Το αυτοκίνητο αναπηδάει στις λακκούβες του ΒΟΑΚ (Βόρειος Οδικός Άξονας Κρήτης). Κινούμαστε δυτικά, περνάμε τον Πλατανιά, το Κολυμπάρι, μέχρι να φανεί ο κόλπος της Κισσάμου και η ταμπέλα της Ρόκκας. Μετράς πολλές στροφές για να φτάσεις στο αραιοκατοικημένο χωριό, στις πλαγιές μιας ημιάγριας κορυφής. Σε συνεργασία με το γειτονικό χωριό της Κεράς, από το καλοκαίρι του 2013 στήνονται από τους κατοίκους οι Γιορτές Ρόκκας, ένα χειροποίητο καλλιτεχνικό φεστιβάλ, που κάθε χρόνο έχει να διηγηθεί και μια καινούργια ιστορία. Το τριήμερο 6-8 Αυγούστου, η Κερά μεταμορφώθηκε για άλλη μία χρονιά σε μια θεατρική σκηνή που απλώνεται στις αυλές των σπιτιών και στα αλώνια των παρυφών του. Η είσοδος του χωριού έκλεισε. Μπουκίτσες ξεροτήγανου στο ένα χέρι και στο άλλο περασμένο ένα χάρτινο βραχιολάκι που αναγράφει «Κερά μια σκηνή 2021». Τα φωτάκια ανάβουν και κόσμος στέκεται κάτω από το πλατάνι της πλατείας, κοιτώντας τον χάρτη για να διαλέξει ποιο δρώμενο θα παρακολουθήσει πρώτα: πέντε θεατρικές παραστάσεις, δύο χορευτικά δρώμενα στα αλώνια και στις στοές, παραμύθια και εργαστήρια για παιδιά και εφήβους, με κεντρικό άξονα την ιστορία της Αντωνούσας.
«Οι αμαζόνες πάντα θα επιστρέφουν»
Μην πηγαίνει το μυαλό στην Αρετούσα του Κορνάρου. Η οπλαρχηγός Αντωνούσα Καστανάκη είναι η ηρωίδα της Κεράς (1844-1918). Σε ηλικία 22 ετών, έσφαξε τον Μουσά Δερβίση, που πήγε να κλέψει τα βόδια του πατέρα της. Ύστερα, έβαλε την παραδοσιακή ανδρική στολή και βρήκε καταφύγιο στα βουνά, όπου συμμετείχε σε επαναστατικά σώματα ενάντια των Τούρκων. Χρειάστηκε να διαφύγει στον Πειραιά, όπου παρασημοφορήθηκε από τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ και επιβίωνε ανοίγοντας πηγάδια στις συνοικίες του λιμανιού. Αν πληκτρολογήσετε το όνομά της στο Google, δεν θα βρείτε πολλά. Η –ακόμα και για τους Κρητικούς– άγνωστη ιστορία της αναδείχθηκε μέσα από τις ματιές πέντε θεατρικών συγγραφέων, στους οποίους ανατέθηκε να γράψουν από ένα έργο βασισμένο στη ζωή της και να αναδείξουν τη δύναμη που εκπέμπει. «Αν και συμπίπτει φαινομενικά με την Επανάσταση, η Αντωνούσα συνεχίζει να είναι ένα σύμβολο για τους σημερινούς κατοίκους.
Βλέπεις ένα διαχρονικό σύμβολο, μια γυναίκα που δεν ακολούθησε τα πρότυπα της εποχής της, που μιλάει για όλα αυτά που απασχολούν τις γυναίκες του σήμερα και που συμβαίνουν στις γυναίκες τώρα», υπογραμμίζει η Μέτη Παναγιωτοπούλου, καλλιτεχνική διευθύντρια και εμπνεύστρια της δράσης, και το μυαλό πηγαίνει στον μονόλογο της Πέλας Σουλτάτου Οι αμαζόνες πάντα θα επιστρέφουν, όπου η ηθοποιός Στελλίνα Ιωαννίδου ως Αντωνούσα χτυπά το χέρι στο τραπέζι και φωνάζει ένα «μέχρις εδώ», θυμούμενη όλα τα κακά που βρήκαν τις γυναίκες και τους ντόπιους από τη δράση του Μουσά Δερβίση.
