Άρχισε να παίζει σκάκι στα έξι του χρόνια, ακολουθώντας το παράδειγμα των γονιών του, και στα είκοσι δύο του έγινε παγκόσμιος πρωταθλητής, τίτλο που κράτησε για σχεδόν δεκαπέντε χρόνια. Έως την αποχώρησή του από το επαγγελματικό σκάκι, το 2005, ήταν νούμερο ένα στον κόσμο και θεωρείται ο σπουδαιότερος σκακιστής όλων των εποχών. Τα θρυλικά του παιχνίδια με τον Ανατόλι Κάρποφ αποτελούν μέχρι σήμερα σημεία αναφοράς για τους λάτρεις του σκακιού. Αξέχαστος έμεινε και ο αγώνας του Γκάρι Κασπάροφ ενάντια στον υπολογιστή Deep Blue της ΙΒΜ. Στο πρώτο παιχνίδι, το 1996, ο grandmaster βγήκε νικητής. Έναν χρόνο αργότερα, στη Νέα Υόρκη, έγινε ο πρώτος πρωταθλητής που έχασε από έναν υπολογιστή, σε έναν εμβληματικό αγώνα που πέρασε στην ιστορία ως η πρώτη αναμέτρηση ανθρώπου και μηχανής. Μετά την αποχώρησή του από το επαγγελματικό σκάκι, ενέτεινε την ενασχόλησή του με θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων, αναμείχθηκε στην πολιτική και εδώ και περίπου μία δεκαετία πραγματοποιεί ομιλίες ανά τον πλανήτη ως inspirational speaker σε συνέδρια, εκδηλώσεις, πανεπιστημιακά ιδρύματα, επιχειρήσεις, σε θέματα πολιτικής, κοινωνικών δικαιωμάτων, τεχνολογίας, με έμφαση στην τεχνητή νοημοσύνη, χρησιμοποιώντας τον εαυτό του ως ζωντανό παράδειγμα για να απαντήσει στην ερώτηση τι θα συμβεί όταν οι μηχανές θα γίνουν καλύτερες από τους ανθρώπους σε κάποια πεδία.
Συναντηθήκαμε σε ένα διάλειμμα του 4ου Μicrosoft Summit, λίγα λεπτά μετά την ολοκλήρωση της ομιλίας του σχετικά με τις ευοίωνες προοπτικές της συνεργασίας ανθρώπων και μηχανών. Στα πενήντα έξι του χρόνια, διατηρεί τη στιβαρότητα, τη συγκέντρωση, την αυστηρότητα, την αμφιθυμία και την αποφασιστικότητα που τον χαρακτήριζαν όλες τις δεκαετίες που πέρασε σκυμμένος πάνω από τη σκακιέρα. Το βλέμμα του, αν και κουρασμένο μετά το πολύωρο ταξίδι από τη Νέα Υόρκη, όπου ζει από το 2013, είναι διεισδυτικό. Απαντά στις ερωτήσεις με κέφι και πάθος, καθώς όμως κάνει την «κίνησή» του, το μυαλό του φαίνεται να ψάχνει και να προετοιμάζεται για τη δική μου επόμενη ερώτηση. Από άποψη τακτικής, μοιάζει με μια παρτίδα σκάκι. Ευτυχώς για μένα, δεν είναι, γιατί δεν θα είχε διαρκέσει πολύ.
©Nikolai Naumenkov/TASS/Getty Images/Ιdeal Image
Τι θεωρείτε ότι σας έκανε τον σπουδαιότερο σκακιστή όλων των εποχών;
Είναι δύσκολο να σπάσεις ένα success story σε κομμάτια, να το χαρτογραφήσεις. Είχα ταλέντο, αγαπούσα το παιχνίδι, δούλευα σκληρά, η μητέρα μου με βοήθησε πολύ. Όλα αυτά και λίγη τύχη, να είσαι στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή, να γνωρίσεις τους σωστούς ανθρώπους, να έχεις καλούς προπονητές.
