«Η Αγγλία περιμένει ότι κάθε άνδρας θα κάνει το καθήκον του». Αυτό ήταν το μήνυμα που έστειλε ο αντιναύαρχος Οράτιος Νέλσον, επικεφαλής των βρετανικών δυνάμεων λίγο πριν ξεκινήσει η Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ, στις 21 Οκτωβρίου 1805. Το βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό έμελλε να αντιμετωπίσει τον ενωμένο γαλλοϊσπανικό στόλο στα ανοικτά των ακτών του ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ, στη νοτιοδυτική Ισπανία, σε μια κομβική στιγμή στους Ναπολεόντειους Πολέμους η οποία εδραίωσε την κυριαρχία της Βρετανίας στη θάλασσα και έθεσε τέρμα στις ελπίδες του Ναπολέοντα να εισβάλει στη χώρα. Αν και ο βρετανικός στόλος αριθμητικά υστερούσε κατά πολύ, η τολμηρή τακτική του Νέλσον, συμπεριλαμβανομένης της περίφημης στρατηγικής του να διασπάσει την αντίπαλη γραμμή, διέλυσε τη γαλλική αντίσταση. Η νίκη αυτή δεν ήρθε χωρίς βαρύ αντίτιμο: ο ίδιος ο Νέλσον τραυματίστηκε θανάσιμα και πέρασε για πάντα στην κρίση της Ιστορίας.
Η Γαλλία προσπαθούσε να ελέγξει τα ευρωπαϊκά ύδατα και να διευκολύνει μια πιθανή εισβολή στη Βρετανία.
Το διακύβευμα στο Τραφάλγκαρ ήταν μεγάλο, καθώς η Γαλλία του Ναπολέοντα προσπαθούσε να ελέγξει τα ευρωπαϊκά ύδατα και να διευκολύνει μια πιθανή εισβολή στη Βρετανία. Ο γαλλικός στόλος, υπό τον ναύαρχο Πιερ-Σαρλ Βιλνέβ, είχε ξεκινήσει από την Τουλώνη και, ελπίζοντας να αποφύγει τον βρετανικό αποκλεισμό, σκόπευε να ενωθεί με άλλα γαλλικά πλοία. Υστερα από αρκετές αψιμαχίες, κατάφερε να διασπάσει τον βρετανικό αποκλεισμό και έπλευσε προς το Καντίθ της Ισπανίας, προκειμένου να ενωθεί με το ισπανικό ναυτικό, με σκοπό να αποκτήσει την κυριαρχία στη Μάγχη. Η ανησυχία της Βρετανίας ότι αν ο γαλλοϊσπανικός στόλος κυριαρχούσε στις θάλασσες, τα στρατεύματα του Ναπολέοντα θα μπορούσαν να περάσουν ανενόχλητα στη Βρετανία ήταν εύλογη. Υπό αυτή την έννοια, το Τραφάλγκαρ δεν ήταν απλώς μια ναυμαχία, αλλά ένας αγώνας για την επιβίωση της Βρετανίας ως κυρίαρχης δύναμης.
Πράγματι, τον Αύγουστο του 1805 τα πλοία του Βιλνέβ έφτασαν στο Κάντιθ, το οποίο ο στόλος του Νέλσον είχε αποκλείσει επί εβδομάδες, ασκώντας συνεχώς πίεση στις γαλλοϊσπανικές δυνάμεις. Ο Βιλνέβ, υπό την πίεση του Ναπολέοντα και παρά τις αντιρρήσεις του, απέπλευσε τελικά από το λιμάνι, οδηγώντας στη μοιραία συνάντηση.
Ο Νέλσον χώρισε τον στόλο του σε δύο τμήματα και επιτέθηκε κάθετα – μια ανορθόδοξη προσέγγιση που αιφνιδίασε τον εχθρό.
Η στρατηγική ευφυΐα που επέδειξε ο Νέλσον στα ανοιχτά του Τραφάλγκαρ ήταν εμφανής από την αρχή. Αντί να εφαρμόσει την παραδοσιακή τακτική που ήθελε τα πλοία να παρατάσσονται σε παράλληλες γραμμές, χώρισε τον στόλο του σε δύο τμήματα και επιτέθηκε κάθετα – μια ανορθόδοξη προσέγγιση που αιφνιδίασε τον εχθρό. Ο ελιγμός αυτός διέσπασε αποτελεσματικά τη γαλλοϊσπανική γραμμή, αποδυναμώνοντας το αριθμητικό της πλεονέκτημα. Το χάος που ακολούθησε επέτρεψε στους Βρετανούς να απομονώσουν και να κατατροπώσουν μεμονωμένα πλοία, διασπώντας τη συνοχή του εχθρικού στόλου.
