Το βαλς με τον αυριανισμό

Στις 11 Απριλίου του 1992, η βρετανική εφημερίδα Sun κυκλοφόρησε με τίτλο «Η Sun τις Κέρδισε», αναφερόμενη στις εκλογές που μόλις, και αναπάντεχα, είχαν κερδίσει οι Συντηρητικοί. Χαρακτηριστικό της σκληρής στάσης της εφημερίδας απέναντι στους Εργατικούς και στον αρχηγό τους, Νιλ Κίνοκ, ήταν ένα φύλλο που κυκλοφόρησε με τίτλο: «Αν κερδίσει ο Κίνοκ, ο τελευταίος που θα φύγει από τη χώρα να σβήσει τα φώτα». 

Είχαμε και εμείς τη δική μας περίπτωση εφημερίδας που υποστήριξε ανοιχτά πως αυτή ευθύνεται για ένα εκλογικό αποτέλεσμα. Τη Δευτέρα 19 Οκτωβρίου, μία μέρα μετά τις εκλογές του 1981, η Αυριανή κυκλοφορεί με τίτλο «Νικήσαμε» και υπέρτιτλο πως οι αγώνες της εφημερίδας δικαιώθηκαν πανηγυρικά.  

Είναι αδύνατο να αποδειχθούν αυτοί οι ισχυρισμοί. Στην περίπτωση της Sun, οι επόμενες εκλογές, εκείνες του 1997, μας δείχνουν πως κάποιο ρόλο παίζουν. Όταν η εφημερίδα άλλαξε ανοιχτά στάση και υποστήριξε τους εργατικούς του Τόνι Μπλερ, πολλοί αναγνώστες της την ακολούθησαν. Στην περίπτωση της Αυριανής δεν έχουμε αντίστοιχα στοιχεία και επομένως δεν μπορούμε να υπολογίσουμε τον εκλογικό της αντίκτυπο. Με μια πρώτη ματιά, αυτός μοιάζει περιορισμένος. Χωρίς αυτήν το ΠΑΣΟΚ θα είχε κερδίσει έτσι και αλλιώς τις εκλογές του 1981 και κατά πάσα πιθανότητα και αυτές του 1985. Με αυτή δίπλα του έχασε τις εκλογές του 1989. 

Και όμως, ο αντίκτυπος των εφημερίδων μπορεί να είναι λιγότερο ορατός αλλά πιο κομβικός και μακροχρόνιος. Στην περίπτωση της Sun, χάρη σε μια σύμπτωση (το εμπάργκο που της έκαναν οι οπαδοί της Λίβερπουλ μετά το Χίλσμπορο), γνωρίζουμε πως εξέθρεψε έναν υπολανθάνοντα αντι-ευρωπαϊσμό που συντέλεσε στη διολίσθηση προς το Brexit. Στην περίπτωση της Αυριανής, ο πολιτικός αντίκτυπος μοιάζει επίσης αρκετά ευρύτερος. 

Ο Αυριανισμός είναι το «Βαλς με τον Μπασίρ» της ελληνικής κεντροαριστεράς: μια βαθιά, σχεδόν ξεχασμένη ανάμνηση. Άνθρωποι από όλες τις κοινωνικές ομάδες, αυτοπροσδιοριζόμενοι κεντρώοι ή αριστεροί, στήριζαν καθημερινά μια εφημερίδα που συντήρησε έναν λόγο αγοραία λαϊκιστικό, επιθετικά ομοφοβικό και στρατευμένα καταγγελτικό, εξαπολύοντας άδικες επιθέσεις και ανήθικες απειλές κατά δημόσιων προσώπων. 

Πώς γίνεται μια τέτοια εφημερίδα να έφτασε το ένα εκατομμύριο φύλλα; Και πώς ένα μεγάλο κόμμα συνδέθηκε τόσο άρρηκτα μαζί της; Χρειαζόταν το ΠΑΣΟΚ την Αυριανή ή απλώς εξέθρεψε ένα «τέρας» που γρήγορα ξέφυγε από τον έλεγχό του; 

Θα μπορούσε κάποιος να πει πως η Αυριανή έριχνε λάδι στο ιδεολογικό μοτίβο της μεταπολίτευσης – τη διαιρετική τομή δεξιάς/αντιδεξιάς. Αυτή η διάκριση, όμως, συντηρούνταν ήδη από τις υπόλοιπες εφημερίδες, χωρίς τα χαρακτηριστικά της Αυριανής. Αυριανή δεν βρίσκουμε ούτε στην Ισπανία ούτε στην Πορτογαλία – αν βρίσκουμε κάπου κάποιο ιστορικό αντίστοιχο, αυτό είναι η φιλοναζιστική Völkischer Beobachter κατά τον μεσοπόλεμο. Εκεί που η Αυριανή διαφέρει είναι πως αυτή η ιδεολογική ματιά γίνεται με όρους ακραίας πόλωσης – κομματικού χουλιγκανισμού. Δαιμονοποιεί τον αντίπαλο και δεν αφήνει περιθώρια για γκρίζες ζώνες: όποιος δεν είναι μαζί μας είναι προδότης και εχθρός.

Ένα τιτίβισμα είχε γίνει κάποτε viral, λέγοντας πως ο Τραμπ είναι «τα σχόλια αναγνωστών με πόδια». Θα ήταν άδικο να πούμε πως το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου είναι η ενσάρκωση της Αυριανής. Ήταν, όμως, η οπισθοφυλακή του ΠΑΣΟΚ. Βρισκόταν εκεί για να θυμίζει ότι τίποτα άλλο δεν έχει σημασία μπροστά στην ήττα της δεξιάς: ούτε η διαφθορά, ούτε οι οικονομικές ατασθαλίες, ούτε οι ιδεολογικές παλινδρομήσεις. Και με κάποιον ειρωνικό τρόπο αυτή η στρατηγική διατήρησης ταυτοτικών διαχωρισμών  έδωσε στο ΠΑΣΟΚ τη δυνατότητα να απορροφά τους κραδασμούς από τον πολιτικό αντίκτυπο των αλλαγών και των μεταλλάξεων που το ίδιο γρήγορα ανακάλυψε ότι έπρεπε να κάνει.

* O κ. Ηλίας Ντίνας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και κάτοχος της ελβετικής έδρας 
στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.

Κεντρική φωτό: Το πρωτοσέλιδο της Αυριανής για την εκλογή Σαρτζετάκη εν είδει πλακάτ στο πεζοδρόμιο. Η εφημερίδα και η υποκουλτούρα που καλλιέργησε ήταν η οπισθοφυλακή του ΠΑΣΟΚ.