Η περίοδος μεταξύ της Γαλλικής και της Ελληνικής Επανάστασης (1789-1821) είναι ομολογουμένως από τις πιο ενδιαφέρουσες της ευρωπαϊκής ιστορίας. Το φιλελεύθερο μήνυμα του Διαφωτισμού μετουσιώθηκε εν πολλοίς στο επαναστατικό κήρυγμα «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη». Οι νέες ιδέες διαδόθηκαν πολύ γρήγορα σε όλη την Ευρώπη – φυσικά και στους υπόδουλους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Έλληνες λόγιοι, έμποροι και ναυτικοί που διατηρούσαν στενούς δεσμούς με τη Δύση δέχτηκαν με ενθουσιασμό τις νέες ιδέες και διέδωσαν το μήνυμα της Γαλλικής Επανάστασης με την επιστροφή στις πατρίδες τους. Σύντομα, άλλωστε, η συγκρούσεις που προέκυψαν ως απόρροια της Επανάστασης στη Γαλλία επεκτάθηκαν και στην Ανατολή.
Ο επιφανέστερος εκφραστής του νέου επαναστατικού πνεύματος για τους Έλληνες (και τους Βαλκάνιους γενικότερα) υπήρξε ο Ρήγας Βελεστινλής. Ο Ρήγας γεννήθηκε το 1757 στις Φερές, το σημερινό Βελεστίνο, της Μαγνησίας. Λίγα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή του. Πολλά στοιχεία παραμένουν έως και σήμερα ένα μυστήριο, καθώς εμπλέκονται θρύλοι και μυθεύματα, τα οποία άρχισαν να διαδίδονται ήδη από την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης. Γνωρίζουμε πως έμαθε γράμματα στη Σχολή της Ζαγοράς και ίσως δίδαξε για κάποιο χρονικό διάστημα σε χωριό του Πηλίου. Στη συνέχεια, μετέβη στην οθωμανική πρωτεύουσα, την Κωνσταντινούπολη, είτε για να βελτιώσει το επίπεδο των σπουδών του είτε για να ασχοληθεί ενεργά με το εμπόριο.
Ευρισκόμενος στην Κωνσταντινούπολη, ο Ρήγας γνωρίστηκε με πολλούς Φαναριώτες, οι οποίοι τον βοήθησαν να μεταβεί μετά από λίγο στη Βλαχία. Εκεί ασχολήθηκε με το εμπόριο και επένδυσε κάποια χρήματα σε έγγειες ιδιοκτησίες, υπηρετώντας παράλληλα στη διοίκηση της Ηγεμονίας. Στην πρωτεύουσα της Βλαχίας, το Βουκουρέστι, γνώρισε επιφανείς λογίους και εκπροσώπους του Ελληνικού Διαφωτισμού, όπως ο Δημήτριος Καταρτζής και ο Ιώσηπος Μοισιόδακας.
Έχοντας αναπτύξει φιλική σχέση με τον βαρόνο του Laggenfeld, Χριστόδουλο Κιρλιάνο, ο Ρήγας κατάφερε να εγκατασταθεί το 1790 στη Βιέννη. Όντας στην πρωτεύουσα της Αυστριακής Αυτοκρατορίας, βρήκε την ευκαιρία να παρακολουθήσει θέατρο, να επισκεφθεί τις διάσημες βιβλιοθήκες της πόλης και να συζητήσει με ομογενείς του σε καφέ και ταβέρνες που σύχναζαν οι Έλληνες, κοντά στην εκκλησίας της Αγίας Τριάδος. Κύριο μέλημά του την πρώτη περίοδο της διαμονής του στη Βιέννη ήταν η έκδοση των δύο πρώτων βιβλίων του, του Σχολείου των ντελικάτων εραστών και του Φυσικής απάνθισμα διά του αγχίνους και φιλομαθείς Έλληνας.
Επιστρέφοντας στο Βουκουρέστι, ο Ρήγας εκδηλώνει μια πιο επαναστατική στάση στα γραπτά του, εκφράζοντας το όραμά του για ελευθερία από τον οθωμανικό ζυγό. Οραματίζεται ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει δύο στάδια. Το πρώτο στάδιο αφορά την ιδεολογική προπαρασκευή και την καλλιέργεια του πατριωτικού αισθήματος στους συμπατριώτες του, ενώ το δεύτερο στάδιο αφορά την εκδήλωση μιας επανάστασης. Κατά τη δεύτερη επίσκεψή του στη Βιέννη το 1796-1797, ο Ρήγας εξέδωσε δύο ακόμη βιβλία, χαρτογραφικά έργα καθώς και πλήθος φυλλαδίων. Ξεχωρίζουν η Χάρτα της Ελλάδος σε δώδεκα φύλλα, ο Ηθικός Τρίπους, Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας, Τα Δίκαια του ανθρώπου, το Στρατιωτικόν Εγκόλπιον και ο Θούριος.
Επιθυμώντας να θέσει το επαναστατικό του πρόγραμμα σε εφαρμογή, αναχώρησε τον Δεκέμβριο του 1797 από τη Βιέννη για την Τεργέστη, όπου θα επιβιβαζόταν σε πλοίο με προορισμό κατά πάσα πιθανότητα τη Μάνη. Εκεί, όμως, συνελήφθη από την αυστριακή αστυνομία και οδηγήθηκε πίσω στη Βιέννη, όπου υποβλήθηκε σε εξαντλητικές ανακρίσεις για αρκετούς μήνες. Μετά την ολοκλήρωση των ανακρίσεων, οι Αυστριακοί παρέδωσαν τον Ρήγα και όσους από τους συνεργάτες του ήταν Οθωμανοί υπήκοοι στις οθωμανικές αρχές. Αυτοί ήταν οι Ευστράτιος Αργέντης και Αντώνιος Κορωνιός από τη Χίο, ο Δημήτριος Νικολίδης από τα Ιωάννινα, ο Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας από τη Σιάτιστα, τα αδέρφια Παναγιώτης και Ιωάννης Εμμανουήλ από την Καστοριά και ο Ιωάννης Καρατζάς από τη Λευκωσία. Οι Οθωμανοί φυλάκισαν τους Έλληνες στον πύργο του Βελιγραδίου και στις 13/24 Ιουνίου 1798 τους εκτέλεσαν στραγγαλίζοντάς τους.
Οι ιδέες καθώς και η θυσία του Ρήγα και των συντρόφων του ενέπνευσαν τα ηγετικά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας μερικά χρόνια αργότερα να οργανώσουν την Ελληνική Επανάσταση. Δικαίως ο Ρήγας Βελεστινλής συγκαταλέγεται στο πάνθεον των ηρώων της Ελληνικής Παλιγγενεσίας.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
