Τα γεγονότα που οδήγησαν στη Σκωτσέζικη Μεταρρύθμιση ξεκίνησαν όταν πέθανε ο βασιλιάς Ιάκωβος Ε’ (1542) και η Γαλλίδα χήρα του, Μαρί ντε Γκιζ, έγινε αντιβασιλέας της Σκωτίας (1554-1560) στο όνομα της κόρης τους, Μαρίας. Την περίοδο εκείνη, η θρησκευτική ζωή επηρεαζόταν από τα γεγονότα της ευρωπαϊκής Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης, οπότε η αντιβασιλεία της Μαρί άρχισε να απειλείται από την αυξανόμενη δύναμη των Σκωτσέζων προτεσταντών. Πολλοί μάλιστα εξέφραζαν φόβους ότι το βασίλειο θα μετατρεπόταν σε γαλλική επαρχία, καθώς τις υψηλές θέσεις στην Αυλή κατείχαν πια Γάλλοι, ενώ ταυτόχρονα γαλλικά στρατεύματα στάθμευαν στο εσωτερικό της χώρας.
Αυτό ήταν το κλίμα το 1559, όταν ο Σκωτσέζος κληρικός Τζον Νοξ –ο οποίος είχε βρεθεί στην Ελβετία, είχε έρθει σε επαφή με τον καλβινισμό και ήταν υπέρ της ευθυγράμμισης με τους Αγγλους προτεστάντες γείτονες– επέστρεψε από την εξορία για να ηγηθεί της Μεταρρύθμισης στη Σκωτία. Καθώς υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ Σκωτσέζων προτεσταντών και Γάλλων, αγγλικά στρατεύματα πέρασαν τα σύνορα προς βοήθεια των Σκωτσέζων. Εν τω μεταξύ, τον Ιούνιο του 1560 πέθανε η Μαρί ντε Γκιζ. Λίγο αργότερα, στις 5 Ιουλίου 1560, με τη Συνθήκη του Εδιμβούργου η Γαλλία και η Αγγλία συμφώνησαν να αποσύρουν τα στρατεύματά τους από τη Σκωτία.
Στις 17 Αυγούστου 1560, το κοινοβούλιο της Σκωτίας ενέκρινε τη σκωτσέζικη Ομολογία Πίστεως του Τζον Νοξ, και στις 24 Αυγούστου πέρασε τις τρεις Πράξεις που μετέτρεψαν τη Σκωτία από καθολική σε προτεσταντική χώρα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο γεννήθηκε η Εκκλησία της Σκωτίας, γνωστή στο εσωτερικό της ως «Κερκ». Η απόφαση αυτή δεν σήμαινε μόνο την κατάργηση της δικαιοδοσίας του Πάπα· σηματοδοτούσε, επίσης, μια αλλαγή σε επίπεδο διεθνών συμμαχιών: αντί της καθολικής Γαλλίας, η νέα κατεύθυνση έδινε προτεραιότητα στην προτεσταντική Αγγλία, επιτρέποντας τελικά την Eνωση των Στεμμάτων το 1603.
Η Εκκλησία της Σκωτίας επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία του κράτους, καθώς καθιέρωσε τον καλβινισμό ως μία από τις παραμέτρους που ασκούσαν καθοριστική επιρροή στο εσωτερικό της χώρας. Αν και η αυστηρή καλβινιστική σκέψη που προωθήθηκε από την Εκκλησία έχει χαρακτηριστεί ορισμένες φορές εξαιρετικά δογματική, εντούτοις πραγματοποιήθηκαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις, όπως η μετάφραση της Βίβλου από τα λατινικά και η ανάπτυξη ενός βασικού επιπέδου γραμματισμού στον πληθυσμό, ώστε όλοι να είναι σε θέση να διαβάζουν τα ιερά κείμενα. Αυτό το γεγονός επηρέασε σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο το εκπαιδευτικό σύστημα της Σκωτίας, αλλά και το επίπεδο αλφαβητισμού των Σκωτσέζων, οι οποίοι, μέχρι τον 18ο αιώνα, ήταν ο πιο εγγράμματος λαός της Ευρώπης, σε ποσοστό που ανερχόταν στο 75%, σύμφωνα με εκτιμήσεις.
Η εν λόγω μεταρρύθμιση επηρέασε σε σημαντικό βαθμό και την ανάπτυξη του λεγόμενου Σκωτσέζικου Διαφωτισμού του 18ου αιώνα, που χαρακτηρίστηκε από σημαντικό αριθμό πνευματικών και επιστημονικών επιτευγμάτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εκπροσώπων του αποτελούν ο οικονομολόγος Ανταμ Σμιθ, ο γεωλόγος Τζέιμς Χάτον, ο γιατρός Τζόζεφ Μπλακ και ο φιλόσοφος Ντέιβιντ Χιουμ. Μάλιστα, με τη σκωτσέζικη διασπορά οι προτεσταντικές αξίες του Σκωτζέζικου Διαφωτισμού μεταφέρθηκαν και αλλού στον κόσμο. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι άνθρωποι σκωτσέζικης καταγωγής βρίσκονται πίσω από έναν σημαντικό αριθμό τεχνολογικών και κοινωνικών προόδων από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά μέχρι τη Νέα Ζηλανδία κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
