Στις 22 Οκτωβρίου 1721, ο τσάρος Πέτρος Α΄ της Ρωσίας, γνωστός ως Μέγας Πέτρος, ανακήρυξε επίσημα την ίδρυση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η βαρυσήμαντη αυτή διακήρυξη ήταν το αποκορύφωμα των σαρωτικών μεταρρυθμίσεων και των στρατιωτικών νικών του Πέτρου, οι οποίες μετέτρεψαν τη Ρωσία από ένα σχετικά απομονωμένο βασίλειο σε μια ισχυρή ευρωπαϊκή αυτοκρατορία.
Ο Πέτρος ο Μέγας ανέβηκε στον θρόνο της Ρωσίας το 1682, αρχικά ως συμβασιλέας με τον ετεροθαλή αδελφό του Ιβάν Ε΄. Οταν ο Ιβάν πέθανε το 1696, ο Πέτρος έγινε ο μοναδικός κυβερνήτης της Ρωσίας. Σε αντίθεση με πολλούς από τους προκατόχους του, ήταν αποφασισμένος να εκσυγχρονίσει τη Ρωσία κατά τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα. Η βασιλεία του χαρακτηρίστηκε από μια αδιάκοπη επιδίωξη μεταρρυθμίσεων, οι οποίες αφορούσαν στρατιωτικούς, κυβερνητικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς τομείς.
Ενας από τους σημαντικότερους στόχους του Πέτρου ήταν να καθιερώσει τη Ρωσία ως μια σημαντική ευρωπαϊκή δύναμη, ιδίως μέσω της επέκτασης της πρόσβασής της στις θάλασσες. Η Ρωσία ήταν σε μεγάλο βαθμό περίκλειστη, γεγονός που περιόριζε την επιρροή της στην παγκόσμια σκηνή. Αυτό οδήγησε τον Πέτρο να επικεντρωθεί στην εξασφάλιση εδαφών που θα έδιναν στη Ρωσία πρόσβαση σε βασικές θαλάσσιες οδούς, ιδίως στη Βαλτική Θάλασσα.
Στο πλαίσιο της προσπάθειας του Πέτρου για αυτοκρατορική εξουσία εντάσσεται ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος (1700-1721), μια παρατεταμένη σύγκρουση που διεξήχθη κυρίως μεταξύ της Ρωσίας και της Σουηδίας. Εκείνη την εποχή, η Σουηδία ήταν μία από τις κυρίαρχες στρατιωτικές δυνάμεις στη Βόρεια Ευρώπη, ελέγχοντας μεγάλο μέρος της Βαλτικής. Πρωταρχικός στόχος του Πέτρου στον πόλεμο ήταν να διασπάσει τη σουηδική κυριαρχία στη Βαλτική και να εξασφαλίσει λιμάνια για τη Ρωσία σε θερμά ύδατα, κατοχυρώνοντας την άμεση πρόσβαση της χώρας στο ευρωπαϊκό εμπόριο και τη ναυτική της ισχύ.
Η αποφασιστικότητα και η στρατηγική ευφυΐα του Πέτρου οδήγησαν σε μια αποφασιστική νίκη.
Ο πόλεμος ήταν επίπονος και δαπανηρός, με τις δύο πλευρές να υφίστανται σημαντικές απώλειες. Ωστόσο, η αποφασιστικότητα και η στρατηγική ευφυΐα του Πέτρου οδήγησαν τελικά σε μια αποφασιστική νίκη. Η μάχη της Πολτάβα το 1709 αποτέλεσε σημείο καμπής, με τις ρωσικές δυνάμεις να κατατροπώνουν τον σουηδικό στρατό. Μετά από αυτή τη νίκη, η δύναμη της Σουηδίας μειώθηκε και το 1721 ο πόλεμος έληξε με τη Συνθήκη του Νίσταντ.
Υπογεγραμμένη στις 30 Aυγούστου/10 Σεπτεμβρίου 1721, η Συνθήκη του Νίσταντ εδραίωσε τη θέση της Ρωσίας ως κυρίαρχης δύναμης στην περιοχή της Βαλτικής. Σύμφωνα με τους όρους της, η Σουηδία παραχώρησε σημαντικά εδάφη, όπως η Λιβονία, η Εσθονία, η Ινγκρια και τμήματα της Καρελίας, παρέχοντας στη Ρωσία την πολυπόθητη πρόσβαση στη Βαλτική Θάλασσα. Η επέκταση αυτή όχι μόνο αύξησε το εδαφικό μέγεθος της Ρωσίας, αλλά και εδραίωσε την παρουσία της ως θαλάσσιας δύναμης.
