επιστολήν:
Αξιότιμε Φίλε,
Επί του Υμετέρου ερωτήματος, σπεύδω να Σας απαντήσω, ως απήντησα ήδη εις τον κ. Ιωάννην Μεταξάν επί του αυτού ερωτήματος, σήμερον επισκεφθέντα με, ότι τα εν λόγω έγγραφα είδον κατ’ Οκτώβριον του 1915, επιδειχθέντα μοι υπό του Βασιλέως Κωνσταντίνου και εφ’ ων τότε εκλήθην να εκφέρω γνώμην· είχον δε ταύτα το υπό του κ. Ιωάννου Μεταξά αναφερόμενον περιεχόμενον. Τα έγγραφα ταύτα έμειναν, όσον εγώ γνωρίζω, εν τη κατοχή του Βασιλέως Κωνσταντίνου, προς Ον απηυθύνοντο.
Μετά πάσης τιμής,
Γ. Στρέϊτ
Εν Κηφισιά τη 21 Οκ/ρίου 1934
Η Καθημερινή, 22 Οκτωβρίου 1934
Η «αφαντάστως χαώδης» πολιτική της Αντάντ
Όπως πολλάκις υπενθυμίσαμεν εις τους αναγνώστας μας, δεν πρόκειται διά των άρθρων μας να αφηγηθώμεν την πλήρη ιστορίαν της εποχής εκείνης, θα εχρειάζοντο τόμοι προς τούτο, πρόκειται να απαντήσωμεν εις το υπό του κ. Βενιζέλου αρχικώς τεθέν ζήτημα: Πώς επήλθεν ο διχασμός της Ελλάδος, και ποιοι οι υπαίτιοι αυτού. Πρόκειται δε επί πλέον να καταδείξωμεν εις τους αναγνώστας μας ποιος ο σκοπός τον οποίον ο κ. Βενιζέλος επεδίωξε διά του διχασμού, ότι δεν επεδίωξεν ενέργειαν ομοίαν της του Μακεδονικού αγώνος του 1904-1908, όπως έλεγε τότε εις τους φίλους του διά να τους παρασύρη, και διατείνεται και σήμερον εις τα άρθρα του, ούτε καν την έξοδον της Ελλάδος εκ της ουδετερότητος ήτις θα επετυγχάνετο, ως είδομεν εις τα προηγούμενα άρθρα μας και υπό της κυβερνήσεως Ζαΐμη και υπό της κυβερνήσεως Καλογεροπούλου. Επεδίωξεν αποκλειστικώς την εκδίωξιν του βασιλέως Κωνσταντίνου. Και δεν επεχείρησε τούτο διά της ιδίας αυτού πολιτικής δυνάμεως εν Ελλάδι, ήτις όχι μόνον δεν ήρκει προς τούτο, αλλά και κατά μέγα μέρος δεν θα ήτο ούτε πρόθυμος εις τοιούτον αγώνα, αλλά διά εξωθήσεως ξένων κρατών προς τοιούτον σκοπόν, παραπειθομένων ότι ο βασιλεύς ήτο εχθρός των, όπως κάμωσι χρήσιν των στρατιωτικών και ναυτικών αυτών δυνάμεων προς εκδίωξίν του. […]
Η σύγχυσις εις τας ενεργείας της Αντάντ εν Ελλάδι επί κυβερνήσεως Καλογεροπούλου και ιδίως Λάμπρου, είνε αφαντάστως χαώδης, ως την ονομάζει ο ίδιος ο κ. Πολίτης, εις το γνωστόν προς τον κ. Ρωμανόν τηλεγράφημά του, το οποίον εις προηγούμενον άρθρον μας ανεφέραμεν. Αι τέσσαρες σύμμαχοι Δυνάμεις, πολλάκις αντικρουόμεναι εις τας εν Ελλάδι ενεργείας των, εις πλείστα σημεία ζηλοτυπούσαι αλλήλας, και εις τινα μάλιστα και υποπτεύουσαι αλλήλας διά τους εν Ελλάδι σκοπούς εκάστης εξ αυτών. […] Πληροφορίαι περί της καταστάσεως και των συμβαινόντων εν Αθήναις διαβιβαζόμεναι υπό των πρέσβεων, ενός ιδίως, εντελώς αντίθετοι προς την αλήθειαν και αποσκοπούσαι την εξυπηρέτησιν των σκοπών μιας πολιτικής μερίδος εν Ελλάδι, υποτάσσουσαι και αυτού του κράτους του τα συμφέροντα εις τα κομματικά