Στις 15 Ιουνίου 1215, στο Runnymede κοντά στο Windsor, υπογράφτηκε η Magna Carta Libertatum, όπως είναι η επίσημη ονομασία της στη λατινική γλώσσα – η «Μεγάλη Χάρτα των Ελευθεριών», στα ελληνικά. Πρόκειται για έναν βασιλικό χάρτη δικαιωμάτων, ο οποίος συμφωνήθηκε ανάμεσα στον βασιλιά Ιωάννη της Αγγλίας –πρώην πρίγκιπα Ιωάννη, αδερφό του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου και γνωστό από τις ιστορίες του Ρομπέν των Δασών– και περίπου 40 βαρόνους, που είχαν επαναστατήσει εναντίον του.
Το αρχικό κείμενο της Magna Carta συντάχθηκε από τον αρχιεπίσκοπο του Canterbury, καρδινάλιο Stephen Langton, και βασίστηκε στα αιτήματα των βαρόνων, οι οποίοι ζητούσαν την προστασία των δικαιωμάτων τους και της περιουσίας τους από τον βασιλιά. Κεντρική επιδίωξη του καρδιναλίου ήταν να συναφθεί ειρήνη μεταξύ του αντιδημοφιλούς βασιλιά και της συγκεκριμένης ομάδας των επαναστατημένων βαρόνων. Πιο συγκεκριμένα, με τη Magna Carta υποσχέθηκε την προστασία των εκκλησιαστικών δικαιωμάτων, την προστασία των βαρόνων από παράνομη φυλάκιση, την πρόσβαση σε ταχεία και αμερόληπτη απονομή δικαιοσύνης και περιορισμούς στις φεουδαρχικές πληρωμές προς το Στέμμα. Αυτά θα εφαρμόζονταν μέσω ενός συμβουλίου, που θα αποτελούνταν από 25 βαρόνους.
Παρότι αντικατοπτρίζει τα συμφέροντα ακριβώς αυτής της τάξης –ασχολείται, δηλαδή, με σημαντικό αριθμό πρακτικών ζητημάτων και παραπόνων που σχετίζονται με το φεουδαρχικό σύστημα–, υπάρχουν και ορισμένες αρχές οι οποίες εκφράζονται στη Magna Carta και μαρτυρούν προοδευτικότητα: «Κανένας ελεύθερος δεν θα συλληφθεί, δεν θα φυλακιστεί, δεν θα απολυθεί, δεν θα τεθεί εκτός νόμου, δεν θα εξοριστεί ή δεν θα καταστραφεί με οποιονδήποτε τρόπο, ούτε θα κινηθούμε εναντίον του, ούτε θα τον διώξουμε, εκτός από τη νόμιμη κρίση των ομοίων του ή από τον νόμο της χώρας. […] Σε κανέναν δεν θα πουλήσουμε˙ σε κανέναν δεν θα αρνηθούμε ή θα καθυστερήσουμε, το δικαίωμα ή τη δικαιοσύνη».
Ο Ιωάννης, διαισθανόμενος ότι το κλίμα δεν ήταν υπέρ του και προκειμένου να αποφευχθεί ο εμφύλιος πόλεμος, συναίνεσε στις ρυθμίσεις, βάζοντας τη σφραγίδα του στη Magna Carta. Ωστόσο, παρά την υπογραφή του συγκεκριμένου εγγράφου, στην πραγματικότητα καμία πλευρά δεν υιοθέτησε έμπρακτα τις δεσμεύσεις της, με αποτέλεσμα ο πόλεμος εν τέλει να μην αποφευχθεί. Πιο συγκεκριμένα, η Magna Carta ακυρώθηκε μόλις δέκα εβδομάδες αργότερα από τον πάπα Ιννοκέντιο Γ’, οδηγώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στον Πρώτο Πόλεμο των Βαρόνων, ο οποίος βύθισε την Αγγλία σε εμφύλια διαμάχη χρόνων.
Παρότι απέτυχε να επιλύσει τη σύγκρουση μεταξύ του βασιλιά Ιωάννη και των βαρόνων, επανεκδόθηκε αρκετές φορές μετά τον θάνατό του. Η κυβέρνηση της αντιβασιλείας του μικρού γιου του, Ερρίκου Γ’, επανεξέδωσε το έγγραφο το 1216, αφαιρώντας μέρος του πιο ριζοσπαστικού περιεχομένου του. Ελλείψει κεφαλαίων, ο Ερρίκος επανεξέδωσε τη Magna Carta το 1225. Ο γιος του, Εδουάρδος Α’, ακολούθησε το παράδειγμά του το 1297, επιβεβαιώνοντάς την αυτή τη φορά ως μέρος του καταστατικού πλαισίου της Αγγλίας. Με άλλα λόγια, η Magna Carta έγινε μέρος της πολιτικής ζωής και τυπικά ανανεωνόταν από κάθε μονάρχη μέχρι που, με την ψήφιση νέων νόμων, έχασε μέρος της πρακτικής σημασίας της.
Ταυτόχρονα όμως, υπήρξε παράδειγμα και σε άλλους λαούς μεταγενέστερα. Κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης, για παράδειγμα, η Magna Carta χρησίμευσε ως πηγή έμπνευσης. Οι άποικοι πίστευαν ότι είχαν τα ίδια δικαιώματα με τους Άγγλους, δικαιώματα εγγυημένα στο συγκεκριμένο έγγραφο του 13ου αιώνα. Ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ είχε άλλωστε υποστηρίξει το 1941 στην εναρκτήρια ομιλία του πως «η δημοκρατική φιλοδοξία δεν είναι μια απλή πρόσφατη φάση στην ανθρώπινη ιστορία. […] Γράφτηκε στη Magna Carta».
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