Με το νέο κύρος της Ρωσίας, ο Μέγας Πέτρος άδραξε την ευκαιρία για να αναβαθμίσει τον τίτλο του και το κύρος του έθνους του. Στις 22 Οκτωβρίου 1721, κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης τελετής στην Αγία Πετρούπολη, ο Πέτρος δέχθηκε τον τίτλο του «αυτοκράτορα πασών των Ρωσιών». Η ανακήρυξη αυτή μετέτρεψε επίσημα το Βασίλειο της Ρωσίας σε Ρωσική Αυτοκρατορία, συμβολίζοντας τη νεοαποκτηθείσα εξέχουσα θέση της χώρας στην παγκόσμια σκηνή.
Ο τίτλος του αυτοκράτορα εξέφραζε τη φιλοδοξία του Πέτρου να κυβερνήσει όχι απλώς ένα βασίλειο, αλλά μια τεράστια, πολυεθνική αυτοκρατορία.
Ο τίτλος του αυτοκράτορα εξέφραζε τη φιλοδοξία του Πέτρου να κυβερνήσει όχι απλώς ένα βασίλειο, αλλά μια τεράστια, πολυεθνική αυτοκρατορία ισάξια με τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχής. Υιοθετώντας αυτόν τον τίτλο, ο Πέτρος μπήκε στην ίδια συνομοταξία με άλλους μονάρχες που κυβερνούσαν αυτοκρατορίες, όπως ο αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και ο Οθωμανός σουλτάνος. Ήταν μια διακήρυξη της φιλοδοξίας της Ρωσίας να γίνει σημαντικός παίκτης στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια πολιτική.
Η ανακήρυξη αντανακλούσε επίσης το όραμα του Πέτρου για τον εκσυγχρονισμό της Ρωσίας μέσω του εξευρωπαϊσμού. Είχε ήδη εισαγάγει πολυάριθμες μεταρρυθμίσεις με στόχο την αναδιαμόρφωση της ρωσικής κοινωνίας και διακυβέρνησης. Από τη δημιουργία ενός επαγγελματικού μόνιμου στρατού και ναυτικού μέχρι την αναδιοργάνωση της κυβέρνησης και την ίδρυση νέων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ο Πέτρος εργάστηκε ακούραστα για τη δημιουργία ενός πιο συγκεντρωτικού και αποτελεσματικού κράτους. Οι προσπάθειές του να επιβάλει τη δυτική ενδυμασία, τα έθιμα, ακόμη και την αρχιτεκτονική –κυρίως στη νέα του πρωτεύουσα, την Αγία Πετρούπολη– ήταν όλα μέρος του ευρύτερου οράματός του για μια εξευρωπαϊσμένη Ρωσική Αυτοκρατορία.
Υπό τους διαδόχους του, η αυτοκρατορία θα συνέχιζε να μεγαλώνει, εκτεινόμενη σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη, την Κεντρική Ασία και τη Βόρεια Αμερική.
Η ανακήρυξη της Ρωσικής Αυτοκρατορίας σηματοδότησε την έναρξη μιας αυτοκρατορικής περιόδου που θα διαρκούσε σχεδόν δύο αιώνες, κατά τη διάρκεια της οποίας η Ρωσία εξελίχθηκε σε μία από τις μεγαλύτερες και ισχυρότερες αυτοκρατορίες στον κόσμο. Το όραμα του Μεγάλου Πέτρου για μια εξευρωπαϊσμένη Ρωσία έθεσε τις βάσεις για τη μελλοντική επέκταση και επιρροή της αυτοκρατορίας. Υπό τους διαδόχους του, η αυτοκρατορία θα συνέχιζε να μεγαλώνει, εκτεινόμενη τελικά σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη, την Κεντρική Ασία και τη Βόρεια Αμερική.
Ωστόσο, το αυτοκρατορικό σύστημα εισήγαγε επίσης νέες προκλήσεις, ιδίως την ανάγκη διαχείρισης ενός τεράστιου, πολυεθνικού πληθυσμού και των αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ του απολυταρχικού καθεστώτος και της αυξανόμενης κοινωνικής δυσαρέσκειας. Οι προκλήσεις αυτές θα κορυφωθούν με τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, η οποία έβαλε τέλος στη δυναστεία των Ρομανόφ και στην αυτοκρατορία που είχε δημιουργήσει ο Πέτρος.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
