Τις αιτίες για την εκδήλωση της Προτεσταντικής Επανάστασης στην Κεντρική Ευρώπη κατά τον 16ο αιώνα, τις συναντά κανείς τόσο στις εκκλησιαστικές όσο και στις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής. Θα ήταν ανακριβές να ισχυριστεί κάποιος ότι η αντίδραση εναντίον της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ήταν αποκλειστικά θρησκευτικό κίνημα. Για την πλειονότητα των πρώτων υποστηρικτών των απόψεων του Μαρτίνου Λούθηρου, όμως, το κίνημα που εξαπέλυσε ήταν μια εξέγερση εναντίον των υλικών και ηθικών παρεκτροπών της καθολικής εκκλησίας.
Ο ηγέτης του κινήματος της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης, Μαρτίνος Λούθηρος, γεννήθηκε τον Νοέμβριο του 1483 στο Αισλέμπεν της Σαξονίας, σε μια αρκετά φτωχή οικογένεια. Αυτό βέβαια δεν τον απέτρεψε από τον φοιτήσει σε σχολεία του Μάνσφελντ, του Μαγδεμβούργου και του Αϊζενάχ και στη συνέχεια να εγγραφεί στο Πανεπιστήμιο της Ερφούρτης, το 1501, προκειμένου να σπουδάσει φιλοσοφία. Το 1507 χειροτονήθηκε ιερέας και λίγο αργότερα ολοκλήρωσε τις διδακτορικές σπουδές του στη Θεολογία. Σύντομα απέκτησε τον έλεγχο πολλών αυγουστινιανών μονών. Παρά το νεαρό της ηλικίας του, εξελέγη πρύτανης της Θεολογικής Σχολής στη Βιτεμβέργη.
Ο Λούθηρος κατέληξε στην άποψη ότι η πίστη και όχι τα καλά έργα συνιστούσε το κλειδί για την είσοδο στον Παράδεισο.
Ιδιαίτερα συχνά ο Λούθηρος βασανιζόταν από ερωτήματα που σχετίζονταν με την πίστη του στον Θεό. Περνούσε ατελείωτες ώρες είτε προσευχόμενος στο δωμάτιό του είτε διαβάζοντας στη βιβλιοθήκη αναζητώντας απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Εχοντας επηρεαστεί από την αναφορά στην επιστολή του Αποστόλου Παύλου «Προς Ρωμαίους», ότι «ο δίκαιος άνθρωπος θα κερδίσει την αιώνια ζωή μέσω της πίστης του», καθώς και από τις διδασκαλίες του Αγίου Αυγουστίνου, ο Λούθηρος κατέληξε στην άποψη ότι η πίστη και όχι τα καλά έργα συνιστούσε το κλειδί για την είσοδο στον Παράδεισο.
Ο ίδιος μεγάλωσε σε μια εποχή στην οποία η καθολική εκκλησία δεχόταν κριτική ακόμη και από κληρικούς, όπως ο ολλανδικής καταγωγής Ερασμος, για την παρεκτροπή της από τις βασικές αρχές του χριστιανισμού. Στις αρχές του 16ου αιώνα, πολλοί κληρικοί δεν διέθεταν επαρκή μόρφωση και θεολογική κατάρτιση, προκειμένου να ανταποκριθούν στον ρόλο τους. Κάποιοι είχαν αποκτήσει τις εκκλησιαστικές θέσεις τους χρησιμοποιώντας αθέμιτα μέσα και άλλοι διήγαν μια εξαιρετικά «εγκόσμια» ζωή. Ενώ κάποιοι από τους επισκόπους ζούσαν με πριγκιπική μεγαλοπρέπεια, μερικοί από τους κατώτερους κληρικούς επιδίωκαν περιστασιακά να ενισχύουν το εισόδημά τους, διατηρώντας ταβέρνες, χαρτοπαικτικές λέσχες και άλλες επιχειρήσεις.
Εκείνο που προξενούσε την αντίδραση όσων έβλεπαν ότι η καθολική εκκλησία διολίσθαινε στην αμαρτία, ήταν η πώληση των συγχωροχαρτιών.
Δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο της παραβίασης του όρκου της παρθενίας από τους μοναχούς. Αλλωστε, ο ίδιος ο Πάπας Ιννοκέντιος Η΄ είχε οχτώ νόθα τέκνα, μερικά από τα οποία είχαν γεννηθεί πριν από την εκλογή του στο αξίωμα του ποντίφικα. Εκείνο, όμως, που προξενούσε την αντίδραση όσων έβλεπαν ότι η καθολική εκκλησία διολίσθαινε στην αμαρτία ήταν η πώληση συγχωροχαρτιών. Το συγχωροχάρτι ήταν ένα έγγραφο, το οποίο πιστοποιούσε άφεση των αμαρτιών και χάριζε το σύνολο ή μέρος της τιμωρίας του προσώπου που το πλήρωνε.
Αγανακτισμένος από την κατάσταση που επικρατούσε στην καθολική εκκλησία και αποφασισμένος να κάνει κάτι για να την αλλάξει, ο Λούθηρος θυροκόλλησε τις «95 Θέσεις» του στις 31 Οκτωβρίου 1517 στην εκκλησία των Αγίων Πάντων στη Βιτεμβέργη. Στο θυροκολλημένο έντυπο καταδίκαζε την πρακτική της πώλησης συγχώρεσης στους πιστούς από την πλευρά της εκκλησίας. Διένειμε, μάλιστα, το κείμενό του σε πιστούς της περιοχής, καλώντας όσους επιθυμούσαν να τον αμφισβητήσουν να έρθουν και να συζητήσουν μαζί του για αυτό το θέμα.
Η δημοσίευση των Θέσεων του Λούθηρου προκάλεσε αναστάτωση στην τοπική εκκλησία καθώς και στην κοινωνία της Βιτεμβέργης. Ο Λούθηρος αρνήθηκε να υπακούσει στο κέλευσμα του πάπα Λέοντα Ι΄ να δώσει τέλος στη «σταυροφορία» του. Στην πορεία του χρόνου βρήκε πολλούς συμμάχους στον αγώνα του να αναμορφώσει την καθολική εκκλησία, μεταξύ των οποίων συγκαταλεγόταν ο εκλέκτορας της Σαξονίας Φρειδερίκος Γ΄ ο Σοφός.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
