Στις 24 Ιουνίου 1374, η πόλη Άαχεν, στη σημερινή Γερμανία, έγινε μάρτυρας ενός πρωτοφανούς και αινιγματικού περιστατικού το οποίο έχει μείνει γνωστό ως ο «χορός του Αγίου Ιωάννη» ή «η πανούκλα του χορού». Σε αυτό το μυστηριώδες περιστατικό, εκατοντάδες άνθρωποι βρέθηκαν ξαφνικά να χορεύουν ανεξέλεγκτα στους δρόμους – κάτι που μπέρδεψε και τρόμαξε τους σύγχρονους παρατηρητές και από τότε προβληματίζει ιστορικούς και ιατρικούς ερευνητές.
Η έναρξη του περιστατικού συνέπεσε με τη γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, η οποία πάντα συνοδευόταν από παραδοσιακές εορταστικές εκδηλώσεις. Ήταν σε αυτούς τους εορτασμούς που το Άαχεν κύλησε στο χάος, καθώς εκατοντάδες άνθρωποι άρχισαν να χορεύουν με αχαλίνωτο πάθος. Οι χρονογράφοι της εποχής περιγράφουν ότι οι χορευτές κινούνταν με ξέφρενες, σπασμωδικές κινήσεις, φαινομενικά ανεπηρέαστοι από τον πόνο ή την κούραση. Συνέχιζαν δε να χορεύουν μέχρι να καταρρεύσουν από την εξάντληση, για να σηκωθούν και να συνεχίσουν και πάλι στον ίδιο ρυθμό.
Σύμφωνα με μεσαιωνικές αναφορές, οι χορευτές παρουσίαζαν ανησυχητικά συμπτώματα: κάποιοι έβγαζαν αφρούς από το στόμα, άλλοι ούρλιαζαν, γελούσαν ή έκλαιγαν και πολλοί έμοιαζε να βρίσκονται σε κατάσταση έκστασης, χωρίς να έχουν επικοινωνία με το περιβάλλον τους. Ο χορός ήταν τόσο έντονος ώστε πολλοί υπέστησαν σοβαρούς τραυματισμούς ή ακόμη και πέθαναν από καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό επεισόδιο ή εξάντληση.
Σύντομα όμως, αυτό που ξεκίνησε στο Άαχεν, εξαπλώθηκε και σε άλλες πόλεις στην κοιλάδα του Ρήνου, όπως η Κολωνία, το Μετς και το Στρασβούργο. Αναφορές για τη χορομανία εμφανίστηκαν σε πόλεις και χωριά όλης της περιοχής, σημειώνοντας ότι πλήθη ανθρώπων, που μερικές φορές αριθμούσαν εκατοντάδες, συμμετείχαν στον χορό φαινομενικά παρά τη θέλησή τους. Η ταχεία εξάπλωση αυτής της αλλόκοτης συμπεριφοράς οδήγησε πολλούς να πιστέψουν ότι επρόκειτο για μεταδοτική ασθένεια ή για μια μορφή θεϊκής τιμωρίας.
Σε μια εποχή όπου οι φυσικές καταστροφές και οι ασθένειες συχνά ερμηνεύονταν μέσα από μια θρησκευτική οπτική, οι εξηγήσεις για τη χορομανία ήταν ποικίλες ορισμένοι την έβλεπαν ως μορφή δαιμονικής κατοχής ή κατάρας. Οι κληρικοί οργάνωναν εξορκισμούς και ολονυκτίες, ελπίζοντας να ξορκίσουν τις κακές δυνάμεις που θεωρούσαν υπεύθυνες για το φαινόμενο.
Άλλοι, πάλι, εντόπισαν φυσικά αίτια. Μια δημοφιλής θεωρία ήταν ότι οι πάσχοντες είχαν καταναλώσει ψωμί μολυσμένο με ερυσιβώδη όλυρα, έναν μύκητα που αναπτύσσεται στη σίκαλη και παράγει παραισθησιογόνα αλκαλοειδή. Ο εργοτισμός, η μόλυνση δηλαδή από την ερυσίβη, επίσης γνωστή και ως «φωτιά του Αγίου Αντωνίου», μπορεί να προκαλέσει σπασμούς και παραισθήσεις. Ωστόσο, αυτή η εξήγηση παραμένει αμφιλεγόμενη, καθώς τα συμπτώματα του εργοτισμού συνήθως δεν περιλαμβάνουν την ανεξέλεγκτη επιθυμία για χορό.
Οι σύγχρονοι μελετητές κάνουν διάφορες υποθέσεις για να εξηγήσουν την «πανούκλα του χορού». Μια αρκετά διαδεδομένη θεωρία είναι η μαζική ψυχογενής ασθένεια, ένας τύπος συλλογικής υστερίας που μπορεί να εμφανιστεί σε ομάδες υπό ακραίο στρες. Ο 14ος αιώνας ήταν μια περίοδος σημαντικής αναταραχής στην Ευρώπη, που σημαδεύτηκε από τον Μαύρο Θάνατο, τις οικονομικές δυσκολίες και τις κοινωνικές αναταραχές. Οι έντονες ψυχολογικές και κοινωνικές πιέσεις της εποχής θα μπορούσαν να έχουν συμβάλει σε μια κοινή ψυχολογική αντίδραση, η οποία εκδηλώθηκε με τη μορφή της χορομανίας.
Μια άλλη προοπτική είναι ότι ο χορός ήταν μια μορφή κοινωνικής ή θρησκευτικής τελετουργίας, που μπορεί να έβγαινε εκτός ελέγχου. Σε μια κοινωνία που είχε πληγεί βαθιά από την πείνα, τις ασθένειες και τον πόλεμο, τέτοιες κοινές δραστηριότητες μπορεί να παρείχαν μια προσωρινή διαφυγή από τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι αυτά τα γεγονότα θα μπορούσαν να έχουν επηρεαστεί από τις υπάρχουσες λαϊκές παραδόσεις ή τις εκστατικές θρησκευτικές πρακτικές.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
