Μάνος Λοΐζος. Κατεξοχήν μελωδός, χαρακτηριστικά σεμνός, δημιουργικά πρωτότυπος, αθόρυβα μαχητικός. Τα τραγούδια του έχουν τη σπάνια ποιότητα να είναι απλά, άμεσα, αλλά και τη δύναμη να ξεπερνούν τα όρια του χρόνου. Ο Μάνος Λοΐζος είναι ανάμεσα στους εκλεκτούς, στους πρώτους της μουσικής ιστορίας και δισκογραφίας μας, με έργο φωτεινό και ανεξίτηλο που συντροφεύει τις ζωές των Ελλήνων. Οι μαρτυρίες των ανθρώπων που τον έζησαν ή συνεργάστηκαν μαζί του περιγράφουν έναν καλλιτέχνη αφοσιωμένο στο έργο του με ειλικρίνεια, ανιδιοτέλεια, αλλά και ένα ασυμβίβαστο πνεύμα απέναντι στα πρέπει.
Η επιλογή της μουσικής
Ο Μάνος Λοΐζος, από τους Αιγυπτιώτες Ελληνες, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια στις 22 Οκτωβρίου 1937. Ο πατέρας του Ανδρέας, παντοπώλης, ήταν από το χωριό Αγιοι Βαβατσινιάς της Κύπρου, ενώ η μητέρα του Δέσποινα Μανάκη, κόρη γεωπόνου, ήταν από τη Ρόδο. Στα μαθητικά του χρόνια στο Αβερώφειο Γυμνάσιο της Αλεξάνδρειας ξεκίνησε μουσικά μαθήματα στο βιολί, που σύντομα το άφησε για να πάρει στα χέρια του την κιθάρα. Μετά το Γυμνάσιο, το 1955, ο νεαρός Μάνος ήρθε για σπουδές στην Αθήνα. Αρχικά γράφτηκε στη Φαρμακευτική Σχολή, την οποία άφησε για να πάει στην Ανωτάτη Εμπορική. Παράλληλα, η αλλαγή του πολιτικού καθεστώτος στην Αίγυπτο με την επικράτηση του Νάσερ, έκανε την παραμονή του στην Ελλάδα αναγκαστική. Γειτονιά του τότε έγινε η Κυψέλη, ενώ στη συνέχεια μαζί με τον φίλο του Φώτη Κωνσταντινίδη, φοιτητή της Φιλοσοφικής Σχολής, μετακόμισαν στη Νέα Σμύρνη.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, στην ακμή της νεότητάς του, ο Μάνος Λοΐζος πήρε τη μεγάλη απόφαση να εγκαταλείψει τις σπουδές και να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη μουσική. Οι δράσεις του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη εκείνα τα χρόνια συνέβαλαν στο να διαμορφώσει το μουσικό του όραμα. Για την επιβίωσή του έκανε διάφορες δουλειές. Γκαρσόνι σε ταβέρνα της Κω, γραφίστας σε διαφημιστική εταιρεία, διακοσμητής, ενώ πέρασε για λίγο και από τη σχολή «Βακαλό». Εν τω μεταξύ είχε ασπαστεί την αριστερή ιδεολογία και υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Συλλόγου Φίλων Ελληνικής Μουσικής το 1962, η οποία είχε σκοπό να υποστηρίξει τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, που περιοριζόταν στο ραδιόφωνο, αλλά και την προβολή νέων δημιουργών. Στον ΣΦΕΜ συμμετείχαν ακόμη ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Διονύσης Σαββόπουλος, η Μαρία Φαραντούρη, ο Χρήστος Λεοντής, ο Νότης Μαυρουδής, ο Μάνος Ελευθερίου, ο Φώντας Λάδης κ.ά. Την ίδια χρονιά, με τη μεσολάβηση του Μίμη Πλέσσα που τον σύστησε στην εταιρεία Philips, ηχογράφησε το πρώτο του τραγούδι με τίτλο «Το τραγούδι του δρόμου» σε ποίηση του Λόρκα, απόδοση του Νίκου Γκάτσου και ερμηνεία από τον Γιώργο Μούτσιο.
