Τα Χριστούγεννα του 1989 έχουν χαραχτεί ανεξίτηλα στη μνήμη των Ρουμάνων, όχι λόγω θρησκευτικής κατάνυξης, αλλά επειδή εκείνη την ημέρα κορυφώθηκε το δράμα Τσαουσέσκου, με την εκτέλεση του τυραννικού ζεύγους Νικολάε και Έλενας, που στα χρόνια της κυριαρχίας τους (1965-1989) είχαν μετατρέψει τη χώρα σε παρία της Ευρώπης. Ένας από τους πρωταγωνιστές αυτού του δράματος ήταν ο Νταν Βοϊνέα, που ως εισαγγελέας είχε συντάξει το κατηγορητήριο και ήταν παρών στη συνοπτική δίκη, που έλαβε χώρα σε ένα μικρό στρατόπεδο στην πόλη Τιργκόβιστε, 75 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Βουκουρεστίου, όπου είχαν καταφύγει με ελικόπτερο ο «conducator» (ηγέτης) με τη σύζυγό του. Σήμερα ο Βοϊνέα διδάσκει Θυματολογία, ένα παρακλάδι της Εγκληματολογίας, στο ιδιωτικό πανεπιστήμιο της γενέτειράς του, Τίργκου Ζίου, καθώς αποστρατεύτηκε πριν ολοκληρώσει τον φάκελο για τα γεγονότα του 1989. Συναντήσαμε τον 69χρονο νομικό στο Βουκουρέστι, λίγο πριν από την τριακοστή επέτειο της επανάστασης, και κάναμε μαζί του μια ιστορική αναδρομή, ενώ μας εκμυστηρεύτηκε, στα προλεγόμενά του, ότι έχει επισκεφτεί πολλές φορές την Ελλάδα, καθώς διατηρεί φιλικούς οικογενειακούς δεσμούς στην Πτολεμαΐδα.
Τι ακριβώς είναι η Θυματολογία, κ. εισαγγελέα;
Δεν είμαι πλέον εισαγγελέας, καθώς αποστρατεύτηκα πριν από χρόνια, μετά από εισήγηση της κυβέρνησης. Βλέπετε, είχα γίνει λίγο φορτικός για τους κρατούντες. (χαμογελά) Ως καθηγητής, μπορώ να σας πω ότι η Θυματολογία (Victimology) είναι κλάδος της Eγκληματολογίας που προσεγγίζει μια ποινική υπόθεση από την οπτική γωνία του θύματος. Αντικείμενο της έρευνας είναι η προσωπικότητα των θυμάτων, η διαδικασία κατά την οποία κάποιος καθίσταται θύμα ενός ποινικού αδικήματος, οι σχέσεις μεταξύ δράστη και θύματος, καθώς επίσης οι συνέπειες που έχει για το θύμα και το περιβάλλον του το ποινικό αδίκημα.
Η πλατεία μπροστά από το κτίριο της Κεντρικής Επιτροπής, νυν Υπουργείο Εσωτερικών, από όπου την 21η Δεκεμβρίου άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για τους Τσαουσέσκου.
Υποθέτω ότι η ενασχόληση με τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 1989 ήταν αφορμή γι’ αυτή την επιλογή σας.
Ασφαλώς τα γεγονότα εκείνης της περιόδου με σημάδεψαν προσωπικά, όπως φυσικά και πολλούς συμπατριώτες μου, που γυρεύουν ακόμη απαντήσεις και δικαιοσύνη για όσα συνέβησαν τότε. Κατά τη διάρκεια ενός μεταπτυχιακού προγράμματος στη Γαλλία, στα πρώτα «μετεπαναστατικά» χρόνια, μυήθηκα από έναν καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Poitiers σ’ αυτό το νομικό παρακλάδι.