συμφέροντα και πάθη της μερίδος ταύτης, ως ωμολόγησεν αυτός ούτος ο Μπριάν εις το προς τον Γκυγιεμέν τηλεγράφημά του. Τύπος συμμαχικός ιδίως δύο εκ των συμμάχων εμπνεόμενος εξ Αθηνών και διοχετεύων εις το αναγνωστικόν του κοινόν όλα τα μυθεύματα τα οποία τού παρείχεν τα τυφλά συμφέροντα και τα πάθη μιας πολιτικής μερίδος εν Αθήναις, διαστρέφοντα τα γεγονότα, πλάττοντα φανταστικά τοιαύτα και δηλητηριάζοντα την κοινήν γνώμην των λαών, προς τους οποίους εν τούτοις πάντοτε ο ελληνικός λαός είχε προσβλέψει μετά συμπαθείας και εμπιστοσύνης. Αστυνομίαι μυστικαί ξέναι εν Αθήναις με προσωπικόν στρατολογημένον από τα αποβράσματα τα οποία ο κυκεών του πολέμου εσυσσώρευσεν εν Ελλάδι δημιουργούσαι αφάνταστα καθημερινά επεισόδια. Ιδού τα στοιχεία, τα οποία εδημιούργησαν εις την Ελλάδα τον κυκεώνα μέσα εις τον οποίον επαράδερνεν ο δυστυχής αυτός λαός. […]
Πολιτική χαώδης! ανακράζει προσφυώς ο κ. Ν. Πολίτης.
Αυτά ήσαν τα αποτελέσματα της προσκλήσεως των ξένων στρατών υπό του κ. Βενιζέλου εις την Ελλάδα και της νότας της 8/21 Ιουνίου εις την οποίαν συνειργάσθη και τόσον ενθουσιωδώς εχειροκρότησεν! […]
Η Καθημερινή, 14 Δεκεμβρίου 1934
To κίνημα της Θεσσαλονίκης και η συμμαχική διακοίνωση
Ο κ. Βενιζέλος εις τα περί του κινήματος της Θεσσαλονίκης άρθρα του, λέγει ότι τα γεγονότα της 18 Νοεμβρίου 1916 προυκάλεσαν την απόφασιν των Δυνάμεων προς εκδίωξιν του Βασιλέως.
Τούτο δεν είνε αληθές.
Είναι αυτονόητον ότι αι εν Αθήναις και Θεσσαλονίκη προπαγάνδαι διωχέτευσαν εις τον συμμαχικόν Τύπον, ιδιαίτατα εις τον γαλλικόν, τελείως διεστρεβλωμένας ειδήσεις περί των συμβάντων της 18ης Νοεμβρίου και όσων προηγήθησαν και προεκάλεσαν ταύτα. Δεν θέλομεν να αναξέσωμεν παλαιάς πληγάς, και θα αποφύγωμεν να αναφέρωμεν λεπτομερώς, τας επί τη βάσει ψευδών και διεστραμμένων ειδήσεων, βιαιοτάτας επιθέσεις του ξένου Τύπου, ιδίως του γαλλικού, κατά του Βασιλέως Κωνσταντίνου ως «προδότου», «δολίου», «εχθρού της Αντάντ», «δούλου του Κάιζερ» και κατά του λαού όστις έμενε πιστός εις αυτόν. Η προσωρινή κυβέρνησις της Θεσσαλονίκης δεν έπαυσε ουδέ στιγμήν υποδαυλίζουσα την πυράν και παρέχουσα υλικόν εις την κατά του Βασιλέως και του λαού της Παλαιάς Ελλάδος τοιαύτην θύελλαν. Εις μάτην ο Βασιλεύς έδιδεν επισήμως διά των ξένων πρεσβευτών εν Αθήναις διαψεύσεις κατά των ψευδών κατηγοριών του Τύπου. Δεν επετρέπετο η δημοσίευσις των διαψεύσεών του. Η τοιαύτη εκστρατεία διά των οργάνων του γαλλικού Τύπου διήρκεσε καθ’ όλον τον χειμώνα του 1916 προς το 1917 οσημέραι επιτεινομένη.
Η προσωρινή κυβέρνησις της Θεσσαλονίκης δεν έπαυσε ουδέ στιγμήν υποδαυλίζουσα την πυράν και παρέχουσα υλικόν εις την κατά του Βασιλέως και του λαού της Παλαιάς Ελλάδος τοιαύτην θύελλαν.
