Ρωτήσαμε τον Νίκο Δρανδάκη, δημιουργό της εφαρμογής Taxibeat, τις εντυπώσεις του για το νέο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του Νέτφλιξ που δαιμονοποιεί τους τεχνολογικούς κολοσσούς διχάζοντας κοινό και κριτικούς.
To Social Dilemma («Κοινωνικό Δίλημμα») δεν μου άρεσε. Υπήρχε μια ειρωνεία στο ότι ένα ντοκιμαντέρ που έχει σκοπό να αποκαλύψει πως τα κοινωνικά δίκτυα διαχειρίζονται τους χρήστες τους απευθυνόμενα στα βασικά τους ένστικτα, το κάνει χρησιμοποιώντας ακριβώς τις ίδιες μεθόδους. Μέσα από τα επιχειρήματα πολλών από τους αφηγητές («οι αλγόριθμοι δεν είναι αντικειμενικοί», «άπειροι υπολογιστές σε υπόγεια που εκτελούν πολύπλοκα προγράμματα») φαινόταν μια πλήρης άγνοια της φύσης της τεχνολογίας, ενώ σε άλλες περιπτώσεις γίνονταν έως και ψευδείς ιστορικές αναφορές («κανείς δεν ταράχτηκε όταν ανακαλύφθηκε το ποδήλατο»).
Για παράδειγμα, το φιλμ αναφέρει κάποια στιγμή το Whatsapp ως υπεύθυνο για λιντσαρίσματα που συνέβησαν στην Ινδία, με πληροφόρηση που κυκλοφόρησε μέσα από αυτό. Όμως, το Whatsapp είναι απλά ένα μέσο επικοινωνίας που δεν περιέχει καθόλου αλγόριθμους! Είναι σαν να κατηγορούμε την τεχνολογία του τηλεφώνου επειδή το 1994 το χρησιμοποιούσαν για να συντονιστούν όσοι οργάνωσαν τη γενοκτονία στη Ρουάντα (και πολλά άλλα εγκλήματα στα οποία αξιοποιήθηκε κάποιο μέσο επικοινωνίας).
Μύθοι και αλήθειες
Η κριτική που έκαναν οι παραγωγοί στις τεχνικές διαφημιστικής στόχευσης των κοινωνικών δικτύων ήταν εξόχως προβληματική. Από τη μία, ο αφηγητής μας αποκαλύπτει με στόμφο «αν δεν πληρώνεις το προϊόν, τότε είσαι το προϊόν», ξεχνώντας ότι τα media πάντα έτσι λειτουργούσαν για σχεδόν ένα αιώνα (επομένως, τι καινούργιο μας φέρνει το Social Dilemma;). Από την άλλη, δεν αναφέρει καθόλου την απίστευτα θετική επίδραση που είχαν αυτές οι τεχνικές διαφημιστικής στόχευσης στην ανάδειξη της μικρής επιχειρηματικότητας και τελικά της καινοτομίας.
Λόγω αυτών των εργαλείων στόχευσης, σήμερα μπορεί ένας γραφίστας από τη Λαχόρη ή το Μπαγκλαντές να διαφημίσει τις υπηρεσίες του με έναν υποτυπώδη προϋπολογισμό 20 ή 30 δολαρίων στοχεύοντας ακριβώς τους ανθρώπους που θα ενδιαφέρονταν να του αναθέσουν μια δουλειά. Αυτό αποτελεί τον «εκδημοκρατισμό της διαφήμισης» και χωρίς αυτό τον εκδημοκρατισμό, κανένα μικρό startup, κανένας μικρός επαγγελματίας δεν θα έβρισκε κοινό να δείξει την ιδιαιτερότητα της δουλειάς του και να βρει πελάτες.
Το Social Dilemma προσπαθεί να αποδώσει στα online κοινωνικά δίκτυα την ευθύνη για το μεγαλύτερο μέρος της παραπληροφόρησης και στροφής προς τις θεωρίες συνωμοσίας που βλέπουμε σήμερα. Παραβλέπει όμως το ανελέητο κυνηγητό που κάνουν το Facebook, το Twitter κλπ στις αντίστοιχες οργανώσεις όπως η Qanon, οι οποίες όμως, παρά το κυνηγητό, καταφέρνουν να διευρύνουν το κοινό τους. Και αυτό σημαίνει ότι αγνοεί ευρύτερα κοινωνικά ρεύματα κάνοντας κάπως ένα κυνήγι μαγισσών.
Το φιλμ δεν προσφέρει μια πειστική οπτική της ζωής χωρίς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Υπονοεί ότι, αν δεν παρακολουθούσες το Facebook ή το Instagram, θα ήσουν όλη μέρα με τους φίλους σου· αντί να διαβάζεις εφημερίδες ταμπλόϊντ, να βλέπεις τηλεόραση ή ταινίες, ή να κάνεις ψώνια ή να είσαι στα internet forums – πράγματα που παλιότερα κατηγορούνταν ότι σκότωναν το καλό διάβασμα ή τις φιλίες. Χρησιμοποιώ το Internet εδώ και 25 χρόνια και, πιστέψτε με, πάντα είναι η ίδια ιστορία: πως το κάθε νέο online μέσο σκοτώνει όλα τα καλά που κάναμε πριν από αυτό. Για μένα το Social Dilemma λειτουργεί λίγο και σαν τη Μέρα της Μαρμότας.
Υπαρκτά ζητήματα, λάθος προσέγγιση
Πολλά από τα κοινωνικά θέματα που ανοίγει το Social Dilemma είναι υπαρκτά και πρέπει να συζητηθούν. Όμως δείχνουν να ανοίγονται από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν επαρκώς, ή που είναι απλώς εχθροί της τεχνολογίας. Και σε ένα κόσμο που οδηγείται ταχύτατα σε προχωρημένες μορφές τεχνολογίας όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη και τα ρομπότ, η απλή άρνηση της τεχνολογίας γενικώς χωρίς να φωτίζονται και οι ευκαιρίες, μόνο κακό μπορούν να κάνουν στους αποδέκτες τους.
Πολλοί από τους αφηγητές του Social Dilemma μοιάζουν με τους φοβικούς, τεχνολογικά αναλφάβητους γονείς που επιβλέπουν σήμερα τα εκατομμύρια των νέων που μπαίνουν στα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς να τους παρέχουν μια καθοδήγηση ή επιμόρφωση πώς να τα χρησιμοποιήσουν, πώς να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά τα φίλτρα περιεχομένου και ιδιωτικότητας που τους παρέχονται, και πώς να κερδίσουν περισσότερα από όσα μπορεί να χάσουν. Μοιάζει περισσότερο με άναρθρη κραυγή χωρίς λύσεις στο κύμα της τεχνολογίας που αναπόφευκτα γίνεται μέρος της ζωής μας.