Θαλπωρή, πτώση, νοσταλγία
Του Αρη Αλεξανδρή
Όσοι γεννηθήκαμε μετά τη δεκαετία του ’80 και άρα χάσαμε την εκλογική έκρηξη του ΠΑΣΟΚ, δεν ζήσαμε την παράταξη ως ιστορικό φαινόμενο, αλλά ως μια πάγια μεταπολιτευτική κατάσταση. Το ΠΑΣΟΚ ήταν ένα παχύ στρώμα σταθερότητας αλλά και κομφορμισμού που κατά κάποιον τρόπο ταυτίστηκε αξεδιάλυτα με το κράτος, την κοινωνία και το λαϊφστάιλ μας. Τα πάντα ήταν ΠΑΣΟΚ. Αργότερα μάθαμε ότι σε αυτό συνέβαλε καταλυτικά ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο η παράταξη άγγιξε τον λαό ηθικοσυναισθηματικά και πυροδότησε τον εκμοντερνισμό της χώρας. Δεν γινόταν επομένως να μη μετατραπεί σε ένα είδος «καθεστωτικής» δύναμης που διαπέρασε θεσμούς και συνειδήσεις· δεν γινόταν να μη συνδέσουν οι Έλληνες το πέρασμά τους στη μετανεωτερικότητα με το ΠΑΣΟΚ. Έπαιξε όμως τον ρόλο της και η φιλοπασοκική διαπαιδαγώγησή μας: βρίσκοντας ερείσματα σε μια ολοένα διευρυνόμενη μεσαία τάξη με δημοκρατικά φρονήματα, το ΠΑΣΟΚ των μεταρρυθμίσεων αγαπήθηκε και εμπεδώθηκε ως προληπτική αντιβίωση ενάντια σε ό,τι θεωρούνταν λιγότερο προοδευτικό από αυτό. Μην έχοντας το βίωμα της Δεξιάς, όσοι γεννηθήκαμε τη δεκαετία του ’90 αποκτήσαμε το φόβητρό της και διδαχθήκαμε ότι το ΠΑΣΟΚ, με τα καλά και τα κακά του, ήταν πάντα προτιμότερο από την εναλλακτική μας επιλογή.
Η κρίση που ακολούθησε, λειτούργησε απομυθοποιητικά, επιμορφωτικά και διαστρεβλωτικά. Από κοινωνικοπολιτική σταθερά, το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε στη θέση του ενόχου για κάθε ατομική και συλλογική δυσχέρεια. Η άδοξη ενηλικίωσή μας συνέπεσε με την παρακμή του και έδωσε το έναυσμα για μια αποτίμηση πλήρως αντίθετη με τη λατρευτική σχέση γονέα-παιδιού που είχαμε αναπτύξει με το ΠΑΣΟΚ κατά τα χρόνια της ανηλικότητάς μας. Καθώς οι εστίες της πτωχευτικής δεκαετίας ξεπετάγονταν η μία μετά την άλλη, καίγοντας το ύφασμα του κράτους και της πολιτικής του υπόστασης ταχύτατα, η απολίτικη μαλθακότητα των προηγούμενων ετών μετατράπηκε σε κατηγορητήριο: το μνημόνιο, η κατάρρευση του βιοτικού μας επιπέδου, η εχθροπάθεια και οι ποικίλες τερατογενέσεις τους αποδόθηκαν στο μοντέλο κράτους, οικονομίας και πολιτικής κουλτούρας που το ΠΑΣΟΚ είχε θεμελιώσει. Μία ή και περισσότερες γενιές πολιτικοποιήθηκαν απότομα στη βάση της οργής τους για το σύστημα που γνώρισαν ως παιδιά και έχασαν ως ενήλικες. Το γεγονός ότι η παράταξη τιμωρήθηκε περισσότερο από κάθε άλλη πολιτική δύναμη για τη δεκαετή ελληνική κρίση οφείλεται σε αυτήν ακριβώς την απογοήτευση· στην απώλεια ενός πρότυπου τρόπου ζωής που πρώτα πιστώθηκε κι έπειτα χρεώθηκε στο ΠΑΣΟΚ. Δεν είναι όμως τυχαίο ότι και η ρομαντική νοσταλγία, η αίσθηση της «κανονικότητας» που μάταια ψάχνουμε στην άξενη μεταμνημονιακή πραγματικότητα, πάλι με το ΠΑΣΟΚ συνδέεται. Το άρωμα της υπόσχεσης υπάρχει ακόμα στον αέρα· τα παιδιά όμως έχουν πια μεγαλώσει.
Η ανικανότητα να ονειρεύεσαι
Της Βίβιαν Στεργίου
Το κύμα νοσταλγίας που περιβάλλει το ΠΑΣΟΚ είναι σημάδι της ανικανότητας της χώρας να ονειρεύεται. Η προσήλωση σε σύμβολα, σημαίες και συνθήματα που είχαν σχεδιαστεί για έναν άλλο (υπερχρεωμένο) κόσμο είναι απωθητική.
Όπως και στο εξωτερικό, έτσι κι εδώ το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα εκτροχιάστηκε μέσα στις πολλαπλές κρίσεις. Δυσκολεύτηκε –και δυσκολεύεται ακόμη– να μιλήσει μια σύγχρονη γλώσσα, με αποτέλεσμα η ψήφος σ’ αυτό να έχει κάτι… βίντατζ. Δεν μπορείς να βασίζεσαι στο βίντατζ για καιρό. Δεν μπορείς να απευθύνεσαι στους νοσταλγούς του ελληνόφωνου ροκ εν ρολ και της χαμένης ελληνικής Αρκαδίας. Το θέμα είναι να βρεις πολιτικές που κόβουν την ανάσα τώρα, αλλιώς κάτι άλλο θα πάρει τη θέση σου. Στο παλιό δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» η απάντηση μπορεί να είναι «πολιτική φαντασία». Η δέσμη ιδεών με τις οποίες συνδέθηκε η συγκεκριμένη παράταξη έχει και σήμερα νόημα. Ποιος δεν βλέπει, για παράδειγμα, ότι οι ανισότητες που γιγαντώνονται γεννούν τέρατα; Αλλά στην πολιτική δεν φτάνει να λες τις λέξεις, πρέπει και να εμπνέεις. Μόνο οι ηθοποιοί και οι πολιτικοί παράγουν έργο μιλώντας. Το ΠΑΣΟΚ μπορεί να τα πάει καλύτερα στο κάστινγκ και στη διανομή ρόλων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει, στη μακρά πορεία του, αναδείξει σημαντικές, ευγενικές και μορφωμένες προσωπικότητες. Δεν φτάνει να μας θυμίζεις την πλούσια ιστορία σου, να ποζάρεις σαν φετίχ, μουσειακό έκθεμα ή ένσαρκο μιμ. Πρέπει να ξαναβρείς τη φόρα σου. Τις λέξεις που θα συγκινήσουν. Όχι γιατί θα παίζει απ’ τα μεγάφωνα η μουσική που έφερνε δάκρυα στα μάτια των προγόνων μας, αλλά επειδή στο σήμερα έχεις κάτι να πεις. Ίσως είμαι ρομαντική: τρέμω τις μέρες των εορτασμών, κυρίως την αισθητική τους. Το συγκεκριμένο κόμμα κάποτε, αντί να απογοητεύει, συγκινούσε με όσα υποσχόταν. Πουλούσε με επιτυχία το όραμα μιας καλύτερης ζωής σε ανθρώπους ανεξαρτήτως καταγωγής, έφτιαχνε νοσοκομεία, έκανε τις ιατρικές εξετάσεις και την περίθαλψη προσιτά «κεκτημένα» (τώρα χαμένα), έστηνε δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, υπερασπιζόταν και βάθαινε την ελληνική δημοκρατία και το περιβάλλον (θέμα που το 2009 είχε αναχθεί σε μείζον ζήτημα και το είχαν, τότε, περιγελάσει). Το ίδιο πακέτο, ενισχυμένο με νέες ιδέες, μπορεί να το πουλήσει πάλι, αλλά πρέπει να αλλάξει συσκευασία και οδηγίες χρήσης, προφίλ, γλώσσα και μεταφορείς. Οι κανονικοί άνθρωποι όταν είναι στα καλά τους δεν νοσταλγούν, επιθυμούν. Με αυτές τις κανονικές επιθυμίες κανονικών ανθρώπων πρέπει να ξαναπιάσει σήμα η πολιτική για να γίνει συναρπαστική. Έως τότε, Κάρμινα Μπουράνα και ανατριχίλες.
