Η Οκτωβριανή/Νοεμβριανή Επανάσταση στη Ρωσία θεωρείται από πολλούς, ακόμη και δηλωμένους πολέμιους του κομμουνισμού, όπως ο Αμερικανός διπλωμάτης Τζορτζ Κέναν, ως το σημαντικότερο γεγονός του «σύντομου» 20ού αιώνα. Πυροδότησε αλλά και σηματοδότησε αλλαγές στην πολιτική, την οικονομία και την κοινωνία, που ξεπέρασαν τα γεωγραφικά και χρονικά όρια της Σοβιετικής Ενωσης. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που ακόμη και σήμερα, πάνω από έναν αιώνα από την ημέρα της έκρηξής της, υπάρχουν πολλοί μελετητές που ερευνούν την ιστορία της Επανάστασης στη Ρωσία, το φθινόπωρο του 1917.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξε καταλύτης για την εξέλιξη των αιτημάτων για μεταρρυθμίσεις στη Ρωσία. Μπορεί αρχικά οι μάχες να ξεκίνησαν σε μια έξαρση πατριωτισμού και εθνικής σύμπνοιας, με τον τσάρο να ευλογεί τους στρατιώτες που έφευγαν για το μέτωπο, ωστόσο, μέσα σε έναν χρόνο, η κατάσταση άλλαξε δραματικά. Η Ρωσία σταθερά υποχωρούσε στα πεδία των μαχών, δείγμα της υστέρησης του ρωσικού στρατού σε εξοπλισμό και εκπαίδευση. Οι φιλελεύθεροι δεν άργησαν να επαναφέρουν τα αιτήματά τους για μεταρρυθμίσεις. Παράλληλα, φτωχοί αγρότες, οι οποίοι αποτελούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού της Ρωσίας, υπηρετούσαν στον στρατό αδυνατώντας να συμβάλουν στην ενίσχυση του οικογενειακού εισοδήματός τους.
Κύρια αιτία για την έκρηξη της επανάστασης ήταν η δυσαρέσκεια από την πείνα και τις στερήσεις, καθώς και η απογοήτευση για την αδιαλλαξία του τσάρου απέναντι στις μεταρρυθμίσεις.
Ως κύρια αιτία για την έκρηξη της Ρωσικής Επανάστασης τον Φεβρουάριο/Μάρτιο του 1917 στο Πέτρογκραντ (Αγία Πετρούπολη) προβάλλεται η μαζική δυσαρέσκεια από την πείνα και τις στερήσεις, σε συνδυασμό με την κλιμάκωση της απογοήτευσης του λαού για την αδιαλλαξία του τσάρου Νικολάου Β΄ απέναντι στις μεταρρυθμίσεις. Αδυνατώντας να ελέγξει τις εξελίξεις που τέθηκαν σε κίνηση μετά εκείνη την πρώτη επανάσταση, ο Νικόλαος Β΄ παραιτήθηκε από τον θρόνο στις 2/15 Μαρτίου 1917.
Ως ηγετική μορφή της προσωρινής κυβέρνησης που συστάθηκε κατά την επανάσταση του Φεβρουαρίου/Μαρτίου αναδείχθηκε ο σοσιαλεπαναστάτης δικηγόρος Αλεξάντρ Κέρενσκι. Παράλληλα με την προσωρινή κυβέρνηση, ασκούσαν ισχυρή πολιτική επιρροή τα Σοβιέτ (συμβούλια) του Πέτρογκραντ, στα οποία κυριαρχούσαν εργάτες και στρατιώτες που είχαν συμβάλει στην ανατροπή του τσάρου. Η ισορροπία ανάμεσα στις δύο εξουσίες ήταν δύσκολο να επιτευχθεί. Αμφότερες διέθεταν διαφορετικές ιδέες για το μέλλον της Ρωσίας.