Η ναυμαχία ήταν λυσσώδης. Μέχρι τη στιγμή που η ναυαρχίδα του Νέλσον, το “HMS Victory”, αντιμετώπισε το “Bucentaure” του Βιλνέβ και τα καταστρώματα και των δύο πλοίων γέμισαν από συντρίμμια, νεκρούς και τραυματίες από τα πυρά του αντίπαλου πυροβολικού. Η ισχύς των όπλων και ο χειρισμός των πλοίων από τη βρετανική πλευρά ήταν ανώτερα σε σχέση με τον γαλλοϊσπανικό στόλο, οδηγώντας σε μια καταστροφική ήττα για τις δυνάμεις του Ναπολέοντα. Από τα 33 εχθρικά πλοία, τα 22 αιχμαλωτίστηκαν ή καταστράφηκαν, ενώ οι Βρετανοί δεν έχασαν κανένα, απόδειξη των ναυτικών ικανοτήτων και της εμπνευσμένης διοίκησης του Νέλσον.
Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, ο Βρετανός ναύαρχος πυροβολήθηκε από έναν Γάλλο σκοπευτή.
Η Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ, όμως, έμελλε να αποτελέσει ένα ακόμη πιο σημαντικό σταθμό της ζωής του. Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, ο Βρετανός ναύαρχος πυροβολήθηκε από έναν Γάλλο σκοπευτή. Η σφαίρα διαπέρασε τον αριστερό ώμο, τον πνεύμονα και σφηνώθηκε στη σπονδυλική του στήλη. Βαριά τραυματισμένος, οδηγήθηκε στο ιατρείο του πλοίου, όπου είπε στον χειρουργό Ουίλιαμ Μπίτι: «Δεν μπορείς να κάνεις πολλά για μένα, γιατρέ». Στις 16:30 ο Οράτιος Νέλσον άφησε την τελευταία του πνοή. Παρά τον θανάσιμο τραυματισμό του, έζησε αρκετά για να μάθει για τη νίκη, η οποία εξασφάλισε την κληρονομιά του ως εθνικού ήρωα: ο θάνατός του μετέτρεψε το Τραφάλγκαρ όχι μόνο σε στρατηγικό θρίαμβο αλλά και σε σύμβολο προσωπικής θυσίας για το έθνος.
Οι επιπτώσεις της ναυμαχίας ήταν πολύ σημαντικές. Ενώ το άμεσο αποτέλεσμα ήταν η καταστροφή των σχεδίων του Ναπολέοντα να εισβάλει στη Βρετανία, ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος παγίωσε τη βρετανική ναυτική υπεροχή για περισσότερο από έναν αιώνα, αναδιαμορφώνοντας τις γεωπολιτικές ισορροπίες. Ο έλεγχος των θαλασσών επέτρεψε στη Βρετανία να οικοδομήσει μια παγκόσμια αυτοκρατορία, επεκτείνοντας την επιρροή της από την Ινδία έως την Αμερική. Αντίθετα, ο Ναπολέων έστρεψε την προσοχή του στην ηπειρωτική Ευρώπη, οδηγώντας σε μια σειρά χερσαίων εκστρατειών που θα καθόριζαν το τελευταίο μέρος της βασιλείας του.
Το Τραφάλγκαρ θεωρείται συχνά ως το τελευταίο καρφί στο φέρετρο των γαλλικών ναυτικών φιλοδοξιών.
Στην ιστορική ανάλυση, το Τραφάλγκαρ θεωρείται συχνά ως το τελευταίο καρφί στο φέρετρο των γαλλικών ναυτικών φιλοδοξιών. Σύμφωνα με τις σύγχρονες ερμηνείες, η έκβαση της ναυμαχίας δεν αφορούσε μόνο τους αριθμούς ή την ισχύ των πλοίων που συμμετείχαν, αλλά τη στρατηγική προνοητικότητα και την ηγεσία. Η ηγεσία του Νέλσον, τολμηρή και αποφασιστική, ήταν το κλειδί για την υπέρβαση της αριθμητικής υπεροχής του γαλλοϊσπανικού στόλου. Η προθυμία του να εφαρμόσει τακτικές υψηλού ρίσκου κατέδειξε μια ευρύτερη αλλαγή στον ναυτικό πόλεμο, όπου η κινητικότητα και ο αιφνιδιασμός έγιναν καίρια συστατικά της επιτυχίας.
Η κληρονομιά του Νέλσον, που απαθανατίστηκε σε μνημεία όπως η στήλη του Νέλσον στην πλατεία Τραφάλγκαρ στο Λονδίνο, συνεχίζει να εμπνέει θαυμασμό για την ηγεσία του, ενώ η ίδια η μάχη παραμένει ένα εγχειρίδιο για τη ναυτική στρατηγική και την επίδειξη θάρρους υπό τα καταιγιστικά εχθρικά πυρά.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
