Πίσω από την γεμάτη προσδοκίες επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Ελλάδα τη νύχτα της 23ης προς την 24η Ιουλίου 1974, η πραγματικότητα παρέμενε ζοφερή. Η δικτατορία των συνταγματαρχών κατέρρευσε ξαφνικά μπροστά σε μια τραγωδία εν εξελίξει στην Κύπρο και μια νέα ελληνοτουρκική κρίση στο Αιγαίο. Ο αστικός πολιτικός κόσμος κλήθηκε να αναλάβει τη διαχείριση την κρίση στην Κύπρο και την αποκατάσταση των θεσμών στη χώρα.
Αμέσως μετά την επιστροφή του, ο Καραμανλής ανέλαβε την πρωτοβουλία των κινήσεων. Στις 4.15 το πρωί της 24ης Ιουλίου, ορκίστηκε πρωθυπουργός, μόνος, και κατόπιν αφοσιώθηκε με τον σχηματισμό κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, γνωρίζοντας πως μόνο μέσα σε κλίμα εθνικής ομοψυχίας θα δημιουργούνταν οι προϋποθέσεις για την ομαλή μετάβαση της χώρας στη δημοκρατία. Σημαντικό βήμα για την αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας ήταν η δημοσίευση Συνταγματικής Πράξης την 1η Αυγούστου, με την οποία επανερχόταν σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952 με εξαίρεση τα άρθρα που αφορούσαν τη μορφή του πολιτεύματος. Αποφασίστηκε να διενεργηθεί δημοψήφισμα για το πολιτειακό.
Μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας προέβη στις απαραίτητες ενέργειες προκειμένου προετοιμαστεί το έδαφος για την κήρυξη των πρώτων ελεύθερων εκλογών μετά την πτώση της δικτατορίας. Η Ελλάδα είχε ανάγκη από μια νέα Βουλή, η οποία θα συνέτασσε το νέο Σύνταγμα, όπως επίσης και μια εκλεγμένη κυβέρνηση με νωπή τη λαϊκή εντολή, ισχυροποιημένη απέναντι στους νοσταλγούς της δικτατορίας. Οι εκλογές ορίστηκαν για τις 17 Νοεμβρίου 1974. Θα συμμετείχε για πρώτη φορά έπειτα από την κήρυξή του ως παράνομου το 1947 το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος, γεγονός που αποδείκνυε την προσήλωση του Καραμανλή στη λειτουργία ενός πολιτεύματος χωρίς αποκλεισμούς για ιδεολογικούς λόγους.
Στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου, πρώτο αναδείχθηκε το νεοϊδρυθέν κόμμα του Καραμανλή, η Νέα Δημοκρατία, λαμβάνοντας το 54,3% των ψήφων και εκλέγοντας 220 βουλευτές. Ακολούθησαν η Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις (ΕΚ-ΝΔ) του Γεωργίου Μαύρου με 20,4%, το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα του Ανδρέα Παπανδρέου με 13,6% και η Ενωμένη Αριστερά με 9,5%. Λίγες ημέρες μετά τον σχηματισμό κυβέρνησης από τον Καραμανλή, στις 28 Νοεμβρίου η Ελλάδα έγινε και πάλι δεκτή στο Συμβούλιο της Ευρώπης.
Στις 8 Δεκεμβρίου διενεργήθηκε το δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος. Η επιλογή για αβασίλευτη δημοκρατία πλειοψήφησε με ποσοστό 69,2%, το οποίο δεν άφηνε πολλά περιθώρια για αμφισβήτησή του από τους υποστηρικτές της επαναφοράς της μοναρχίας στην Ελλάδα. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 17 Δεκεμβρίου, η Ε΄ Αναθεωρητική Βουλή εξέλεξε ως προσωρινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Μιχαήλ Στασινόπουλο, βουλευτή Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας και πρώην δικαστικό. Στις 7 Ιανουαρίου 1975 η κυβέρνηση κατέθεσε στη Βουλή τις προτάσεις της για το νέο Σύνταγμα και την επομένη ξεκίνησαν οι εργασίες για την εκπόνηση του νέου Συντάγματος. Πρόεδρος της κοινοβουλευτικής επιτροπής εκπόνησης του Συντάγματος ορίστηκε ο καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου, Ακαδημαϊκός, βουλευτής με τη ΝΔ και στενός συνεργάτης του Καραμανλή Κωνσταντίνος Τσάτσος.
Το νέο Σύνταγμα ψηφίστηκε από τη Βουλή στις 7 Ιουνίου 1975. Ανακήρυσσε την Ελλάδα ως προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία ορίζοντας ως θεμέλιο του πολιτεύματος την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Προέβλεπε την εκλογή του αρχηγού του κράτους από τη Βουλή με αυξημένη πλειοψηφία δύο τρίτων στις δύο πρώτες ψηφοφορίες και με πλειοψηφία τριών πέμπτων στην τρίτη ψηφοφορία. Αν δεν γινόταν εφικτή η εκλογή του Προέδρου, θα προκηρύσσονταν εκλογές και στη συνέχεια θα αρκούσε η απόλυτη ή και η σχετική πλειοψηφία στη νέα Βουλή. Η θητεία του Προέδρου ορίστηκε να είναι πενταετής.
Η ψηφοφορία για την εκλογή του πρώτου Προέδρου της Δημοκρατίας υπό το νέο Σύνταγμα πραγματοποιήθηκε στις 19 Ιουνίου 1975. Πλειοψήφησε η υποψηφιότητα του Κωνσταντίνου Τσάτσου, ο οποίος υποστηρίχτηκε από τη ΝΔ, συγκεντρώνοντας 210 ψήφους. Ανθυποψήφιος του Τσάτσου για το ύπατο πολιτειακό αξίωμα της χώρας ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Η Ελλάδα εισήλθε και επισήμως στη δημοκρατική ομαλότητα το καλοκαίρι του 1975.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