Ο Λένιν υποστήριξε ότι το προλεταριάτο θα μπορούσε να ανατρέψει την αδύναμη αστική τάξη που βρισκόταν στην εξουσία.
Τον Απρίλιο επέστρεψε στη Ρωσία έπειτα από απουσία πολλών ετών ο ηγέτης του κόμματος των μπολσεβίκων, Βλαντίμιρ Ουλιάνοφ «Λένιν». Σε κείμενό του, γνωστό ως Οι θέσεις του Απρίλη, ο Λένιν υποστήριξε ότι το προλεταριάτο θα μπορούσε να ανατρέψει την αδύναμη αστική τάξη που βρισκόταν στην εξουσία μετά την πτώση του τσάρου, εξασφαλίζοντας τη συμμαχία-στήριξη των φτωχών αγροτών. Κατά τον ίδιο, τα σοβιέτ ήταν εκείνα που θα παρείχαν τη βάση, το πρόπλασμα για την οικοδόμηση ενός νέου κράτους το οποίο –σύμφωνα με τις απόψεις του Μαρξ– ονόμαζε δικτατορία του προλεταριάτου και των αγροτών (ως αντίστιξη στη δικτατορία της αστικής τάξης, που κατά τον μαρξισμό υπάρχει στον καπιταλισμό).
Σταδιακά οι μπολσεβίκοι απέκτησαν μεγαλύτερη επιρροή μεταξύ των διαφόρων επιτροπών των εργατών, των αγροτών και των στρατιωτών, ενώ η ισχύς της προσωρινής κυβέρνησης εξασθενούσε εξαιτίας της αδυναμίας της να εκπληρώσει τις υποσχέσεις της για διασφάλιση της ειρήνης και της εγγύησης για αναδιανομή της γης. Μέσα στον Οκτώβριο, και αφού επέστρεψε από τη Φιλανδία όπου είχε προσωρινά διαφύγει, ο Λένιν εξέφρασε την άποψη ενώπιον της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματός του ότι μια νέα επανάσταση είχε μεγάλες πιθανότητες να επιτύχει.
Οι καμπάνες που άρχισαν να κρούουν σε όλη την πόλη σήμαναν την πτώση της προσωρινής κυβέρνησης.
Με επικεφαλής τον Λιεβ Τρότσκι, οι μπολσεβίκοι ανέλαβαν δράση στις 24 Οκτωβρίου/6 Νοεμβρίου καταλαμβάνοντας τους σιδηροδρομικούς σταθμούς, τις γέφυρες, τα τηλεφωνικά κέντρα, την Εθνική Τράπεζα και άλλα στρατηγικά σημεία της πρωτεύουσας. Η φρουρά της πόλης τέθηκε υπό τον έλεγχο της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής. Την επομένη, 25 Οκτωβρίου/7 Νοεμβρίου 1917 κατελήφθησαν τα Χειμερινά Ανάκτορα στο Πέτρογκραντ έπειτα από σύντομη μάχη.
Οι καμπάνες που άρχισαν να κρούουν σε όλη την πόλη σήμαναν την πτώση της προσωρινής κυβέρνησης, τα περισσότερα μέλη της οποίας συνελήφθησαν. Ο Κέρενσκι κατάφερε να ξεφύγει και κατευθύνθηκε προς τις στρατιωτικές μονάδες που βρίσκονταν έξω από την πρωτεύουσα με σκοπό να ζητήσει τη συνδρομή τους στη σύγκρουση με τους μπολσεβίκους. Τη νύχτα της 7ης προς την 8η Νοεμβρίου ξεκίνησαν οι εργασίες του 2ου Συνεδρίου των Σοβιέτ, το οποίο κλήθηκε να αναγνωρίσει τα τετελεσμένα. Μέσα σε λίγες ώρες, η πρωτεύουσα βρισκόταν σχεδόν ολόκληρη υπό τον έλεγχο των μπολσεβίκων.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