«Εδώ, είμαστε ζωντανοί»
Πέντε πρωτότυπα θεατρικά έργα γράφτηκαν για τους σκοπούς της Κεράς μια σκηνή, τα οποία εκδόθηκαν από τις εκδόσεις Αιγόκερως και ισοδυναμούν με πέντε διαφορετικές οπτικές της Αντωνούσας. Η Ειρήνη Μουντράκη, υπεύθυνη δραματουργίας, συντόνισε τη συνεργασία των συγγραφέων και τους ώθησε να γράψουν κάτι ζωντανό και ελεύθερο, μέσα από ένα μικρό υλικό. «Εδώ, είμαστε ζωντανοί και μιλάμε για πράγματα που μας αφορούν. Ήταν δύσκολο στην αρχή, αλλά βρήκαμε έναν κώδικα επικοινωνίας που μας άφησε ελεύθερους», σημειώνει. Εκτός από τον παραπάνω μονόλογο, στο Μαχαίρι στα σύννεφα ο Άκης Δήμου δημιούργησε μια φανταστική συνάντηση της Αντωνούσας με τη βασίλισσα Όλγα, λίγο πριν της απονεμηθεί το παράσημο. Η αμαζόνα στα οδοφράγματα του Γιάννη Σολδάτου μάς βάζει σε ένα φαντασιακό backstage της μοναδικής φωτογραφίας της Αντωνούσας. Ο Δημήτρης Φοινίτσης έγραψε το Αυτή δεν είναι η φωνή μου, μια κρητική ονειροφαντασία, ενώ η Σοφία Καψούρου έγραψε και ερμήνευσε την ιστορική Γυνάντρα στα χαλάσματα του σπιτιού της Αντωνούσας. «Ο χώρος είναι τόσο δυνατός που δεν σου επιτρέπει να φέρεις μια ετοιματζίδικη κατάσταση, και το κατάλαβα αμέσως. Όταν βλέπω το άγριο βουνό και μιλάω για μια ηρωίδα που πήρε τα βουνά, νιώθω πως καλώς παίζουμε σε ανοιχτά θέατρα», πιστεύει η Σοφία Καψούρου.
Η μεγάλη σιωπή
Ακριβώς στη διπλανή αυλή, εκεί όπου το πρωί η κυρία Κλημεντίνη μάς έβγαλε καφέ και καλτσούνια, το απόγευμα, η Κατερίνα Αλεξάκη και ο Βασίλης Καζής της θεατρικής εταιρείας Artika αφηγούνται μετά μουσικής το παιδικό παραμύθι Η κόρη πάει πόλεμο. Μόνο παιδιά δεν καθόμαστε στις καρέκλες. Ακόμα και μετά το αρχίνημα του παραμυθιού, η κ. Αλεξάκη προσκαλεί τους περαστικούς να συμμετάσχουν. Εκείνοι ανταποκρίνονται. Σε όλες τις παραστάσεις επικρατεί σιωπή. Κανείς δεν κάνει παρατήρηση σε κανέναν. Ακούγονται μόνο τα τζιτζίκια και ο αέρας. Δημιουργείται μια ιδιαίτερη συνθήκη που επισκέπτες και κάτοικοι σέβονται, όσο παίζονται οι παραστάσεις. «Όσο πιο ελεύθερο αφήνεις κάποιον, τόσο περισσότερο θα σεβαστεί τη συνθήκη που έχει δημιουργηθεί από τον χώρο και τους θεατές. Εδώ η παρατήρηση δεν έχει τόσο αποτέλεσμα», σημειώνει η Ξανθή Κόντου, που επιμελήθηκε τα σκηνικά στις αυλές της Κεράς.
Οι εργατοώρες που ξόδεψαν όλοι οι συντελεστές των παραστάσεων αποτυπώνονται στην άρτια διοργάνωση των Γιορτών, με το βασικό στοίχημα της οργανωτικής επιτροπής να είναι η μετάβαση σε ένα ψηλότερο σκαλοπάτι, για να αποκτήσουν οι γιορτές μια πιο ενιαία ταυτότητα. Για τη Μέτη Παναγιωτοπούλου, το αποτύπωμα της τέχνης της Κεράς βρίσκεται στα πρωτότυπα θεατρικά κείμενα, «που λειτουργούν σαν δορυφόρος για τις Γιορτές Ρόκκας και την ιστορία της Αντωνούσας» και δημιουργούν ένα ακόμα μεγαλύτερο δίκτυο, όπου προσεγγίζεται πιο ολιστικά η τέχνη του θεάτρου με τη στήριξη και την επένδυση στους καλλιτέχνες της περιοχής.
Ο πολιτισμός είναι ένα κομμάτι που δικαιούμαστε
Ένας από τους ανθρώπους που πονάει τον τόπο του και ξεκίνησε τις Γιορτές πριν από οκτώ χρόνια, είναι ο πρόεδρος της επιτροπής και δήμαρχος Χανίων, Παναγιώτης Σημανδηράκης, ο οποίος επιδιώκει να αφήσει μια διπλή παρακαταθήκη μέσα από τη λειτουργία των Γιορτών. «Αυτές οι γιορτές που αναδεικνύουν το χωριό αφήνουν δύο πράγματα. Το πρώτο είναι να συγκροτήσει μια γερή ομάδα κατοίκων. Η κινητικότητα που επιφέρει η προετοιμασία των Γιορτών φέρνει τους κατοίκους σε επικοινωνία και τους καθιστά ενεργούς. Ακόμα και αυτοί που κατάγονται από εδώ και τώρα ζουν στα Χανιά και στο Καστέλλι (σ.σ.: Κίσσαμος) βρίσκουν αφορμή να ασχοληθούν με πράγματα του χωριού τους. Το δεύτερο είναι να αφήσει ένα καλλιτεχνικό αποτέλεσμα που είναι και πρωτογενές· ένα παραγωγικό προϊόν που στην επαρχία δεν υπάρχει για δεκαετίες και να εξελιχθεί στο να γίνει η αφορμή να επισκεφτεί κάποιος την Κρήτη.
Και τι καλύτερο από το να το φτιάχνεις στον ίδιο σου τον τόπο, με αναφορά στην τοπική ηρωίδα;». Οι Γιορτές Ρόκκας θα μπορούσαν άνετα να υιοθετηθούν και σε κάποιο άλλο μέρος της Ελλάδας και να δημιουργηθούν μικροί πυρήνες πολιτισμού, μακριά από το κέντρο, «που να δίνουν ερέθισμα στις τοπικές κοινωνίες να δραστηριοποιηθούν. Είναι σημαντικό να ξεφύγουν από αυτό που ορίζεται ως επιβεβλημένο από το κέντρο και να δουν ότι ο πολιτισμός είναι ένα κομμάτι που το δικαιούνται και εκείνοι», καταλήγει η Ειρήνη Μουντράκη.