Η αντίστροφη μέτρηση για την «αποκαθήλωση» του «conducator» άρχισε στις 21 Δεκεμβρίου, με τη συγκέντρωση μπροστά από το κτίριο της Κεντρικής Επιτροπής. Ήσασταν κι εσείς παρών σ’ αυτή τη διαδήλωση;
Το κουβάρι είχε αρχίσει να ξετυλίγεται πέντε μέρες νωρίτερα, με τις διαδηλώσεις στην Τιμισοάρα, όπου ο Τσαουσέσκου έκανε για πρώτη φορά αναφορά σε «τρομοκράτες», που χειραγωγούνται από ξένα κέντρα αποφάσεων. Σημειωτέον ότι ο Τσαουσέσκου εκείνες τις μέρες απουσίαζε σε επίσημη επίσκεψη στο Ιράν και είχε αφήσει τοποτηρητή στο Βουκουρέστι τη σύζυγό του, Έλενα. Εκείνη ήταν που έδωσε εντολή να μεταφερθούν οι σοροί των 41 εκτελεσθέντων θυμάτων της Τιμισοάρα σε κρεματόριο της πρωτεύουσας! Η διαδήλωση της 21ης Δεκεμβρίου διοργανώθηκε από το καθεστώς όταν ο Τσαουσέσκου είχε επιστρέψει από το Ιράν, για να μιλήσει στον λαό του. Πλην όμως άρχισαν δειλά δειλά να ακούγονται οι πρώτες αποδοκιμασίες, που βαθμιαία δυνάμωσαν σε όγκο και παλμό και τελικά ανάγκασαν τον Τσαουσέσκου να διακόψει το διάγγελμά του. Εγώ εκείνες τις μέρες ήμουν στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, το Τίργκου Ζίου, και παρακολουθούσα τα τεκταινόμενα από την κρατική τηλεόραση, καθώς λίγες μέρες μετά τα αιματηρά επεισόδια στην Τιμισοάρα είχε απαγορευτεί η μετακίνηση στρατιωτικών, κι εγώ μέχρι τότε ήμουν στρατιωτικός εισαγγελέας.
Τι αντικρίσατε όταν επιστρέψατε το πρωί της 22ας Δεκεμβρίου στο Βουκουρέστι;
Φτάνοντας με το μετρό για να πάω στο γραφείο μου, είδα σορούς από διαδηλωτές στις σκάλες και εργάτες που προσπαθούσαν να καθαρίσουν τα αίματα από το δάπεδο. Ο κύριος όγκος των διαδηλωτών ήταν ακόμη συγκεντρωμένος μπροστά από το κτίριο της Κεντρικής Επιτροπής, γιατί ο Τσαουσέσκου είχε ορίσει για την ημέρα αυτή νέα διαδήλωση, καθώς η προηγούμενη είχε άδοξο τέλος και κατά τη διάρκεια της νύχτας σκοτώθηκαν περισσότεροι από 1.000 διαδηλωτές, κάτι που στην έκτασή του δεν ήταν γνωστό εκείνη τη στιγμή.
Ούτε κι αυτή η «μάζωξη» όμως στέφθηκε από επιτυχία, καθώς οι αποδοκιμασίες και οι ιαχές «κάτω ο Τσαουσέσκου» τον ανάγκασαν σε άτακτη φυγή. Ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι;
Ο Τσαουσέσκου είχε χάσει προ πολλού την επαφή με την πραγματικότητα. Δεν περίμενε τέτοια εξέλιξη, καθώς τα γεγονότα εκείνη την ημερα πήραν δραματική τροπή. Είναι η στιγμή που απαθανατίζεται από τον τηλεοπτικό φακό, όταν διαδηλωτές εισβάλλουν στο κτίριο της Κεντρικής Επιτροπής και ανεμίζουν τη σημαία της Ρουμανίας χωρίς το σοσιαλιστικό έμβλημα που δέσποζε στο κέντρο της σημαίας, ενώ από την ταράτσα του κτιρίου στις 12.05 το μεσημέρι «δραπετεύει» με ελικόπτερο το ζεύγος Τσαουσέσκου. Η Έλενα, λίγο πριν επιβιβαστεί στο ελικόπτερο, ζητά από τον έμπιστο, μέχρι τότε, αναπληρωτή υπουργό Άμυνας, στρατηγό Βίκτορ Στανκουλέσκου, να προσέχει τα τρία παιδιά της, τον Βαλεντίν, τον περιβόητο Νίκου και την κόρη τους Ζωή. Είναι ο ίδιος ο Στανκουλέσκου που λίγες μέρες αργότερα θα συνυπογράψει τη θανατική τους καταδίκη (σ.σ. από τα παιδιά του Τσαουσέσκου μόνο ο Βαλεντίν ζει σήμερα).
Λίγο μετά την κινηματογραφική φυγή των Τσαουσέσκου, κληθήκατε να μεταβείτε στο κτίριο της ΚΕ. Τι συναντήσατε εκεί;
Μπροστά από το κτίριο ήταν ακόμη συγκεντρωμένο το πλήθος, ενώ στον πρώτο όροφο βρήκα τον υπουργό Εσωτερικών Τούντορ Ποστελνίκου να τα ’χει βάλει με την τύχη του, επειδή δεν τον πήραν μαζί τους οι «φυγάδες». «Οι απατεώνες, οι προδότες, δεν με πήραν μαζί τους», ψέλλιζε διαρκώς καθώς τον ανέκρινα, ενώ στη συνέχεια συνελήφθη από την «επαναστατική φρουρά». Αυτό ήταν μάλλον και το «διαβατήριο» για να μου αναθέσει η νέα «επαναστατική τριανδρία», Ίον Ιλιέσκου, Ρομάν Πέτρου και Βίκτορ Στανκουλέσκου, τη σύνταξη του κατηγορητηρίου για τη δίκη που θα ακολουθούσε.