Πώς επηρέασε το σκάκι τη σκέψη και τη ζωή σας, τον τρόπο που λειτουργείτε και παίρνετε αποφάσεις;
Δεν τα επηρέασε απλώς, τα διαμόρφωσε. Παίζω σκάκι από πολύ μικρός και μέχρι σήμερα ο τρόπος που παίρνω αποφάσεις συνδέεται με το σκάκι. Όλες οι αποφάσεις, είτε είναι μεγάλες, για την πολιτική, είτε μικρές, για ένα πάρτι γενεθλίων, ακολουθούν μια διαδικασία, και το σκάκι με βοήθησε να αναλύσω τη διαδικασία. Πρέπει να αναλύσεις τι είχες πριν και τι έχεις τώρα, και το σκάκι βοήθησε πολύ στο να εγκαθιδρυθεί αυτός ο μηχανισμός, να μαθαίνεις από τα λάθη σου, τις παλιές σου κινήσεις και να προσαρμόζεσαι κάθε φορά σε μια νέα πρόκληση.
«Είμαι κήρυκας»
Αφότου αποσυρθήκατε από το επαγγελματικό σκάκι, αποφασίσατε να γίνετε ομιλητής. Τι σας οδήγησε σε αυτή την απόφαση;
Δεν ήταν μια απλή μετάβαση από το σκάκι στις ομιλίες. Για μένα το σκάκι δεν ήταν απλώς ένα παιχνίδι όπου θα κέρδιζα ή θα έχανα, ήθελα να κάνω τη διαφορά, να βελτιώσω το παιχνίδι, να ανοίξω νέα κεφάλαια. Ήξερα ότι δεν θα έπαιζα σκάκι για πάντα, γιατί κάποια στιγμή χάνεις το πάθος για εξερεύνηση και δεν λειτουργείς με την ίδια αποφασιστικότητα. Πάντα, λοιπόν, ήθελα να βρω νέες λεωφόρους να εξερευνήσω στη ζωή μου. Έκανα κάποιες ομιλίες όταν ήμουν ακόμα επαγγελματίας σκακιστής. Ήμουν γεννημένος ομιλητής, οπότε για μένα το να μιλώ στους ανθρώπους, εξηγώντας κάποιες ιδέες, ήταν φυσική διαδικασία. Επίσης, ήμουν πολύ δραστήριος σε κοινωνικά θέματα, σε ανθρώπινα δικαιώματα. Από το 2005 άρχισα λοιπόν να κάνω ομιλίες, αλλά αυτές με θέμα την τεχνολογία εδραιώθηκαν, γιατί συνδυάζουν τις εμπειρίες μου από το σκάκι, το ενδιαφέρον μου για την τεχνολογία και τους υπολογιστές, το όραμά μου για το μέλλον, τη διάθεση και την ικανότητά μου να επικοινωνώ με μεγάλα ακροατήρια για να τους κινητοποιώ. Είμαι κήρυκας. Δεν είμαι ο μεγαλύτερος ειδικός σε αυτό το πεδίο, αλλά ξέρω αρκετά για να δώσω στους ανθρώπους τη σιγουριά να κοιτούν το μέλλον με αισιοδοξία.
Ποιο είναι το κεντρικό σας μήνυμα στις ομιλίες σας;
Μιλώ για διάφορα πράγματα, όχι μόνο για την τεχνολογία. Σε ομιλίες όπως η σημερινή στο Microsoft Summit θέλω να κάνω τους ανθρώπους να σκεφτούν το μέλλον και τον ρόλο μας. Δεν απαιτώ από τους ανθρώπους να βλέπουν το μέλλον με αισιοδοξία, αλλά να είναι αντικειμενικοί. Το να ακολουθούν παθητικά τους μάντεις κακών, που λένε ότι οι μηχανές θα κυβερνήσουν τον κόσμο και παρουσιάζουν ένα μέλλον δυστοπικό, δεν βοηθάει και δεν είναι αλήθεια. Δεν υπάρχει ίχνος απόδειξης ότι οι μηχανές θα αντικαταστήσουν τους ανθρώπους. Νομίζω ότι είναι σημαντικό οι άνθρωποι, αντί να χαραμίζουν τον καιρό τους με αυτά τα άχρηστα ντιμπέιτ, να αρχίσουν να αναζητούν τον ρόλο τους στη συνεργασία τους με τις μηχανές.
Άρχισε να παίζει σκάκι στα έξι του χρόνια, μέχρι τα είκοσι δύο του ήταν παγκόσμιος πρωταθλητής και για δύο δεκαετίες ήταν νούμερο ένα στον κόσμο. ©Julio donoso/Sygma/Getty Images/Ιdeal Image
p.p1 {margin: 0.0px 0.0px 0.0px 0.0px; font: 6.0px ‘Averta-Regular’}
«Είμαστε αυτάρεσκοι και δεν παίρνουμε ρίσκα»
Στο σκάκι χρειάζεται να κοιτάει κανείς μπροστά, να σχεδιάζει τις επόμενες κινήσεις για να κερδίσει το παιχνίδι. Στο μεγάλο παιχνίδι της ζωής τι σχεδιάζετε και τι προβλέπετε;
Ως άνθρωπος, θέλω να είμαι χρήσιμος. Όσο ξέρω ότι η ενέργειά μου δεν πάει χαμένη, ότι μπορώ να μιλάω σε μεγάλα ακροατήρια, δικαιολογώ την ύπαρξή μου. Σε ό,τι αφορά την ανθρωπότητα είναι πιο περίπλοκο, οι άνθρωποι εκτιμούν την ατομική ελευθερία και βλέπουμε τα πάντα κάτω από το πρίσμα του προσωπικού συμφέροντος, και αυτό είναι φυσικό. Είναι όμως και μία από τις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, γιατί ως άτομα μπορεί να είμαστε εύκολα αναλώσιμοι στην πορεία, αλλά ως ανθρωπότητα στο σύνολό μας θα νικήσουμε. Ένα από τα προβλήματα με τη σύγχρονη στάση είναι ότι είμαστε αυτάρεσκοι και ικανοποιημένοι. Επειδή έχουμε πιο άνετες ζωές, δεν θέλουμε να ρισκάρουμε. Το πρόβλημα είναι ότι χωρίς ρίσκο δεν έχεις ανταμοιβή. Μου φαίνεται, λοιπόν, ότι τώρα πρέπει να αποκτήσουμε ξανά το πνεύμα της ενότητας ως ανθρώπινο είδος και να κοιτάξουμε μπροστά. Οι προκλήσεις, η εξερεύνηση πάντα σπρώχνουν τους ανθρώπους να ξεπεράσουν τα όριά τους. Αυτό νομίζω ότι λείπει αυτή την εποχή και είναι άλλη μία πρόκληση στην οποία η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μας βοηθήσει να ανταποκριθούμε και να επιτύχουμε, επειδή θα μας ενδυναμώσει με τρόπους που δεν είχαμε προηγουμένως. Για να διαδραματίσουμε κάποιον ρόλο, πρέπει να βρούμε νέες προκλήσεις, γιατί ό,τι κάναμε στο παρελθόν η τεχνητή νοημοσύνη θα το κάνει καλύτερα. Γι’ αυτό οι μηχανές θα μας σπρώξουν προς το άγνωστο. Δεν θέλω να είμαι πολύ επιθετικός, αλλά κάποιες φορές θέλω να θυμίζω ότι τη δεκαετία του 1960 όλα τα ταλαντούχα στα μαθηματικά παιδιά ήθελαν να γίνουν μηχανικοί διαστημόπλοιων, ενώ τη δεκαετία του 1990 ήθελαν να γίνουν χρηματιστές. Ελπίζω, επομένως, ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα καταστρέψει αρκετές θέσεις εργασίας στα χρηματοπιστωτικά ινστιτούτα, ώστε να σπρώξει τα παιδιά και πάλι στο Διάστημα. Η τεχνητή νοημοσύνη θα μας βγάλει από τη βολή μας. Κάνουμε βαρετές, επαναλαμβανόμενες δουλειές και φοβόμαστε ότι οι μηχανές θα μας πάρουν τις θέσεις εργασίας; Μακάρι. Αυτό ονομάζεται εξέλιξη.
«Έχασα από μια μηχανή και είμαι ευγνώμων γι’ αυτό»
Ήταν ευλογία ή κατάρα το γεγονός ότι είστε ο πρώτος άνθρωπος που κλήθηκε να αντιμετωπίσει και τελικά ηττήθηκε από μια μηχανή;
Τότε, το 1997, νόμιζα ότι ήταν κατάρα, τώρα πιστεύω ότι ήταν ευλογία, επειδή μπορείς να κάνεις την κατάρα ευλογία. Όταν λέω στους ανθρώπους ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος από το να προχωρήσουμε μπροστά, ήμουν εκεί, δεν είμαι απλώς κάποιος που διάβασε ένα βιβλίο. Ήμουν παίκτης παγκόσμιας κλάσης που ηττήθηκε και τους λέω ότι μπορεί κάποιος αυτό να το αφήσει πίσω του και να μάθει από αυτό και να το χρησιμοποιήσει υπέρ του. Μιλάω από προσωπική εμπειρία, την οποία δεν έχει κανείς άλλος σε αυτόν τον πλανήτη. Και αυτό κάνει το μήνυμα πιο ισχυρό.
