Στις 15 Ιουλίου 1799, μια ομάδα Γάλλων στρατιωτών υπό τις διαταγές του Ναπολέοντα Βοναπάρτη έκανε μια μνημειώδη ανακάλυψη στη μικρή αιγυπτιακή πόλη Ροζέτα (το σημερινό Ρασίντ). Αυτή η ανακάλυψη, η Στήλη της Ροζέτας, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα στην ιστορία, παρέχοντας το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση των αρχαίων αιγυπτιακών ιερογλυφικών και την αποκάλυψη των μυστικών ενός χαμένου από καιρό πολιτισμού.
Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής εκστρατείας του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, η οποία είχε ως στόχο να διαταράξει τους βρετανικούς εμπορικούς δρόμους και να επεκτείνει τη γαλλική επιρροή στην περιοχή, μια ομάδα στρατιωτών ανέλαβε να ενισχύσει ένα οχυρό κοντά στην πόλη Ροζέτα. Καθώς δούλευαν, έπεσαν πάνω σε μια μεγάλη, μαύρη πλάκα από γρανοδιορίτη, στην οποία ήταν χαραγμένο κείμενο σε τρεις διαφορετικές γραφές. Αναγνωρίζοντας τη δυνητική σημασία αυτού του τεχνουργήματος, ανέφεραν το εύρημά τους στους Γάλλους μελετητές που συνόδευαν την αποστολή.
Η πέτρινη στήλη είχε ύψος περίπου 114 εκατοστά, πλάτος 72 εκατοστά και πάχος 28 εκατοστά. Εφερε μια επιγραφή που χωριζόταν σε τρία τμήματα: το πάνω τμήμα ήταν γραμμένο σε αρχαία αιγυπτιακά ιερογλυφικά, το μεσαίο σε δημοτική γραφή (μια πιο απλοποιημένη, επισεσυρμένη μορφή της αιγυπτιακής γραφής) και το κάτω τμήμα σε αρχαία ελληνικά. Αυτή η τρίγλωσση επιγραφή θα αποδεικνυόταν το κλειδί για την κατανόηση του πολύπλοκου συστήματος των ιερογλυφικών που είχε προβληματίσει τους μελετητές για αιώνες.
Την εποχή της ανακάλυψής της, το νόημα των αιγυπτιακών ιερογλυφικών είχε χαθεί για σχεδόν 1.400 χρόνια, μετά την παρακμή του αιγυπτιακού πολιτισμού και την έλευση του χριστιανισμού, που συνδέθηκε με την κατάργηση των παγανιστικών γραφών. Η Στήλη της Ροζέτας παρείχε ένα παράλληλο κείμενο στα ελληνικά, το οποίο ήταν μερικώς κατανοητό, προσφέροντας στους γλωσσολόγους μια μοναδική ευκαιρία να αποκωδικοποιήσουν την αρχαία ιερογλυφική γραφή.
Ενας από τους πρώτους μελετητές που συνειδητοποίησαν τη σημασία της Στήλης της Ροζέτας ήταν ο Ζαν-Φρανσουά Σαμπολιόν, Γάλλος γλωσσολόγος και ιστορικός. Επί πολλά χρόνια, ο Σαμπολιόν μελέτησε σχολαστικά τις επιγραφές, συγκρίνοντας το ελληνικό κείμενο με τα αντίστοιχα αποσπάσματα στα ιερογλυφικά και τη δημοτική. Η σημαντική ανακάλυψη ήρθε το 1822, όταν αποκρυπτογράφησε με επιτυχία την ιερογλυφική γραφή, αποκαλύπτοντας ότι τα σύμβολα αντιπροσώπευαν τόσο φωνητικούς ήχους όσο και ιδεογράμματα (σύμβολα που αντιπροσωπεύουν λέξεις ή ιδέες).
Η επιτυχής αποκρυπτογράφηση των επιγραφών της Στήλης της Ροζέτας σηματοδότησε τη γέννηση της σύγχρονης αιγυπτιολογίας. Το έργο του Σαμπολιόν επέτρεψε στους μελετητές να διαβάσουν και να κατανοήσουν ένα ευρύ φάσμα άλλων αρχαίων αιγυπτιακών κειμένων, από μνημειακές επιγραφές σε τοίχους ναών μέχρι πιο καθημερινά γραπτά σε παπύρους. Αυτό, με τη σειρά του, άνοιξε ένα παράθυρο στην ιστορία, τον πολιτισμό, τη θρησκεία και την καθημερινή ζωή της αρχαίας Αιγύπτου.
Η ικανότητα ανάγνωσης των ιερογλυφικών επέτρεψε στους ιστορικούς να ανασυνθέσουν τη δυναστική χρονολογία της Αιγύπτου, να κατανοήσουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και πρακτικές της και να εκτιμήσουν τα καλλιτεχνικά και αρχιτεκτονικά επιτεύγματά της. Τα κείμενα αποκάλυψαν λεπτομέρειες για τη ζωή των φαραώ, των ιερέων και των απλών ανθρώπων, παρέχοντας μια πληρέστερη εικόνα της αρχαίας αιγυπτιακής κοινωνίας.
Μετά την ανακάλυψή της, η Στήλη της Ροζέτας έγινε έπαθλο πολέμου. Το 1801, οι Βρετανοί νίκησαν τους Γάλλους στην Αίγυπτο, οπότε η Στήλη περιήλθε στην κατοχή τους και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Λονδίνο. Παρουσιάστηκε στο Βρετανικό Μουσείο το 1802, όπου και παρέμεινε έκτοτε, αποτελώντας ένα από τα πιο επισκέψιμα ευρήματα στο μουσείο.
Η σημασία της Στήλης εκτείνεται πέρα από την ιστορική και γλωσσολογική της αξία· συμβολίζει τις προσπάθειες συνεργασίας επιστημόνων από διαφορετικά έθνη και υπόβαθρα για την κατανόηση της κοινής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Παρά το γεγονός ότι αποτελεί τρόπαιο πολέμου, η Στήλη της Ροζέτας έχει ενώσει τους ανθρώπους στην αναζήτηση της γνώσης και της πολιτισμικής κατανόησης.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