Ο χώρος στον οποίο χορηγήθηκε ένεση ινσουλίνης στον Τσαουσέσκου λίγο πριν από τη δίκη, καθώς ο «conducator» έπασχε από διαβήτη.
Πόσο χρόνο χρειαστήκατε για να συντάξετε το κατηγορητήριο κατά του ζεύγους και πώς στοιχειοθετήθηκε αυτό;
Χρειάστηκα δύο μέρες για να συντάξω το κατηγορητήριο, καθώς δεχόμουν πιέσεις για επίσπευση των διαδικασιών. Μην ξεχνάτε ότι υπήρχε μεγάλη αναταραχή στο Βουκουρέστι και γενικότερα σ’ όλη τη χώρα και ο λαός ζητούσε επιτακτικά «αίμα με αίμα»! Οι τέσσερις πυλώνες του κατηγορητηρίου ήταν, πρώτον, γενοκτονία κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Δεκεμβρίου, αλλά και στα χρόνια κυριαρχίας του Τσαουσέσκου, δεύτερον, υπονόμευση της κρατικής εξουσίας, τρίτον, διασπάθιση δημόσιας περιουσίας και τέταρτον, καταστροφή της ρουμανικής οικονομίας.
Παρά τις διαδικασίες fast truck, συντάξατε το κατηγορητήριο ιδιοχείρως. Φεύγοντας, ο Τσαουσέσκου είχε πάρει μαζί του και τις γραφομηχανές;
(Χαμογελάει) Όχι, όχι. Απλώς δεν εμπιστευόμουν τις γραμματείς που μου είχαν ορίσει για να τους υπαγορεύσω το κείμενο, γιατί ενδεχομένως να ήταν πληροφοριοδότες της Securitate. Και όπως λέτε κι εσείς στην Ελλάδα, «φύλαγε τα ρούχα σου για να ’χεις τα μισά»!
Με βάση αυτό το κατηγορητήριο έγινε και η δίκη στο στρατόπεδο του Τιργκόβιστε, όπου κρατούνταν το ζεύγος Τσαουσέσκου. Ποια εικόνα αντικρίσατε όταν φτάσατε στο στρατόπεδο, το πρωί της 25ης Δεκεμβρίου;
Θα πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι ο Τσαουσέσκου έπασχε από σακχαρώδη διαβήτη και ότι τις ημέρες της κράτησής του δεν είχε πάρει την ινσουλίνη του, κάτι που ήταν οφθαλμοφανές στην όλη εμφάνισή του και στις αντιδράσεις του. Πριν ξεκινήσει η δίκη, εξετάστηκαν μαζί με τη γυναίκα του από έναν γιατρό, που έκανε στον Νικολάε και την απαραίτητη ένεση ινσουλίνης που χρειαζόταν. Κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας ο Τσαουσέσκου ωρυόταν ότι δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη αυτού του έκτακτου στρατοδικείου και πως είναι υπόλογος μόνο απέναντι στην Εθνοσυνέλευση. Αυτή όμως είχε διαλυθεί μετά τη φυγή του!
Παρόντες στη δίκη ήταν, μεταξύ άλλων, και δύο συνήγοροι υπεράσπισης, καθώς επίσης και ο στρατηγός Στανκουλέσκου, μέχρι πρότινος έμπιστος του «conducator». Πώς ήταν η στάση των τριών;
Εντύπωση μου είχε προκαλέσει η στάση του Στανκουλέσκου, που κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας κατασκεύαζε αεροπλανάκια από χαρτί, ενώ απέφευγε να ανταλλάσσει βλέμματα με τους δύο κατηγορουμένους. O ρόλος των δύο συνηγόρων, Νικολάε Τεοντορέ και Κονσταντίν Λουκέσκου, ήταν μάλλον διακοσμητικός, μια και οι τοποθετήσεις τους ενίοτε ήταν πιο επικριτικές και δριμείες από τις δικές μου!
Περιμένατε ότι η απόφαση του δικαστηρίου θα εκτελεστεί αυτοστιγμεί;
Μετά την αγόρευσή μου, εγώ αποχώρησα από την αίθουσα συνεδρίασης, καθώς αυτό προβλεπόταν από τη διαδικασία. Η δίκη έγινε σύμφωνα με τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας που ίσχυε τότε στη Ρουμανία και προέβλεπε γι’ αυτά τα αδικήματα τη θανατική ποινή. Απλώς εγώ περίμενα ότι οι συνήγοροι θα ασκούσαν έφεση στην απόφαση και έτσι η δίκη θα συνεχιζόταν. Αργότερα έμαθα ότι υπήρξε μια υπόγεια συνεννόηση της νέας ηγετικής ομάδας (Ιλιέσκου, Πέτρου, Στανκουλέσκου) με τους συνηγόρους του Τσαουσέσκου, ούτως ώστε να μην ασκήσουν έφεση και να εκτελεστεί άμεσα η απόφαση του προεδρεύοντος του δικαστηρίου, Τζίκα Πόπα. (σ.σ.: H δίκη διήρκεσε συνολικά 80 λεπτά!)