Οι πρώτες εμφανίσεις
Το καλοκαίρι ανέλαβε τη διεύθυνση της χορωδίας του ΣΦΕΜ και συμμετείχε στη μουσική επιθεώρηση του Μίκη Θεοδωράκη «Ομορφη πόλη» στο θέατρο «Παρκ». Την επόμενη χρονιά, το 1963, μαζί με τον Χρήστο Λεοντή έδωσαν την πρώτη τους συναυλία στο «Ακροπόλ», αποσπώντας επαινετικά σχόλια. Στη συνέχεια, για δεύτερο καλοκαίρι, ξαναβρέθηκε στο θέατρο «Παρκ» στη θρυλική παράσταση «Μαγική πόλις» του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζιδάκι, όπου και παρουσίασε μερικά από τα πρώτα του τραγούδια. Εκεί γνώρισε τη Μάρω Λήμνου, σε στίχους της οποίας θα γράψουν μαζί τα τραγούδια «Νύχτα μικρή αρχόντισσα» και «Φεγγάρι έρημο», που θα ηχογραφήσει στο ξεκίνημά του στην εταιρεία «Λύρα» ο Γιάννης Πουλόπουλος. Το 1964 έπαιξαν μαζί με τη Μαρία Φαραντούρη και τον Γιώργο Ζωγράφο στην μπουάτ «Στοά» στο Κολωνάκι. Εκεί συναντήθηκαν με την Κωστούλα Μητροπούλου, που του έδωσε τους στίχους για δύο από τα εμβληματικά του τραγούδια «Ο δρόμος» και «Ο στρατιώτης».
Τον Μάρτιο του 1965 ο Μάνος Λοΐζος και η Μάρω Λήμνου, μετέπειτα συγγραφέας παιδικών βιβλίων, παντρεύτηκαν. Αυτή η χρονιά υπήρξε παραγωγική, γράφοντας μουσική για τραγούδια, για θεατρικές παραστάσεις και κινηματογραφικές ταινίες, που φανερώνουν τη δημιουργική του φλέβα. Τον Αύγουστο του 1966 ο Μάνος και η Μάρω απέκτησαν τη μονάκριβη κόρη τους Μυρσίνη. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε και το πρώτο τραγούδι με στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, το «Αυτό τ’ αγόρι» με την Αλέκα Μαβίλη. Τον Δεκέμβριο παρουσίασε για πρώτη φορά στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά «Τα νέγρικα», με ερμηνευτές τη Μαρία Φαραντούρη και τον Γιώργο Ζωγράφο.
Τραγούδια-σταθμοί που έγραψαν ιστορία στην ελληνική δισκογραφία
Το 1967 δημιουργήθηκε μια μεγάλη επιτυχία, το τραγούδι «Η δουλειά κάνει τους άντρες», με την Ελένη Ροδά, από την ταινία του Γρηγόρη Γρηγορίου «Τρούμπα 67».
Η επιβολή όμως της δικτατορίας ανατρέπει τη ροή των δράσεών του, αφού ο Λοΐζος ως αριστερός κυνηγήθηκε και αναγκάστηκε με την οικογένειά του να καταφύγει στην Αγγλία. Οταν επέστρεψε, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος τον βοήθησε στην επανεγκατάστασή του. Σύντομα οι δύο άνδρες άρχισαν να μας προσφέρουν μια σειρά έργων που προστέθηκαν στους θησαυρούς της δισκογραφίας μας, με τραγούδια μοναδικά και αειθαλή! Το 1968 κυκλοφόρησε το πρώτο άλμπουμ «Ο σταθμός» από την εταιρεία «Μίνως Μάτσας», με την οποία συνεργάστηκε μόνιμα. «Το παλιό ρολόι» και το «Δελφίνι δελφινάκι» είναι αντιπροσωπευτικά τραγούδια από αυτόν τον πρώτο δίσκο. Δύο χρόνια μετά, το 1970 κυκλοφόρησε το άλμπουμ «Θαλασσογραφίες». Τραγούδια-διαμάντια και μεγάλες επιτυχίες, όπως τα «Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ» και «Τζαμάικα» με τον Γιάννη Καλατζή, «Εχω έναν καφενέ» με τον Γιώργο Νταλάρα, το «Νανούρισμα» με τη Μαρίζα Κωχ, αλλά και τον ίδιο τον συνθέτη με τη βαθιά χαρακτηριστική φωνή του στο «Ο Σεβάχ ο θαλασσινός», στο οποίο ξεδιπλώνει και την ενορχηστρωτική του δεινότητα. Το τρίτο τους άλμπουμ «Να ‘χαμε τι να ‘χαμε» κυκλοφόρησε το 1972 και τα τραγούδια ερμήνευσαν ο Γιώργος Νταλάρας και ο Γιάννης Καλατζής. «Ο Κουταλιανός», «Ηλιε μου σε παρακαλώ», «Παποράκι», «Ελισσώ» και «Πάνε να πεις» τα πιο ακουσμένα και ανάμεσά τους ένα ορχηστρικό-θρύλος, «Το ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας», που έμελλε να γίνει ένα από τα δημοφιλέστερα του συγκεκριμένου χορού στην Ιστορία. Παράλληλα, εκείνα τα χρόνια ασχολήθηκε με το να συνθέτει μουσική και τραγούδια και για άλλες ταινίες. Σπουδαία τραγούδια ακούστηκαν σε αυτές, όπως το «Μάνα δεν φυτέψαμε» με τον Γιάννη Πάριο και «Αχ χελιδόνι μου» με τη Λίτσα Σακελλαρίου.
Στα χρόνια της δημοκρατίας
Το 1974, μια πολύ σημαντική χρονιά στη σύγχρονη Ιστορία μας, αρχικά κυκλοφόρησε το άλμπουμ «Καλημέρα ήλιε», στο οποίο συνεργάστηκε με τον ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου. Το ομότιτλο τραγούδι είχε πει η Χάρις Αλεξίου με διαφορετικούς στίχους στην ταινία των Θανάση Ρεντζή και Νίκου Ζερβού «Μαύρο-άσπρο» την προηγούμενη χρονιά. Ηταν όμως στην εκδοχή του δίσκου και με τους δικούς του στίχους που το τραγούδι έγινε σύνθημα και υιοθετήθηκε, ανεπισήμως, από το κόμμα που έχει σύμβολό του τον ήλιο. «Ο δρόμος», «Ο αρχηγός», «Ο μέρμηγκας», «Τ’ ακορντεόν», «Τσε», «3ος Παγκόσμιος» και το πρώτο πρώτο τραγούδι του στην ποίηση του Λόρκα, «Το τραγούδι του δρόμου».
Το 1975, ο Μάνος Λοΐζος με το έργο «Τα νέγρικα», σε στίχους Γιάννη Νεγρεπόντη, παρουσιάζει δισκογραφικά υλικό που είχε λογοκριθεί πριν από εννέα χρόνια. Αυτό που χαρακτηρίζει τα τραγούδια είναι ο ήχος μιας ηλεκτρικής μπάντας και βέβαια η ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη. Το άλμπουμ «Τα τραγούδια μας» το 1976 σε στίχους του Φώντα Λάδη και ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα ήταν ένας κύκλος πολιτικών τραγουδιών. Το 1978 έγινε πρόεδρος της ΕΜΣΕ, φορέας είσπραξης πνευματικών δικαιωμάτων. Τον ίδιο χρόνο έκανε τον δεύτερο γάμο του με την ηθοποιό Δώρα Σιτζάνη.
«Τα τραγούδια της Χαρούλας» που ήρθαν το 1979 έφεραν έναν από τους δημοφιλέστερους δίσκους στην ελληνική δισκογραφία. Ο απόηχος του πολιτικού τραγουδιού της δεκαετίας του ’70 άρχιζε να κοπάζει και έτσι τα καινούργια τραγούδια με τους στίχους του Μανώλη Ρασούλη και δύο με στίχους του Πυθαγόρα, που εστίαζαν κυρίως στον έρωτα, κατέκτησαν τις καρδιές του κόσμου και έγιναν κλασικά.
Τον Οκτώβριο του 1980 κυκλοφόρησε το άλμπουμ «Για μια μέρα ζωής». Ενα έργο, που έμελλε να είναι το τελευταίο στο σύντομο και τόσο παραγωγικό πέρασμα του Μάνου Λοΐζου από αυτόν τον κόσμο, και που έδειχνε ξεκάθαρα ότι η έμπνευσή του ήταν ανεξάντλητη και ακμαία. Η επόμενη ήταν η τελευταία χρονιά δραστηριοτήτων με συναυλίες σε ΗΠΑ, Σουηδία, Καναδά και Αγγλία τον Μάιο, και μαζί με τον Θάνο Μικρούτσικο και τον Χρήστο Λεοντή σε όλη την Ελλάδα το καλοκαίρι. Δυστυχώς, τον Οκτώβριο εμφανίστηκαν τα πρώτα σοβαρά προβλήματα υγείας με περικαρδίτιδα και νεφρική ανεπάρκεια. Μετά τη νοσηλεία του στο Γενικό Κρατικό ταξίδεψε στη Μόσχα για ιατρικές εξετάσεις. Τον Ιούνιο της επόμενης χρονιάς έπαθε εγκεφαλικό επεισόδιο που τον οδήγησε ξανά στην πρωτεύουσα της ΕΣΣΔ στις 16 Αυγούστου. Κατά τη νοσηλεία του εκεί έπαθε δεύτερο εγκεφαλικό. Στις 17 Σεπτεμβρίου έκλεισε τα μάτια του, αφήνοντάς μας ένα έργο φωτεινό και παντοτινό, έχοντας όλα τα στοιχεία του χαρακτήρα ενός ανθρώπου που διακρινόταν από το ήθος, την ευγένεια και την αγάπη.
Στην επίσημη δισκογραφία του, πέρα από ποικίλες συλλογές και ζωντανές ηχογραφήσεις, υπάρχει ακόμη ένα υπέροχο άλμπουμ που κυκλοφόρησε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του. Είναι «Τα γράμματα στην αγαπημένη». Τραγούδια που ερμηνεύει ο ίδιος με ποιήματα του Ναζίμ Χικμέτ σε ελληνική απόδοση του Γιάννη Ρίτσου.
*Ο κ. Ξενοφών Ραράκος είναι μουσικός παραγωγός.
*Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου
