Στις 13 Φεβρουαρίου 1983 πραγματοποιήθηκαν στην Κύπρο προεδρικές εκλογές. Ηταν μόλις η τρίτη φορά στην Ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας, που περισσότεροι του ενός υποψηφίου διεκδίκησαν στην κάλπη το ύπατο πολιτειακό αξίωμα. Πριν από το 1974 είχαν σημειωθεί οι εκλογικές νίκες του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, το 1959 και το 1968. Το 1973 ο Κύπριος ηγέτης αναδείχθηκε εκ νέου στην προεδρία άνευ ανθυποψηφίου. Ο θάνατός του, τον Αύγουστο του 1977, σηματοδότησε την είσοδο σε μια καινούργια εποχή για τα πολιτικά πράγματα του τόπου. Εναν περίπου χρόνο νωρίτερα είχαν ιδρυθεί ο Δημοκρατικός Συναγερμός (ΔΗΣΥ) υπό τον Γλαύκο Κληρίδη και το Δημοκρατικό Κόμμα (ΔΗΚΟ) –αρχικά ως Δημοκρατική Παράταξη– υπό τον Σπύρο Κυπριανού. Τα δύο νέα κόμματα κάλυπταν τον ευρύτερο χώρο της Δεξιάς. Ο ΔΗΣΥ δέχτηκε, πάντως, στους κόλπους του και τους οπαδούς της αντιμακαριακής παράταξης, ενώ το ΔΗΚΟ κινήθηκε πλησιέστερα στο Κέντρο και παρουσιάστηκε ως ο φορέας υποστήριξης και συνέχισης της «μακαριακής» πολιτικής. Το 1977, για το υπόλοιπο της θητείας Μακαρίου, εξελέγη στην προεδρία της Δημοκρατίας ο Κυπριανού, πρόεδρος τότε της Βουλής, χωρίς ανθυποψήφιο και κατόπιν συναίνεσης των πολιτικών κομμάτων. Το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε τον Φεβρουάριο 1978, αφού ο Κληρίδης αποφάσισε να αποσύρει την υποψηφιότητά του, επικαλούμενος την ανάγκη για ενότητα, μετά και την απαγωγή του πρωτότοκου υιού του Κυπριανού, Αχιλλέα, που είχε προηγηθεί.
Συμμαχία με το ΑΚΕΛ
Η κυβέρνηση Κυπριανού ανέλαβε τα ηνία της χώρας σε μία πραγματικά δύσκολη συγκυρία. Στο Κυπριακό ο νέος πρόεδρος προχώρησε, τον Μάιο του 1979, στη σύναψη της δεύτερης «Συμφωνίας Κορυφής», όπως έμεινε γνωστή, η οποία επιβεβαίωνε την επιδίωξη για ομοσπονδιακή λύση του προβλήματος, στο πλαίσιο που είχε προδιαγράψει η Συμφωνία Μακαρίου – Ντενκτάς του Φεβρουαρίου 1977. Στο εσωτερικό η προσπάθεια επικεντρώθηκε στην ανασυγκρότηση της οικονομίας και στην αντιμετώπιση της σωρείας των κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων που είχε προκαλέσει η τουρκική εισβολή. Στον χώρο της αντιπολίτευσης βρίσκονταν, πέραν του ΔΗΣΥ, η σοσιαλιστική Ενιαία Δημοκρατική Ενωση Κέντρου (ΕΔΕΚ) του Βάσου Λυσσαρίδη και από τον Σεπτέμβριο του 1980 το Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού (ΑΚΕΛ). Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 σημείο αναφοράς αποτέλεσε η επίσκεψη στην Κύπρο του Ελληνα πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου (27η Φεβρουαρίου – 1η Μαρτίου 1982). Ο Παπανδρέου έγινε πανηγυρικά δεκτός από τον κυπριακό λαό και τα πολιτικά κόμματα στο σύνολό τους. Οπως δήλωσε ενώπιον της Βουλής, είχε έρθει στο νησί για να δηλώσει όχι απλώς τη συμπαράσταση, αλλά τη συμπαράταξη της Ελλάδας. Ως προς την ουσία του Κυπριακού, εξέφρασε απαισιοδοξία για τις προοπτικές του διακοινοτικού διαλόγου και έθεσε σε πρώτο πλάνο τον αγώνα για τη διεθνοποίηση του ζητήματος.
Στις 20 Απριλίου 1982 ο Κυπριανού, ανακοινώνοντας την πρόθεσή του να είναι υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου 1983, έκανε γνωστή μία προεκλογική συμμαχία με το ΑΚΕΛ, η οποία προνοούσε για τη συνεργασία των δύο κομμάτων με βάση ένα «μίνιμουμ πρόγραμμα». Η συμφωνία –προϊόν εκλογικής ανάγκης για τα συμβαλλόμενα μέρη– περιείχε στοιχεία συμβιβασμού ανάμεσα σε δύο κόμματα με σαφείς ιδεολογικές διαφορές και όχι ταυτόσημες θέσεις στο Κυπριακό. Στα κοινωνικοοικονομικά ζητήματα δεν γίνονταν ιδιαίτερες παραχωρήσεις προς το ΑΚΕΛ, με την οικονομική πολιτική να ορίζεται με βάση το μοντέλο της «μεικτής οικονομίας». Σε σχέση με το εθνικό ζήτημα, χωρίς να απορρίπτεται η διεθνοποίηση, η συμφωνία ενσωμάτωνε και αιτήματα της Αριστεράς: τη συνέχιση του διακοινοτικού διαλόγου και τη λήψη μέτρων για την επαναπροσέγγιση των δύο κοινοτήτων. Ο Κυπριανού ταυτόχρονα προέβη σε ανασχηματισμό, περιλαμβάνοντας στο υπουργικό συμβούλιό του δύο πρόσωπα που τύγχαναν της εμπιστοσύνης του ΑΚΕΛ, χωρίς πάντως να είναι μέλη του: τον Φοίβο Κληρίδη (στο υπουργείο Δικαιοσύνης) και τον Παύλο Παπαγεωργίου (στο υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων).
Προεκλογική αντιπαράθεση με εμπλοκή και της ελληνικής κυβέρνησης
Η δημοσιοποίηση του «μίνιμουμ» προγράμματος έδωσε, ουσιαστικά, το έναυσμα για την έναρξη της προεκλογικής περιόδου. Ο Κληρίδης, αντιδρώντας άμεσα, υποστήριξε ότι η κυβέρνηση βρισκόταν υπό κομμουνιστικό έλεγχο. Δήλωσε επιπλέον ότι το κόμμα του θα αποχωρούσε από το Εθνικό Συμβούλιο, διακομματικό όργανο που συνεδρίαζε και διαβουλευόταν με τον πρόεδρο τα θέματα σχετικά με το Κυπριακό. Τη διαφωνία τους εξέφρασαν επίσης τόσο η ΕΔΕΚ όσο και ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Α΄. Αλλά και ο Ελληνας πρωθυπουργός, με γράμμα του προς τον Κυπριανού (29 Απριλίου), εξέφραζε δυσαρέσκεια για τη μη πρότερη ενημέρωσή του, αλλά και για την έμφαση που δινόταν στις διακοινοτικές συνομιλίες, γεγονός που κατά την άποψή του στρεφόταν εναντίον των δικών του προσπαθειών στο πεδίο της διεθνοποίησης. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος της Ελλάδας, Δημήτρης Μαρούδας, διατύπωσε επίσημα τη διαφωνία για το «μίνιμουμ», αν και διευκρίνισε ότι αυτό δεν συνιστούσε οποιαδήποτε ανάμειξη στα εσωτερικά του κυπριακού κράτους. Η αντιπολίτευση στην Κύπρο, πάντως, δεν άφησε ανεκμετάλλευτη την ευκαιρία. Η ΕΔΕΚ, σε ανακοίνωσή της ανέφερε ότι ο λαός υποδέχθηκε με αισθήματα χαράς την υπεύθυνη στάση της ελληνικής σοσιαλιστικής κυβέρνησης στο Κυπριακό. Ο ΔΗΣΥ, από την πλευρά του, απέρριψε τη θέση του ΑΚΕΛ περί επέμβασης στα εσωτερικά της Κύπρου, υπενθυμίζοντας την έννοια της συμπαράταξης. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά της «Σημερινής», εφημερίδας που υποστήριζε τις θέσεις του Κληρίδη, σύμφωνα με την οποία η «φωνή των Αθηνών» ήταν εγερτήριο σάλπισμα για να αποτραπεί το «διευθυντήριο της πολιτειακής εκτροπής» («Σημερινή», 1η Μαΐου 1982). Στον αντίποδα, για τον ίδιο τον Κυπριανού, δεν ήταν αβάσιμη η υποψία ότι η στάση του Παπανδρέου, μερικώς τουλάχιστον, υπαγορευόταν από την πρόθεσή του να φανεί υποστηρικτικός έναντι του αδελφού κόμματος της ΕΔΕΚ.
Τους μήνες που ακολούθησαν η προεκλογική αντιπαράθεση συνεχίστηκε και κορυφώθηκε. Η «Δημοκρατική Συνεργασία» (ΔΗΚΟ – ΑΚΕΛ) έβαλε κατά του Κληρίδη, καταλογίζοντάς του –ανάμεσα σε άλλα– ενδοτισμό και θέσεις που εξυπηρετούσαν τις ξένες «ιμπεριαλιστικές» δυνάμεις. Στον Λυσσαρίδη, εξάλλου, τα δύο κόμματα απέδιδαν πολιτικό τυχοδιωκτισμό. Ο ΔΗΣΥ, με τη σειρά του, προειδοποιούσε ότι σε περίπτωση συγκρότησης κυβέρνησης «λαϊκού μετώπου», η Κύπρος θα κινδύνευε να απομονωθεί από τον δυτικό κόσμο. Στο Κυπριακό το κόμμα παρουσιαζόταν ταυτισμένο με τη «γραμμή» Παπανδρέου, σε μια σαφή μετατόπιση από τη σταθερή θέση του Κληρίδη υπέρ του διακοινοτικού διαλόγου. Η ΕΔΕΚ κατηγορούσε ΑΚΕΛ και ΔΗΚΟ, επικρίνοντας το «μίνιμουμ» τόσο σε σχέση με το Κυπριακό όσο και σε σχέση με την εσωτερική διακυβέρνηση. Μεγάλη έμφαση έδινε στην ανάγκη να αξιοποιηθεί η συγκυρία της διακυβέρνησης της Ελλάδας από το ΠΑΣΟΚ ούτως ώστε να προβληθεί δυναμικά διεθνώς η ουσία του Κυπριακού ως προβλήματος εισβολής και κατοχής. Αξίζει να σημειωθεί ότι με την ΕΔΕΚ συνέπλευσε το Πατριωτικό Μέτωπο (ΠΑΜΕ) του πρώην υπουργού Παιδείας Χρυσόστομου Σοφιανού, σχηματίζοντας το «Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας» προς υποστήριξη της υποψηφιότητας Λυσσαρίδη. Αλλα δύο εξωκοινοβουλευτικά κόμματα, η Ενωση Κέντρου υπό τον Τάσσο Παπαδόπουλο και η Νέα Δημοκρατική Παράταξη (ΝΕΔΗΠΑ) υπό τον Αλέκο Μιχαηλίδη δεν υποστήριξαν κάποιον από τους υποψηφίους.
Η «ετυμηγορία» της κάλπης
Στις 3 Φεβρουαρίου 1983 υποβλήθηκαν οι υποψηφιότητες για τις προεδρικές εκλογές. Την υποψηφιότητα Κυπριανού πρότεινε ο Μιχαήλ Κυπριανού, πατέρας του ήρωα της ΕΟΚΑ Πετράκη Κυπριανού. Την υποψηφιότητα Κληρίδη πρότεινε ο Χριστοφής Μάτσης, πατέρας του επίσης ήρωα της ΕΟΚΑ Κυριάκου Μάτση. Ο έτερος υποψήφιος Βάσος Λυσσαρίδης προτάθηκε από τον Βύρωνα Λοΐζου, πατέρα του συναγωνιστή του προέδρου της ΕΔΕΚ, Δώρου Λοΐζου. Ο Δώρος Λοΐζου δολοφονήθηκε στα τέλη Αυγούστου 1974 σε απόπειρα που στρεφόταν κατά της ζωής του ίδιου του Λυσσαρίδη. Από σημειολογική άποψη, είναι σαφές ότι καταβλήθηκε προσπάθεια οι τρεις υποψήφιοι να προβληθούν ως συνεχιστές μιας «αγωνιστικής», «ηρωικής» παρακαταθήκης. Οι εκλογές διεξήχθησαν σε κλίμα ηρεμίας στις 13 Φεβρουαρίου. Ο Κυπριανού εξελέγη στην προεδρία της Δημοκρατίας, συγκεντρώνοντας ποσοστό 56,54%. Ο Κληρίδης συγκέντρωσε το 33,93%, ενώ ποσοστό 9,53% ψήφισε τον Λυσσαρίδη. Η αποχή ανήλθε στο 4,97%. Επειτα από πέντε και πλέον χρόνια διακυβέρνησης Κυπριανού, ο λαός αποφάσιζε να ανανεώσει την εντολή του προς τον Κύπριο πρόεδρο. Είναι άξιο επισήμανσης ότι η «Δημοκρατική Συνεργασία» πέτυχε να εκλέξει τον υποψήφιό της με ένα ποσοστό μεγαλύτερο από το άθροισμα της εκλογικής δύναμης των κομμάτων ΔΗΚΟ και ΑΚΕΛ (19,5% και 32,7% αντίστοιχα, στις βουλευτικές εκλογές του 1981). Το επιχείρημα του κομμουνιστικού κινδύνου δεν βρήκε πρόσφορο έδαφος στους ψηφοφόρους του ΔΗΚΟ, ενώ το ΑΚΕΛ προτάσσοντας το «μίνιμουμ» συσπείρωσε αποτελεσματικά τη βάση του. Ο Κληρίδης, από την άλλη, έδειξε να επιβεβαιώνει την ισχύ του κόμματός του, αποτυγχάνοντας ωστόσο να φέρει με το μέρος του μεγάλα τμήματα της ευρύτερης κοινωνίας. Τέλος, ο Λυσσαρίδης βασίστηκε υπέρμετρα στην προβολή της εγγύτητάς του στον Παπανδρέου και περιορίστηκε σε ποσοστό μικρότερο από τη δύναμη της ΕΔΕΚ και του ΠΑΜΕ (8,1% και 2,78% αντιστοίχως).
Ο κ. Σέργιος Παναγή είναι υποψήφιος διδάκτωρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου
