Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Κωνσταντίνου, τον Μάιο του 337 μ.Χ., τη διοίκηση της αυτοκρατορίας ανέλαβαν οι τρεις γιοι του, Κωνσταντίνος Β΄, Κώνστας και Κωνστάντιος. Σύντομα προέκυψαν διαφωνίες μεταξύ τους και το 340 ο Κωνσταντίνος οργάνωσε μια ανεπιτυχή, κρίνοντας από την κατάληξή της, εκστρατεία εναντίον του Κώνσταντα στην Ιταλία. Ο ίδιος σκοτώθηκε κοντά στην Ακυληία και οι κτήσεις του περιήλθαν στον Κώνσταντα, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας, ενώ ο Κωνστάντιος του ανατολικού τμήματος.
Το 350 ο Κώνστας ανατράπηκε με πραξικόπημα από έναν αξιωματικό γερμανικής καταγωγής, τον Μαγνέντιο. Ο Κωνστάντιος έσπευσε να μεταβεί στη Δύση για να εκδικηθεί τον θάνατο του αδερφού του. Τρία χρόνια αργότερα ο Μαγνέντιος εξοντώθηκε.
Επιθυμώντας να διατηρήσει την παράδοση του διαμοιρασμού της εξουσίας για την καλύτερη διοίκηση της αυτοκρατορίας, το 351 ο Κωνστάντιος διόρισε καίσαρα έναν από τους ελάχιστους εναπομείναντες εν ζωή συγγενείς του, τον ξάδερφό του Γάλλο. Ο Γάλλος και ο ετεροθαλής αδερφός του, Ιουλιανός, ήταν γιοι του ετεροθαλούς αδερφού του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Ιούλιου Κωνστάντιου. Το 337, ο Ιούλιος Κωνστάντιος και τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς του υπήρξαν θύματα των εκκαθαρίσεων των τριών γιων του αποθανόντος αυτοκράτορα. Ο Γάλλος και ο Ιουλιανός δεν θεωρήθηκαν επικίνδυνοι για τον θρόνο και έτσι επέζησαν των εκκαθαρίσεων. Παρά ταύτα, παρέμειναν σε περιορισμό μακριά από την Κωνσταντινούπολη για μεγάλο μέρος της ζωής τους.
Με το πέρασμα των ετών, επετράπη στον Ιουλιανό να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη, τη Νικομήδεια, την Έφεσο και την Αθήνα, προκειμένου να παρακολουθήσει μαθήματα από τους μεγαλύτερους δασκάλους και φιλοσόφους της εποχής. Μετά τον θάνατο του Γάλλου, το 355 ο Ιουλιανός διορίστηκε καίσαρας με ευθύνη τη διοίκηση της Γαλατίας. Πραγματοποιώντας σειρά εκστρατειών στη Γαλατία, ο Ιουλιανός πέτυχε την εκκαθάριση της περιοχής από τους βάρβαρους εισβολείς και επέδειξε τη ρωμαϊκή ισχύ πέρα από τον Ρήνο. Εκτός από καλός στρατηγός ο νεαρός καίσαρας αποδείχθηκε εξίσου ικανός πολιτικός διοικητής, προκαλώντας τον θαυμασμό των υπηκόων του και τη ζήλια του ξαδέρφου του, o οποίος βρισκόταν σε πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των Περσών στα ανατολικά σύνορα.
Όταν ο αυτοκράτορας διέταξε να μεταβεί στην Ανατολή ένα μεγάλο τμήμα του στρατού του Ιουλιανού για τις ανάγκες του πολέμου εναντίον των Περσών, εκείνος θεώρησε πως ήταν μια προσπάθεια υπονόμευσης της θέσης του. Ο στρατός αρνήθηκε να υπακούσει στα κελεύσματα του Κωνστάντιου και κήρυξε αύγουστο, δηλαδή αυτοκράτορα, τον Ιουλιανό. Όταν πληροφορήθηκε αυτήν την εξέλιξη, ο Κωνστάντιος κινήθηκε δυτικά για την αντιμετώπιση του ξαδέρφου του. Καθ’ οδόν, όμως, αρρώστησε βαριά και πέθανε στην Κιλικία. Οι σύμβουλοι του αποθανόντος Κωνστάντιου συμφώνησαν να αναγνωρίσουν τον Ιουλιανό ως αυτοκράτορα, δεδομένου ότι ήταν ο μοναδικός επιζών συγγενής του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Η περίοδος της βασιλείας του Ιουλιανού διήρκεσε μετά βίας 18 μήνες (361-363 μ.Χ.). Εξακολουθεί έως και σήμερα, όμως, να γοητεύει τους ερευνητές και τους φιλίστορες εξαιτίας της πολιτικής που ακολούθησε ο νεαρός ηγεμόνας θέλοντας να ανατρέψει εκείνη των προκατόχων του. Αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Ιουλιανός αποφάσισε να αποκαλύψει δημόσια πως κατά τη διάρκεια των σπουδών του είχε αποκηρύξει τον χριστιανισμό, ενστερνιζόμενος την παλαιά θρησκεία. Κήρυξε θρησκευτική ανοχή και αφαίρεσε τα προνόμια της χριστιανικής εκκλησίας και του κλήρου της.
Ο αυτοκράτορας εκτιμούσε πως η αυτοκρατορία όφειλε να επιστρέψει στη λατρεία των θεών που είχαν χαρίσει στη Ρώμη το μεγαλείο της κατά τους παρελθόντες αιώνες. Ο ίδιος αρεσκόταν να παρευρίσκεται σε θεαματικές τελετές, σε θυσίες και σε μαγικές τελετές, τις οποίες η αριστοκρατία της νέας πρωτεύουσας απεχθανόταν. Εν πολλοίς, η παγανιστική στροφή του Ιουλιανού ήταν αντίθετη με το ρεύμα της εποχής.
Επιπλέον, έλαβε μέτρα για τον περιορισμό της κεντρικής διοίκησης και της υιοθέτησης ενός πιο αποκεντρωμένου μοντέλου διακυβέρνησης, δυσαρεστώντας τα μέλη της παλατινής αριστοκρατίας τα οποία δεν επιθυμούσαν να απωλέσουν τα διοικητικά προνόμιά τους. Για την αντιστροφή του κλίματος, ο Ιουλιανός οργάνωσε μια εκστρατεία στα ανατολικά σύνορα εναντίον των Περσών.
Το 363 εισέβαλε με έναν στρατό από 65.000 άνδρες σε περσικά εδάφη και έφτασε μέχρι τα τείχη της πρωτεύουσας, της Κτησιφώντος. Όταν συνειδητοποίησε πως η εκπόρθησή της ήταν αδύνατη, αποφάσισε να πραγματοποιήσει επιθέσεις σε άλλες πόλεις του περσικού κράτους. Στη διάρκεια μιας τέτοιας επιχείρησης, στις 26 Ιουνίου 363, ο Ιουλιανός τραυματίστηκε σοβαρά από μια λόγχη.
Μεταφέρθηκε στη σκηνή του και λίγες ώρες αργότερα πέθανε. Προτού αφήσει την τελευταία του πνοή, εξέφρασε την ικανοποίησή του που πέθανε στο πεδίο της μάχης και όχι από κάποια συνωμοσία. Έως και σήμερα διατηρείται ενεργή η συζήτηση αν η λόγχη που τον τρύπησε ήταν Πέρση στρατιώτη ή Ρωμαίου.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