Υπό τοιαύτην πίεσιν της κοινής γνώμης εν Γαλλία ο Μπριάν την 22 Νοεμβρίου (4 Δεκεμβρίου) 1916 προέτεινεν εις την Αγγλίαν, Ρωσσίαν και Ιταλίαν την εκθρόνισιν του Κωνσταντίνου και την αναγνώρισιν και συνεπώς εγκατάστασιν του κ. Βενιζέλου εις την κυβέρνησιν της Ελλάδος (Ρωσ[ική] Διπλ[ωματική] Βίβλος 1922, Ντριώ «Διπλ[ωματική] Ιστορία της Ελλάδος»): «Διά της τοιαύτης ενεργείας, η γαλλική Κυβέρνησις δεν αποσκοπεί ποσώς να θίξη το ελληνικόν σύνταγμα ούτε την μοναρχίαν, αλλά τουναντίον να αποκαταστήση την συνταγματικήν νομιμότητα». Οι Πρέσβεις της Γαλλίας εν Λονδίνω και εν Πετρουπόλει ενετάλησαν να υποστηρίξωσι την τοιαύτην πρότασιν, ο δε εν Ρώμη επί πλέον ενετάλη να βεβαιώση την Ιταλίαν «ότι η αναγνώρισις του Βενιζέλου δεν θα εγίνετο παρά με την ρητήν συγκατάθεσιν της Ιταλίας. Ουδεμία δε υποχρέωσις θα ελαμβάνετο ευνοούσα την Ελλάδα χάριν του κ. Βενιζέλου».
Την επομένην και μεθεπομένην έφθασαν εις Παρισίους αι απαντήσεις των Συμμάχων Δυνάμεων. Η Ρωσσία απήντησεν: «Θεωρούμεν ότι αι γαλλικαί προτάσεις αι σχετικαί με την μεταβολήν του καθεστώτος εν Ελλάδι διά των ξένων λογχών είνε άσκοποι, και πρακτικώς ανεφάρμοστοι, δοθέντος ότι και ο στρατός και ο λαός της Ελλάδος εξεδήλωσαν υπέρ του βασιλέως αισθήματα αναμφισβήτητα».
Η Ιταλία αντέστη σφοδρότατα. «Θεωρεί ότι οι Σύμμαχοι αποδίδουν υπερβολικήν σπουδαιότητα εις τον κ. Βενιζέλον, όστις ουδόλως διαθέτει την πλειονότητα του ελληνικού λαού, και απομακρύνονται του αληθούς αυτών σκοπού, όστις είνε η νίκη κατά του εχθρού απασχολούμεναι με τας εσωτερικάς υποθέσεις της Ελλάδος» (Ρωσ. Διπλ. Βίβλος εκδ. 1922. Ντριώ Διπλ. Ιστορ. της Ελλάδος).
Η Αγγλία ηρνήθη επίσης. «Μανθάνω από το Φόρεϊν όφφις ότι τα σχέδια Μπριάν δεν ενεκρίθησαν, ότι η αναγνώρισις “ντε φάκτο” του κ. Βενιζέλου εν τη κατεχομένη υπ’ αυτού ζώνη, θεωρείται ως υπεραρκετή, και ότι έχουσι πλείστους λόγους κατά της εκθρονίσεως του βασιλέως Κωνσταντίνου». (Τηλεγράφημα Μπέκεντορφ 6 Δεκεμβρίου, ν. ημερ., Ρωσ. Διπλ. Βίβλος 1922).
Ο Μπριάν, κατόπιν της αντιστάσεως ταύτης των Συμμάχων της Γαλλίας, εγκατέλειψε τας προτάσεις του κατά του Βασιλέως Κωνσταντίνου (Τηλεγράφημα Ισβόλσκυ 7ης Δεκεμβρίου, ν. ημερ., Ρωσσική Διπλ. Βίβλος 1922).
Ώστε δεν είνε αληθής ο ισχυρισμός του κ. Βενιζέλου, ότι η εκθρόνισις του Βασιλέως απεφασίσθη κατόπιν των γεγονότων της 18ης Νοεμβρίου.
Είνε όμως αληθές ότι ο κ. Βενιζέλος ειργάζετο πλέον όχι μόνον να εκδιώξη τον Βασιλέα, αλλά και ολόκληρον την Δυναστείαν. Και ναι μεν είχε δηλώσει επανειλημμένως ότι δεν ήτο αντιδυναστικός, αλλά εν τω μεταξύ αι ιδέαι του ωρίμασαν. Μετά πολλάς διαπραγματεύσεις καταλήγει και εις ωρισμένην πρότασιν προς την Αγγλίαν.
