Στις 16 Ιουλίου 1979, ο Σαντάμ Χουσεΐν έγινε επίσημα πρόεδρος του Ιράκ, σηματοδοτώντας την έναρξη μίας από τις πιο ταραχώδεις και σημαίνουσες περιόδους στην ιστορία της χώρας. Η άνοδός του στην εξουσία χαρακτηρίστηκε από έναν συνδυασμό πολιτικής οξυδέρκειας, αδίστακτης φιλοδοξίας κι ενός οράματος για ένα ισχυρό, συγκεντρωτικό κράτος. Η ημέρα αυτή μνημονεύεται ως σημείο καμπής για το Ιράκ, καθώς δημιούργησε τις προϋποθέσεις για δεκαετίες αυταρχικής διακυβέρνησης, περιφερειακές συγκρούσεις και βαθιές αλλαγές στην ιρακινή κοινωνία και πολιτική.
Ο Σαντάμ Χουσεΐν γεννήθηκε στις 28 Απριλίου 1937 στο χωριό Al-Awja κοντά στο Τικρίτ. Εντάχθηκε στο Κόμμα Μπάαθ, το οποίο υποστήριζε τον αραβικό εθνικισμό και τον σοσιαλισμό, στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Τα πρώτα του χρόνια στο κόμμα σημαδεύτηκαν από την ενεργό συμμετοχή του σε αντικυβερνητικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης μιας αποτυχημένης απόπειρας δολοφονίας του τότε πρωθυπουργού Αμπντ αλ-Καρίμ Κασίμ το 1959. Υστερα από μια περίοδο εξορίας στην Αίγυπτο, επέστρεψε στο Ιράκ και ανέβηκε σταθερά στις τάξεις του Μπάαθ.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, το Μπάαθ είχε αναλάβει τον έλεγχο του Ιράκ και ο Σαντάμ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο πραξικόπημα της 17ης Ιουλίου 1968, το οποίο έφερε το κόμμα στην εξουσία. Ο Αχμέντ Χασάν αλ Μπακρ έγινε πρόεδρος και ο Σαντάμ Χουσεΐν διορίστηκε αντιπρόεδρος. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, ο Σαντάμ έγινε de facto ηγέτης, διαχειριζόμενος αποτελεσματικά τις εσωτερικές και εξωτερικές υποθέσεις της χώρας και δημιουργώντας έναν τρομερό μηχανισμό ασφαλείας για την εξάλειψη της αντιπολίτευσης.
Στις 16 Ιουλίου 1979, ο πρόεδρος Αχμέντ Χασάν αλ Μπακρ παραιτήθηκε υπό πίεση, επικαλούμενος επισήμως λόγους υγείας. Ωστόσο, ήταν ευρέως κατανοητό ότι ο Σαντάμ τον εξανάγκασε σε παραίτηση. Με την ανάληψη της προεδρίας, ο Σαντάμ προχώρησε αμέσως στην εδραίωση της εξουσίας του. Σε μια δραματική εκκαθάριση, γνωστή ως «εκκαθάριση της 22ας Ιουλίου», συγκάλεσε συνάντηση των ηγετών του Μπάαθ, όπου κατηγόρησε αρκετά μέλη για προδοσία. Αφού διάβασε τα ονόματά τους στη συνεδρίαση, στη συνέχεια τα μέλη αυτά συνελήφθησαν, δικάστηκαν και εκτελέστηκαν, εξασφαλίζοντας ότι κάθε πιθανός αντίπαλος εντός του κόμματος θα εξοντωνόταν.
Η προεδρία του Σαντάμ Χουσεΐν χαρακτηρίστηκε από ένα μείγμα προσπαθειών εκσυγχρονισμού και αυστηρής καταστολής. Από τη μία πλευρά, στόχευε στον εκσυγχρονισμό του Ιράκ, χρησιμοποιώντας τον τεράστιο πετρελαϊκό πλούτο της χώρας για τη χρηματοδότηση έργων υποδομής, εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης. Προώθησε μια κοσμική κυβέρνηση και προσπάθησε να τοποθετήσει το Ιράκ ως ηγετική δύναμη στον αραβικό κόσμο.
Από την άλλη, η διακυβέρνηση του Σαντάμ σημαδεύτηκε από εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το καθεστώς του διατήρησε την εξουσία μέσω ενός πανίσχυρου μηχανισμού ασφαλείας που χρησιμοποιούσε παρακολούθηση, εκφοβισμό, βασανιστήρια και εκτελέσεις για να καταστείλει τους διαφωνούντες. Ο κουρδικός και ο σιιτικός πληθυσμός υπέστησαν ιδιαίτερα σκληρή καταστολή, με την εκστρατεία Ανφάλ κατά των Κούρδων στα τέλη της δεκαετίας του 1980 να έχει ως αποτέλεσμα δεκάδες χιλιάδες θανάτους και τη χρήση χημικών όπλων.
Η προεδρία του Σαντάμ επηρέασε σημαντικά την περιφερειακή και διεθνή δυναμική. Η φιλοδοξία του να καταστήσει το Ιράκ κυρίαρχη περιφερειακή δύναμη οδήγησε σε δύο μεγάλες συγκρούσεις: τον Πόλεμο Ιράν – Ιράκ (1980-1988) και τον Πόλεμο του Κόλπου (1990-1991). Ο Πόλεμος Ιράν – Ιράκ, που ξεκίνησε από την εισβολή του Σαντάμ στο Ιράν, είχε ως αποτέλεσμα μαζικές απώλειες και οικονομική καταστροφή και για τις δύο χώρες, χωρίς να αναδειχθεί σαφής νικητής.
Το 1990, η εισβολή του Σαντάμ στο Κουβέιτ προκάλεσε την ταχεία και έντονη απάντηση ενός συνασπισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, με συνέπεια τον Πόλεμο του Κόλπου. Ο πόλεμος τελείωσε με αποφασιστική στρατιωτική ήττα για το Ιράκ, αυστηρές οικονομικές κυρώσεις και δραματική μείωση της επιρροής του στην περιοχή.
Η προεδρία του Σαντάμ Χουσεΐν άφησε μια διαρκή κληρονομιά στο Ιράκ και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Η πτώση του καθεστώτος του ήρθε το 2003, όταν μια εισβολή υπό την ηγεσία των ΗΠΑ ανέτρεψε την κυβέρνησή του, οδηγώντας στη σύλληψη, τη δίκη και την εκτέλεσή του το 2006. Το Ιράκ βυθίστηκε για χρόνια στην αστάθεια, τη θρησκευτική βία και την άνοδο των εξτρεμιστικών ομάδων.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
