Ο Κομφούκιος γεννήθηκε στη χερσόνησο Σαντόνγκ, στη βορειοανατολική Κίνα. Τον γνωρίζουμε κυρίως από κείμενα που χρονολογούνται στην «περίοδο των εμπόλεμων κρατών» (475-221 π.Χ.). Αυτήν την περίοδο, η Κίνα δεν ήταν ενοποιημένη πολιτικά ως χώρα και υπέφερε από τους πολέμους επιμέρους κρατιδίων, τα οποία αποτελούσαν απομεινάρια της κάποτε μεγάλης Δυναστείας Τζόου, που είχε διαλυθεί το 771 π.Χ. έπειτα από βαρβαρικές εισβολές.
Στις συνθήκες αυτές, είχε αλλάξει ριζικά η ζωή της κοινωνικής ομάδας των shi (σι), από την οποία προερχόταν και ο Κομφούκιος. Καθώς οι φεουδάρχες νικήθηκαν και στερήθηκαν τα δικαιώματά τους, οι βασιλείς των εμπόλεμων κρατιδίων βασίζονταν πλέον για τη διακυβέρνηση των εδαφών τους σε άτομα που διόριζαν οι ίδιοι και όχι στην κάστα των ευγενών-σι. Λόγω των κοινωνικών αλλαγών αυτών, ο Κομφούκιος μεγάλωσε σε συνθήκες φτώχειας, η οποία επιδεινώθηκε γιατί έχασε τον πατέρα του σε μικρή ηλικία.
Λέγεται πως, όταν ενηλικιώθηκε, αρχικά είχε την ευθύνη για τις αποθήκες και τη γη μιας εύπορης οικογένειας και στη συνέχεια εργάστηκε ως δάσκαλος σε οικογένειες ευγενών. Καθώς οι μαθητές και το κύρος του αυξάνονταν, έτυχε μεγαλύτερης δημόσιας αναγνώρισης. Μάλιστα, μεσήλικας ων, διατέλεσε και υπουργός. Αργότερα, όμως, εγκατέλειψε το πόστο αυτό και έζησε ως εξόριστος.
Σημείο αναφοράς στον βίο του, αποτελεί η διδασκαλία σε μικρούς κύκλους μαθητών (για τον αριθμό τους οι αναφορές ποικίλλουν, από δεκάδες έως χιλιάδες), δηλαδή νεαρών ανδρών, οι οποίοι επιθυμούσαν να επιτύχουν στη δημόσια ζωή. Τέτοιου είδους συζητήσεις μεταξύ δασκάλου και μαθητών φέρονται να περιέχουν τα Ανάλεκτα.
Στη συγκεκριμένη συλλογή, ο Κομφούκιος παρουσιάζεται ως κάποιος που «μεταδίδει, αλλά δεν καινοτομεί». Με άλλα λόγια, υποστηρίχθηκε ότι μετέδιδε το «τάο», δηλαδή τον τρόπο (σκέψης και ζωής) των σοφών της αρχαιότητας, των Τζόου. Παρότι στα Ανάλεκτα οι απόψεις του παρουσιάζονται συνεκτικά, στην ουσία μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τέσσερις ομάδες: θεοδικία, αρμονική τάξη, ηθική δύναμη, αυτοκαλλιέργεια. Ακρογωνιαίος λίθος της σκέψης του υπήρξε η προσωπική ηθική, η οποία ήταν απαραίτητη για την ουσιαστική βελτίωση της ανθρώπινης συνύπαρξης.
Πεπεισμένος ότι οι απόψεις του δεν είχαν μεγάλη απήχηση, ο Κομφούκιος θα επισκεπτόταν τα γειτονικά βασίλεια, όπου θα τις διέδιδε. Σύμφωνα με τα Ανάλεκτα, επέστρεψε στη γενέτειρά του σε ηλικία 68 ετών. Πέθανε στις 21 Νοεμβρίου 479 π.Χ.
Χάρη στη δημοφιλία των Ανάλεκτων, στα χρόνια της δυναστείας των Χαν (206 π.Χ. – 220 μ.Χ.), δημιουργήθηκαν πολυάριθμες αφηγήσεις για την καταγωγή και τα έργα του Κομφούκιου. Σε μεταγενέστερα κείμενα, παρουσιάζεται ως φιγούρα με υπεράνθρωπες ιδιότητες, που είχε προορισμό να κυβερνήσει ως «βασιλιάς χωρίς στέμμα» την προαυτοκρατορική Κίνα. Τελικά αναγνωρίστηκε ως θεότητα και λατρεύτηκε αναλόγως.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι, κατά την προσπάθεια ερμηνείας της κινεζικής κουλτούρας και σκέψης, από την πλευρά των Ιησουιτών, ο Κομφούκιος θεωρήθηκε ουμανιστής της Αναγέννησης. Αργότερα, Γερμανοί στοχαστές, όπως οι Leibniz και Wolff, αναγνώρισαν σε αυτόν έναν σοφό του Διαφωτισμού. Ωστόσο, η φιλοσοφία του δεν αντιμετωπίστηκε θετικά από όλους. Στην ίδια την Κίνα, για παράδειγμα, ο Μάο τον κατηγόρησε ότι εγκλώβισε τη χώρα και τους κατοίκους της σε ένα κλειστό σύστημα φεουδαρχικού αρχαϊσμού και καταπίεσης. Με άλλα λόγια, ο Κομφούκιος περιβάλλεται από έναν «μύθο» και, εν πολλοίς, αποτελεί έναν «πολιτιστικό θρύλο» που ο καθένας «πλάθει» με βάση τη δική του εικόνα και για τους δικούς του σκοπούς.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