«Ο κ. Γκράνβιλλ (διπλωματικός πράκτωρ της Αγγλίας παρά τη Κυβερνήσει Θεσσαλονίκης) ενετάλη παρά της Κυβερνήσεώς του να εξετάση μήπως η συμφιλίωσις του κ. Βενιζέλου μετά του Βασιλέως θα ήτο δυνατή. Απόλυτος προς τούτο απέχθεια του κ. Βενιζέλου. Κατ’ αυτόν, πρέπει να βιάσωμεν τον Βασιλέα να παραιτηθή και να φύγη. Ο κ. Βενιζέλος θα εδέχετο εν ανάγκη τον Διάδοχον, αλλά θα επροτίμα ένα Άγγλον πρίγκηπα. Εις τούτο ο Γκράνβιλλ παρετήρησεν ότι η κυβέρνησίς του ουδέποτε του ωμίλησε περί Άγγλου πρίγκηπος. Ο κ. Βενιζέλος επιμένει ότι όλα τα ελληνικά κόμματα θα εδέχοντο ευχαρίστως την υποψηφιότητα ταύτην. Δεν θα ήτο εντελώς το ίδιον δι’ ένα Βέλγον Πρίγκηπα. Θα υπήρχον δυσκολίαι διά την εκλογήν ενός παιδίου. Ο Γκράνβιλλ εδήλωσεν ότι δεν είναι ευνοϊκός εις τοιαύτην αγγλικήν υποψηφιότητα. Μου είπεν εμπιστευτικώς ότι εάν μετά τίνα έτη ο νέος Ηγεμών ανετρέπετο, θα ήτο τούτο πλήγμα διά την Αγγλίαν. Είνε περίπτωσις που πρέπει να σκεφθή κανείς». (Τηλεγράφημα δε Μπιγύ, Γάλλου πράκτορος παρά τη Κυβερνήσει Θεσσαλονίκης προς το υπουργείον Εξωτερικών της Γαλλίας της 7/20 Απριλίου 1917).
Ο κ. Πολίτης, υπουργός των Εξωτερικών του κ. Βενιζέλου, φθάνει πάρα πέρα. Διά τηλεγραφήματός του της 9/22 Απριλίου (αριθ. 2311 δις) προς τον κ. Ρωμάνον καταστάντα εν τω μεταξύ διπλωμ. πράκτορα του κ. Βενιζέλου εν Παρισίοις, προτείνει καθαρά την Δημοκρατίαν εν Ελλάδι.
«Γνωρίζετε από τον κ. Διομήδην ποια θα ήτο, κατ’ εμέ η ιδεώδης λύσις. Η Ρωσσική επανάστασις με έκαμεν, αληθώς, να μη αντιτίθεμαι πλέον εις την ιδέαν της Δημοκρατίας. Φθάνω, μάλιστα, να σκέπτωμαι ότι εάν η δημοκρατική μορφή εγίνετο δεκτή εις την Ρωσσίαν, δεν θα παρουσίαζε επίσης διά την Ελλάδα κανένα μειονέκτημα».
Αλλά ο κ. Βενιζέλος είνε διστακτικός διά την Δημοκρατία. Δεν την αναφέρει. Μία Δημοκρατία, βλέπετε, έχει αγκάθια. Επί κεφαλής της δεν είναι εις ηγεμών διά να τον τρομοκρατή εκάστοτε ο κ. Βενιζέλος με επαναστάσεις και ανατροπάς του θρόνου του και της Δυναστείας του. Ένας Πρόεδρος Δημοκρατίας δεν τρέχει τοιούτους κινδύνους, και δεν παρασυλλογίζεται τας τρομοκρατήσεις του κ. Βενιζέλου. Μπορεί, μάλιστα, να ευρεθή καμμιά φορά και Πρόεδρος ο οποίος να τρομοκρατήση αυτός τον κ. Βενιζέλον. Τι τα θέλομεν αυτά, λέγει ο κ. Βενιζέλος. Καλύτερα θα έχωμεν εις το χέρι ένα Βασιλέα. Προτείνει, βέβαια, έναν Άγγλον πρίγκηπα (ομιλών με τον λόρδον Γκράνβιλλ). Αλλά διατί όχι και ένα μικρόν Βέλγον; Θα έχη, βέβαια, τας δυσκολίας του το τελευταίον, αλλά ένας Βασιλεύς-παιδίον έχει και τα καλά του. Πρώτον και κύριον θα το αναθρέψη και θα το μορφώση ο κ. Βενιζέλος. Και αν μεγαλώση και αποκτήση ιδίαν θέλησιν, τότε το εκδιώκει ο κ. Βενιζέλος και φέρει Βασιλέα ένα άλλο παιδίον. Διατί όχι και ένα βρέφος; Καλύτερα ένα βρέφος. Αργεί και να μεγαλώση.
Τι γίνεται μέσα εις όλα αυτά ο ελληνικός λαός;
«Δεν είνε εύκολον να ανατρέψη κανείς ένα δημοφιλή βασιλέα. Και ποτέ δεν υπήρξεν εις την Ελλάδα βασιλεύς τόσον δημοφιλής όσον ο βασιλεύς Κωνσταντίνος. Εκτός της μυστικοπαθούς επιρροής του ονόματός του, η Ελλάς είνε έθνος ζηλότυπον διά τας ελευθερίας του. Όσον ο βασιλεύς της υπέφερεν από τους διωγμούς των ξένων, τόσον περισσότερον προσηλούτο το έθνος εις αυτόν. Όταν το 1800 η Αγγλία απήτησεν όπως παραιτηθή της εξουσίας ο Βοναπάρτης διά να κληθή εις τον θρόνον ο κόμης της Προβηγγίας, προεκάλεσε την εγκαθίδρυσιν της Υπατείας και παρεσκεύασε την Αυτοκρατορίαν». (Ντριώ, «Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος», 5ος Τόμος).
Το γαλλικόν έθνος ουδέποτε εσυγχώρησεν εις τους Βουρβώνους ότι επανήλθον το 1815 εις τον θρόνον διά των ξενικών λογχών και τους το επλήρωσε. Το αυτό θα κάμη και το ελληνικόν έθνος την 1ην Νοεμβρίου 1920 προς τον κ. Βενιζέλον. Όπως ο γαλλικός λαός έτσι και ο ελληνικός, έτσι και όλοι οι λαοί, δεν συγχωρούν ποτέ τέτοια πράγματα. Ας μη παιδεύεται λοιπόν ο κ. Βενιζέλος. Τον Ιούνιον του 1917 δεν θα τον ξεχάση ποτέ ο ελληνικός λαός, εφ’ όσον έχει εθνικήν φιλοτιμίαν και αξιοπρέπειαν τόσην όσην και ο γαλλικός.
Μετά την αποτυχίαν της απόπειρας του Μπριάν του Νοεμβρίου 1916, όπως εκδιώξη τον Βασιλέα, κατέληξαν οι Σύμμαχοι να συμφωνήσουν τουλάχιστον εις το σφίξιμο του κλοιού της Ελλάδος. Από της 25 Νοεμβρίου/8 Δεκεμβρίου 1916, ο αποκλεισμός κατέστη στενώτατος. Την 1/14 Δεκεμβρίου απήτησαν διά απειλητικού τελεσιγράφου των να αποσυρθή ο ελληνικός στρατός εις Πελοπόννησον. Το τελεσίγραφον προσέθετε ότι ο αποκλεισμός των παραλίων θα συνεχισθή μέχρις ου η ελληνική κυβέρνησις παράσχη πλήρη επανόρθωσιν διά «την τελευταίαν επίθεσιν την οποίαν τα ελληνικά στρατεύματα χωρίς να προκληθώσιν έκαμαν εναντίον των συμμαχικών στρατευμάτων εν Αθήναις. Και μέχρις ου δοθώσιν ικανοποιητικαί εγγυήσεις διά το μέλλον».
Η ελληνική κυβέρνησις απεδέχθη αμέσως την αξίωσιν των Δυνάμεων και ανέμενε τον καθορισμόν των επανορθώσεων και εγγυήσεων. Ήρχισε δε αμέσως την μεταφοράν του στρατού εις Πελοπόννησον.
Ανεμένετο λοιπόν η διακοίνωσις των Δυνάμεων ήτις θα καθώριζεν τας επανορθώσεις και τας εγγυήσεις. Εν τω μεταξύ, όμως, ο αποκλεισμός εξηκολούθει στενώτατος. Τέλος, την 18/31 Δεκεμβρίου επεδόθη η αναμενομένη διακοίνωσις των τεσσάρων Συμμάχων Δυνάμεων, διά της οποίας εζητείτο:
Να αποσυρθή ο ελληνικός στρατός και όλον το πολεμικόν υλικόν εις Πελοπόννησον (όπερ εξετελείτο ήδη).
Να απαγορευθή πάσα συνάθροισις και πάσα συγκέντρωσις «επιστάτων» προς βορράν του Ισθμού της Κορίνθου και πέραν.
Να απαγορευθή εις πάντα πολίτην να έχη όπλα.
Να επανασυσταθούν οι διάφοροι συμμαχικοί έλεγχοι (οι οποίοι από της 18 Νοεμβρίου είχον παύσει λειτουργούντες).
Να απολυθούν πάντες οι κρατούμενοι βενιζελικοί κατηγορούμενοι επί στάσει και διά συναφή εγκλήματα.
Να αποζημιωθούν οι βενιζελικοί όσοι υπέφεραν εκ των συμβάντων της 18 και 19 Νοεμβρίου καθοριζομένης της αποζημιώσεώς των εκ συμφώνου μετά επιτροπής των Συμμάχων.
Να παυθή ο διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού.
Να ζητήση συγγνώμην η ελληνική κυβέρνησις από τους πρέσβεις των Συμμάχων.
Να χαιρετισθούν επισήμως αι σημαίαι των Συμμάχων εις μίαν δημοσίαν πλατείαν των Αθηνών επί παρουσία ολοκλήρου της φρουράς των Αθηνών.
Να χρησιμοποιηθή υπό των Συμμάχων η οδός Ιτέας – Μπράλου και ο Λαρισαϊκός σιδηρόδρομος.
Το χαρακτηριστικόν της νότας ταύτης της 18/31 Δεκεμβρίου είνε·
Πρώτον μεν ότι οι Σύμμαχοι δεν απήτησαν πλέον τα όπλα του ελληνικού στρατού ούτε το πολεμικόν υλικόν του. Ηρκέσθησαν εις την μεταφοράν του εις Πελοπόννησον. Δεύτερον δε ότι έδωσαν την εξής εγγύησιν με την οποίαν καταλήγει η νότα:
«Εκ μέρους των (αι Σύμμαχοι Δυνάμεις) αναλαμβάνωσιν απέναντι της Ελληνικής Κυβερνήσεως την ρητήν υποχρέωσιν να μη επιτρέψουν εις τας ενόπλους δυνάμεις της Εθν. Αμύνης να επωφεληθώσι της αποχωρήσεως των βασιλικών στρατευμάτων εκ Θεσσαλίας και Ηπείρου όπως διέλθωσιν την ουδετέραν ζώνην την καθιδρυθείσαν εκ συμφώνου μετά της Ελληνικής Κυβερνήσεως».
Εάν παρείχον οι Σύμμαχοι την εγγύησιν ταύτην εξ αρχής, την οποίαν μάτην εζήτει ο Βασιλεύς κατόπιν της επί ταύτης συμφωνίας του με τον Μπενανζέ, δεν θα συνέβαινε τίποτα την 18ην Νοεμβρίου! Και όχι μόνον τούτο, αλλά και θα του είχε δοθή και το πλεονάζον πολεμικόν υλικόν της Ελλάδος;! Εχρειάσθη ένα τόσον τραγικόν γεγονός, και τόσον αίμα, διά να κατανοηθή τόσον απλούν πράγμα.
Εάν παρείχον οι Σύμμαχοι την εγγύησιν ταύτην εξ αρχής, την οποίαν μάτην εζήτει ο Βασιλεύς κατόπιν της επί ταύτης συμφωνίας του με τον Μπενανζέ, δεν θα συνέβαινε τίποτα την 18ην Νοεμβρίου!
Τέλος, η διακοίνωσις προσέθετε ότι: «ο αποκλεισμός των Ελληνικών παραλίων θα διατηρηθή μέχρις ου δοθή εις τας Δυνάμεις ικανοποίησις επί όλων των ανωτέρων σημείων».
Εις την διακοίνωσιν ταύτην απήντησεν η ελληνική κυβέρνησις την 23 Δεκεμβρίου· (παλαιόν ημερολόγιον). Η απάντησις αυτής είναι μακροτάτη. Τονίζει ότι:
«Ουδείς εν Ελλάδι επιθυμεί πόλεμον κατά των Συμμάχων Δυνάμεων, ουδείς σκέπτεται ν’ απειλήση την ασφάλειαν των συμμαχικών στρατευμάτων των ευρισκομένων επί του ελληνικού εδάφους». Και απαντά επί όλων των σημείων της συμμαχικής διακοινώσεως.
Της ελληνικής ταύτης απαντήσεως τα χαρακτηριστικά σημεία είναι τα εξής.
Επαναλαμβάνει ζωηρώτερον και εντονώτερον τας προηγουμένας προτάσεις της προς τας οποίας ουδεμία εδόθη απάντησις, όπως συσταθή μικτή εξεταστική επιτροπή, ήτις να ερευνήση και καθορίση τας ευθύνας των γεγονότων της 18 Νοεμβρίου, δηλούσα εκ των προτέρων ότι είνε ετοίμη να δώση πάσαν ικανοποίησιν εν περιπτώσει καθ’ ην απεδεικνύετο ότι το πταίσμα ήτο ιδικόν της. Δέχεται εν τούτοις να δώση αμέσως την ζητηθείσαν ηθικήν ικανοποίησιν.
Ζητεί ν’ απολυθώσιν οι κρατούμενοι εν φυλακή, υπό των αρχών της επαναστατικής κυβερνήσεως Θεσσαλονίκης, βουλευταί, επίσκοποι, ιερείς, αξιωματικοί, υπαξιωματικοί, δικασταί, υπάλληλοι και πλήθος πολιτών, καθώς και οι κρατούμενοι υπό των στρατιωτικών και ναυτικών αρχών των Συμμάχων. Απάντων τούτων ο αριθμός είνε πολύ μεγαλύτερος των κρατηθέντων εν Αθήναις βενιζελικών διά τας σκηνάς της 19 Νοεμβρίου, λέγει η διακοίνωσις.
Υπομιμνήσει τα τελεσθέντα εν Μακεδονία εγκλήματα κατά την αναγκαστικήν στρατολογίαν κατά διαταγήν της επαναστατικής κυβερνήσεως Θεσσαλονίκης, χωρία πυρποληθέντα, ιερείς, γυναίκας και γέροντας φονευθέντας ή βασανισθέντας.
Δέχεται την αποζημίωσιν των προσώπων άτινα υπέφεραν την 18 και 19 Νοεμβρίου. Αλλά ζητεί ν’ αποζημιωθώσιν και οι παθόντες κατά την αναγκαστικήν στρατολογίαν εν Μακεδονία, και κατά τας καταλήψεις διαταγή της επαναστατικής κυβερνήσεως της Θεσ/νίκης.
Ζητεί την κατοχύρωσιν της υποσχέσεως ότι δεν θα επιτραπή εις την επαναστατικήν κυβέρνησιν της Θεσσαλονίκης να καταλαμβάνη τμήματα της ελληνικής χώρας επωφελουμένη της επιβληθείσης υπό των Συμμάχων αποχωρήσεως των ελληνικών στρατευμάτων.
Και τέλος ζητεί την άρσιν του αποκλεισμού.
Εις την διακοίνωσιν ταύτην της κυβερνήσεως Λάμπρου απήντησαν οι Σύμμαχοι μετά μακράν διάσκεψιν εν Ρώμη, την 26 Δεκεμβρίου (παλ. ημερ.). Επιμένουν εις τας αξιώσεις των κυρίως εις την ταχίστην αποχώρησιν των ελληνικών στρατευμάτων εις Πελοπόννησον, δεν απαντούν εις ουδένα άλλο σημείον της ελληνικής διακοινώσεως και μόνον επαναλαμβάνουν την εγγύησίν των απέναντι ενδεχομένης ενεργείας του κράτους του κ. Βενιζέλου κατά του ελληνικού κράτους· «αναλαμβάνουν την υποχρέωσιν να μην επιτρέψουν εις τους οπαδούς της προσωρινής κυβερνήσεως να επωφεληθώσι της αποχωρήσεως των ελληνικών στρατευμάτων, όπως καταλάβωσιν οιονδήποτε τμήμα του Ελληνικού εδάφους το οποίον θα ήτο ούτω εστερημένον παντός μέσου αμύνης. Αι Σύμμαχοι Δυνάμεις επαναλαμβάνουν επίσης την υποχρέωσιν να μην επιτρέψουν εγκατάστασιν αρχών της προσωρινής κυβερνήσεως (Θεσσαλονίκης) εις κανέν των εδαφών των ήδη υπό την κατοχήν της Βασιλικής Κυβερνήσεως, και αν ακόμα οι Σύμμαχοι ήγοντο εις την ανάγκην να καταλάβωσιν αυτοί ταύτα προσωρινώς διά στρατιωτικούς λόγους».
Και όμως η υπόσχεσις παρεβιάσθη. […]
Η Καθημερινή, 29 Δεκεμβρίου 1934
Η εκθρόνιση του Κωνσταντίνου
Tην επομένην, 29 Μαΐου (11 Ιουνίου) [1916] την ενάτην και ημίσειαν πρωινήν, ο κ. Ζαΐμης μετέβη εκ νέου εις Πειραιά επί του «Βρουΐξ» και έσχε την δευτέραν συνέντευξίν του μετά του κ. Ζοννάρ [Γάλλος διπλωμάτης].
Αλλά δεν συνήντησε πλέον τον κ. Ζοννάρ της προτεραίας. Ο κ. Ζόνναρ της 29ης Μαΐου ενεχείρισεν αμέσως εις αυτόν διακοίνωσιν εν τη οποία, ομιλών εκ μέρους των τριών «Προστατίδων» Δυνάμεων, απήτησε την παραίτησιν του Βασιλέως, την αναχώρησίν του και την υπόδειξιν παρ’ αυτού, μετά σύμφωνον γνώμην των Δυνάμεων, ενός των υιών του ως Βασιλέως.
Έθετε προθεσμίαν 24 ωρών προς απάντησιν και εις υπόμνημα συνοδεύον την ως άνω ανακοίνωσιν απέκλειε και τον Διάδοχον Γεώργιον από τον θρόνον. Κατά την διακοίνωσιν, ο λόγος της εκδιώξεως ταύτης του Βασιλέως ήτο ότι ούτος «προφανώς παρεβίασε, ιδία πρωτοβουλία, το Σύνταγμα του οποίου η Γαλλία, η Αγγλία και η Ρωσσία ήταν εγγυήτριαι». Εν τη περαιτέρω ομιλία του προς τον κ. Ζαΐμην, ο κ. Ζοννάρ τού εδήλωσεν ότι εν περιπτώσει αρνήσεως, τα στρατεύματά του θα βαδίσωσι κατά των Αθηνών και ότι το πυροβολικόν του και ο στόλος θα βομβαρδίσωσιν αυτάς και θα τας μεταβάλωσιν εις ερείπια […] (Ρεκουλύ, «Ο κ. Ζοννάρ εν Ελλάδι»). […]
Καθ’ όλας τας διηγήσεις των περιγραψάντων τα συμβάντα έπειτα, ο κ. Ζαΐμης κατεταράχθη και συνεκινήθη μέχρι δακρύων. Επέστρεψεν αμέσως εις Αθήνας και εκόμισε προς τον Βασιλέα την διακοίνωσιν του κ. Ζοννάρ. […]
Ο Βασιλεύς εδήλωσεν ότι είχε λάβει πλέον την απόφασιν να δεχθή τας αξιώσεις της διακοινώσεως του κ. Ζοννάρ, όπως μη γίνη αιτία ουδενός δεινού κατά της πατρίδος του. Τότε, τη προτάσει του μακαρίτου Σκουλούδη, εγένετο δεκτόν όπως μη γίνη παραίτησις ρητή του Βασιλέως ούτε του Διαδόχου. Και ούτω, την εσπέραν της αυτής ημέρας, 29ης Μαΐου, ο κ. Ζαΐμης απέστειλεν εις τον κ. Ζοννάρ την απάντησίν του προς το τελεσίγραφον κατά την οποίαν ο Βασιλεύς «μεριμνών, όπως πάντοτε, μόνον διά το συμφέρον της Ελλάδος, απεφάσισε να αναχωρήση μετά του Διαδόχου εκ της χώρας και υποδεικνύει ως Διάδοχόν του τον πρίγκηπα Αλέξανδρον». […]
Άμα ταύτα εγνώσθησαν εν Αθήναις, εξηγέρθη σύσσωμος ο λαός, τα καταστήματα έκλεισαν, αι οδοί επληρώθησαν υπό των εξεγερθέντων κατοίκων, και τα Ανάκτορα επολιορκήθησαν υπό του λαού, απειλούντος να εμποδίση διά της βίας την αναχώρησιν του Βασιλέως. Η κατάστασις έλαβεν απειλητικόν χαρακτήρα. Η αγανάκτησις του λαού των Αθηνών εκορυφώθη εις επικίνδυνον βαθμόν. Πλείστοι των αναγνωστών μας έζων τότε εις Αθήνας και είνε αυτόπται μάρτυρες. […]
Η Καθημερινή, 29 Δεκεμβρίου 1934