Πώς περάσατε τα πρώτα «ελεύθερα» Χριστούγεννα, μετά την εκτέλεση του καθήκοντός σας;
Αφού γυρίσαμε με περιπετειώδη τρόπο στο Βουκουρέστι, καθώς το ελικόπτερο που μας μετέφερε πετούσε με έναν έλικα και σε απόσταση αναπνοής από το έδαφος, πήγαμε στο στρατόπεδο της Γκένσεα, όπου είχαν μεταφερθεί και οι σοροί των Τσαουσέσκου, τυλιγμένοι σε μουσαμά. Εκεί ο Στανκουλέσκου και κάποιοι άλλοι αξιωματικοί έτρωγαν, ενώ ο «χαρτοαεροναυπηγός» απολύμαινε τα χέρια του με ουίσκι, καθώς είχε τακτοποιήσει τις σορούς των μέχρι πρότινος προϊσταμένων του! Από κει γύρισα πεζή στο σπίτι μου, όπου με περίμενε η οικογένειά μου, και έφαγα μετά από τρεις μέρες και πάλι σπιτικό φαγητό, γιατί τις προηγούμενες ήμουν σχεδόν νηστικός. Τις επόμενες βδομάδες όμως προτίμησα να μένω στο σπίτι της κουνιάδας μου, γιατί οι καιροί ήταν «πονηροί».
Το σημείο εκτέλεσης του Νικολάε και της Έλενας Τσαουσέσκου, με τα χαρακτηριστικά περιγράμματα των σωμάτων τους στο έδαφος.
Οι συνοπτικές διαδικασίες με τις οποίες διεξήχθη η δίκη βρίσκονταν τότε στο επίκεντρο της κριτικής πολλών δυτικοευρωπαϊκών κυβερνήσεων, που έκαναν λόγο για μια δίκη-φάρσα, σε αντιδιαστολή με τη δίκη της Νυρεμβέργης, που έλαβε χώρα μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και είχε ως κατηγορουμένους τους Ναζί.
Αυτή είναι κατ’ εμέ μια προσέγγιση των πραγμάτων εκ του ασφαλούς και με κάποια δόση υποκρισίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τη δίκη της Νυρεμβέργης τη διοργάνωσαν οι Αμερικανοί κι ενώ ο πόλεμος είχε τελειώσει. Εδώ δεν υπήρχαν ούτε Αμερικανοί ούτε Ρώσοι, αλλά μια αιματηρή εξέγερση, κι ο κόσμος περίμενε την κάθαρση, έστω και με συνοπτικές διαδικασίες. Εξάλλου η δίκη κινήθηκε στο νομικό πλαίσιο της εποχής. Προφανώς και η νέα ηγεσία υπό τον μετέπειτα πρώτο δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο, Ίον Ιλιέσκου, είχε συμφέρον να «ξεφορτωθεί» μια ώρα αρχύτερα τα βαρίδια του παρελθόντος, που θα ήταν ενοχλητικά γι’ αυτούς.
Σε μια παλαιότερη συνέντευξή σας είχατε ισχυριστεί ότι ο Τσαουσέσκου θυσιάστηκε για να επιζήσει ο κομμουνισμός στη Ρουμανία. Πώς ερμηνεύετε αυτή τη δήλωσή σας;
Μα η νομενκλατούρα νεμόταν εφεξής την εξουσία, φορώντας τον μανδύα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και μοιράζοντας οφίτσια και πόστα κατά προτίμηση. Κοιτάξτε μόνο ποιοι κυβέρνησαν τη Ρουμανία την πρώτη δεκαετία μετά την πτώση του Τσαουσέσκου: στελέχη του ΚΚ που μεταπήδησαν στο νεοϊδρυθέν σοσιαλδημοκρατικό κόμμα του Ίον Ιλιέσκου δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον για την ενδελεχή διαλεύκανση των γεγονότων και παρεμπόδιζαν και το έργο μου, ώσπου με ανάγκασαν να αποστρατευτώ.
Αν φέρνατε τον χρόνο πίσω, θα αναθεωρούσατε τις ενέργειές σας;
Όχι, δεν μετανιώνω για τίποτε! Έκανα απλώς το καθήκον μου στο ακέραιο. Και σήμερα να γινόταν η δίκη, την ίδια αγόρευση θα έκανα. Απλώς δεν θα μπορούσα να εισηγηθώ τη θανατική καταδίκη, γιατί η ποινή αυτή έχει καταργηθεί. ■
