Το 1744 έφτασε στη Ρωσία η δεκαπεντάχρονη Γερμανίδα πριγκίπισσα Σοφία, κόρη του δούκα του Ανχαλτ-Τσερμπστ, προκειμένου να παντρευτεί τον διάδοχο του ρωσικού θρόνου και εγγονό του Μεγάλου Πέτρου, Κάρολο Πέτρο Ούλριχ του Σλέσβιχ-Χόλσταϊν-Γκότορπ. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα κατηχήθηκε στην Ορθοδοξία και έλαβε το όνομα Αικατερίνη. Η νεαρή πριγκίπισσα κέρδισε αμέσως τις καρδιές των υπηκόων της. Εμαθε πολύ γρήγορα τη ρωσική γλώσσα και απέκτησε οικειότητα με τον πολιτισμό της νέας της πατρίδας.
Η Αικατερίνη θα ήταν χαμένη στη ρωσική Αυλή αν δεν έβρισκε καταφύγιο στη μελέτη και την ανάγνωση. Εχοντας διδαχθεί τη γαλλική γλώσσα από την παιδική της ηλικία, η νεαρή πριγκίπισσα διάβαζε μυθιστορήματα της εποχής. Στη συνέχεια ανακάλυψε τον Μοντεσκιέ και τον Βολταίρο, οι οποίοι επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τη σκέψη της. Σημαντική θέση στα αναγνώσματά της κατείχαν επίσης ο Πλούταρχος και ο Τάκιτος, τα κείμενα των οποίων την ταξίδευαν σε ένα εξιδανικευμένο αρχαίο παρελθόν.
Στην αρχή ο γάμος της με τον Πέτρο ήταν αδιατάρακτος. Τους δύο νέους συνέδεε περισσότερο φιλία παρά ερωτικό πάθος. Μεγαλώνοντας ο Πέτρος και η Αικατερίνη ανακάλυψαν άλλα ενδιαφέροντα. Η πριγκίπισσα έδειχνε να εκνευρίζεται από την παιδιάστικη συμπεριφορά του διαδόχου. Δεν άργησε να τραβήξει το ενδιαφέρον της ο νεαρός αριστοκράτης Σεργκέι Βασίλιεβιτς Σαλτίκοφ, με τον οποίο στη συνέχεια σύναψε σχέση. Το 1754 γέννησε έναν γιο, τον οποίο η τσαρίνα Ελισάβετ ονόμασε Παύλο. Παρότι υπάρχουν πολλές αναφορές πως πατέρας του Παύλου ήταν ο Σαλτίκοφ, για την αυτοκρατορική οικογένεια είχε σημασία πως η Αικατερίνη έφερε στον κόσμο έναν γιο, ο οποίος θα αναλάμβανε στο μέλλον τα ηνία της αυτοκρατορίας.
Τον Ιανουάριο του 1762 ανέβηκε στον τσαρικό θρόνο ο σύζυγος της Αικατερίνης ως Πέτρος Γ΄ της Ρωσίας. Μία από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να συνάψει ειρήνη με την Πρωσία, με την οποία ο ίδιος κρατούσε ιδιαίτερους συναισθηματικούς δεσμούς. Παρήγγειλε πρωσικού τύπου στολές για τη φρουρά του και εφάρμοσε το πρωσικό σύστημα εκγύμνασης των στρατιωτών του. Οι ενέργειές του, όμως, πρόσβαλαν βαθιά την ηγεσία του στρατού του και τη ρωσική αριστοκρατία.
Οι αριστοκράτες Ορλόφ βρήκαν στο πρόσωπο της Αικατερίνης έναν πολύτιμο σύμμαχο στο σχέδιό τους να απομακρύνουν από τον θρόνο τον Πέτρο Γ΄. Μπροστά στον κίνδυνο αποκάλυψης της συνωμοσίας τους, οι Ορλόφ έπεισαν την Αικατερίνη να μεταβεί στις 28 Ιουνίου/9 Ιουλίου 1762 στους στρατώνες του συντάγματος Ισμαήλοφ, όπου οι στρατιώτες ορκίστηκαν πίστη στην ίδια ως αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄. Εχοντας λάβει την υποστήριξη και άλλων στρατιωτικών μονάδων, αργότερα μέσα στην ίδια ημέρα η Αικατερίνη Β΄ δημοσίευσε το μανιφέστο της και διέταξε τον στρατό και τους υπηκόους της Ρωσίας να δώσουν όρκο υποταγής στην ίδια.
Η Αικατερίνη και οι υποστηρικτές της κατευθύνθηκαν προς το Οράνιενμπαουμ, ένα εξοχικό παλάτι δυτικά του Πέτερχοφ, προκειμένου να συλλάβουν τον σύζυγό της Πέτρο Γ΄, ο οποίος περιτριγυριζόταν από τους Πρώσους ουσάρους του. Εντρομος ο Πέτρος κατέρρευσε μπροστά στη θέα των μονάδων που περικύκλωσαν το κτήμα και παραδόθηκε στους άνδρες της συζύγου του. Παρέμεινε σε περιορισμό εν αναμονή της φυλάκισής του μέχρι τον θάνατό του μερικές ημέρες αργότερα, στις 6/17 Ιουλίου. Παρ’ ότι το ανακοινωθέν του θανάτου του έγραφε πως πέθανε από κολικούς, αποτελούσε κοινό μυστικό ότι οι Ορλόφ διευθέτησαν την υπόθεση δολοφονώντας τον.
Τις τύχες της Ρωσικής Αυτοκρατορίας χειρίστηκε για πάνω από τριάντα έτη η Αικατερίνη Β΄. Οταν ανέβηκε στον θρόνο ο Παύλος το 1796, η Ρωσία συγκαταλεγόταν στα ισχυρότερα κράτη του κόσμου, σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας των χειρισμών της προκατόχου του μητέρας του Αικατερίνης Β΄.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