Ένα ακόμα αποτύπωμα που προσπαθούν να αφήσουν οι Γιορτές είναι το άνοιγμα του φεστιβάλ εκτός Ελλάδας. Γι’ αυτό και η συνεργασία του φεστιβάλ με το The Festival Academy για το πρόγραμμα Atelier for Arts and Production Manager Ελευσίνα-Βηρυτός 2021, το οποίο προβλέπει τη φιλοξενία της Ντίνα Κομπρόσλι από το Κέντρο Εκπαίδευσης Αραβικού Θεάτρου στη Βηρυτό και του Άμτζαντ Αλ-Μεσταρίχι, ιδρυτή της Garage Art στο Αμμάν της Ιορδανίας. Οι δυο τους φιλοξενούνται στην Κερά και συμμετέχουν στις διεργασίες του Φεστιβάλ, κι ας μην γνωρίζουν ελληνικά. «Οι εκφράσεις και οι χειρονομίες αρκούν για να συννενοηθείς με κάποιον που δεν ξέρει αγγλικά. Έχω παρακολουθήσει όλες τις παραστάσεις. Παρ’ όλο που δεν καταλαβαίνω τι λένε, καταλαβαίνω το συναίσθημα που μεταδίδει», λένε την ώρα που και οι δυο τους έχουν γίνει χωριανοί της Κεράς.
Η νέα γενιά
Ωστόσο, το πιο σημαντικό αποτύπωμα που αφήνουν οι Γιορτές και η Κερά μια σκηνή είναι η ενασχόληση της νέας γενιάς. Περπατώντας στο χωριό από δρώμενο σε δρώμενο, βλέπω τη φιγούρα της Κατερίνας Μαραγκουδάκη που κρατάει διαρκώς έναν ασύρματο και προσπαθεί να συντονίσει τα πάντα, με την ιδιότητα της βοηθού παραγωγής. Είναι μόλις είκοσι χρονών και συμμετέχει από τότε που ο πατέρας της την έπαιρνε μαζί του στις συνελεύσεις της οργανωτικής επιτροπής και εξέφραζε την αντίρρησή της. Ο Μανώλης Παπαδάκης βρίσκεται στην ίδια ομάδα και η αγάπη του για τον τόπο και την παράδοση τον τράβηξε στις Γιορτές. «Φυσικά θέλουμε να ταξιδεύουμε και να αποκτάμε κι άλλες εμπειρίες, αλλά πάντοτε θα γυρίζουμε πίσω στο χωριό», δηλώνει και, αν βρεθεί κάποιος στην Κερά και στη Ρόκκα και συμμετέχει σε αυτό που γίνεται εκεί πέρα, θα καταλάβει για ποιον λόγο έχει δίκιο. Ο 20χρονος Τάσος Φουράκης επιμελείται τα κοινωνικά δίκτυα των Γιορτών και είναι ένας από τους πολλούς που, αν και δεν κατάγονται από τα χωριά, τα έχουν αγαπήσει σαν δικά τους. Η μετάβαση στην επόμενη μέρα των Γιορτών βρίσκεται σε πολύ καλά χέρια.
Καλή αντάμωση
Τρεις μέρες στην Κερά, έχουμε δει τις πρόβες και τις παραστάσεις ξανά και ξανά. Κοπιάσαμε σε σπίτια και κεραστήκαμε. Οι συναναστροφές δίνουν και παίρνουν, κολλάει στη γλώσσα η ντόπια προφορά, καινούργιες φιλίες δημιουργούνται και απανωτές ευχές για αντάμωμα ακολουθούν με τα τραγούδια της λήξης που ερμηνεύει όλος ο θίασος. Μια-δυο τσικουδιές για το αντίο. Με κάποιους από αυτούς θα τα πούμε στην Αθήνα, αλλά το αντίο το λέμε επειδή αποχαιρετάμε όλη αυτή τη θεατρική συνθήκη και τις αναμνήσεις που θα έχουμε από την Κερά και την Κρήτη. Λίγες μπουκίτσες ξεροτήγανου και στην έξοδο. Στα δεξιά οι άγριες κορυφές και στα αριστερά ο ήχος από το λαούτο που παίζει λίγο πιο πάνω στη χορευτική performance της Άριας Σταματάκη. Ετσά είναι η μουσική στον ομφαλό της Γης.