Είστε, λοιπόν, αισιόδοξος για το μέλλον και για τη συνεργασία και τη συνύπαρξη μηχανών και ανθρώπων.
Αισιόδοξος και ρεαλιστής, γιατί η αισιοδοξία μου βασίζεται σε δεδομένα. Είμαι σκεπτικιστής για κάποιες πολιτικές εξελίξεις, γιατί είμαι λιγότερο αισιόδοξος για την αλλαγή της ανθρώπινης φύσης, και γι’ αυτό λέω ότι η τεχνολογία δεν θα αλλάξει την ανθρώπινη συμπεριφορά, η τεχνολογία είναι πολλαπλασιαστής, μπορεί να μας βοηθήσει να κάνουμε σπουδαία πράγματα, αλλά θα δώσει σε άλλους τη δύναμη να κάνουν κακό.
Πώς μπορούμε οι άνθρωποι να εργαστούμε προς την κατεύθυνση ενός καλύτερου μέλλοντος;
Η ανθρώπινη φύση είναι συνδεδεμένη με την εξερεύνηση, νομίζω ότι είναι σημαντικό για εμάς να συνεχίσουμε να εξερευνούμε. Σταματήσαμε να εξερευνούμε το Διάστημα, τα βάθη των ωκεανών, γιατί είναι μεγάλο ρίσκο. Νομίζω ότι πρέπει να επιστρέψουμε σε αυτό. Ξέρουμε από την ιστορία ότι οι εξερευνήσεις πάντα οδήγησαν σε μεγάλες ιδέες και βοήθησαν τους ανθρώπους με αναπάντεχους τρόπους. Είχαν απρόσμενες συνέπειες, που έφεραν πολύ μεγάλα οφέλη. Αυτή τη στιγμή δεν γίνονται τολμηρά βήματα σε διάφορους τομείς, από τον φόβο του ρίσκου. Όταν όμως αναλάβει κάποιος μια επικίνδυνη αποστολή, σίγουρα θα ωφεληθούμε σε κάτι ως ανθρωπότητα. Η τεχνητή νοημοσύνη για μένα είναι ένα σήμα ότι πρέπει να επιστρέψουμε στην εξερεύνηση, στις ρίζες μας, στην αρχαιότητα, όταν οι άνθρωποι ήθελαν να μάθουν περισσότερα για τον κόσμο. Έχουμε γίνει τεμπέληδες και έχουμε επαναπαυτεί.
Ένα από τα μηνύματά σας είναι: «dream big»…
Ακριβώς. Έχουμε τα εργαλεία, έχουμε ευκαιρίες όχι μόνο να ονειρευτούμε, αλλά και να πραγματοποιήσουμε αυτά τα όνειρα. Οι μεγάλες ανακαλύψεις έγιναν από ανθρώπους που δεν διέθεταν τα μέσα. Τώρα όμως που τα έχουμε, θέλουμε να τα χρησιμοποιήσουμε για την άνεσή μας, όχι για να ρισκάρουμε και να προχωρήσουμε μπροστά.
Εσείς κάνετε μεγάλα όνειρα;
Δεν είμαι σε ηλικία να ονειρευτώ να πάω στον Άρη, ίσως ο γιος μου, και θα είμαι ευτυχής αν διαλέξει αυτόν τον δρόμο. Γίνεται δεκατεσσάρων ετών τον Ιούλιο και, αν όλα πάνε καλά, θα δει τον κόσμο που ονειρεύομαι. Ξέρω τι μπορώ και τι δεν μπορώ να κάνω. Είμαι κήρυκας, έχω εμπειρία, έχω την ικανότητα να αναλύω πράγματα. Θέλω οι άνθρωποι να επιστρέψουν στα ταλέντα τους και η τεχνολογία να πολλαπλασιάσει αυτά τα ταλέντα. Επίσης, πρέπει να παλέψουμε ενάντια στην καταστροφολογία σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη. Έχει να κάνει με τον φόβο για το μέλλον και πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να τον καταπολεμήσουμε. Οι άνετες ζωές έχουν μειονεκτήματα. Η επιτυχία είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της μελλοντικής επιτυχίας και η άνεση είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της εξερεύνησης.
Τα παιδιά σας παίζουν σκάκι;
Όχι. Αν πιστέψουμε στους νόμους της γενετικής, τα παιδιά των παιδιών μου θα παίζουν σκάκι. ■
